liep dus om het hoofd heen en eindigde bij de slapen in twee vierkante, filigrain bewerkte gouden zijstukken, de zogenaamde LE VAN BERKHEY in zijn

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "liep dus om het hoofd heen en eindigde bij de slapen in twee vierkante, filigrain bewerkte gouden zijstukken, de zogenaamde LE VAN BERKHEY in zijn"

Gert Willemsen
5 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 DE RIJNLANDSE KAP In het Leidse Jaarboekje van wordt in twee artikelen gesproken over de Rijnlandse Kap, en wel in :,,Herinneringen van een go-jarig oud Rijnlander en,,herinneringen van een Herenstrater aan het begin van de aoste eeuw. Wellicht zijn er onder u geweest, die bij het lezen van deze artikelen gezegd zullen hebben : Rijnlandse Kap, heeft die bestaan Nooit van gehoord Ja, inderdaad, ze heeft bestaan, doch door niemand wordt ze meer gedragen, of erger nog, het aantal bezitsters is zelfs uiterst gering geworden. En wat was ze mooi! Wat moet het een veertig jaar geleden een prachtig gezicht geweest zijn als men in de Rijnstreek ter kerke ging en velen zich met deze kap getooid hadden. Die mooie hagelwitte kanten kap, waaronder het gouden oorijzer schitterde en de lange hangers bij iedere stap heen en weer bengelden. Welnu, laat ik u echter iets over deze verdwenen kap mogen vertellen. Omstreeks hun jaar kregen de boerendochters en ook wel een enkel burgermeisje en ijzer van haar ouders ten geschenke. In Protestantse kringen geschiedde dit meestal gelijktijdig met de bevestiging als lidmaat van de Kerk. Zo n geschenk betekende een flinke uitgave, want een complete met kanten muts kostte toch al gauw 3 à f Er waren echter ook wel boeren die gouden bij de juwelier inleverden, die dan werden omgesmolten. t Was een precies werk om deze hoofdtooi op te zetten. Allereerst werd het haar strak gekamd met een scheiding in het midden en in een of op het achterhoofd bij elkander gehouden. Opdat het haar toch vooral maar strak en glad zou blijven zitten, werd het eerst ingesmeerd met,,cocos-vet of met,,zure-melk. Op het voorhoofd, aan weerskanten van de scheiding, werden een paar valse krullen aangebracht, de zogenaamde, Vervolgens kwam over het hoofd een mutsje van zwart satinet ondermuts, die het hoofd geheel bedekte en waar het gouden

3 RI Afb

4 oorijzer overheen kwam. Wij kunnen dit het best vergelijken met een soort helm, die echter van boven open was en van achter een inham had voor de haarwrong. Het oorijzer vertoonde veel overeenkomst met het oorijzer, zoals dit heden ten nog in Katwijk aan Zee wordt gedragen, doch het was smaller. t Gewicht bedroeg ongeveer go gram met inbegrip van de hierna te noemen De gouden plaat liep dus om het hoofd heen en eindigde bij de slapen in twee vierkante, filigrain bewerkte gouden zijstukken, de zogenaamde LE VAN BERKHEY in zijn,,natuurlij ke Historie van Holland, deel noemt deze ook welke benaming thans echter, voor zover mij bekend, in deze streek niet meer voorkomt. Aan deze boeken was een klein, rond oogje bevestigd, waar lange gouden bellen aan hingen, die ook wel genoemd werden. Van deze gouden boeken af liepen aan weerskanten twee gouden naalden naar boven, die eveneens fijn bewerkt waren. Vervolgens werd over alles heen de fraaie kanten bovenmuts gedragen, die door een band van achteren werd ingehaald, zodat deze het hoofd met het oorijzer geheel omsloot. (Zie afb, Oorspronkelijk had de bovenmuts geen geplooide strook, doch leek bijna precies op de De bovenmuts werd aan de ondermuts bevestigd door een paar lange gouden spelden, die tevens de gouden naalden vasthielden. Bovendien droeg men in de oren nog gouden of juwelen oorbellen. Oorspronkelijk droeg men nog een zogenaamde, hoofds- of haarnaald, een smalle gouden strook, die over het voorhoofd liep. Later waren t alleen de Rooms-Katholieke boerinnen die deze nog droegen. Natuurlijk sprak de beurs ook een geducht woordje mee. In de oorijzers zelf was al verschil. Zo waren er en ijzers, De eerste waren het duurst, want zij waren vervaardigd van het zogenaamde Ook waren de spelden en de hangers aan de boeken vaak met diamanten bezet. In de kantsoort van de bovenmuts was ook veelvariatie. Zo was er Mechelse en Brusselse kant en ook hierin was nog weer verschil. Geen wonder dat de boerendochters vroeger dan ook naar deze hoofdtooi, door het mannelijke geslacht,,in waarde geschat werden. Natuurlijk was deze dracht niet voor ieders beurs

5 baar en bovendien was ze ook te bewerkelijk om iedere dag gedragen te worden. Gewoonlijk droeg men in de week de (afbeelding 3) in andere streken ook wel genoemd. ELSA VAN HEUSDEN schrijft hierover in : Kleren en Blanke Kappen het volgende :,,Reeds de Katwijkse muts had een dergelijke vorm en wij zien nog heden hul door oudere vrouwen in Friesland dragen terwijl het tevens de werkdracht was in tegenstelling tot de veel rijkere en mooiere Westfriese muts. Tot in het Gooi toe wist de hul zich te handhaven om maar niet te spreken van Volendam, waar zij een geheel eigen leven ging leiden. Bij deze muts kwamen de gouden sieraden, uitgezonderd de oorbellen, te vervallen. Wel werd de ondermuts ook hierbij gedragen. De was ook van kant, doch had van achteren geen geplooide strook. De zijkanten, de werden opgespeld, en de was heel fijn geplooid. t Plooien of van de mutsen was een werk, dat lang niet iedere vrouw machtig was. De brachten echter uitkomst en zo kon men vroeger vaak menig schoolmeisje op Maandagmorgen zien met een doosje onder de arm, waarin moeders mutsen zaten, die bij de wasvrouw werden afgegeven en daar voor 3 à 4 stuivers werden gewassen en geplooid. Vroeger, toen het rouwen in de Rijnstreek nog algemeen was, sprak ook deze hoofdtooi een speciale taal. Bleef men gedurende de rouwperiode en ijzer dragen, dan werden de gouden spelden, hangers en oorbellen vervangen door zilveren, bezet met gitten en de bovenmuts was dan van gewone tule. Vaak echter droeg men gedurende deze periode alleen de mop-muts. Ook deze was dan van tule en de,,wieken werden opgespeld met zwarte rouwspeldjes. Op de muts droeg men een hoed van grote vorm (figuur LE VAN BERKHEY, vertelt ons hierover, in zijn genoemd boekwerk, het volgende :, benevens behoort er tot het Hoofdsieraad een groote weidsche Stroo-Hoed : waarin medezoo in de fijnheid van het als in de kostbaarheid van eene Zijden of Voering, een groot onderscheid te bespeuren is. Die in t hartje van Rhíjnland, en aan de kant van

6 ze plat en slegts een weinig geboogen, met eene geheele Voering. Deze hoed werd echter in de loop der tijden zéér gemoderniseerd, zodat men ten de zogenaamde droeg. Deze worden in Katwijk aan Zee nog wel gedragen op burgermuts, doch dan zonder keelbanden. Op de Bodegraafse Kaasmarkt van 31 Augustus die ter gelegenheid van het regeringsjubileum van H. M. Koningin Wilhelmina een feestelijk karakter droeg, waren nog 5 boerinnen die zich hiermede getooid hadden. Er was verzocht aan de boeren met hun vrouwen die dag in de kledij van 50 jaar geleden te verschijnen. Voor het mooiste geheel (wagen en was een prijs beschikbaar gesteld. Behalve de 5 genoemde boerinnen, waren er nog velen die droegen, terwijl ook heel wat boeren de,,hoge zijden pet op hadden. t Was een onvergetelijk schouwspel. Moge dit artikeltje er mede toe bijdragen, dat de nog aanwezige kappen en ijzers voor het nageslacht bewaard worden. Hazerswoude, October H. J. DE KORT Leids Jaarboekje 10

Vergelijkbare documenten

EDELSMEEDWERK IN DE IgDE EEUW

EDELSMEEDWERK IN DE IgDE EEUW Vervaardiging van het oorijzer, zoals dat in Rijnland en Delfland gedragen werd en tegenwoordig, helaas, practisch niet meer voorkomt. door MEJ. 1. VAN DEN BOSCH naar mededelingen