Inleiding in de Filosofie en de Ethiek De 3 e Wetenschappelijke revolutie. 6 e Bijeenkomst 25 oktober 2005

Transcriptie

1 Inleiding in de Filosofie en de Ethiek De 3 e Wetenschappelijke revolutie 6 e Bijeenkomst 25 oktober 2005

2 Wetenschappelijke revoluties: 1 e wetenschappelijke revolutie 400 v Chr.; Griekenland 2 e wetenschappelijke revolutie ; Europa 3 e wetenschappelijke revolutie 1900 Nu; Globaal

3 Wetenschappelijke Revoluties v. Chr v. Chr Nu Griekenland Europa Globaal

4 Wetenschappelijke Revoluties Zandkorrel Microscoop Micro Electronenmicroscoop; nanotechnologie Macro Omtrek van de aarde Telescoop Radiotelescoop

5 Schaal De geschiedenis van wetenschap kan worden beschreven in termen van schaal Een wetenschappelijke revolutie is een dramatrische schaalvergroting / schaalverkleining

6

7

8

9

10 Charles Darwin ( )

11 The origin of species (1859) How fleeting are the wishes and efforts of man! How short is his time! But nature grants vast periods of time for the work of natural selection... Incomprehensibly vast have been the periods of time... Enormous intervals of time... What time this must have consumed! Vast intervals of time... We continually forget how large the world is...

12 Route Wiskunde, astronomie 16 e 17 e eeuw 1543 Copernicus Fysica 17 e eeuw 1666 Newton Scheikunde 18 e eeuw 1789 Lavoisier Biologie 19 e eeuw 1859 Darwin

13 Technologie 1. Astrolabe Manuscript Microscoop, telescoop, thermometer, barometer Computer Boekdrukkunst Elektronische (digitale) communicatie

14 Mobiliteit Land: te voet Water: kustvolgers Water: Wereldzeeën, continenten Land: Stoomtrein, stoomboot, etc. Ruimtevaart, satellieten, etc.

15 Route 3 e Wetensch. Revolutie Wiskunde Niet-euclidische meetkunde Natuurkunde Scheikunde Quantumconcept Macromoleculen Planck: 1900 Bohr e.a.: s Biologie Genetica Biotechnologie

16 Girolamo Saccheri ( )

17 Kant Het 5 e postulaat van Euclides dat twee parallelle lijnen elkaar nooit snijden is een (synthetisch) oordeel a priori De geldigheid ervan kunnen we niet bewijzen (noch a priori, noch a posteriori)

18 Saccheri Reductio ad absurdum Een niet-euclidische meetkunde voert tot logische contradicties Onbedoeld resultaat: een niet-euclidische meetkunde is mogelijk (logisch consistent)

19

20 Euclidische wiskunde Alledaagse, empirische ervaring is niet euclidisch (we zien de wereld in perspectief) Plato t/m Euclides: zintuiglijke informatie is onbetrouwbaar, we moeten zintuiglijkheid overstijgen, optisch bedrog corrigeren, vertrouwen op de rede (zuivere wiskunde) ± 1800: euclidische meetkunde geldt slechts in een wereld op menselijke schaal Euclidische meetkunde is bijzonder geval van niet-euclidische meetkunde

21 Revolutie Decartes, Kant,Newton: de ruimte is 3- dimensioneel Niet-euclidische meetkunde: wiskunde maakt zich los van (transcendeert) het zuivere voorstellingsvermogen

22 Het jaar 1900 Planck: foton, quantum Mendel: herontdekking De Vries: mutatie Landsteiner: bloedgroepen Thomson: elektron (1897) Rutherford: atoomkern (1909)

23 Karl Landsteiner ( )

24 Hugo de Vries ( )

25 Max Planck ( )

26

27 Niels Bohr

28 Het jaar 1900 Max Planck: Lichtquanta (fotonen) Hugo de Vries: Mutaties Landsteiner: Bloedgroepen Thomson: Elektron (1897) Rutherford: atoomkern (1909) : Natura non facit saltus 1900: Natura facit saltus

29 Natura (non) facit saltus Alchemie: natura facit saltus Leibniz: natura non facit saltus Lyell: Natura non facit saltus Darwin: natura non facit saltus Mendel: natura facit saltus Quantumfysica: natura facit saltus : Natura non facit saltus > 1900: Natura facit saltus

30 Laplace: determinisme We may regard the present state of the universe as the effect of its past and the cause of its future. An intellect which at a certain moment would know all forces that set nature in motion, and all positions of all items of which nature is composed, if this intellect were also vast enough to submit these data to analysis, it would embrace in a single formula the movements of the greatest bodies of the universe and those of the tiniest atom; for such an intellect nothing would be uncertain and the future just like the past would be present before its eyes.

31 Niels Bohr ( ) Quantumfysica Causaliteit - determinisme Elektron is geen micro-planeet Complementariteit

32

33 Nanoscience Richard Feymann (1959) There s plenty of room at the bottom Eric Drexler (1981) Building devices able to move molecular objects and position them with atomic precision

34

35 Funding Large-scale, multi-disciplinary, multi-centre research programs Triple helix (public and private sources) Budget: dramatic increase in scale (Human Genome Project: $ in 13 years) Human Genome Program, Nanoned ( ), Netherlands Genomics Initiative ( ) Ethical, legal, social issues

36

37 Michael Crichton (2003) Prey

38 Prey Prey is a dramatization, an exaggeration Still, there is some truth in it. Novel technological artifacts do spread and disseminate through the public realm in ways that are often unpredictable and unforeseen, to the benefit of some, and at the expense of others. Artifacts do have a life of their own, they do adapt, reproduce, multiply, etc.

39 Cochleaire implantaten Een bedrijf is gespecialiseerd in de ontwikkeling van cochleaire implantaten ( bionische oren ). Een minuscule microfoon (bio-electronica) vangt geluiden op en geeft ze door aan de gehoorzenuw. Bionische oren verbeteren niet alleen het gehoor, maar zijn vooral ook van belang voor de spraakontwikkeling en vergroten de kansen van dove kinderen op integratie. Bij markt-introductie bleek echter dat invoering van deze techniek op heftige tegenstand van de dovengemeenschap stuit. Politici werden gemobiliseerd om de introductie tegen te gaan, om twee redenen. In de eerste plaats omdat het bedrijf er impliciet van uitging dat doofheid een gebrek is dat moet worden uitgeroeid. Volgens de dovengemeenschap zelf is het veeleer een manier van leven, een kenmerk vergelijkbaar met huidskleur of geslacht. De techniek is discriminerend. Bovendien vormt het bionische oor een bedreiging voor de eigen dovencultuur, meer in het bijzonder voor de (hoog ontwikkelde) doventaal, een officieel erkende taal die gebruik maakt van handgebaren. Het geld had beter geïnvesteerd kunnen worden in programma s die integratie van doven bevorderen, maar dan op basis van respect voor doofheid als identiteit.

40 Robotrat Een multidisciplinair team slaagt er met behulp van nanotechnologie in om zeer kleine chips in te brengen in de hersenen van een vijftal ratten. Op afstand kan deze chip worden gebruikt om de rat te belonen (via een door het betreffende proefdier als zeer prettig ervaren stimulatie van bepaalde gedeelten van de cortex). Op die manier slagen de onderzoekers erin de ratten met succes door zeer complexe doolhoven te loodsen. Het enthousiasme van de onderzoekers is groot: met dit onderzoek zou de grondslag zijn gelegd voor de ontwikkeling van neuroprothesen. In de toekomst zouden dergelijke chips kunnen worden ingebouwd in het brein van Parkinson- of Alzheimer- patiënten, of bij mensen die kampen met de gevolgen van een hersenbloeding. Bij gezonde mensen kan deze techniek de interactie met computers optimaliseren. Critici wijzen op de mogelijkheid dat zo n technologie wordt gebruikt voor manipulatie van mensen. Vreedzame burgers zouden in gevaarlijke terroristen kunnen veranderen. En bij de verdere ontwikkeling van deze onderzoekslijn zullen duizenden ratten aan invasieve proeven worden onderworpen.

41 Smart Dust Smart Dust verwijst naar kleine (1 mm 3 ), eenvoudige computers die zodanig geprogrammeerd kunnen worden dat ze gezamenlijk (bijvoorbeeld in de vorm van een nanozwerm ) complexe taken kunnen uitoefenen. Een smart dust kan informatie verzamelen en doorseinen over vijandelijke troepenbewegingen, gedrag van schadelijke insecten of meteorologische ontwikkelingen. Op die manier kan met name informatie worden verkregen op plekken die voor de mens moeilijk toegankelijk zijn (op grote diepte, diep onder de aarde, op grote hoogte of in extreem koude gebieden). Door smart dust aan te brengen op vingernagels, is het mogelijk een virtueel toetsenbord te bouwen. Critici wijzen op de enorme risico s van het uitzetten van nanozwermen buiten het laboratorium. Ze zouden moeilijk bestuurbaar kunnen blijken. Rondzwervende minicomputers zouden andere geavanceerde elektronische systemen ernstig kunnen verontreinigen of storen. Er zou eerst een algemeen maatschappelijk debat moeten worden gevoerd over de vraag onder welke voorwaarden de samenleving aan dergelijke experimenten mag worden blootgesteld.