Mensenhandel in Nederland. Het beeld van 2017

Transcriptie

1 Mensenhandel in Nederland Het beeld van 2017

2 CoMensha Mensenhandel in beeld CoMensha is hét landelijke, onafhankelijke expertise- en coördinatiecentrum dat zich op een constructieve, verbindende en kritische manier inzet voor de belangen en rechten van (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel, met name nationaal, maar ook internationaal. Unieke positie CoMensha heeft vanuit het ministerie van Justitie en Veiligheid de opdracht om de feiten over de aard en de omvang van (mogelijke) slachtoffers van mensenhandel in Nederland in beeld te brengen, onder andere ten behoeve van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. Daarnaast coördineert CoMensha de eerste opvang, zorg en hulpverlening van slachtoffers van mensenhandel. Slachtoffers hebben recht op opvang. In Nederland worden slachtoffers van mensenhandel opgevangen in de Categorale Opvang Slachtoffers Mensenhandel (COSM) en in de vrouwen- en maatschappelijke opvang. Organisatie Directeur-bestuurder van CoMensha is mevrouw drs. Ina (H.R) Hut. De organisatie heeft een kleine twintigtal medewerkers, bestaande uit een manager programma s, adviseurs en consulenten aanpak mensenhandel, adviseurs voor analyse en rapportages, en medewerkers voor Financiën, ICT en het directiesecretariaat. De Raad van Toezicht bestaat uit de heer Leen Diepenhorst MPA/voorzitter, en de leden mevrouw drs. Esther van Zeggeren, drs. Joost de Bruin en mevrouw mr. Margreet de Boer. Mevrouw De Boer heeft op 4 december 2017 afscheid genomen van de Raad. De daardoor ontstane vacature is begin 2018 ingevuld door emeritus hoogleraar prof. mr. Jan van Dijk die tot die tijd zitting had in de Raad van Advies. De Raad van Advies bestaat uit vier deskundigen met een enorme staat van dienst op het gebied van mensenhandel: mevrouw prof. dr. Conny Rijken, de heer dr. Philip Veerman, de heer Tamme de Leur en de heer prof. mr. Jan van Dijk. CoMensha informeert, geeft voorlichting en trainingen, geeft gevraagd en ongevraagd advies en beïnvloedt het beleid met betrekking tot mensenhandel. Aldith Hunkar is ambassadeur van CoMensha. Zij zet haar journalistieke competenties, netwerk en maatschappelijke betrokkenheid in om de bewustwording rondom mensenhandel te vergroten. CoMensha heeft een unieke positie in Nederland en is daardoor in staat om knelpunten, tendensen en succesfactoren te signaleren in de uitvoering van het mensenhandelbeleid en te zorgen voor agendering hiervan, regionaal, nationaal en internationaal. CoMensha werkt onder andere nauw samen met de Nationale Politie, de Koninklijke Marechaussee, de Inspectie SZW, de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, verschillende ministeries en gemeenten, opvanginstellingen, (jeugd) zorginstellingen, diverse andere NGO s en de advocatuur. Mensenhandel gaat over grenzen heen. Daarom neemt CoMensha actief deel aan de internationale netwerken: La Strada International, GAATW, EU Civil Society Platform against Trafficking in Human Being en het Netwerk-VN Vrouwenverdrag. CoMensha werkt altijd vanuit het slachtofferperspectief. CoMensha Mensenhandel in beeld geeft inzicht in aard en omvang van mensenhandel door registratie van slachtoffers, analyse van de gegevens en (geanonimiseerde) rapportages; coördineert de eerste opvang, hulpverlening en zorg; adviseert, signaleert en agendeert knelpunten op nationaal, internationaal en regionaal niveau; informeert, geeft trainingen en voorlichting aan professionals; is voorzitter van: het Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM), het platform van Zorgcoördinatoren en het platform van de Regionale meldpunten; is lid van de landelijke Task Force Mensenhandel.

3 Mensenhandel in Nederland Het beeld van 2017 Disclaimer Jaarcijfers 2017 CoMensha geeft inzicht in aard en omvang van mensenhandel en registreert mogelijke slachtoffers van mensenhandel. De reden waarom er van mogelijke' slachtoffers wordt gesproken, is dat er in de ketenaanpak van mensenhandel geen eenduidige definitie is van de criteria waaraan een persoon moet voldoen om als echt slachtoffer te worden aangemerkt. Het is bijvoorbeeld niet mogelijk het slachtofferschap te koppelen aan de veroordeling van een verdachte: vaak lukt het niet om een verdachte op te sporen en/of willen of durven slachtoffers geen aangifte doen. Het gaat veelal om zachte informatie bij de inschatting of er sprake is van een slachtoffer; een bepaalde combinatie van signalen die los van elkaar niets met slachtofferschap te maken hebben, vormen in combinatie juist vaak een sterke aanwijzing van mensenhandel. De cijfers die gepresenteerd worden in dit jaarbeeld gaan over de nieuwe aanmeldingen van mogelijke slachtoffers in Omwille van de leesbaarheid spreken we in dit jaarbeeld van slachtoffers van mensenhandel.

4

5 Inhoud Open je ogen voor Mensenhandel 6 Voorwoord door drs. Ina (H.R.) Hut Cijfers Mensenhandel in Nederland Highlights van CoMensha in Zorgcoördinatie 18 Bewustwordingscampagne 20 Helpdesk 22 Ketensamenwerking 24 Onderzoeken 26 Arbeidsuitbuiting 29 Safe Future 30 Medische sector 30 Ontmoetingsdag 31 Privacy & wetgeving 33 CoMensha in de media 34 Verhalen van slachtoffers van mensenhandel VU 8 ROSE 15 SIMO 28 ERIC 32 PALOMA 35 BRENDA 36 Bijlagen 37 Bijlage 1 Aanmelding per categorie 38 Bijlage 2 Overzicht plaatsing in opvanginstellingen 40 Bijlage 3 Aanmelders 42 Bijlage 4 Nationaliteiten 46 Bijlage 5 Sector van uitbuiting 48 Bijlage 6 Leeftijd bij aanmelding 50 Bijlage 7 Slachtoffers van loverboytechnieken 52 Financiers 54 Lijst van afkortingen 54

6 Open je ogen voor Mensenhandel Open je ogen voor mensenhandel in Nederland! Mensenhandel in Nederland is een groter probleem dan menigeen weet. Het kan bij u om de hoek gebeuren, zonder dat u er weet van heeft. Mensenhandel is een ernstige schending van de mensenrechten en een zeer zware vorm van ondermijnende criminaliteit. Het is een probleem dat vele verschijningsvormen kent, zoals gedwongen prostitutie, overige arbeidsuitbuiting, handel in menselijke organen en gedwongen criminaliteit. Vaak is er ook sprake van extreme vormen van geweld. Het is een duistere wereld die niet te bevatten is, een wereld van misleiding en uitbuiting, waarin misbruik wordt gemaakt van mensen in een kwetsbare positie. Ook in Nederland! CoMensha brengt mensenhandel in Nederland in beeld. Wij zijn hét landelijke coördinatie- en expertisecentrum dat zich inzet voor slachtoffers van mensenhandel. Het slachtofferperspectief staat in al ons handelen centraal. We geven inzicht in de aard en omvang van mensenhandel, coördineren de eerste opvang en zorg en geven trainingen en advies op het gebied van mensenhandel. Ook signaleren wij knelpunten in het beleid met betrekking tot mensenhandel en zetten zo nodig aan tot actie en verandering. We hebben een unieke positie in de ketenaanpak tegen mensenhandel en een verbindende rol naar talrijke ketenpartners. Wij doen ons werk in nauwe samenwerking met opsporingsdiensten, hulpverleners, opvanginstellingen, landelijke, regionale en gemeentelijke overheden en vele andere nationale en internationale partners. Samenwerken Als CoMensha willen wij in de ketenaanpak mensenhandel de focus leggen op het gezamenlijke belang en een coördinerende en verbindende rol spelen, als facilitator, als doorverwijzer, als linking-pin. Als directeur-bestuurder van CoMensha merk ik een grote betrokkenheid en een grote bereidwilligheid van de vele ketenpartners tot het intensiveren van de goede samenwerking in de keten. Dat zijn belangrijke voorwaarden om mensenhandel te bestrijden. Zonder een goede samenwerking is een effectieve aanpak van mensenhandel niet mogelijk. In dit Jaarbeeld 2017 geven we in het eerste deel inzicht in aard en omvang van mensenhandel in Nederland over het jaar Zo laten we het aantal gemelde slachtoffers zien, welke leeftijd, geslacht en nationaliteit deze slachtoffers hebben, in welke sectoren zij zijn uitgebuit en door wie zij zijn aangemeld. In het tweede deel presenteren we een aantal belangrijke activiteiten die wij het afgelopen jaar hebben verricht om mensenhandel in al haar facetten onder de aandacht te brengen. Het is ondoenlijk om alles te vermelden, daarom hebben we de highlights in dit beeld gebundeld. En natuurlijk komen ook verhalen van slachtoffers van mensenhandel aan bod. Het is belangrijk dat hun boodschap gehoord wordt. Lichte stijging aanmeldingen 2017 Aangezien wij van mening zijn dat vele slachtoffers van mensenhandel niet gezien worden, is het goed te constateren dat er een lichte stijging van het aantal meldingen te zien is. Nadat we van 2014 t/m 2016 een aanzienlijke daling van het aantal gemelde slachtoffers van mensenhandel hebben gezien (van in 2014 naar in 2016), is er in 2017 een lichte stijging naar gemelde slachtoffers. Als redenen voor de daling van de afgelopen jaren gaven de opsporingsdiensten vooral aan: een andere prioritering (namelijk meer gericht op terrorismebestrijding en migratiestromen), de reorganisatie bij de Nationale Politie (NP) en een lage aangiftebereidheid van slachtoffers. Alhoewel er een lichte stijging te zien is, behoeft dit wel een nuancering. Met name één aanmelder, het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM), laat een stijging van het aantal aanmeldingen zien én er is door medewerkers van CoMensha nog eens extra ingezet op het binnenhalen van meldingen. Het is wel hoopvol dat zowel de NP, de Koninklijke Marechaussee (KMar) als ook de Inspectie SZW (ISZW) aangeven dat zij de komende jaren meer aandacht voor mensenhandel zullen hebben. Zorgen over signalering en bewustwording Ik ben ook erg blij met de extra aandacht van de regering voor de aanpak van mensenhandel. Toch maak ik mij grote zorgen over de signalering en bewustwording van mensenhandel. Die zorg wordt vooral veroorzaakt door het feit dat veel gemeenten nauwelijks of geen aandacht hebben voor mensenhandel én door de veranderende privacy wet- en regelgeving. Anno 2017 blijkt dat veel gemeenten mensenhandel in hun gemeente ontkennen. In zestien van de 35 centrumgemeenten is nog steeds geen zorgcoördinatie voor slachtoffers van mensenhandel geregeld. In de centrumgemeenten waar wel actie is ondernomen, verschilt de mate van bestuurlijke betrokkenheid en inzet. Slachtoffers van mensenhandel worden hiervan de dupe. Ook verwachten wij dat het registreren en monitoren van de aard en omvang van mensenhandel in Nederland met de komst van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) zal worden belemmerd. Wij zien - samen met onze ketenpartners - de mogelijkheden tot informatie-uitwisseling tussen ketenpartners afnemen. En dat is niet in het belang van de slachtoffers van mensenhandel! Uiteraard dienen we de privacy van de slachtoffers te beschermen. Maar juist door het uitwisselen van informatie tussen de ketenpartners kunnen we slachtoffers bescherming en veiligheid bieden en iets meer zicht krijgen op aard en omvang van mensenhandel in Nederland. Privacywetgeving mag hierbij niet in de weg staan. Slachtoffers dreigen hiermee tussen wal en schip te vallen. Op de lange termijn schaadt dit de belangen van en zorg aan slachtoffers! Meld! Het is moeilijk betrouwbare schattingen te geven over de omvang van de verborgen groep slachtoffers van mensenhandel. Volgens de International Labour Organization (ILO) en de Walk Free Foundation zijn er wereldwijd 40,3 miljoen mensen slachtoffers van moderne slavernij. Hiervan zijn 24,9 miljoen mensen slachtoffer gedwongen om werk te verrichten: 4,8 miljoen (19%) mensen zijn slachtoffer van seksuele uitbuiting en 20,1 miljoen (81%) mensen zijn slachtoffer van overige arbeidsuitbuiting. De Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen (NRM) is in 2017 met een schatting van slachtoffers van mensenhandel gekomen. In Nederland is er een significant verschil tussen de registratiecijfers en de schattingen. Het is essentieel om goed zicht te hebben op aard en omvang van mensenhandel. 6 Het beeld van 2017

7 We moeten voorkomen dat slachtoffers van mensenhandel niet gezien worden, in de uitbuitingssituatie blijven en dus ook niet de benodigde zorg en hulp krijgen. Daarom is het signaleren en melden slachtoffers van essentieel belang. Dank! Ketenpartners hebben het afgelopen jaar opnieuw een grote betrokkenheid laten zien, de samenwerking is onverminderd goed. Mijn dank aan u allen is groot! De medewerkers van CoMensha voeren hun taken dagelijks met grote inzet en betrokkenheid uit. Onze dienstverlening brengt met zich mee dat de medewerkers vaak met een heftige problematiek te maken hebben. Dat vraagt om veerkracht, een grote mate van professionaliteit, ownership en flexibiliteit. Dank daarvoor! Bovenal wil ik de slachtoffers bedanken die zo moedig waren om hun verhaal te vertellen en mee te werken aan onze bewustwordingscampagne #OpenJeOgen. Zij willen dat u weet dat mensenhandel in Nederland voorkomt en dat u helpt dit te voorkomen. Het aantal mensen dat kwetsbaar is voor mensenhandel zal naar onze inschatting eerder toe- dan afnemen. De komende jaren zullen we ons onverminderd blijven richten op de strijd tegen mensenhandel en opkomen voor de belangen van slachtoffers. Dat blijf ik graag doen, samen met u als ketenpartner, met mijn medewerkers en met de slachtoffers! Dank aan alle ketenpartners, medewerkers en bovenal aan de slachtoffers. Door onze krachten te bundelen, spreek ik de nadrukkelijke wens uit het komende jaar nog meer te kunnen betekenen voor de slachtoffers van mensenhandel. Open je ogen! Juli 2018 drs. Ina (H.R.) Hut directeur-bestuurder CoMensha Wat is mensenhandel? In Nederland wordt onder mensenhandel verstaan: het werven, vervoeren, overbrengen, opnemen of huisvesten van een persoon, met gebruik van dwang (in brede zin), met het doel die persoon uit te buiten (art. 273f Wetboek van Strafrecht). De (beoogde) uitbuiting is de kern van mensenhandel. Uitbuiting kan zich in de seksindustrie afspelen, bijvoorbeeld wanneer iemand gedwongen voor iemand anders in de prostitutie werkt, maar ook in andere sectoren, zoals de transportsector, land- en tuinbouw, etc. Ook gedwongen criminaliteit valt onder mensenhandel. Het gaat dan om zulke slechte arbeidsvoorwaarden en -omstandigheden, dat de mensenrechten in het geding zijn. Tevens strafbaar als mensenhandel is het met dwang werven en vervoeren van een ander met als doel organen uit het lichaam van die ander te verwijderen. #mensenhandel #seksuele uitbuiting #overige arbeidsuitbuiting #gedwongen criminaliteit #orgaanhandel #gedwongen jongensprostitutie #loverboys #gedwongen zakkenrollen #gedwongen bedelarij Jaaroverzicht CoMensha 7

8 VU #seksuele uitbuiting Mijn moeder overleed toen ik nog jong was en samen met mijn broertje werd ik naar mijn vader gebracht. Mijn vader werd vermoord door criminelen en we werden door een vriend van mijn vader, om een nog steeds onverklaarbare reden, naar Nederland gebracht. Zonder papieren. Daar kwamen we in 2002 in een asielzoekerscentrum terecht. Jarenlang werden we verplaatst naar allerlei verschillende locaties en dat maakte ons gek. We konden niets, hadden geen uitzicht dat het beter werd en ik vluchtte. Ook weg van mijn broertje. In een gokhal werd ik aangesproken door een man, die mij meenam naar een restaurant. Hij vroeg me waar ik woonde en nadat ik hem vertelde dat ik even geen woning had, bood hij me aan om een tijdje bij hem te komen wonen. Hij leek echt heel aardig. Maandenlang heb ik opgesloten gezeten om door vele mannen misbruikt te worden. Tot de dag dat er een inval van de politie kwam. De man had me daarop voorbereid en ik was doodsbang. Een vrouwelijke politieagente vertelde me dat ik een keuze had. De keuze om ervoor te zorgen dat deze mensen geen andere slachtoffers meer kunnen maken. Door mijn verhaal te vertellen. De schaamte is enorm, de angst nog groter en toch heb ik ervoor gekozen om mijn verhaal te vertellen. De man is nog niet berecht en ik kan nog steeds nergens terecht. Mijn thuisland neemt me niet terug, want ik heb geen papieren en Nederland ziet vooralsnog ook geen reden me te laten blijven. Voor nu ben ik veilig, maar wanneer vind ik rust? Maandenlang heb ik opgesloten gezeten om door vele mannen misbruikt te worden

9 Deel I Cijfers Mensenhandel in Nederland 2017 CoMensha zet zich in voor een beter leven voor slachtoffers van mensenhandel. Wij brengen slachtoffers in beeld. Dat doen we door geanonimiseerd over hen te rapporteren. CoMensha neemt een unieke plek in Nederland in. Nergens anders zijn zo veel registratiegegevens over slachtoffers van mensenhandel te vinden. CoMensha wil een betrouwbaar en volledig beeld geven van de doelgroep slachtoffers van mensenhandel in Nederland. Dit doen wij via de rapportages die wij jaarlijks publiceren. In deze rapportages worden belangrijke feiten over de aard en omvang van de populatie slachtoffers in Nederland benoemd. Deze gegevens worden onder meer gebruikt voor het signaleren van knelpunten, tendensen en succesfactoren in de uitvoering van het mensenhandelbeleid. Over de jaarcijfers van CoMensha CoMensha verzamelt registratiegegevens in opdracht van het ministerie van Justitie en Veiligheid onder andere ten behoeve van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. Naar aanleiding van het actieplan van Commissie Azough (2015) zet CoMensha zich in om ook gegevens van minderjarige slachtoffers van mensenhandel te verzamelen. Voor het ontvangen van aanmeldingen van slachtoffers van mensenhandel is CoMensha afhankelijk van onder andere de opsporingsdiensten (Nationale Politie, Koninklijke Marechaussee en Inspectie SZW), zorg-/regiocoördinatie en hulpverlening. Alleen met de hulp van de aanmelders is CoMensha in staat om aard en omvang van mensenhandel in Nederland weer te geven. Opsporingsdiensten melden slachtoffers op grond van het Besluit Politiegegevens. Andere aanmelders maken gebruik van een toestemmingsverklaring. De cijfers in dit overzicht gaan over slachtoffers die in 2017 voor het eerst bij CoMensha zijn aangemeld. Ieder slachtoffer komt dus éénmaal in het databestand van CoMensha voor. Belangrijk om te melden is dat de Helpdesk in 2017 vragen heeft ontvangen met betrekking tot 83 niet bij ons geregistreerde slachtoffers. Deze casussen zijn niet meegenomen in de registratiegegevens. Sommige slachtoffers ontvangen meerdere jaren hulpverlening en zijn daardoor meerdere jaren bij instanties in beeld. Ook deze slachtoffers worden één keer geteld in de aantallen van CoMensha en wel in het jaar van de eerste aanmelding. Sommige slachtoffers worden door meerdere instanties bij CoMensha aangemeld. In deze gevallen wordt eveneens een slachtoffer éénmaal geteld. Het aantal aanmeldingen (van de diverse aanmelders) wordt afzonderlijk weergegeven en is meestal hoger dan het aantal slachtoffers. Ondanks alle inspanningen van zowel ketenpartners als CoMensha, is slechts een klein deel van alle slachtoffers bij CoMensha bekend. Niet alle slachtoffers worden namelijk gesignaleerd en gemeld. Ook worden niet alle slachtoffers als zodanig geïdentificeerd of wordt er geen toestemming gegeven door het slachtoffer dan wel de ouders / voogd als het gaat om een minderjarige. Cijfers Mensenhandel in Nederland 2017 in een oogopslag In dit deel wordt inzicht gegeven in het in 2017 bij CoMensha aantal gemelde slachtoffers, welke leeftijd, geslacht en nationaliteit deze slachtoffers hebben, in welke sectoren zij zijn uitgebuit en door wie zij zijn aangemeld. In de bijlagen is meer gedetailleerde informatie te vinden. In 2017 zijn bij ons slachtoffers aangemeld: in 75% ging het om een vrouw, 24% om een man, van 1% is het geslacht niet gemeld; 81% was meerderjarig en 18% minderjarig, van 1% is de leeftijd onbekend; een derde van de slachtoffers heeft de Nederlandse nationaliteit; de meeste slachtoffers (62%) zijn uitgebuit in de sector Seksuele dienstverlening, gevolgd door de sector Gereguleerde arbeid (21%) % 24% 254 Man Vrouw Geslacht niet gemeld Diagram 1: Totaal aantal slachtoffers (1.076) onderverdeeld naar geslacht 875 1% 13 1% 5 81% 18% 196 Minderjarig Meerderjarig Leeftijd onbekend Diagram 2: Totaal aantal slachtoffers (1.076) onderverdeeld naar minderjarigheid en meerderjarigheid bij aanmelding Jaaroverzicht CoMensha 9

10 253 24% 32% 339 Nederland Roemenië Polen Bulgarije Het aantal gemelde slachtoffers is licht gestegen Het aantal gemelde slachtoffers in 2017 komt uit op Dit is iets meer dan in 2016 toen het totaal aantal gemelde slachtoffers uitkwam op % 15 2% 21 3% 30 3% 33 3% 34 3% % 5% 53 7% 80 13% 137 Diagram 3: Totaal aantal slachtoffers (1.076) onderverdeeld naar nationaliteit 2% % 2 0% % 10% % 62% 690 Nigeria Onbekend Uganda Hongarije Guinee Filipijnen China Andere 72 nationaliteiten Seksuele dienstverlening Gereguleerde arbeid of dienstverlening Gedwongen criminaliteit Gedwongen bedelarij Orgaanhandel Nog niet gewerkt Onbekend Grafiek 1: Totaal aantal aangemelde slachtoffers per jaar Aanmelders: Meeste aanmeldingen ontvangen van politie CoMensha registreert naast gegevens over slachtoffers van mensenhandel, ook welke organisaties bij CoMensha melden In 2017 is de Nationale Politie (NP) de grootste melder met 30% van het totaal aantal aanmeldingen, gevolgd door zorg-/regiocoördinatie met 22%, Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM) met 17%, de Koninklijke Marechaussee (KMar) met 9% en de organisatie FairWork met 8% van het totaal aantal meldingen Een slachtoffer kan zijn uitgebuit in meerdere sectoren. In dat geval zijn alle vermelde sectoren meegeteld. Het aantal sectoren is daarom hoger dan het aantal slachtoffers. De NP en KMar handelen bij melding aan CoMensha conform hoofdstuk B8/3 van de Vreemdelingencirculaire 2000 en het Besluit Politiegegevens. Daarin is vastgelegd dat NP en KMar slachtoffers van mensenhandel bij de geringste aanwijzing bij CoMensha moeten melden. Het aanleveren van gegevens aan CoMensha door NP en KMar is nog altijd geen vanzelfsprekendheid. CoMensha investeert veel tijd in het aandacht vragen voor aanmelden bij alle aanmelders. Naar verwachting zullen in 2018 extra inspanningen geleverd moeten worden als gevolg van de intreding van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). 10 Het beeld van 2017

11 Regiocoördinatie 22% EMM 17% Fairwork 8% IND 1% ISZW 3% Niet van alle slachtoffers is de leeftijd bij aanmelding bekend. Dit geldt voor 128 slachtoffers. Wel is bekend dat van deze groep 120 slachtoffers meerderjarig zijn. In de grafiek in bijlage 6 is het aantal slachtoffers per geslacht en leeftijd bij aanmelding weergegeven. Uit deze grafiek is op te maken dat absoluut gezien de groep 17-jarigen het grootst is (66 slachtoffers), gevolgd door de groep 19- en 22-jarigen (elk 53 slachtoffers). Een slachtoffer kan door meerdere instanties aangemeld worden. In bovenstaand diagram zijn alle aanmeldingen betreffende de slachtoffers van 2017 weergegeven. Politie 30% Zie bijlage 3 voor een overzicht van aanmelders met een uitsplitsing naar het aantal minder- en meerderjarige slachtoffers en de nationaliteit van de slachtoffers. Gemiddelde leeftijd is 26 jaar KMar 9% Overigen 5% Diagram 5: Percentages meldingen per type aanmelder Jeugdzorg 1% Jongereninstelling 1% Opvanginstelling 3% CoMensha registreert onder andere de leeftijd van een slachtoffer van mensenhandel bij aanmelding. Van 948 slachtoffers was de leeftijd bekend. De gemiddelde leeftijd van deze slachtoffers is 26 jaar; bij de vrouwelijke slachtoffers is de gemiddelde leeftijd 25 jaar, bij de mannen 29 jaar en bij de slachtoffers waarvan het geslacht niet vermeld is, is dat 26 jaar. Het jongste slachtoffer is 9 jaar oud en het oudste slachtoffer is 74 jaar. Zie bijlage 6 voor meer informatie over de leeftijd bij aanmelding. Meest voorkomende nationaliteit is de Nederlandse nationaliteit Ongeveer 32% van de bij CoMensha gemelde slachtoffers van mensenhandel heeft de Nederlandse nationaliteit. De Nederlandse nationaliteit staat daarmee, net als voorgaande jaren, bovenin de top 10, gevolgd door Roemenië, Polen, Bulgarije en Nigeria Nederland % Nederland % Nederland % Bulgarije % Roemenië % Roemenië % Roemenië % Polen 70 7% Polen 80 7% Polen 92 7% Bulgarije 69 7% Bulgarije 53 5% Hongarije 50 4% Nigeria 46 4% Nigeria 46 4% Nigeria 45 3% Hongarije 35 3% Uganda 34 3% Vietnam 30 2% Vietnam 27 3% Hongarije 33 3% Afghanistan 28 2% Uganda 20 2% Guinee 30 3% Filipijnen 24 2% Sierra Leone 19 2% Filipijnen 21 2% Uganda 24 2% Guinee 18 2% China 15 1% Tabel 2: Meest voorkomende nationaliteiten in de jaren 2015, 2016 en 2017 Zie bijlage 4 voor meer informatie over nationaliteiten van slachtoffers. Jaaroverzicht CoMensha 11

12 De meeste vrouwen zijn uitgebuit in seksuele dienstverlening, de meeste mannen in gereguleerde arbeid of dienstverlening CoMensha maakt sinds 2013 gebruik van de Europese Richtlijn om de vorm van uitbuiting aan te duiden. In de Europese Richtlijn Directive 2011/36/EU wordt in art. 2.3 een vijftal uitingsvormen onderscheiden, namelijk door het slachtoffer met middelen zoals dwang te bewegen tot: seksuele dienstverlening; gereguleerde arbeid of dienstverlening; bedelarij; criminaliteit; afstaan van organen. Net zoals in voorgaande jaren, is het merendeel van de gemelde slachtoffers uitgebuit in de Seksuele dienstverlening (62%), gevolgd door de sector Gereguleerde arbeid of dienstverlening (21%). (zie diagram 4). In de sector Gedwongen bedelarij zijn 2 slachtoffers gemeld en in de sector Uitbuiting door middel van het afstaan van organen is dit jaar 1 slachtoffer aangemeld. Wanneer de slachtoffers opgesplitst worden naar geslacht, ontstaan onderstaande diagrammen. De meeste van de 254 mannelijke slachtoffers van mensenhandel zijn uitgebuit in de categorie Gereguleerde arbeid of dienstverlening (51%) gevolgd door de categorie Seksuele dienstverlening (31%). 62% van de 13 slachtoffers van wie het geslacht niet gemeld is, is uitgebuit in de sector Gereguleerde arbeid of dienstverlening en 38% in de sector Seksuele dienstverlening. Een slachtoffer kan worden uitgebuit in meerdere van bovenstaande vijf sectoren. In 2017 zijn deze sectoren in het totaal keer gemeld. In 2017 zijn slachtoffers in één sector uitgebuit, 45 slachtoffers zijn in 2 verschillende sectoren uitgebuit, 1 slachtoffer in 3 verschillende sectoren. Net zoals in 2016, zijn in 2017 de meeste van de 809 vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel aangetroffen in de categorie Seksuele dienstverlening (71%), gevolgd door de categorie Gereguleerde arbeid of dienstverlening (11%). Seksuele dienstverlening Gereguleerde arbeid of dienstverlening Gedwongen criminaliteit Gedwongen bedelarij Orgaanhandel Nog niet gewerkt Onbekend 0% 3% 0% 6% 9% 0% 0% 0% 5% 13% 31% 0% 0%0% 0% 0% 38% 11% 71% 51% 62% Diagram 6: Uitbuiting vrouwen Diagram 7: Uitbuiting mannen Diagram 8: Uitbuiting geslacht onbekend 12 Het beeld van 2017

13 Stijging slachtoffers van loverboytechnieken In 2012 heeft de minister van het ministerie van Veiligheid en Justitie de Tweede Kamer in het kader van het project Rijksbrede Aanpak Loverboys toegezegd dat CoMensha het aantal slachtoffers waarbij er sprake is van loverboytechnieken voortaan als aparte categorie zou registreren. Het gaat bij loverboytechnieken om technieken waarbij mannen (en soms vrouwen) hun slachtoffer aan zich binden met als vooropgezet plan uitbuiting en voordeel te behalen uit de liefde van het slachtoffer. De meldende instantie geeft bij CoMensha aan of er gebruik is gemaakt van deze techniek. In 2017 heeft CoMensha 139 slachtoffers van loverboytechnieken geregistreerd. Dit is een stijging van 25 slachtoffers ten opzichte van 2016, toen er bij 114 slachtoffers werd aangegeven dat er sprake was van loverboytechnieken. Absoluut gezien waren de meeste slachtoffers van loverboytechnieken 17 jaar of 18 jaar oud bij aanmelding. Er zijn echter ook 17 slachtoffers van loverboytechnieken gemeld van 30 jaar of ouder bij aanmelding. Bij enkelen van deze slachtoffers is het slachtofferschap een aantal jaren eerder gestart. Het slachtoffer met de onbekende leeftijd is meerderjarig. (Zie grafiek 2). Vaak wordt aangenomen dat slachtoffers van loverboytechnieken alleen gedwongen worden tot prostitutie. Dat geldt inderdaad voor de meeste slachtoffers, maar het komt ook voor dat zij daarnaast ook gedwongen worden tot criminaliteit, zoals het transporteren van drugs of het plegen van diefstallen. Soms is een slachtoffer van loverboytechnieken dus in meerdere sectoren uitgebuit. Dit betreft 14 slachtoffers. Ook zijn er slachtoffers die al wel onder de invloed van een loverboy waren, maar nog niet gewerkt hebben. Zie diagram 9. In het diagram zijn alle gemelde sectoren meegeteld. Onder de 139 slachtoffers bevinden zich 5 mannelijke slachtoffers. Van hen zijn 4 uitgebuit in de sector Seksuele dienstverlening, 1 slachtoffer is uitgebuit in de sector Gereguleerde arbeid. Zie bijlage 7 voor meer informatie over slachtoffers van loverboytechnieken < >30 onb Grafiek 2: Leeftijd bij aanmelding van slachtoffers van loverboytechnieken Seksuele dienstverlening Gereguleerde arbeid of dienstverlening Gedwongen criminaliteit Gedwongen bedelarij Nog niet gewerkt Onbekend Minder verzoeken om opvang: 157 CoMensha coördineert - indien slachtoffers opvang wensen - de opvang van slachtoffers van mensenhandel. Dat kan om een eerste opvang gaan, maar ook om vervolgopvang. CoMensha heeft in 2017 in totaal 157 opvangverzoeken ontvangen van 151 cliënten. Een cliënt kan meerdere opvangverzoeken hebben. In 2016 waren dit 176 verzoeken van 170 cliënten. De opvangverzoeken worden onderverdeeld in vier categorieën : cliënten die in 2017 zijn aangemeld en een verzoek om eerste opvang hebben; cliënten die in 2017 zijn aangemeld en een verzoek om vervolgopvang hebben; 0% 0% cliënten die voor 1 januari 2017 zijn aangemeld met een verzoek om eerste opvang; cliënten die voor 1 januari 2017 zijn aangemeld met een verzoek om vervolgopvang. 12% 71% Van de 157 opvangverzoeken waren 138 afkomstig van 133 cliënten die in de periode van 1 januari t/m 31 december 2017 bij CoMensha zijn aangemeld: 136 keer ging het om een 2 Doordat CoMensha dit onderscheid sinds 2014 maakt, zijn de aantallen opvangverzoeken van voor 2014 niet zonder meer te vergelijken met de aantallen vanaf Tot 2014 maakte CoMensha enkel melding van het aantal slachtoffers van mensenhandel die dat jaar een verzoek om eerste opvang had gedaan. Het nieuwe registratiesysteem van CoMensha (CVS) maakt het mogelijk om ook te rapporteren over de drie andere soorten opvangverzoeken. 6% 11% Diagram 9: Sectoren van uitbuiting van slachtoffers van loverboytechnieken Jaaroverzicht CoMensha 13 2

14 verzoek voor eerste opvang en 2 keer om een verzoek voor vervolgopvang. Verder waren 19 opvangverzoeken afkomstig van 18 cliënten die in de periode vóór 1 januari 2017 bij CoMensha zijn aangemeld: 14 keer ging het om een verzoek voor de eerste opvang en 5 keer om een verzoek voor vervolgopvang. Tabel 1 geeft aan hoeveel opvangverzoeken er per categorie zijn ontvangen en in welk soort opvang de cliënten zijn geplaatst. Totaal aantal Opvangverzoeken cliënten aangemeld in 2017 Eerste opvang Vervolg opvang 18 cliënten aangemeld vóór 2017 Eerste opvang Vervolg opvang Totaal COSM MO / VO Opvang ISZW Crisisbed/ politiebed 3 3 Noodbed 6 6 Overig 1 1 Niet meer nodig In behandeling 1 1 Totaal Tabel 1: Aantal opvangverzoeken en plaatsingen in 2017 Zoals uit bovenstaande tabel is op te maken, worden de meeste slachtoffers geplaatst in de Categorale Opvang voor Slachtoffers van Mensenhandel (COSM). CoMensha heeft exclusieve plaatsingsbevoegdheid voor de COSM s. Echter, niet alle slachtoffers van mensenhandel kunnen in een COSM terecht, omdat niet alle cliënten aan de toelatingscriteria voldoen. Er kan in principe alleen in de COSM geplaatst worden als de cliënt: in de bedenktijd zit; een andere nationaliteit heeft dan de Nederlandse. Voor de cliënten die niet aan deze criteria voldoen - omdat zij bijvoorbeeld al aangifte hebben gedaan en/of de Nederlandse nationaliteit bezitten - bemiddelt CoMensha voor een plek in de vrouwen- en maatschappelijke opvang. Dat gebeurt ook als een cliënt behoefte heeft aan vervolgopvang. Vervolgopvang kan nodig zijn als het hulpaanbod ergens anders beter aansluit bij de behoeften van de cliënt. Ten behoeve van de opvang werkt CoMensha samen met een groot aantal opvanginstellingen. Van de 151 cliënten ( ) waarvoor CoMensha in 2017 opvang heeft gezocht, zijn 91 cliënten geplaatst in de Categorale Opvang voor Slachtoffers van Mensenhandel (COSM), 22 cliënten konden terecht in de vrouwenopvang (VO)/maatschappelijke opvang (MO) en 11 cliënten hebben gebruik gemaakt van de speciale opvangmogelijkheden voor slachtoffers van arbeidsuitbuiting, Opvang ISZW. Dit is opvang voor de slachtoffers die bij een inval door inspectie SZW worden aangetroffen. Verder zijn 3 cliënten zijn geplaatst op een crisisbed/politiebed en 6 op een noodbed, 1 cliënt is naar een overige soort opvang gegaan en tot slot hebben 22 cliënten afgezien van opvang. Er zijn diverse redenen waarom een slachtoffer afziet van bemiddeling naar opvang door CoMensha: soms duurt het te lang voordat een geschikte plaats wordt gevonden en wil het slachtoffer niet meer in de opvang geplaatst worden of verdwijnt het slachtoffer uit beeld, soms heeft het slachtoffer een andere oplossing gevonden. Er was nog 1 opvangverzoek in behandeling op 31 december Zie bijlage 2 voor een overzicht van opvanginstellingen waar CoMensha heeft geplaatst. 3 De Categorale Opvang voor Slachtoffers van Mensenhandel (COSM) regelt meestal zelf vervolgopvang, maar andere instellingen maken gebruik van de diensten van CoMensha. 3 Terugloop aanmeldingen en huisvesting in het kader van de taakstelling Gemeenten hebben een taakstelling. Dit betekent dat zij de opdracht hebben om ieder half jaar een vastgesteld aantal vergunninghouders binnen hun gemeentegrenzen een woning aan te bieden. Per 1 maart 2012 vallen slachtoffers van mensenhandel die voldoen aan bepaalde voorwaarden ook onder de taakstelling. Gemeenten mogen slachtoffers van mensenhandel daardoor opvoeren voor de taakstelling. Deze regeling is vooral geschikt voor cliënten die klaar zijn om zelfstandig te gaan wonen en biedt een andere mogelijkheid voor cliënten om uit een opvanginstelling te stromen. In 2017 zijn er 25 cliënten bij CoMensha aangemeld voor de taakstelling, 18 van deze cliënten hebben een woning aangeboden gekregen in het kader van de taakstelling. De aangeboden woning betrof meestal een zogenaamde doorstroomwoning in de regio Amsterdam of Rotterdam. In 2016 waren dit respectievelijk 35 en 25 cliënten. 14 Het beeld van 2017

15 ROSE #seksuele uitbuiting Als zestienjarige werd ik moeder. De vader van mijn kinderen was niet in beeld. Na het overlijden van mijn ouders, werd ik door mijn tante verkocht aan een man om de schuld van mijn overleden ouders af te kunnen betalen. De man zou me meenemen naar een plek waar ik huishoudelijk werk zou gaan doen om de schuld terug te kunnen betalen. Het werd een lange reis. Ik heb heel veel gelopen en moest een paar keer met de boot. Aangekomen in Nederland werd ik opgesloten in een huis voor prostitutie. Geld heb ik nooit gezien. Op een dag wist ik te ontsnappen en ben ik via een kerkgenootschap bij Dokters van de Wereld terecht gekomen. Ik was zwanger door verkrachting en ten einde raad. Ik ben nu 28 jaar, spreek alleen mijn moedertaal, heb nog steeds een schuld en verlang ontzettend naar mijn drie dochters thuis. Aangekomen in Nederland werd ik opgesloten in een huis voor prostitutie.geld heb ik nooit gezien

16 Deel II Highlights van CoMensha in 2017 CoMensha stelt een top 5 vast in regio s waar nog geen zorgcoördinatie is geregeld. Het worden de provincies/regio s Oost-Brabant, West-Brabant/Zeeland, Noord-Holland, Flevoland, Overijssel en Gelderland. In deze regio s zal CoMensha extra investeren om zorgcoordinatie te realiseren Gastlessen geven op scholen over Mensenhandel Dagvoorzitterschap CoMensha bijeenkomst i.s.m. Medilex In handen van een loverboy Fototentoonstelling Open je Ogen gaat van ABN Amro Zuidas naar gemeente Enschede, opening door burgemeester Onno van Veldhuizen en Ina Hut Werkbezoek CoMensha aan de landencoördinator op Aruba, het hoofd en coördinator Divisie Opleiding en Ontwikkeling van de politieacademie, Coördinatiepunt Task Force Mensenhandel en Mensensmokkel Aruba (TMMA) en Korps Politie Aruba Bijdrage aan diverse regionale bijeenkomsten over minderjarige slachtoffers loverboys, georganiseerd door het Landelijk Kenniscentrum LVB. CoMensha benadrukte daarbij o.a. het signaleren en melden van slachtoffers van mensenhandel Aanbieding rapport Safe Future Methodiek inzake Kinderen aan Linda Voortman (GroenLinks) en Marit Maij (PvdA) Fototentoonstelling gaat naar Rotterdam, opening door wethouder Hugo de Jonge en Noura Ammar Algemeen Overleg (AO) Tweede Kamer over Mensenhandel Bijeenkomst Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM). Het SOM stuurt een brandbrief naar de vaste commissie Veiligheid en Justitie i.v.m. het AO over extra investeringen aanpak mensenhandel, verblijfsregeling mensenhandel en criminele uitbuiting van kinderen (13Oceans) Nieuwsbrief van CoMensha verschijnt met onder andere een column van Ina Hut over de noodzaak van ketensamenwerking: belang van het slachtoffer boven organisatiebelangen Deadline inleveren gegevens aanmeldingen door stakeholders in verband met de cijfers mensenhandel in Nederland over 2016 Voorlichting geven aan Koninklijke Marechaussee te Enschede Deelnemer startbijeenkomst project STEP informatievoorziening over mensenhandel aan migranten - samen met het Rode Kruis, VluchtelingenWerk Nederland en het COA Fototentoonstelling gaat naar Breda, opening door burgemeester Paul Depla en Linda Hauer In opdracht van CoMensha starten masterstudenten van de Universiteit van Tilburg en de Vrije Universiteit Amsterdam een multidisciplinair onderzoek naar de perspectieven in het Nederlandse zorglandschap van vrouwelijke, Nederlandse slachtoffers met een multiproblematiek Fototentoonstelling gaat naar Amsterdam, opening door wethouder Eric van der Burg en Ina Hut Presentatie bij het Provinciaal Overleg Prostitutie Zeeland, waarbij het belang van zorgcoördinatie is onderstreept Aanwezig bij thema-avond over West-Afrikaanse slachtoffers van mensenhandel in Nederland, georganiseerd door het CKM Gastles op Politieacademie Met ingang van maart is onze Helpdesk tijdens werkdagen telefonisch en per mail bereikbaar van tot uur. De pilot '24/7 meldlijn mensenhandel voor noodsituaties' is vanaf die datum beëindigd Basistraining bij COA samen met Expertisecentrum Mensenhandel Mensensmokkel (EMM) en Zorggroep Jade Sponsoring en samenwerking leerstoel Human Trafficking and Globalization van de Tilburg University, prof. Conny Rijken CoMensha overhandigt de Jaarcijfers 2016 aan het ministerie van Justitie en Veiligheid en aan de Nationaal Rapporteur Mensenhandel Het SOM stuurt een brandbrief aan informateur Edith Schippers. Het SOM roept de informateur op om in het regeerakkoord prioriteit te geven aan de aanpak van mensenhandel en, niet in de laatste plaats, aan het belang van het slachtoffer Nieuwsbrief van CoMensha met onder andere de column van Ina Hut die gemeenten en politiek oproept te investeren in de aanpak van mensenhandel en hun verantwoordelijkheid te nemen Fototentoonstelling #OpenJeOgen gaat naar Utrecht, opening door burgemeester Jan van Zanen en Ina Hut CoMensha initieert het eerste Platform voor regionale meldpunten loverboys en jeugdprostitutie met achttien deelnemers van negen verschillende meldpunten De fototentoonstelling #OpenJeOgen gaat naar Leiden, opening door wethouder Roos van Gelderen en Jerrol Marten Basistraining verzorgd bij COA Midden-Noord samen met Expertisecentrum Mensenhandel Mensensmokkel (EMM) en Zorggroep Jade Voorlichting signaleren mensenhandel bij stewards/stewardessen KLM te Schiphol CoMensha organiseert bijeenkomst arbeidsuitbuiting voor rechercheurs Inspectie SZW, zorgcoördinatoren en FairWork waarbij knelpunten en mogelijke oplossingen worden besproken Onze fototentoonstelling gaat naar Den Helder, opening door burgemeester Koen Schuiling en Jerrol Marten Overleg met alle zorgcoördinatoren Aanwezig bij het afscheid van Herman Bolhaar als voorzitter van het college van procureurs-generaal Expertmeeting, georganiseerd door CoMensha in samenwerking met het Landelijk Parket en FairWork, over de toepassing van de geringste aanwijzing en de grenslijn tussen slecht werkgeverschap en arbeidsuitbuiting Opzetten training Herkennen signalen mensenhandel en mensensmokkel met COA Presentatie over Mensenhandel samen met EMM voor onderwijs- en jeugdzorginstellingen Verdiepingstraining bij COA in samenwerking met EMM, Zorggroep Jade en Team Criminele Inlichtingendienst (TCI) CoMensha initieert structureel overleg met rechercheurs/accounthouders Inspectie SZW en zorgcoördinatoren Bijeenkomst Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM) Fototentoonstelling gaat naar Maastricht, opening door burgemeester Annemarie Penn en Nick de Jong NGO-bijeenkomst kinderarbeid bij ministerie SZW Toekenning eenmalige subsidie van Ministerie van SZW programma Arbeidsuitbuiting voor versterken 16 Het beeld van 2017

17 van ketensamenwerking, verbeteren van het hulpverleningsaanbod, onderzoek naar groepsdynamiek die ontstaat bij opvang van grote groepen slachtoffers arbeidsuitbuiting en kennisvergroting binnen hoger, academisch en beroepsonderwijs en van migranten en vluchtelingen CoMensha organiseert themadag voor alle medewerkers Categorale Opvang Slachtoffers Mensenhandel (COSM) met als doel handvatten te bieden op het juridische gebied en het gebied van de zorg Presentatie op Dag van de Veiligheid van COA over zorgcoördinatie samen met de zorgcoördinator van ACM CoMensha verzorgt voorlichting aan de sociale wijkteams van Doetinchem georganiseerd i.s.m. de zorgcoördinator Arnhem/Achterhoek Fototentoonstelling gaat naar Leeuwarden, opening door burgemeester Fred Crone en Jerrol Marten Verschijning halfjaarrapportage cijfers 2017 mensenhandel Start overleg op ministerie JenV inzake aanpassingen privacy (AVG) Deelname aan bijeenkomsten van de klankbordgroep Nationaal Verwijs Mechanisme (NVM) en controleslag op gegevens van ketenpartners op website van het NVM: Nieuwsbrief CoMensha met onder andere column van Ina Hut over de blinde vlek: minderjarige jongens gedwongen tot jongensprostitutie CoMensha start gesprekken met medische sector om bewustwording rondom mensenhandel te creëren Feestelijk moment n.a.v. intentieverklaring opvang grote groepen slachtoffers uitbuiting in Den Haag met SHOP, Perspektief, Politie, Inspectie SZW en CoMensha Op verzoek van Unicef doet CoMensha na de orkaan Irma onderzoek naar vermoedelijke kinderhandel vanuit Sint-Maarten naar de zustereilanden Fototentoonstelling gaat naar Universiteit Wageningen, opening door Kees Hoogendoorn en Jerrol Marten, aankomst van ex-slachtoffer Sameena van der Mijden na haar ultra-marathon van 100 km om aandacht te vragen voor mensenhandel en de gevolgen daarvan. Sameena loopt een kleine tweeduizend euro bij elkaar, welke wordt gedoneerd aan CoMensha Bijeenkomst Task Force Mensenhandel: CoMensha luidt nogmaals de noodklok over doorgaande daling van het aantal meldingen. De voorzitter van de Task Force Mensenhandel vraagt CoMensha onderzoek te doen naar de oorzaak van de daling Navolgend op de Slachtoffermonitor mensenhandel van de Nationaal Rapporteur d.d. 18 oktober jl. presenteert CoMensha haar Jaarbeeld 2016 Werkbezoek NGO uit Catalonië Presentatie op regiobijeenkomst slachtoffers van loverboyproblematiek in Rijswijk, georganiseerd door onder meer het NJi en LVB/GGZ. Doelgroep: zorgpartijen in de Jeugdzorg, Gehandicaptenzorg en GGZ Werkbezoek bij CoMensha door delegatie van het STEP-project (Britse Rode Kruis, Kroatische Rode Kruis, het Nederlandse Rode Kruis Input op conceptversies van de beleidsregels en het reglement van de pilot Vaststelling aannemelijkheid slachtofferschap mensenhandel Fototentoonstelling gaat naar Roermond, opening door burgemeester Rianne Donders en Ina Hut Jaarlijkse Ontmoetingsdag voor slachtoffers Mensenhandel in Utrecht Aanwezig bij Ronde tafelbijeenkomst over illegale prostitutie in hotels en vakantieparken Bijeenkomst Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM) Interview en uitzending item Nieuwsuur over het belang van zorgcoördinatie Input voor begeleidingsgroep 13Oceans Nieuwsbrief CoMensha met onder andere column van Ina Hut over tekort aan opvang voor slachtoffers mensenhandel met multiproblematiek Opnames voor e-learningtool van Rode Kruis, VluchtelingenWerk, COA en CoMensha over signalen mensenhandel bij migranten Aanwezig bij themabijeenkomst over Mannenprostitutie Aanwezig op klankbordgroep Nationaal Verwijsmechanisme Mensenhandel (NVM) Fototentoonstelling gaat naar Nijmegen, opening door burgemeester Bert Frings en Jerrol Marten Themadag leden Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM) en de zorgcoördinatoren over het gebrek aan landelijk dekkende zorgcoördinatie en verantwoordelijkheid van gemeenten Afscheid van Nationaal Rapporteur Mensenhandel, Corinne Dettmeijer Deelname Seminar over kinderuitbuiting in Brussel Op uitnodiging van de Inspectie SZW, het CCV en het RIEC geeft CoMensha voorlichting over de opvang van slachtoffers van mensenhandel en belang van zorgcoördinatie aan gemeenteambtenaren handhaving/zorg Tweede bijeenkomst platform meldpunten Loverboys/jeugdprostitutie Op uitnodiging van de VNG geeft CoMensha een presentatie aan de wethouders Zorg en Welzijn van de 35 centrumgemeenten over uitrol van landelijk dekkende zorgcoördinatie, met als gevolg dat dit unaniem wordt onderkend Vervolgbijeenkomst onder voorzitterschap CoMensha vindt plaats met rechercheurs/accounthouders Inspectie SZW en zorgcoördinatoren CoMensha en HVO-Querido organiseren Safe! Expertmeeting Input voor klankbordgroep pilot Mensenhandel Schadefonds Geweldsmisdrijven Aanwezig op bijeenkomst in Brussel van het EU Civil Society Platform against Trafficking in Human Beings CoMensha geeft samen met ABN Amro een presentatie over aanpak van mensenhandel en de rol van het bedrijfsleven bij UN Forum on Business and Human Rights in Genève Bijdrage aan expertbijeenkomst, georganiseerd door de ISZW, NP, advocatuur, OM en IND, om een schema op te stellen wie welke rol vervult vanaf het moment van aantreffen van een mogelijk slachtoffer Eerste bijeenkomst Denktank Opvang op initiatief van CoMensha en Fier Fototentoonstelling gaat naar Groningen, opening door burgemeester Peter den Oudsten en Ina Hut Aanwezig bij de bijeenkomst Voor de Jeugd in de Westergasfabriek in Amsterdam, CoMensha legt de nadruk op outreachend werken met deze doelgroep Jaaroverzicht CoMensha 17

18 Mensenhandel is een ernstig misdrijf, met vaak traumatische gevolgen voor slachtoffers. Zij verdienen daarom goede bescherming, opvang en ondersteuning. Het is belangrijk dat we deze mensen in beeld hebben en dat we ze overal in Nederland kunnen helpen. Het kabinet wil een landelijk dekkend netwerk van zorg en stelt daarvoor de komende jaren extra financiële middelen beschikbaar. Ook maken mensenhandelaren vaker gebruik van manipulatie en chantage en wordt er niet altijd geweld gebruikt. Hierdoor zien slachtoffers zichzelf minder snel als slachtoffer. Dat maakt signaleren nog moeilijker. Het kabinet wil daarom blijven investeren in het verbeteren van de signalering door professionals. Samen met CoMensha willen we graag optrekken om de strijd tegen mensenhandel aan te gaan. Uitbreiding zorgcoördinatie 2017 Bijgaande landkaart van Nederland laat zien in welke gemeenten op 31 december 2017 wel/geen zorgcoördinatie geregeld is. In 2017 hebben de (regio)gemeenten Nijmegen, Gouda, Leiden en gemeenten in de provincie Noord-Holland zorgcoördinatie ingesteld. Daarentegen heeft de gemeente Den Bosch de zorgcoördinatie stopgezet. Hugo de Jonge, minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, viceminister-president #zorgcoördinatie Het belang van een landelijk dekkend zorgcoördinatienetwerk Als verbinder in de ketensamenwerking, speelde CoMensha in 2017 een belangrijke rol bij het motiveren van onder andere veiligheidsregio s, gemeenten en zorginstellingen om de aanpak van mensenhandel op te zetten in hun gemeente. Zorgcoördinatie is essentieel om slachtoffers van mensenhandel te helpen. Slachtoffers van mensenhandel krijgen in Nederland te maken met allerlei complexe procedures. De zorg- of regiocoördinator is het eerste aanspreekpunt voor deze slachtoffers. De coördinatoren zorgen ervoor dat de juiste procedures worden opgestart, dat de slachtoffers naar de juiste personen en instanties worden doorverwezen en voeren hier de regie op. De regiocoördinator zorgt er ook voor dat de coördinatie van de ondersteuning en de begeleiding van slachtoffers goed verloopt, vanaf het moment van aanmelding tot en met het afsluiten van het traject. Elke gemeente die zegt dat er geen mensenhandel in zijn gemeente plaatsvindt, sluit zijn ogen voor de realiteit. Mensenhandel vindt in het verborgene plaats en daarmee lijkt het niet te bestaan. Maar het gebeurt bij je om de hoek, overal, in elke gemeente! Alle gemeenten hebben de verantwoordelijkheid om deze vorm van ondermijning aan te pakken en slachtoffers te ondersteunen. Door samen te werken met ketenpartners met elk hun eigen specialisatie, kunnen ze bewustwording creëren, preventieve maatregelen nemen en zorgcoördinatie in de regio opzetten. Ik constateer dat CoMensha daarbij een deskundige partner is. Samen met CoMensha zet ik me met hart en ziel in voor de bestrijding voor mensenhandel: kijk niet weg en #OpenJeOgen! Piet Bruinooge, burgemeester gemeente Alkmaar 18 Het beeld van 2017

19 Werkgebieden Zorg- en regiocoördinatie in Nederland Landelijk via CoMensha Den Haag Gemeenten: Den Haag, Wassenaar, Leidschendam-Voorburg, Rijswijk, Pijnacker-Nootdorp, Zoetermeer, Delft, Midden-Delfland en Westland, Alphen aan den Rijn, Bodegraven-Reeuwijk, Gouda, Hillegom, Kaag en Braassem, Katwijk, Krimpenerwaard, Leiden, Leiderdorp, Lisse, Nieuwkoop, Noordwijk, Noordwijkerhout, Oegstgeest, Teylingen, Voorschoten, Waddinxveen, Zoeterwoude, Zuidplas Landkaart zorgcoördinatie in Nederland stand 31 december 2017 Rotterdam Gemeenten: Rotterdam en Schiedam. Zorg- en hulpaanvragen uit de regiogemeenten worden in behandeling genomen door de zorgcoördinator. Politieregio Amsterdam e.o. Gemeenten: Amsterdam, Diemen, Ouder Amstel, Amstelveen, Aalsmeer, Uithoorn Provincie Noord-Holland en Texel Utrecht Gemeenten: Amersfoort, Baarn, Bunnik, Bunschoten, De Bilt, De Ronde Venen, Eemnes, Houten, IJsselstein, Leusden, Lopik, Montfoort, Nieuwegein, Oudewater, Renswoude, Rhenen, Soest, Stichtse Vecht, Utrecht, Utrechts Heuvelrug, Veenendaal, Vianen, Wijk bij Duurstede, Woerden, Woudenberg en Zeist. Aanvragen uit de regiogemeenten worden in behandeling genomen. Provincie Friesland en Vlieland, Terschelling, Ameland en Schiermonnikoog Gemeente Groningen Zorg- en hulpaanvragen uit de regiogemeenten worden in behandeling genomen door de zorgcoördinator.. Provincie Drenthe Twente Gemeenten: Enschede, Losser, Oldenzaal, Dinkelland, Haaksbergen, Hengelo, Hof van Twente, Borne, Tubbergen, Almelo, Twenterand, Hellendoorn, Wierden en Rijssen/Holten. Oost-Nederland Achterhoek Gemeenten: Aalten, Achter-Drempt, Azewijn, Baak, Barlo, Bekveld, Beek, Bergh, Braamt, Breedenbroek, Bredevoort, Bontebrug, Borculo, Bronkhorst, Covik, De Meerne, Delden, Didam, Dinxperlo, Doetinchem, Dunsborg, Eibergen, Eldrik, Etten, Gaanderen, Gendringen, Gooi, Groenlo, Halle, Halle-Heide, Halle-Nijman, Harreveld, Hengelo (gld), Heurne, Hoog-Keppel, Hummelo, Ijzerlo, Keienborg, Kranenburg, Laagkeppel, Lichtenvoorde, Lider, Lievelde, Linde, Lintelo, Lengel, Loerbeek, Loil, Marienvelde, Medler, Megchelen, Mossel, Neede, Netterden, Nieuw-Dijk, Noordink, Olburgen, Oosterwijk, Rha, Ruurlo, S Heerenberg, Silvolde, Sinderen, Steenderen, Stokkum, Terborg, Toldijk, Varssel, Varseveld, Varselder-Veldhunten, Veldhoek, Veldwijk, Vethuizen, Vierakker, Voor-drempt, Vorden, Vragender, Wassinkbrink, Wehl, Westendorp, Wichmond, Wildenborch, Winkelshoek, Winterwijk, Wisch, Wittebrink, Wolfersveen, Zeddam, Zieuwent, Zelhem en Zwolle GLD (OostGelre). Oost-Nederland Arnhem Gemeenten: Aerdt, Angerlo, Arnhem, Babberich, Bemmel, De Steeg, Dieren, Doesburg, Doornenburg, Doorwerth, Driel, Duiven, Elst, Gendt, Giesbeek, Groessen, Haalderen, Herwen, Heteren, Herveld-Andelst, Heveadorp, Huissen, Lobith, Loo, Oosterbeek, Oosterhout, Pannerden, Randwijk, Renkum, Ressen, Rheden, Rozendaal, Slijk-Ewijk, Spijk, Tolkamer, Valburg, Velp, Westervoort, Wolfheze, Zetten en Zevenaar. Nijmegen e.o. Gemeenten: Berg en Dal, Beuningen, Buren, Culemborg, Druten, Geldermalsen, Gennep, Heumen, Lingewaal, Mook en Middelaar, Neder-Betuwe, Neerijnen, Nijmegen, Tiel, West Maas en Waal, Wijchen. Oost-Brabant Gemeenten: Eindhoven, Best, Oirschot, Veldhoven, Valkenswaard, Craenendonck, Heeze-Leende, Dommelvallei, Son en Breugel, Geldrop-Mierlo, Nuenen, Waalre, Kempen, Bladel, Bergeijk, Reuselde Mierden en Eersel. Zorg- en hulpaanvragen uit de regiogemeenten worden in behandeling genomen door de zorgcoördinator. Provincie Limburg Jaaroverzicht CoMensha 19

20 CoMensha onderhoudt een nauw samenwerkingsverband met de zorgcoördinatoren. Wanneer er geen zorgcoördinatie is in de regio waar het slachtoffer verblijft, gaat de Helpdesk van CoMensha op zoek naar een instantie die het slachtoffer verder kan helpen. Verantwoordelijkheid gemeenten Gemeenten hebben een belangrijke rol in de strijd tegen mensenhandel. Zij hebben een verantwoordelijkheid op het gebied van preventie, signalering, handhaving, hulpverlening en ook bij het opwerpen van barrières. Echter het aantal gemeenten dat erkent dat in hun gemeente mensenhandel plaatsvindt en investeert in goede zorgcoördinatie voor slachtoffers van mensenhandel is laag. CoMensha probeert al lang een landelijk dekkend systeem van zorgcoördinatie van de grond te krijgen, zodat elk slachtoffer van mensenhandel adequate hulpverlening krijgt. Het advies van de commissie Lenferink (voorjaar 2015) onderschrijft ook het belang van die landelijke dekking. De meeste gemeenten hebben onvoldoende aandacht voor mensenhandel, terwijl mensenhandel in nagenoeg elke gemeente voorkomt. Noura Ammar, adviseur aanpak Mensenhandel bij CoMensha en tevens voorzitter van het Zorgcoördinatorenoverleg zegt hierover: CoMensha wil ten behoeve van een effectief beleid lokale informatie vertalen Publiciteit zet zaken extra in beweging Op initiatief van CoMensha besteedt Nieuwsuur in het najaar een uitgebreid item aan het gebrek aan landelijk dekkende zorgcoördinatie voor slachtoffers van mensenhandel door gemeenten. Slechts negentien van de 35 centrumgemeenten hebben een zorgcoördinator. De uitzending heeft geleid tot Kamervragen, vragen van diverse gemeenteraadsleden en heeft erin geresulteerd dat CoMensha op een commissiebijeenkomst van de VNG een presentatie heeft kunnen geven aan wethouders Gezondheid en Welzijn van de 35 centrumgemeenten. Hierna hebben de wethouders unaniem besloten dat er een landelijke uitrol van zorgcoördinatie dient te komen. Ondersteuning vanuit CoMensha werd hierbij als zeer wenselijk/noodzakelijk gezien door een groot aantal gemeenten. Bewustwordingscampagne #OpenJeOgen voor mensenhandel in veertien gemeenten CoMensha heeft ter gelegenheid van haar 30-jarig bestaan in 2016 samen met Stichting Open Mind en fotograaf Ernst Coppejans een mobiele fototentoonstelling Open je ogen voor mensenhandel ontwikkeld. Dertig indrukwekkende foto s en verhalen van slachtoffers van mensenhandel. De tentoonstelling heeft in 2017 in veertien gemeenten gestaan. In de meeste steden stond de tentoonstelling zo n drie naar het landelijk niveau en andersom. Input hiervoor weken. In veel gevallen werd de tentoonstelling geopend door zijn onder andere gesignaleerde knelpunten, trends en de burgemeester en de directeur bestuurder, dan wel een #bewustwordingscampagn ontwikkelingen uit onze zorgcoördinatorenoverleggen. In medewerker van CoMensha. De openingen gingen gepaard met 2017 zijn er op ons initiatief drie bijeenkomsten geweest. veel aandacht van de ketenpartners en de media. CoMensha is voorzitter van dit overleg en wij voeren ook het secretariaat. We werken samen met negentien verschillende In de voorbereiding werd volop aandacht gevraagd voor regiocoördinatoren in Nederland. Hoewel er in 2017 vier gebieden met (uren voor) een zorgcoördinator bij zijn gekomen, is helaas in zestien regio's nog geen coördinator aanwezig. CoMensha maakt zich hard voor een landelijk dekkend netwerk. bewustwording van mensenhandel in de bewuste gemeente, voor het belang van een integrale aanpak van mensenhandel, alsmede het belang van zorgcoördinatie voor slachtoffers van mensenhandel. De tentoonstelling wordt op deze manier zeer strategisch ingezet. 20 Het beeld van 2017

21 ABN Amro/Zuidas 12 dec - 19 jan Maria Anne van Dijk / Jerrol Marten Enschede 19 jan - 9 feb Burg. Onno van Veldhuizen / Ina Hut Rotterdam 9 feb - 1 mrt Weth. Hugo de Jonge / Noura Ammar Breda 2 mrt - 20 mrt Burg. Paul Depla / Linda Hauer Amsterdam 20 mrt - 3 apr Weth. Eric van der Burg / Ina Hut Utrecht 4 apr - 20 apr Burg. Jan van Zanen / Ina Hut Leiden 20 apr - 8 mei Weth. Roos van Gelderen / Jerrol Marten Den Helder 9 mei - 1 jun Burg. Koen Schuiling / Jerrol Marten Maastricht 1 jun - 26 jun Burg. Annemarie Penn / Nick de Jong Leeuwarden 10 jul - 24 jul Burg. Ferd Crone / Jerrol Marten WUR Wageningen 20 sep - 11 okt Kees Hoogendoorn / Jerrol Marten Roermond 11 okt - 30 okt Burg. Rianne Donders / Ina Hut Nijmegen 31 okt 23 nov Weth. Bert Frings / Jerrol Marten Groningen 24 nov 15 dec Burg. Peter den Oudsten / Ina Hut Eigen kracht: Sameena Op dinsdag 3 oktober 2017 liep ex-slachtoffer Sameena een ultra-marathon van 100 km om aandacht te vragen voor mensenhandel en de gevolgen daarvan. De route die Sameena gelopen heeft was van: Maarssen - Utrecht - Amersfoort - Ede - Arnhem met als slot de Wageningen Campus in Wageningen waar de fototentoonstelling Open je ogen voor mensenhandel plaatsvond. Sameena is zelf slachtoffer geweest van een loverboy, hardlopen heeft haar geholpen in haar herstel. De opbrengst ging in zijn geheel naar CoMensha en is ingezet voor de bewustwordingscampagne "Open Je Ogen" en de Ontmoetingsdag voor slachtoffers van mensenhandel die in oktober 2017 door CoMensha is georganiseerd. e Het hardlopen helpt ex-slachtoffer Sameena in haar herstel. Jaaroverzicht CoMensha 21

22 Enige landelijke Helpdesk voor mensenhandel De CoMensha Helpdesk is uniek in Nederland. De Helpdesk brengt aard en omvang van mensenhandel in beeld door slachtoffers te registreren en de eerste zorg en opvang voor hen te coördineren. De resultaten hiervan zijn in het eerste deel van #helpdesk dit Jaarbeeld opgenomen. De Helpdesk krijgt dagelijks vele advies- en informatievragen (via telefoon en mail) van de ketenpartners. Zowel de Nationale Politie, Inspectie SZW, Koninklijke Marechaussee, zorg- en opvanginstellingen, advocaten, hulpverleners, overheden als samenwerkingspartners kunnen met vragen terecht bij de Helpdesk. Ook wordt de Helpdesk benaderd door slachtoffers zelf en door het Nederlandse publiek. De Helpdesk biedt naast het geven van informatie en advies, ook andere diensten zoals bijvoorbeeld de slachtofferregistratie, het coördineren van de eerste opvang en zorg van slachtoffers, regiocoördinatie en een tolkendienst. De Helpdesk: van 24/7 bereikbaarheid naar uur Alle hulp- en adviesvragen komen telefonisch (033) en per mail via de Helpdesk van CoMensha binnen. De Helpdesk was in januari en februari /7 bereikbaar en vanaf 1 maart van uur. Uit de evaluatie van de 24/7 meldlijn bleek dat er buiten de normale kantoortijden ( uur) in gevallen van nood vooral tussen en uur en tussen en uur werd gebeld. Ook waren er relatief weinig urgente oproepen die niet tot de volgende dag konden wachten. In samenspraak met het ministerie van Veiligheid en Justitie, de opdrachtgever voor en financier van de meldlijn, is daarom besloten om met deze 24/7 pilot te stoppen en te kiezen voor een uitbreiding van de openingstijden van de Helpdesk. Regelmatig schrijft Erin van de Weijer, consulent, een blog over de dagelijkse gebeurtenissen op de Helpdesk. Mensenhandel vind ik ongelooflijk belangrijk om aan te pakken. Niet voor niets heeft de aanpak van mensenhandel de volle aandacht van het kabinet. Mensenhandel kan alleen effectief worden bestreden, met een integrale benadering waarbij wordt ingezet op preventie, repressie, bescherming en samenwerking. Daarin heeft CoMensha als hét landelijk coördinatiecentrum tegen mensenhandel een essentiële taak. Door haar verbindende en signalerende rol zet CoMensha mensenhandel onder andere op de kaart bij overheden, opsporingsdiensten, (jeugd)zorg. Ik ben blij met de inzet van CoMensha en blijf graag samen alert op gerichte opvang en zorg van slachtoffers en de aanpak van daders. Mark Harbers, staatssecretaris van Justitie en Veiligheid Sinds 1 februari 2018 ben ik Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen. In de afgelopen maanden ben ik langs geweest bij heel veel partijen uit het mensenhandelveld. In die gesprekken was de registratie van slachtoffers door CoMensha vaak de leidraad. Hun registratie, rapportage en advies zijn essentieel voor goede bescherming van slachtoffers, en geeft richting aan een effectieve aanpak van mensenhandel. Veel organisaties maken dankbaar gebruik van de informatiepositie van CoMensha, zeker ook de Nationaal Rapporteur. CoMensha is daarnaast een belangrijke medestander in het verbeteren van de aanpak van mensenhandel, bijvoorbeeld waar het aankomt op het versterken van de positie van slachtoffers. Dat maakt onze samenwerking heel waardevol. Herman Bolhaar, Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen 22 Het beeld van 2017

23

24 De kracht van samenwerken CoMensha streeft naar een wereld waar mensenhandel tot zoeken in de interactie. Daarom wil CoMensha als een het verleden behoort. Deze missie vraagt om een goede verbindende en faciliterende partner optreden. samenwerking met andere partners. Alleen door een integrale #ketensamenwerking aanpak kan mensenhandel effectief bestreden worden. Verbinding CoMensha nam 2017 een (nog sterkere) rol als verbinder De ketenaanpak mensenhandel is een dynamische omgeving, de tussen ketenpartners. Mede hierdoor is die veel innovatie en uitwisseling verlangt. De groep slachtoffers CoMensha een linking-pin die in staat is het beleid ten aanzien verandert, de mensenhandelaren passen hun werkwijzen snel van slachtoffers van mensenhandel op hoofdlijnen en in detail te aan, de wetgeving verandert - nationaal en internationaal. volgen en invloed uit te oefenen op het mensenhandelbeleid. Kortom: omgevingsfactoren die continu veranderen. Een open In 2017 heeft CoMensha met talrijke organisaties en responsieve organisatiecultuur is dan ook noodzakelijk. Open samengewerkt. Met een groot aantal ketenpartners wordt ketens creëren meer ideeën en zijn in de ketensamenwerking op initiatief van CoMensha structureel overleg gevoerd, mensenhandel van essentieel belang. De mensenhandelaren enerzijds op strategisch niveau en anderzijds op operationeel worden steeds slimmer, wij zullen hierop moeten inspelen. En niveau. We bespreken de hulpbehoeften van slachtoffers van dat kan alleen als we goed samenwerken. mensenhandel met opsporingsambtenaren en hulpverleners, we overleggen met zorginstellingen, gemeenten en korpsexperts Het grote voordeel van ketensamenwerking is dat je effectiever over de middellange termijnstrategie. We geven voorlichting en efficiënter kunt zijn. Je kunt resultaten behalen die je aan professionals uit allerlei sectoren over signaleren van en als individuele organisatie nooit kunt bereiken. Een goede handelen bij mensenhandel, we lobbyen bij gemeenten en in ketensamenwerking vereist dat de ketendoelstelling boven de Den Haag inzake beleid, we boren nieuwe contacten aan die organisatiedoelstelling dient te staan. Sturen op het gezamenlijk ook in contact komen met slachtoffers van mensenhandel, belang is essentieel. Gaan voor de win-win situatie in plaats waaronder de jeugdzorg en medische sector, en onze adviseurs van te denken in termen van concurrentie. Wederzijds voordeel en consulenten staan dagelijks op de Helpdesk allerlei Elke politieman/vrouw kan te maken krijgen met signalen van mensenhandel in zijn of haar dagelijks werk. Daarom gaat de politie meer dan medewerkers opleiden om signalen van mensenhandel beter te leren herkennen, zodat nog beter tezamen met anderen de strijd tegen mensenhandel kan worden aangegaan. De samenwerking met CoMensha is daarbij voor de politie van groot belang. Erik Akerboom, korpschef Nationale Politie professionals te woord op het gebied van aanmeldingen/ registratie, opvang, specialistische zorg en juridische vragen inzake de rechten en plichten van slachtoffers. We nemen regelmatig deel en/of leveren een bijdrage aan diverse relevante eenmalige themabijeenkomsten, landelijk en internationaal (zoals 13Oceans, pilot Aannemelijkheid slachtofferschap Mensenhandel). Ook is CoMensha lid van een aantal begeleidingscommissies, klankbordgroepen en internationale netwerken. Kortom, een heel netwerk van wezenlijke relaties waar we mee samenwerken. Task Force - SOM - Zorgcoördinatoren - Regionale meldpunten loverboys/jeugdprostitutie De unieke rol die CoMensha in de nationale keten heeft, wordt het beste vertaald door de vier structurele platforms/overleggen waar CoMensha actief deelnemer of initiator van is. Op strategisch niveau heeft CoMensha zitting in de Landelijke Task Force Mensenhandel. Hier brengt CoMensha de successen, trends en knelpunten die zichtbaar zijn in het werkveld en overgedragen worden vanuit belangrijke ketenpartners ter sprake. Op tactisch en strategisch niveau is CoMensha voorzitter van en voert CoMensha het secretariaat van het Strategisch Overleg Mensenhandel (het SOM). Dit is een overleg van twaalf maatschappelijke instellingen die een groot deel (zo n 80%) van de slachtoffers mensenhandel dat in beeld is, opvangen, begeleiden en/of voor deze groep een belangenbehartigingfunctie vervullen. Hier wordt de vertaalslag van en naar de praktijk gemaakt en wordt samen met ketenpartners uit de zorgkant kritisch naar de huidige aanpak van mensenhandel gekeken vanuit een oplossingsgerichte blik. Ook is CoMensha voorzitter van het Landelijk Zorgcoördinatorenoverleg. Op casus niveau en op regionaal niveau wordt in dit overleg het landelijke beleid in de praktijk gerealiseerd en getoetst. Het Zorgcoördinatorenoverleg is een belangrijke voedingsbron voor het Strategisch Overleg Mensenhandel en voor de Task Force Mensenhandel. 24 Het beeld van 2017

25 Tevens biedt CoMensha een Platform aan de Regionale meldpunten loverboys/jeugdprostitutie. Er was weinig contact tussen de Regionale meldpunten, terwijl er wel behoefte aan bleek te zijn (zie pagina 26). Het SOM stuurt brandbrieven naar Den Haag Het Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM) stuurt in februari 2017 een brandbrief met aandachtspunten naar de vaste commissie Veiligheid en Justitie ten behoeve van het Algemeen Overleg (AO). In de brief vraagt het SOM aandacht voor investeringen in de aanpak mensenhandel, de verblijfsregeling mensenhandel en criminele uitbuiting van kinderen (c.q. 13Oceans). CoMensha heeft een belangrijke rol in de ketenaanpak van mensenhandel. Als voorzitter van het platform van zorgcoördinatoren, als voorzitter van het Strategisch Overleg Mensenhandel en als lid van de landelijke Task Force Mensenhandel heeft CoMensha een unieke en verbindende rol in deze samenwerking. CoMensha agendeert knelpunten die in de regionale praktijk spelen en draagt oplossingen aan. Zo uit CoMensha bijvoorbeeld regelmatig haar zorg over het feit dat veel slachtoffers niet worden gesignaleerd. Tegelijkertijd wijst CoMensha ook op de noodzaak van het melden van vermoedens van mensenhandel, ik onderschrijf dit. Hoe meer partners uit de straf- én zorgketen melden, hoe meer zicht wij krijgen op de aard en omvang van mensenhandel in Nederland. Dit komt de effectiviteit van de bestrijding van mensenhandel ten goede. Gerrit van der Burg, voorzitter van het College van procureurs-generaal van het OM en voorzitter Task Force Mensenhandel In april heeft CoMensha, als voorzitter van het SOM, een brandbrief gestuurd aan informateur Edith Schippers. In de brief roept het SOM de informateur op in het regeerakkoord prioriteit te geven aan de aanpak van mensenhandel en, niet in de laatste plaats, aan het belang van het slachtoffer. Het SOM constateert dat ten behoeve van de aanpak van mensenhandel, meer investeringen in capaciteit en expertise bij de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie nodig zijn. Tegelijkertijd constateren de leden van het SOM dat er in de aanpak van mensenhandel meer aandacht dient te komen voor het slachtofferperspectief en voor de aangiftebereidheid van slachtoffers. CoMensha is verheugd dat mede door deze lobby het onderwerp Mensenhandel is opgenomen in het Regeerakkoord dat in oktober 2017 tot stand kwam. Het is nu zaak de aanpak verder te concretiseren. Themabijeenkomst Strategisch Overleg Mensenhandel (SOM) en zorgcoördinatoren In 2017 heeft op initiatief van CoMensha een themadag SOM Zorgcoördinatoren plaatsgevonden. Belangrijkste onderwerp was het landelijk uitrollen van het advies van de Commissie Lenferink, met als centraal aandachtspunt een landelijk dekkende zorgcoördinatie, onze zorgen hierover en mogelijke oplossingsrichtingen. Input kwam onder andere vanuit CoMensha, Bureau Nationaal Rapporteur Mensenhandel, VNG, en burgemeester Henri Lenferink (Leiden). Uit dit overleg kwam onder andere naar voren dat de leden van het SOM en de zorgcoördinatoren graag zien dat CoMensha aanjager zal worden van dit project. CoMensha heeft toegezegd deze rol graag op te pakken, mits er voldoende financiering tegenover staat. Het SOM is content dat er extra investeringen van het kabinet voor de aanpak van mensenhandel zijn toegezegd, maar constateert dat meer investeringen nodig zijn om de opgelopen achterstanden in te halen en mensenhandel aankomende jaren effectief aan te (blijven) pakken. De leden van het SOM Jaaroverzicht CoMensha 25

26 Hare Koninklijke Hoogheid Prinses Beatrix der Nederlanden woonde in 2016 in Nieuwspoort ons congres bij ter gelegenheid van het 30-jarig bestaan. Prinses Beatrix toonde daarbij veel interesse in en compassie met de slachtoffers van mensenhandel. De (minderjarige) slachtoffers van loverboys hadden daarbij haar speciale aandacht en zorg. Haar betrokkenheid zet extra kracht bij aan ons initiatief om een Platform voor de Regionale meldpunten loverboys/ jeugdprostitutie op te zetten. Een initiatief dat bijzonder gewaardeerd wordt door de regionale meldpunten. #onderzoek Onderzoeken CoMensha geeft inzicht in aard en omvang van mensenhandel in Nederland. Daartoe leveren we met regelmaat bijdragen aan allerlei rapportages en wetenschappelijk onderzoek en verrichten we eigen onderzoek. Zo heeft CoMensha in 2017 onder meer bijdragen geleverd aan de rapporten en onderzoeken van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen, het Trafficking in Persons-rapport (TIP-rapport) dat jaarlijks wordt uitgebracht door het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken, de landenrapportage van de Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings (GRETA) van de Raad van Europa, en de CEDAW rapportage. Platform voor de Regionale meldpunten loverboys/ jeugdprostitutie CoMensha heeft in 2017 het initiatief genomen om een Platform voor de Regionale meldpunten loverboys/jeugdprostitutie op te zetten. Er bleek weinig contact tussen de regionale meldlijnen onderling, terwijl er wel behoefte aan bleek te zijn. Doel van het Platform is het afstemmen van de verschillende werkwijzen, verduidelijken van de samenwerking met ketenpartners, ervaringen uitwisselen en successen en knelpunten te bespreken. De eerste bijeenkomst was een dermate succesvolle bijeenkomst dat de deelnemers hebben aangegeven twee keer per jaar bijeen te willen komen onder voorzitterschap van CoMensha. De tweede bijeenkomst had als belangrijk thema de veranderende privacy wet- en regelgeving (AVG). Tevens is de samenwerking tussen de verschillende meldpunten besproken. Denktank Kwaliteit van de Opvang Naar aanleiding van diverse verontrustende rapporten over de kwaliteit van de opvang hebben CoMensha en Fier in 2017 het initiatief genomen een denktank op te richten die aanbevelingen wil doen met betrekking tot de kwaliteit van de opvang van slachtoffers van mensenhandel. De denktank bestaat uit Cornel Vader en Jeroen Hoogteijling (Leger des Heils), Naima Azough (voormalig voorzitter commissie 'Aanpak meisjesslachtoffers loverboys'), Peer van der Helm (lector Residentiële Jeugdzorg), Conny Rijken (hoogleraar Human Trafficking), Rina Beers (Federatie Opvang), Judith Martens (Kompaan en De Bocht), Philip Veerman (Gz-psycholoog), Anke van Dijke (Fier) en Ina Hut (CoMensha). Internationale netwerken Mensenhandel gaat over landsgrenzen. Daarom participeren we actief in internationale netwerken. Zo is CoMensha oprichter en lid van La Strada International, een belangrijk netwerk van NGO s uit acht landen (Belarus, Bulgarije, Tsjechië, Macedonië, Moldavië, Polen, Oekraïne en Nederland) die samen de krachten bundelen in de strijd tegen mensenhandel. Ook is CoMensha lid van GAATW, Global Alliance Against Traffic in Women, een alliantie van meer dan tachtig NGO s uit Afrika, Azië, Europa, Latijns Amerika en Noord-Amerika. GAATW richt zich met name op het bestrijden van arbeidsuitbuiting in de context van migratie. Daarnaast participeert CoMensha in het EU Civil Society Platform against Trafficking in Human Beings. Een platform opgericht door de EU. Hiervan zijn meer dan honderd civil society organisaties lid. Het platform komt twee keer per jaar bijeen en wisselt ideeën, ervaringen en best practices uit en geeft input aan de Europese Commissie over de uitdagingen in het veld, behoeften van slachtoffers, etc. Sponsering Leerstoel INTERVICT van Universiteit Tilburg We hechten belang aan een verbinding tussen wetenschappelijk onderzoek en de knelpunten en uitdagingen die in het maatschappelijk werkveld worden geconstateerd met betrekking tot de bescherming en ondersteuning van slachtoffers mensenhandel in Nederland. We vinden het belangrijk om te investeren in wetenschappelijk onderzoek dat de positie van slachtoffers van mensenhandel in Nederland bevordert. Daarom heeft CoMensha ook in 2017 de leerstoel van professor Conny Rijken gesponsord. Conny Rijken is per 1 januari 2016 benoemd tot hoogleraar Human Trafficking and Globalization en werkzaam bij INTERVICT (International Victimology Institute Tilburg) van de Tilburg Law School. Deze samenwerking heeft in 2017 onder meer geleid tot een gezamenlijk onderzoek naar geschikte opvang voor slachtoffers van mensenhandel met multiproblematiek. Onderzoek naar geschikte opvang voor slachtoffers mensenhandel met multiproblematiek Het is moeilijk om voor meerderjarige, Nederlandse slachtoffers van mensenhandel een geschikte opvangplek te vinden. Dit wordt mede veroorzaakt door de multiproblematiek die vaak nauw samenhangt met de doelgroep. Er zijn in het veld enkele initiatieven gestart om deze slachtoffers opvang te bieden. Echter, deze initiatieven betreffen allen regionale opvang. Het kan voor een Nederlands slachtoffer vanuit veiligheidsoverwegingen soms noodzakelijk zijn om juist buitenregionaal te worden opgevangen. 26 Het beeld van 2017

27 en CoMensha heeft een belangrijke functie om knelpunten in de opvang van slachtoffers van mensenhandel aan de kaak te stellen. Het is mooi om te zien dat CoMensha de afgelopen jaren heeft geïnvesteerd in het zichtbaar en bespreekbaar maken van deze knelpunten via het zorgcoördinatorenoverleg en het SOM-overleg, en in het doorzetten van deze knelpunten naar een hoger plan. Mede door hun sponsoring van mijn leerstoel heb ik een vruchtbare en duurzame samenwerking met CoMensha die mij in staat stelt een bijdrage te leveren aan het realiseren van de ambities van CoMensha. Samen met mijn studenten deed ik onderzoek naar opvang van slachtoffers met multiproblematiek. Dit onderzoek sluit nauw aan bij eerder onderzoek dat ik deed naar de opvang en positie van slachtoffers mensenhandel in Nederland. Als onderzoeker is het belangrijk om goed op de hoogte te zijn van dilemma s en uitdagingen in de praktijk. De samenwerking met CoMensha is een mooie manier om dit te bewerkstellingen en een gelegenheid waar wetenschap en praktijk elkaar vinden en versterken. Conny Rijken, professor Universiteit van Tilburg / INTERVICT CoMensha heeft daarom in 2017 in samenwerking met de Universiteit van Tilburg (UvT) en de Vrije Universiteit van Amsterdam (VU) een onderzoek uitgevoerd naar mogelijkheden voor geschikte opvang voor meerderjarige, Nederlandse, vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel met multiproblematiek en hun perspectieven in de Nederlandse zorg. Het onderzoek, onder begeleiding van prof. Conny Rijken (UvT) en Miriam Wijkman (VU), is gedaan door vier studenten van de UvT en twee studenten van de VU. Er zal een algemeen landelijk juridisch- en beleidskader geschetst worden voor Nederlandse, vrouwelijke slachtoffers van mensenhandel met multiproblematiek. Daarnaast komt er in samenwerking met de zorgcoördinatoren van Limburg een schets hiervan op regionaal niveau (Limburg) ten behoeve van een duidelijke koppeling tussen beleid en praktijk, landelijk en regionaal. CoMensha presenteert het onderzoek in september Onderzoek naar ervaringen migranten in Nederland over arbeidsuitbuiting in opdracht van FRA CoMensha heeft in 2017 een onderzoek voor FRA ( the Fundamental (Human) Rights Agency of het Europees Bureau voor de grondrechten) uitgevoerd om inzicht te geven in de ervaringen van migranten die in Nederland slachtoffer zijn geworden van arbeidsuitbuiting. Het doel van het onderzoek is om vanuit het slachtoffer perspectief inzichten te krijgen in wat wel en niet werkt in het beleid en de aanpak van arbeidsuitbuiting, zowel in Nederland als in de EU. Hiermee is het een opvolging van een eerder onderzoek waarin de ervaringen en inzichten van professionals in kaart zijn gebracht. Naast Nederland is het onderzoek ook uitgevoerd in België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Polen, Portugal en het Verenigd Koninkrijk. Het onderzoek bestond uit desktop research, twintig diepte-interviews en bijeenkomsten van twee focusgroepen. De publicatiedatum wordt verwacht in september Safe Future Methodiek inzake kinderen Begin 2017 hebben we de onderzoeksresultaten gepresenteerd naar de mate waarin kinderen van buitenlandse slachtoffers van mensenhandel, kinderen van ongedocumenteerde of uitgeprocedeerde asielzoekers werden meegenomen in de besluitvorming over de toekomst van een gezin met verblijfsproblematiek. Meer over dit onderzoek op pagina 30 bij #SafeFuture. Onderzoek naar Plaats delict We verrichtten eigen dossieronderzoek naar de Plaats van het delict waardoor inzichtelijk wordt waar mensenhandel in Nederland zich afspeelt en waar eventueel meer aandacht voor mensenhandel nodig is. In 2018 zullen we hier vervolgonderzoek naar doen. Onderzoek Nigeriaanse slachtoffers van mensenhandel We deden in 2017 ook eigen dossieronderzoek naar de ervaringen van vluchtelingen die via het Middellandse Zeegebied naar Nederland zijn gekomen, toegespitst op Nigeriaanse slachtoffers van mensenhandel. Daarbij viel onder andere op dat van de 128 Nigeriaanse slachtoffers 64 slachtoffers (ook) in het buitenland zijn uitgebuit. Bij 41 van hen vond de uitbuiting plaats in Italië. Waarom zij zich vervolgens bij instanties in Nederland melden, is vooralsnog onduidelijk. De uitkomsten van dit onderzoek worden ook gebruikt door Jill Coster van Voorhout in het kader van het NWO-project T-STAN: Toolkit on Smuggling and Trafficking, and a security and rule of law approach to their possible Nexus - with a focus on the route from Libya to the EU. Groepsdynamiek bij grote opvang slachtoffers CoMensha heeft een groot onderzoek uitgevoerd naar de groeps-dynamiek die ontstaat bij de opvang van grote groepen slachtoffers arbeidsuitbuiting. Doel is te bepalen hoe grote groepen dusdanig kunnen worden opgevangen, dat de groepsdynamiek de aangiftebereidheid en de veiligheid van slachtoffers niet negatief beïnvloedt. De resultaten van dit onderzoek worden in september 2018 op een symposium van CoMensha gepresenteerd. DESIrE: Demand for Sexual Services in Europe INTERVICT participeert vanuit de Universiteit Tilburg met een Europees consortium in een onderzoek naar de vraag naar prostitutie, de regulering van prostitutie en de relatie met mensenhandel. Dit onderzoek is in het kader van het EU-project DESIrE, Demand for sexual services in Europe. Nederland, Zweden, Polen en Kroatië participeren in dit project. CoMensha heeft actief geparticipeerd in dit project. Prof. Conny Rijken heeft een rapport geschreven waarin zij beschrijft hoe wet- en regelgeving ten aanzien van enerzijds prostitutie en anderzijds slachtoffers van seksuele uitbuiting vorm heeft gekregen in de participerende landen. Jaaroverzicht CoMensha 27

28 SIMO #arbeidsuitbuiting Ik ben vier jaar getrouwd geweest, in een ander Europees land, maar dat ging niet goed. Voordat ik mijn verblijfsvergunning had, werd ik door een familielid van mijn vrouw met mijn leven bedreigd en ben ik gevlucht naar Nederland. Een status krijgen in Nederland of terug naar waar ik vandaan kwam was niet mogelijk. Ik wilde aan het werk en kwam in handen van een uitzendbureau. Een Oost-Europese man zond mij uit naar een groot diepvriesbedrijf. Daar werkte ik lange dagen in -30 graden. Hij inde mijn salaris en ik kreeg vier euro per uur. Na een aantal jaar daar gewerkt te hebben, werd ik op een dag gewaarschuwd dat ik weg moest blijven, omdat er controle zou komen op illegale werknemers. Daarna werd ik uitgezonden als schoonmaker. Ook daar maakte ik lange dagen en nachten voor een paar euro per uur. Ik kon geen kant op. Op een dag kwam ik in gesprek met een vrouw die slachtoffer was geweest van uitbuiting en zij vertelde me dat ik ook slachtoffer was. Ik had geen idee. Ik kwam met niets en verwachtte na tien jaar ook niets. Ik was illegaal. Ze adviseerde me naar de politie te gaan, maar ik was bang. Nu weet ik dat je als illegaal ook rechten hebt. In ieder geval het recht om niet uitgebuit te worden....zij vertelde me dat ik ook slachtoffer was. Ik had geen idee.

29 Extra impuls programma Arbeidsuitbuiting In juni heeft CoMensha een extra subsidie van het Ministerie vluchtelingen. Uit recent onderzoek van CoMensha is gebleken van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) gekregen om dat vluchtelingen en migranten bij binnenkomst in Nederland een aantal extra projecten op het gebied van arbeidsuitbuiting over veel zaken worden geïnformeerd (onder andere het hebben te realiseren. Deze projecten lopen door tot in De van een verplichte ziektekostenverzekering), maar niet over hun #arbeidsuitbuiting eindresultaten zullen dan ook later worden gepubliceerd. arbeidsrechtelijke positie. Aangezien preventie belangrijk is, zet CoMensha in op het ontwikkelen van een voorlichtingsmodule Naast het versterken van de ketensamenwerking is ingezet op over arbeidsrechten in Nederland, die kan worden toegevoegd het verbeteren van het hulpverleningsaanbod aan slachtoffers aan de reeds bestaande informatievoorziening van COA en van arbeidsuitbuiting. De resultaten van reeds uitgevoerde AZC's. onderzoeken naar cliëntprofielen en behoeften van cliënten worden afgezet tegen een inventarisatie van het huidige Tot slot is er een groot onderzoek uitgevoerd door CoMensha hulpverleningsaanbod. Waar nodig komen er aanbevelingen naar de groepsdynamiek die ontstaat bij de opvang van grote en worden nieuwe partners aangetrokken om het groepen slachtoffers arbeidsuitbuiting. Zie voor meer informatie hulpverleningsaanbod beter te laten aansluiten. pagina 26 bij #onderzoek. Ook wordt ingezet op kennisvergroting: enerzijds op de kennisvergroting bij (young) professionals binnen het hoger, academisch en beroepsonderwijs. Het signaleren en aanpakken van arbeidsuitbuiting is nu nog onvoldoende geborgd in het onderwijs, terwijl hieruit de professionals uit het mensenhandelveld van de toekomst voortkomen. Anderzijds wordt ingezet op kennisvergroting bij migranten en Expertmeeting Geringste aanwijzing bij arbeidsuitbuiting In mei 2017 organiseerde CoMensha een expertmeeting over de toepassing van de geringste aanwijzing bij arbeidsuitbuiting en de grenslijn tussen slecht werkgeverschap en arbeidsuitbuiting. CoMensha organiseerde de bijeenkomst in samenwerking met het Landelijk Parket en FairWork. De deelnemers waren afkomstig uit de hulpverlening, het OM, NP, ISZW, IND, NRM, UvT, de ministeries van JenV en SZW en de advocatuur. Het doel van de bijeenkomst was om van gedachten te wisselen en tot nieuwe inzichten te komen over factoren en indicatoren die meespelen bij het bepalen van de geringste aanwijzing en bij het onderscheiden van slecht werkgeverschap en arbeidsuitbuiting. Aanleiding was het verschil in interpretatie met betrekking tot de geringste aanwijzing door de ketenpartners. Plenaire sprekers waren de Nationaal Rapporteur, Conny Rijken, Warner ten Kate/OvJ, Landelijk Parket, Hans Pieters/senior advocaat-generaal in Arnhem en Leeuwarden en Nadine Vaes, Inspectie SZW. Ina Hut, directeur-bestuurder van CoMensha, was dagvoorzitter. Naast plenaire presentaties gingen de deelnemers in kleine groepen uiteen om nader te discussiëren over casuïstiek. Voor een effectieve aanpak van arbeidsuitbuiting is samenwerken noodzakelijk. Samen met partners bepalen we binnen het programma arbeidsuitbuiting van de Inspectie SZW de beste aanpak voor de bestrijding daarvan. Ons doel is niet alleen het stoppen van criminele werkgevers, maar ook de bescherming van kwetsbare groepen. Nog liever voorkomen we dat er slachtoffers vallen. Preventie en voorlichting zijn daarbij sleutelbegrippen. Wij zijn daarom blij met de inzet en ondersteuning van CoMensha. Zij komen op professionele en betrokken wijze op voor de rechten en belangen van slachtoffers. Dat maakt hen voor ons een belangrijke en goede partner bij onze aanpak van arbeidsuitbuiting. Gezamenlijk pakken wij uitbuiting aan!" Nadine Vaes, Programmamanager Arbeidsuitbuiting Inspectie SZW De Nationaal Rapporteur zal in het EU-netwerk van nationale rapporteurs de problematiek van de geringste aanwijzing en slecht werkgeverschap agenderen. Het hebben van voldoende indicatoren voor mensenhandel/opsporingsindicatie is niet hetzelfde als de geringste aanwijzing. In de praktijk wordt dit wel vaak als hetzelfde gezien en kan dit nadelig uitpakken voor slachtoffers van mensenhandel. Bij de geringste aanwijzing dient direct gehandeld te worden en niet worden gewacht met ingrijpen tot er voldoende opsporingsindicaties zijn. De bijeenkomst heeft bijgedragen tot een beter begrip en meer inzicht in elkaars rol en verantwoordelijkheden. In het najaar 2018 wordt op verzoek van de deelnemers een vervolgbijeenkomst georganiseerd. Jaaroverzicht CoMensha 29

30 #safefuture Safe Future methodiek inzake kinderen In 2016 heeft CoMensha onderzoek gedaan naar de mate waarin Kopland, Moviera, Pharos, Federatie Opvang en met inbreng kinderen van buitenlandse slachtoffers van mensenhandel, van een keur aan deskundigen. Het project is gefinancierd door kinderen van ongedocumenteerde of uitgeprocedeerde Stichting Kinderpostzegels. asielzoekers werden meegenomen in de besluitvorming over de toekomst van een gezin met verblijfsproblematiek. Uit dit SAFE! onderzoek komt hun grote kwetsbaarheid naar voren. De focus Safe and Adequate Return, Fair Treatment and Early Identification ligt vooral op de begeleiding van de ouders. Er wordt óver en niet of Victims of Trafficking is gericht op veilige terugkeer en vroege mét de kinderen over hun toekomst beslist. identificatie van slachtoffersmensenhandel. CoMensha is partner Safe Future beoogt om het belang van het kind wel centraal in dit project, waarvan HVO-Querido penvoerder is. Ook FairWork, te stellen in deze afweging door er vanaf het allereerste begin La Strada International, Stichting Humanitas Rotterdam, de van de begeleiding rekening mee te houden wat verschillende Nationale Politie, IOM Nederland zijn betrokken bij SAFE! toekomstopties voor het kind betekenen en hoe het kind zo goed Hongaarse en Bulgaarse partners zijn de National Commission mogelijk kan worden begeleid. for Combating Trafficking in Human Beings en IOM, evenals Animus Association La Strada Bulgarije en Open Gate La Strada Op 10 februari 2017 ontvingen de Tweede Kamerleden Linda Macedonië zijn door hun ervaring met vluchtelingen aan de grens Voortman (GroenLinks) en Marit Maij (PvdA) tijdens een met Griekenland als bijzonder expert aan het project toegevoegd. speciaal hiervoor georganiseerd seminar het onderzoeksrapport Safe Future methodiek inzake kinderen van Ina Hut. Hierbij In december organiseerden HVO-Querido en CoMensha in het waren 75 vertegenwoordigers uit het maatschappelijk kader van het SAFE! project de zeer geslaagde expertmeeting middenveld aanwezig. De twee Kamerleden dienden een "Vroege identificatie van slachtoffers mensenhandel is de eerste initiatiefwet in als aanvulling op de Vreemdelingenwet met als stap richting een veilige toekomst." Tijdens de expertmeeting doel het belang van het kind voorop te stellen bij besluitvorming gingen diverse organisaties, waaronder het IOM, COA, rond gezinnen met verblijfsproblematiek in Nederland. VluchtelingenWerk, de Nationale Politie en CoMensha met elkaar in gesprek over de belangrijkste dilemma's inzake vroege CoMensha concludeert in het rapport dat kinderen van identificatie van en een veilige toekomst voor slachtoffers van buitenlandse slachtoffers van mensenhandel of huiselijk mensenhandel. geweld, kinderen van ongedocumenteerde vreemdelingen of uitgeprocedeerde asielzoekers zeer kwetsbaar zijn en er bij Medische sector wordt zich bewust van mensenhandel besluiten te weinig rekening wordt gehouden met hun toekomst. Om bewustwording rondom mensenhandel te creëren binnen Verschillende opvangorganisaties hebben sinds de afronding de medische sector en concrete stappen te zetten richting van het project (elementen van) de Safe Future Methodiek een plan van aanpak, sprak CoMensha in 2017 met brancheinzake Kinderen opgenomen in de begeleiding van slachtoffers en belangenverenigingen uit de medische sector, waaronder van mensenhandel en hun kinderen. de Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst (KNMG). Dit met als doel samenwerking te Het project Safe Future inzake kinderen kwam tot stand onder zoeken en draagvlak voor het signaleren en het aanpakken van penvoerderschap van CoMensha en in nauwe samenwerking #medische mensenhandel te creëren. met de samenwerkingspartners HVO-Querido, ESSM (Humanitas Rotterdam), Jade Zorggroep, Blijf Groep, Het sector 30 Het beeld van 2017 CoMensha is samen met FairWork voornemens om trainingen te geven aan zorgprofessionals uit deze sector. Ook willen we bewerkstelligen dat dat mensenhandel wordt opgenomen in de meldcode Huiselijk geweld en seksueel geweld tegen kinderen. Er is een plan van aanpak opgesteld en een aanvullende subsidieaanvraag ingediend bij het ministerie van VWS. Daarnaast is de Handreiking signalering mensenhandel voor werkers in de gezondheidszorg met behulp van CoMensha aangepast. De acties sluiten goed aan bij de bevindingen uit het onderzoek van de Nationaal Rapporteur Mensenhandel naar de bewustwording met betrekking tot mensenhandel binnen de medische sector. Deze zijn in de Tiende rapportage van oktober 2017 door de Nationaal Rapporteur gepresenteerd.

31 Jaarlijkse Ontmoetingsdag 2017 De Ontmoetingsdag is een dag speciaal voor slachtoffers van spelen en waar voldoende ruimte is voor alle workshops die mensenhandel en hun kinderen. CoMensha organiseert deze dag worden gehouden. We maken pas op het laatste moment deze sinds enkele jaren. In 2017 werd de dag zelfs door ruim honderd locatie aan de deelnemers bekend in verband met de veiligheid. slachtoffers met hun dertig kinderen en de begeleiders bezocht, In 2017 kozen we voor Het Huis in Utrecht. #ontmoetingsdag de evaluaties waren lovend. CoMensha-ambassadeur Aldith Hunkar was ook dit keer de Het bijzondere evenement staat het teken van informatie, cultuur dagvoorzitter. Samen met directeur-bestuurder Ina Hut opende en plezier, met diverse workshops, lekker eten en muziek. In 2017 zij de Ontmoetingsdag. Er was ruimte voor de verhalen van was het thema ontmoeten door middel van creatieve uitwisseling. twee ervaringsdeskundigen. Indrukwekkend om de veerkracht van deze twee ervaringsdeskundigen te zien. Erin: Zoals altijd Onze collega s Joyce Tacl en Erin van de Weijer organiseerden de zijn verhalen van slachtoffers zeer indrukwekkend en het delen Ontmoetingsdag. Joyce: Elk jaar zoeken we met veel zorg een van deze verhalen helpt in de verwerking van wat mannen, centrale locatie uit voor de Ontmoetingsdag. Het moet een plek vrouwen, kinderen hebben meegemaakt. Het is echter ook een zijn waar slachtoffers zich veilig voelen, waar kinderen kunnen dag van ontspanning, dus daarom besteden we ook tijd aan leuke dingen. Dit keer konden de deelnemers kiezen voor de workshops yoga, schilderen, salsa dansen en zelfverdediging. Daar werd enthousiast aan deelgenomen. Ook was er een gezamenlijke creatieve workshop waar het symbool rugzakje ervoor zorgde dat deelnemers wensen, kwaliteiten en ervaringen met elkaar deelden. Kinderen worden op de Ontmoetingsdag niet vergeten. Ze werden opgevangen door enthousiaste studenten van het ROC Midden-Nederland/Pedagogisch Werk. Zij hadden allerlei spelletjes en activiteiten bedacht voor de kinderen. En ook was een speciale workshop geregeld voor hulpverleners waarin de waardering voor hun werk duidelijk naar voren kwam. Het idee erachter: hulpverleners zijn altijd bezig om voor anderen te zorgen, maar verdienen zelf ook wel eens wat extra aandacht! Elk slachtoffer van een misdrijf heeft recht op de beste hulp. CoMensha is voor ons een belangrijke partner als het gaat om slachtoffers van mensenhandel. We hebben al jarenlang een goede samenwerkingsrelatie. CoMensha werkt vanuit het slachtofferperspectief en dat sluit vanzelfsprekend volledig aan op de werkwijze van SHN. Ik vind het ook belangrijk dat ze jaarlijks een speciale Ontmoetingsdag voor slachtoffers van mensenhandel en hun kinderen organiseren, waar lotgenoten contacten kunnen leggen en ervaringen met elkaar kunnen delen. Rosa Jansen, voorzitter raad van bestuur Slachtofferhulp Nederland (SHN) Jaaroverzicht CoMensha 31

32 ERIC #gedwongen criminaliteit Kinderen in mijn land kijken op tegen hun grote broers, hun ooms. De grote mannen die het gemaakt hebben. Met dure auto s en een grote mond. Ze willen zo worden als hen. Maar ze hebben geen idee. Ik had ook geen idee. In 2015 werd ik naar Nederland gebracht voor criminaliteit. Ik moest drugs gaan verhandelen en alle nare dingen doen die daar bij komen. Zij betaalden alles en hadden daarmee de macht, ze vonden dat ik alles wat zij wilden voor hen moest doen. In mijn land is het moeilijk. Als zij zeggen dat je iets voor ze moet doen, dan doe je dat. Of je nu wilt of niet. Anders maken ze je dood. Ook hier in Nederland. Maar ik ben geen crimineel. Ik kon dit niet. Ik ben gevlucht, de stad in, op zoek naar veiligheid. Maar mijn visum was inmiddels verlopen, dus wat kon ik doen? Ondanks dat ik illegaal was, ben ik uit angst om door de mannen gevonden te worden toch naar de politie gegaan en heb ik daar mijn verhaal verteld. De politie heeft mij in veiligheid gebracht. Die mannen zoeken me nog steeds. Ik kan niet meer terug. Niet naar mijn land. Ik ben getatoeëerd en thuis denkt men dat ik nu een crimineel ben. Dat doet pijn. Ik ben geen crimineel, ik ben een kunstenaar. Ik kan goed tekenen en wil heel graag goed leren tatoeëren. Hier voel ik me veilig. Ik moest drugs gaan verhandelen en alle nare dingen doen die daar bij komen

33 Privacy en wetgeving (AVG) CoMensha heeft in 2017 met diverse ketenpartners, waaronder het ministerie van Justitie en Veiligheid, veelvuldig overleg gehad over het belang van melden bij CoMensha en de knelpunten die door de ketenpartners worden ervaren, alsmede mogelijke oplossingen. Probleem dat ondervonden wordt, is dat de privacy wet- en regelgeving barrières oproept in het delen van informatie in de ketenaanpak mensenhandel. Dat zal naar verwachting in 2018 nog extra gaan spelen als de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) geldt. De AVG heeft ook consequenties voor CoMensha en de ketenpartners. Tijdige anticipatie hierop was noodzakelijk, zodat CoMensha ook na Jeugdzorg Nederland (JN) en het Nederlands Jeugdinstituut (NJi). #privacy&wetgeving 25 mei 2018 op rechtmatige en correcte wijze de taken kan uitvoeren. Eén van de aanbevelingen in het rapport van de Commissie Azough, dat reeds in 2015 verscheen, is het melden CoMensha heeft de plicht aan te tonen dat er in van slachtoffers van loverboytechnieken bij CoMensha. overeenstemming wordt gehandeld met de AVG. CoMensha moet een registratie bijhouden van welke persoonsgegevens worden verwerkt, met welk doel, waar de gegevens vandaan komen en met wie gegevens gedeeld worden. CoMensha dient met documenten te kunnen aantonen welke organisatorische en technische maatregelen er zijn genomen om aan de AVG te voldoen. Hiertoe zijn in 2017 reeds voorbereidingen getroffen. Spanningsveld melden door Jeugdzorginstellingen en privacy Ook in 2017 heeft CoMensha ingezet op verdere positionering en naamsbekendheid, onder andere om meer meldingen van slachtoffers binnen te krijgen. Zeker omdat het wenselijk is dat de jeugdzorginstellingen gaan melden bij CoMensha, hebben we een aantal jeugdzorginstellingen actief benaderd. Ook onze Helpdesk wijst jeugdzorginstellingen op het belang van het melden bij CoMensha. We hebben gemerkt dat er intensief contact nodig is om jeugdzorginstellingen hiertoe te motiveren. Daartoe heeft CoMensha in 2017 ook contact gezocht met Jeugdzorginstellingen melden nog onvoldoende bij CoMensha, omdat er voor minderjarige slachtoffers een toestemmingsverklaring van de ouders of voogd nodig is. CoMensha wil een oplossing bieden voor de moeilijkheden die jeugdzorg- (en andere) instellingen ten gevolge van de privacywetgeving ondervinden om minderjarige slachtoffers bij CoMensha te melden. Bescherming van slachtoffers van mensenhandel omvat ook de bescherming van hun persoonsgegevens. CoMensha pleit ervoor om gezamenlijk te zoeken naar een gedegen oplossing en is in gesprek met het ministerie van Justitie en Veiligheid en andere relevante stakeholders om het registreren van álle slachtoffers van mensenhandel bij CoMensha mogelijk te maken. Jeugdzorg Nederland heeft in 2017 ingezet op het verbeteren van de kwaliteit en effectiviteit van de behandeling en bescherming van jeugdige slachtoffers van mensenhandel. Tegelijkertijd heeft Jeugdzorg Nederland de jeugdzorgorganisaties opgeroepen slachtoffers van mensenhandel te melden bij CoMensha. Dat is belangrijk want alle meldingen samen geven inzicht in aard en omvang van mensenhandel en in de werkwijze van mensenhandelaren. Om mensenhandel te voorkomen is het van belang dat medewerkers van lokale (wijk)teams, scholen en jeugdzorginstellingen vroegtijdig signalen herkennen. CoMensha en specialistische jeugdopvanginstellingen delen daarvoor graag hun kennis en expertise. Caroline Verkerk, adjunct-directeur, hoofd Zorgbeleid & Arbeidszaken Jeugdzorg Nederland Jaaroverzicht CoMensha 33

34 CoMensha in de media In onze informerende rol zetten we eigen (social) media in, zoals onze website, LinkedIn, Twitter en Facebook. Daarop plaatsen wij (nieuws)berichten, columns van de directeur-bestuurder Ina Hut, blogs, informatie over CoMensha en ontwikkelingen op het gebied van mensenhandel. Ook is in 2017 frequent gereageerd op social media berichten van onder meer ketenpartners. Daarnaast zijn er vier digitale nieuwsbrieven verstuurd naar ruim stakeholders. Het doel van deze nieuwsbrieven is het op de hoogte houden van ketenpartners over de ontwikkelingen bij CoMensha en op het gebied van mensenhandel. De nieuwsbrieven zijn terug te vinden op de website van CoMensha. van mensenhandel in de regio's Flevoland, Apeldoorn en Zwolle nauwelijks hun verhaal kwijt kunnen, omdat speciale zorgcoördinatoren ontbreken. Brian Oedayrajsingh Varma, manager bij CoMensha, benadrukt in het artikel dat mensenhandel meer is dan alleen vrouwen die gedwongen in de prostitutie belanden: Veel kleinere gemeenten denken wij hebben hier geen prostitutie, dus dan is er geen mensenhandel. Dat klopt niet. Mensenhandel is ook overige arbeidsuitbuiting, bijvoorbeeld in de landbouw of de horeca. En dan heb je ook nog loverboys en gedwongen thuisprostitutie. Naast toelichting op de cijfers, vraagt zij ook aandacht voor het herkennen en signaleren van mensenhandel: Beter signaleren zorgt ervoor de mensenhandel beter in kaart kan worden gebracht, maar vooral dat slachtoffers niet onnodig langer vastzitten in de uitbuitingssituatie. In het NOS-Journaal over de vlucht van Saban B. benadrukte Ina Hut dat de belangen van slachtoffers van mensenhandel zwaarder moeten wegen: Slachtoffers verdienen goede bescherming. Daders mensenhandel horen beter bewaakt te worden en achter slot en grendel te zitten. In 2017 was CoMensha regelmatig in het nieuws en heeft pro-actief en reactief bijdragen geleverd aan allerlei landelijke en regionale media. De media benaderen CoMensha veelal #indemedia voor cijfers, reacties op knelpunten en ontwikkelingen, en achtergrondinformatie. Een kleine selectie: Onze bewustwordingscampagne Open Je Ogen voor Mensenhandel (zie pagina 20) heeft het hele jaar door veel publiciteit gekregen. Niet alleen via de media van de gemeenten zelf en CoMensha, maar ook in de plaatselijke en regionale media. Door al deze aandacht voor de reizende fototentoonstelling kon een groot publiek worden bereikt. Het actualiteitenprogramma Nieuwsuur heeft op initiatief van CoMensha onder andere aandacht besteed aan de rol van gemeenten als het gaat om zorgcoördinatie voor slachtoffers van mensenhandel (zie pagina 18). De meeste gemeenten hebben onvoldoende aandacht voor mensenhandel, terwijl mensenhandel in nagenoeg elke gemeente voorkomt. Directe aanleiding was de zorg van Ina Hut over het gebrek aan aandacht vanuit gemeenten voor mensenhandel en het gebrek aan opvolging van het advies van de commissie Lenferink. Naast Ina Hut komen zorgcoördinator Maaike de Wolff, burgemeester Henri Lenferink en een slachtoffer in deze Nieuwsuur aflevering aan het woord. Ook dagblad De Stentor ging in op het nieuws dat slachtoffers In oktober is publiciteit gegenereerd voor de Ontmoetingsdag voor slachtoffers en stond er onder andere een groot artikel in Trouw. Naast aandacht voor de dag zelf, uitte Ina Hut in het artikel haar zorgen over het dalende aantal meldingen van slachtoffers van mensenhandel in de afgelopen jaren, terwijl het aantal slachtoffers niet minder is geworden. Diezelfde maand, op de Europese Dag tegen Mensenhandel (18 oktober) werden nieuwe cijfers naar buiten gebracht door de Nationaal Rapporteur Mensenhandel over de grootte van het mensenhandel probleem in Nederland. Nieuwsmedium VICE sprak met slachtoffers en vroeg deskundigen naar hun ervaringen en visie, waaronder Ina Hut. Zij vertelt over de diverse aspecten van mensenhandel en over het dilemma van slachtoffers om aangifte te doen. Aangiftebereidheid blijft een belangrijk aandachtspunt. Nog steeds pleit CoMensha voor een andere inrichting van het strafrechtelijke proces. De huidige vorm komt het slachtoffer niet ten goede. De aangiftebereidheid van slachtoffers, en daarmee de aanpak van mensenhandel(aren), kan alleen maar verbeteren als slachtoffers zich meer op hun gemak voelen bij de aangifte. In maart verscheen een uitgebreid interview met Officier van Justitie mensenhandel, Jolanda de Boer, over de strijd tegen mensenhandel. Ter onderbouwing van de door haar genoemde ontwikkelingen, is ook Ina Hut geïnterviewd. Naar aanleiding van de aanbieding van het rapport Safe Future methodiek inzake kinderen aan Tweede Kamerleden is CoMensha in februari geïnterviewd door Radio M Utrecht in het programma Utrecht is wakker en besteedde RTV Utrecht in U-Nieuws ook aandacht aan het onderwerp. Kijk voor meer berichtgeving op 34 Het beeld van 2017

35 PALOMA #arbeidsuitbuiting Drie jaar geleden werd ik door mijn familie naar Nederland gestuurd om te werken. Ik kwam terecht bij familie, waar ik - dag en nacht - verantwoordelijk was voor de schoonmaak van het huis en voor de kinderen van het gezin. Twee en een half jaar lang kende ik geen moment van rust. Geen vakantie, geen tijd voor mezelf en geen salaris. Op een gegeven moment kon ik niet meer. Ik werd ziek, maar kon niet naar de dokter. Op een dag raakte ik in gesprek met een vrouw. Uit wanhoop vertelde ik haar mijn verhaal. Ze wilde me helpen. Zij keurde mijn situatie niet goed en bood me aan om tijdelijk bij haar te komen logeren. Dus ik liep weg. Weg van de familie die mij uitbuitte, maar daarmee ook weg van mijn eigen familie. Hier weet niemand waar ik zit en ben ik veilig. Nooit wil of kan ik meer terug naar mijn familie. Mijn familie is boos. Ik heb alleen nog contact met mijn zus. Zij begrijpt mijn keuzes, maar woont heel ver weg. Verder heb ik niemand. Alleen de mensen hier. Ik heb geen idee wat de toekomst mij gaat brengen. Ik was dag en nacht verantwoordelijk voor de schoonmaak van hun huis en voor de kinderen van het gezin

36 BRENDA #seksuele uitbuiting Als meisje van vijftien kwam ik door een vriendinnetje terecht bij de verkeerde groep jongens. Door hen ben ik aan de drugs geraakt, misbruikt, gebruikt en uitgebuit in Nederland en ook een tijdje in het buitenland. Daar hoefde ik zelf wat minder mannen te ontvangen, maar moest ik op de anderen letten. Dat ging me te ver. Daar heb ik zoveel ellende gezien. Dat vond ik echt te erg. Dit soort misbruik en uitbuiting komt zo ontzettend veel voor in Nederland en in het buitenland. In gewone eengezinshuizen, in flats, in de grote steden en daarbuiten. Grote netwerken van mannen, maar ook vrouwen die hier hun geld aan verdienen. Met een niet te stoppen wreedheid. En niet alleen heel veel meisjes zijn slachtoffer, ik heb ook veel jongens gezien. Dit soort misbruik en uitbuiting komt zo ontzettend veel voor in Nederland en in het buitenland

37 Overzicht bijlagen 2017 Bijlage 1 Aanmelding per categorie Informatie over de (nieuwe) aanmeldingen van slachtoffers van mensenhandel die CoMensha in 2017 heeft ontvangen en de onderverdeling in categorieën dossiers die CoMensha hanteert. Bijlage 2 Overzicht plaatsing in opvanginstellingen Een overzicht van de opvanginstellingen die op verzoek van CoMensha slachtoffers van mensenhandel hebben opgevangen. Bijlage 3 Aanmelders Informatie over de aanmelders van (nieuwe) aanmeldingen van slachtoffers van mensenhandel in Bijlage 4 Nationaliteiten Een overzicht van de verschillende nationaliteiten van de slachtoffers van mensenhandel. Hierbij is onderscheid gemaakt naar geslacht en meer- en minderjarigheid. Bijlage 5 Sector van uitbuiting Informatie over de sectoren van uitbuiting per geslacht, onderverdeeld naar meer- en minderjarigheid. Bijlage 6 Leeftijd bij aanmelding Een overzicht van de leeftijd (bij aanmelding) van de slachtoffers van mensenhandel. Bijlage 7 Slachtoffers van loverboytechnieken Informatie over slachtoffers van loverboytechnieken, zoals leeftijd bij aanmelding, sectoren, aanmelders, nationaliteit en minder- of meerderjarigheid. Jaaroverzicht CoMensha 37

38 Bijlage 1 Aanmelding per categorie In deze bijlage is meer informatie terug te vinden over de (nieuwe) aanmeldingen van slachtoffers van mensenhandel die CoMensha in 2017 heeft ontvangen en de onderverdeling in categorieën dossiers die Comensha hanteert.

39 We onderscheiden de volgende categorieën dossiers: Registratie: Aanmeldingen van slachtoffers die geregistreerd worden om een beeld te krijgen van de aard en omvang van de groep slachtoffers, die geen hulp- of adviesvraag hebben. Registratie en Opvang: Aanmeldingen van slachtoffers die tevens een opvangplaats nodig hebben. CoMensha bemiddelt in het vinden van een plek en coördineert de opvang. 4 Registratie, Informatie en Advies: Aanmeldingen van slachtoffers zonder opvangverzoek, maar wel met een behoefte aan een (andere) vorm van hulpverlening. Grafiek 3 laat zien dat er in 2017 voor de categorieën Registratie en Registratie en Opvang een absolute afname is in het aantal dossiers. De categorie Registratie, informatie en Advies kent wel een toename. Mogelijk heeft dit te maken met een stijging van het aantal slachtoffers dat in een Asielzoekerscentrum (AZC) blijft in plaats van door te stromen naar de Categorale Opvang Slachtoffers Mensenhandel (COSM). Ook als het procentuele aandeel per categorie dossier wordt bekeken, is te zien dat het aandeel dossiers ter Registratie en Registratie en Opvang afneemt en Registratie, Informatie en Advies toeneemt ten opzichte van voorgaande jaren. Zie grafiek % 13% 8% 15% 14% 12% % 77% 74% Registratie Registratie en Opvang Registratie, Informatie en Advies Grafiek 3: Aantallen per categorie dossier in de periode 2015 t/m 2017 Grafiek 4: Procentueel aandeel categorie dossier in de periode 2015 t/m Binnen een Registratie en Opvang -dossier kunnen meerdere opvangverzoeken gedaan worden. Het aantal opvangverzoeken is daardoor hoger dan het aantal Registratie en Opvang -dossiers Jaaroverzicht CoMensha 39

40 Bijlage 2 Overzicht plaatsing in opvanginstellingen Deze bijlage geeft een overzicht van de opvanginstellingen die op verzoek van CoMensha slachtoffers van mensenhandel hebben opgevangen.

41 Aangemeld in 2017 Aangemeld vóór 2017 eerste opvang vervolgopvang eerste opvang vervolgopvang Opvanginstelling V M V M V M V M Totaal COSM ACM COSM JADE COSM ESSM Crisisbed / Politiebed ACM 2 2 Crisisbed Rosa Manus 1 1 Mannenopvang HVO Querido 1 1 Mannenopvang Wende de Schutse 3 3 Maatschap. Opvang Den Bosch 1 1 Maatschap. Opvang Leger des Heils 3 3 Maatschap. Opvang Shop 1 1 Maatschap. Opvang Terwille 1 1 Noodbed ACM 1 1 Noodbed Centrum voor Dienstverlening 1 1 Noodbed Kadera 1 1 Noodbed Moviera Oosterbeek 1 1 Noodbed Wende 2 2 VO Blijf Groep Alkmaar Oranjehuis 1 1 VO FierFryslân 1 1 VO Humanitas Tosca 2 2 VO Kadera Zwolle 1 1 VO Kompaan en De Bocht 1 1 VO Moviera Oosterbeek 3 3 VO Rosa Manus 1 1 VO Safegroup Valkenhorst 2 2 Opvang ISZW Wende Overig Koraal Groep 1 1 Niet geplaatst In behandeling 1 1 Totaal opvangverzoeken Tabel 3: Overzicht van opvanginstellingen waar CoMensha slachtoffers van mensenhandel heeft geplaatst 5 5 Het betreft hier alle opvangverzoeken in 2017; zowel van slachtoffers die voor het eerst in 2017 zijn aangemeld als van slachtoffers die vóór 2017 zijn aangemeld. Jaaroverzicht CoMensha 41

42 Bijlage 3 Aanmelders In deze bijlage is meer informatie terug te vinden over de aanmelders van (nieuwe) aanmeldingen van slachtoffers van mensenhandel in 2017.

43 Aantal aanmeldingen per regio CoMensha registreert ook de regio van waaruit een aanmelding wordt gedaan. Hierbij maakt CoMensha gebruik van de indeling van Nederland zoals de Nationale Politie (NP) hanteert, namelijk de tien regionale politie-eenheden en de Landelijke Eenheid. Daarnaast vermeldt CoMensha de Koninklijke Marechausseedistricten (KMar) en de SZW-regio s apart, omdat de grenzen van deze gebieden niet overeenkomen met de grenzen van de politie-eenheden. In onderstaande tabel is te lezen hoeveel aanmeldingen CoMensha per type aanmelder heeft ontvangen en of het een minder- of meerderjarig Nederlands slachtoffer betrof òf een minder- of meerderjarig niet-nederlands slachtoffer. Daarnaast is er een categorie onbekend; dit houdt in dat (één van) de variabelen Leeftijd of Nationaliteit ontbrak in de aanmelding. 6 Onder overige instanties vallen aanmeldingen van advocatuur, (ambulante) hulpverlening, cliënten zelf, IND, La Strada International, jeugdzorg, jongereninstellingen, opvanginstellingen, particulieren en terugkeerorganisaties. Overige instanties 'landelijk' zijn onder andere Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM), FairWork en Nidos. Het aantal aanmeldingen is hoger dan het aantal slachtoffers omdat sommige slachtoffers door meerdere aanmelders bij CoMensha worden gemeld. De grafieken 5 t/m 9 geven per type aanmelder aan uit welke regio s de aanmeldingen zijn ontvangen en of het Nederlandse of niet-nederlandse en minder- of meerjarige slachtoffers betreft. Aanmeldingen slachtoffers NL niet-nl Aanmelder onb. Totaal Nationale Politie KMar Aanmeldingen Politie per eenheid NL NL 18+ niet-nl 18- niet-nl Onbekend 70 Inspectie SZW Regiocoördinatie Overige instanties Totaal Tabel 4: Aantal aangemelde minder- en meerderjarige slachtoffers met Nederlandse en niet-nederlandse nationaliteit per type aanmelder Amsterdam Den Haag Limburg Midden- Nederland Noord- Holland Noord- Nederland Oost- Brabant Oost- Nederland Rotterdam Zeeland West-Brabant Landelijk 6 CoMensha probeert zoveel mogelijk ontbrekende variabelen te achterhalen bij de aanmelder, maar in een aantal gevallen is de betreffende variabele ook niet bij de aanmelder bekend. Grafiek 5: Aantal aanmeldingen vanuit Politie per politie-eenheid, onderverdeeld naar nationaliteit (NL/ niet-nl) en leeftijd (18-/ 18+) Jaaroverzicht CoMensha 43

44 Aanmeldingen KMar per district Aanmeldingen Inspectie SZW per regio Noord-Oost Schiphol West Zuid Arnhem Amsterdam Den Haag Eindhoven NL 18- NL 18+ niet-nl 18- niet-nl 18+ Onbekend Grafiek 6: Aantal aanmeldingen vanuit KMar per district, onderverdeeld naar nationaliteit (NL/ niet-nl) en leeftijd (18-/ 18+) Grafiek 7: Aantal aanmeldingen vanuit Inspectie SZW per regio, onderverdeeld naar nationaliteit (NL/ niet-nl) en leeftijd (18-/ 18+) In grafiek 8 is het aantal aanmeldingen terug te vinden dat CoMensha van de regiocoördinatoren heeft ontvangen. Regiocoördinatie Twente ontbreekt in het overzicht omdat CoMensha de werkgever is van deze regiocoördinator. De regiocoördinator plaatst haar aanmeldingen zelf in het registratiesysteem (CVS) van CoMensha en CoMensha benoemt zichzelf niet als aanmelder. Aanmeldingen regiocoördinatie NL 18- NL 18+ niet-nl 18- niet-nl 18+ Onbekend Noord- Holland Amsterdam Den Haag Drenthe Friesland Groningen Limburg Midden- Nederland Oost- Brabant Oost- Nederland Rotterdam 44 Het beeld van 2017 Grafiek 8: Aantal aanmeldingen vanuit regiocoördinatie per regio, onderverdeeld naar nationaliteit (NL/ niet-nl), leeftijd (18/18+) en geslacht (man/vrouw)

45 Onder overige instanties (grafiek 9) vallen aanmeldingen van advocatuur, (ambulante) hulpverlening, cliënten zelf, IND, La Strada International, jeugdzorg, jongereninstellingen, opvanginstellingen, particulieren en terugkeerorganisaties. Overige instanties landelijk zijn onder andere EMM (246 meldingen), FairWork (124 meldingen) en Nidos (47 meldingen). Aanmeldingen overige instanties Aanmeldingen overige instanties (landelijk) 400 NL 18- NL 18+ niet-nl 18- niet-nl 18+ Onbekend Noord- Nederland Oost-Brabant Oost- Nederland Rotterdam Amsterdam Den Haag Limburg Midden- Noord- Nederland Holland Zeeland- West Brabant Buitenland 0 Landelijk Grafiek 9: Aantal aanmeldingen vanuit overige instanties per regio, onderverdeeld naar nationaliteit (Nederlands/ niet-nederlands) en leeftijd (18-/ 18+) Jaaroverzicht CoMensha 45

46 Bijlage 4 Nationaliteiten In deze bijlage is meer informatie terug te vinden over de verschillende nationaliteiten van de slachtoffers van mensenhandel.

47 Nationaliteit vrouwen 18- Nationaliteit vrouwen 18+ Nationaliteit mannen 18- Nationaliteit mannen 18+ Nederland 105 Nederland 210 Nederland 8 Polen 39 Onbekend 9 Roemenië 103 Guinee 6 Roemenië 23 Bulgarije 5 Polen 38 Vietnam 5 Nigeria 21 Overige nationaliteiten 37 Bulgarije 32 Sierra Leone 4 Bulgarije 15 Totaal 156 Nigeria 25 India 4 Uganda 14 Hongarije 24 Onbekend 2 Nederland 12 In totaal zijn 82 verschillende nationaliteiten bij CoMensha aangemeld. Onbekend 21 Uganda 19 Filipijnen 15 Guinee 14 Overige nationaliteiten 10 Totaal 39 Oekraïne 7 Guinee 6 India 6 Hongarije 6 Van 4 vrouwelijke slachtoffers en van 1 mannelijk slachtoffer is de leeftijd niet bekend, van 1 minderjarige en van 12 meerderjarige slachtoffers is het geslacht niet gemeld door de aanmelder. Deze 18 slachtoffers zijn daarom niet opgenomen in tabel 4 en 5. Colombia 10 Dominicaanse Republiek 10 China 9 Brazilië 7 Marokko 6 Oekraïne 5 Sierra Leone 5 Filipijnen 6 Griekenland 6 Kameroen 6 China 4 Marokko 4 Spanje 4 Onbekend 1 Om herleidbaarheid te voorkomen, zijn nationaliteiten die minder dan vier keer voorkomen samengevoegd in de categorie 'Overige nationaliteiten'. Spanje 5 Irak 4 Albanië 4 Angola 4 Burundi 4 Overige nationaliteiten 34 Totaal 214 Iran 4 Rusland 4 Somalië 4 Suriname 4 Overige nationaliteiten 59 Totaal 649 Tabel 4: Meest voorkomende nationaliteiten onder vrouwelijke slachtoffers uitgesplitst naar minder- en meerderjarigheid Tabel 5: Meest voorkomende nationaliteiten onder mannelijke slachtoffers uitgesplitst naar minder- en meerderjarigheid Jaaroverzicht CoMensha 47

48 Bijlage 5 Sector van uitbuiting In deze bijlage is meer informatie terug te vinden over de sectoren van uitbuiting.

49 SD GA GC GB NNG OH Onb Nationaliteit Leeftijd V M onb V M onb V M onb V M onb V M onb V M onb V M onb Totaal NL onb niet-nl onb onb onb 1 1 Totaal Tabel 6: Aantal gemelde sectoren van uitbuiting, uitgesplitst naar geslacht en minder- en meerderjarigheid In deze tabel zijn de horizontale titels afgekort in verband met de leesbaarheid. SD GA GC GB NNG OH Onb = Seksuele dienstverlening = Gereguleerde arbeid of dienstverlening = Gedwongen criminaliteit = Gedwongen bedelarij = (nog) niet gewerkt = Orgaanhandel = Onbekend Jaaroverzicht CoMensha 49

50 Bijlage 6 Leeftijd bij aanmelding Deze bijlage geeft de leeftijd bij aanmelding van de slachtoffers van mensenhandel weer die zijn aangemeld in 2017.

51 De leeftijd bij aanmelding ligt vaak dicht bij de leeftijd waarop de uitbuiting is begonnen, maar dat is niet altijd het geval. In die gevallen kan de leeftijd bij aanmelding maanden tot jaren hoger zijn dan de leeftijd bij de start van het slachtofferschap. Niet van alle slachtoffers is de leeftijd bij aanmelding bekend. Dit geldt voor 128 slachtoffers. Van 120 van hen is wel bekend dat zij meerderjarig zijn. Leeftijd bij aanmelding Man Vrouw Geslacht niet gemeld Grafiek 10: Geslacht en leeftijd bij aanmelding van slachtoffers aangemeld in 2017 Jaaroverzicht CoMensha 51

52 Slachtoffers van Bijlage 7 loverboytechnieken In deze bijlage is meer informatie terug te vinden over slachtoffers van loverboytechnieken in 2017.

53 In totaal zijn er 139 slachtoffers gemeld van loverboytechnieken. Het merendeel (123) heeft de Nederlandse nationaliteit. De nationaliteiten van de andere slachtoffers (14) zijn divers: Irak, Kameroen, Liberia, Marokko, Polen, Roemenië, Servië, Somalië en Uganda. Van 2 slachtoffers is de nationaliteit niet gemeld door de aanmelder. Leeftijd bij aanmelding Nationaliteit Totaal Nederland Overig Onbekend Totaal Tabel 7: Nationaliteit en minder- of meerderjarigheid slachtoffers van loverboytechnieken Subsectoren Binnen de sectoren van uitbuiting wordt onderscheid gemaakt naar subsectoren. Een subsector van de sector seksuele uitbuiting is bijvoorbeeld een bordeel/club. Dit houdt in dat een slachtoffer is uitgebuit in de seksuele dienstverlening en meer specifiek in een bordeel of club. Ook voor slachtoffers van loverboytechnieken wordt de subsector van uitbuiting geregistreerd. Het is mogelijk dat een slachtoffer in meerdere subsectoren is uitgebuit. Het aantal subsectoren (167) is hierdoor hoger dan het aantal slachtoffers (139). Er zijn 24 slachtoffers van loverboytechnieken uitgebuit in 2 subsectoren, 2 slachtoffers in 3 subsectoren. Verder houdt Nog niet gewerkt als hoofdsector in dat er signalen zijn dat iemand wordt voorbereid om uitgebuit te worden, maar dat nog niet bekend is in welke sector. Nog niet gewerkt als subsector van seksuele dienstverlening betekent dat het de bedoeling was dat de cliënt zou worden uitgebuit in de prostitutie, maar dat dit nog niet heeft plaatsgevonden. Hoofdsector Subsector Aantal Totaal Seksuele dienstverlening 118 Bordeel/club 3 Escort 12 Hotelprostitutie 4 Internet 3 Nog niet gewerkt 13 Onbekend 67 Overig 0 Particulier huis 12 Raamprostitutie 3 Straatprostitutie 1 Gedwongen criminaliteit 20 Drugsgerelateerd 4 Diefstal 6 Telefoonabonnementen afsluiten 5 Anders/ onbekend 4 Nog niet gewerkt 1 Gereguleerde arbeid Huishoudelijk werk 1 Nog niet gewerkt 10 Onbekend 18 Totaal 167 Tabel 8: Sector en subsector van uitbuiting slachtoffers van loverboytechnieken Meeste aanmeldingen slachtoffers loverboytechnieken door zorgcoördinatoren Zoals te lezen is in tabel 9, zijn er in aanmeldingen van slachtoffers van loverboytechnieken ontvangen. Het aantal aanmeldingen (200) is hoger dan het aantal slachtoffers (139), omdat een slachtoffer door meerdere instanties aangemeld kan worden. Dat geldt voor 50 slachtoffers; zij zijn door 2, 3 en soms zelfs door 4 instanties aangemeld. De meeste aanmeldingen zijn gedaan door zorg/regiocoördinatoren, namelijk 97. Daarnaast zijn er onder andere 60 aanmeldingen ontvangen van de politie. Aanmelders in de categorie Overigen betreffen particulieren, cliënten zelf en het Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel (EMM). Aanmelder Aantal Ambulant 1 Jeugdzorg 6 Kmar 4 Opvanginstelling 8 Overigen 24 Politie 60 Regiocoördinatie 97 Totaal 200 Tabel 9: Aanmelders van slachtoffers van loverboytechnieken Jaaroverzicht CoMensha 53

54 Financiers Stichting CoMensha kan haar werk alleen doen met de financiële steun van ministeries, bedrijven, gemeenten en andere organisaties. Onze dank gaat uit naar de volgende financiers: Ministerie van Justitie en Veiligheid Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Asiel Migratie Integratie Fonds (AMIF) Gemeente Maastricht Gemeente Breda Gemeente Enschede Wageningen University Gemeente Leeuwarden Gemeente Amsterdam Gemeente Nijmegen Gemeente Groningen Gemeente Roermond Gemeente Rotterdam Gemeente Utrecht Gemeente Leiden Gemeente Den Helder Europese Commissie EU Fundamental Rights Agency Kinderpostzegels ABN AMRO Stichting Religieuzen tegen Vrouwenhandel Art.1, kenniscentrum discriminatie Nederland Konferentie Nederlandse Religieuzen Het PR Bureau L Oreal Smartbiz Vereniging MOT Xcellent Ook de particuliere donateurs zijn wij erg dankbaar voor hun steun en vertrouwen. 54 Het beeld van 2017 Lijst van afkortingen ACM Amsterdams Coördinatiepunt Mensenhandel AMIF Asiel-, Migratie- en Integratiefonds AVG Algemene Verordening Gegevensbescherming AVIM Afdeling Vreemdelingenpolitie, Identificatie en Mensenhandel AZC Asielzoekerscentrum B8/3 Tijdelijke verblijfsvergunning voor slachtoffers van mensenhandel BO Beschermde Opvang BZ Ministerie van Buitenlandse Zaken CCV Centrum voor Criminaliteitspreventie en Veiligheid CEDAW The United Nations Committee on the Elimination of Discrimination against Women COA Centraal Orgaan opvang Asielzoekers CoMensha Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel COSM Categorale Opvang voor Slachtoffers van Mensenhandel EMM Expertisecentrum Mensenhandel en Mensensmokkel EMP Expertisecentrum Mensenhandel en (Jeugd)Prostitutie van Lumens Groep ESSM Expertisecentrum Seksualiteit Sekswerk en Mensenhandel (Humanitas Rotterdam) EU Europese Unie FRA European Union Agency for Fundamental Rights GAATW Global Alliance Against Trafficking in Women GGZ Geestelijke Gezondheidszorg GRETA Group of Experts on Action against Trafficking in Human Beings (Raad van Europa) IGJ Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd IND Immigratie- en Naturalisatiedienst Inspectie SZW Inspectie Sociale Zaken en Werkgelegenheid ILO International Labour Organization IOM Internationale Organisatie voor Migratie JenV Ministerie van Justitie en Veiligheid JZ Jeugdzorg Nederland KMar Koninklijke Marechaussee KNMG Koninklijke Nederlandsche Maatschappij tot bevordering der Geneeskunst LIEC Landelijk Informatie en Expertise Centra LVB Licht Verstandelijke Beperking MO Maatschappelijke Opvang NGO Niet-gouvernementele organisatie NJi Nederlands Jeugdinstituut NP Nationale Politie NRM Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen OM Openbaar Ministerie RIEC Regionale Informatie en Expertise Centra SAFE! Safe and Adequate Return, Fair Treatment and Early Identification of Victims of Trafficking SHOP Stichting Hulp en Opvang Prostitutie en Mensenhandel SOM Strategisch Overleg Mensenhandel SHN Slachtofferhulp Nederland SZW Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid VNG Vereniging van Nederlandse Gemeenten VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport VO Vrouwen Opvang WODC Wetenschappelijk Onderzoeks- en Documentatiecentrum

55 Colofon 'Mensenhandel in beeld, het Beeld van 2017' is een uitgave van CoMensha, hét landelijke Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel. Vormgeving Campaign&Results Drukkerij WePrint Oplage stuks Hoofd/-eindredactie drs. Tamara van Driel, drs. Ina (H.R.) Hut en Bernette Venema Met dank aan alle geïnterviewden en speciaal aan de slachtoffers die hun verhaal wilden vertellen, onze ketenpartners en medewerkers. Uitgave Juli 2018, Auteursrecht U bent vrij om de cijfers uit deze rapportage te gebruiken, mits u daarbij de bron vermeldt. Beeldmateriaal is afkomstig van Foto-Groep Doorn (pag. 7), Ernst Jan Coppejans (pag. 8, 15, 28, 32, 35 en 36 + bijlagen), Gemeente Alkmaar (pag. 18), Rijksoverheid (pag. 18 en 22), Arenda Oomen (pag. 22), Nationale Politie (pag. 24), Friso Keuris (pag.25), Jeroen van der Meyde (pag. 26), Conny Rijken (pag. 27), Werry Crone (pag. 30/31), Jan Boeve (pag. 31), Jeugdzorg Nederland (pag. 33) en overige van Stichting Open Mind/Mirjan Bekker-Stoop en CoMensha. Meer informatie? Mail naar communicatie@comensha.nl

56 Steun de slachtoffers CoMensha zet zich in voor de slachtoffers van mensenhandel. Mannen, vrouwen, jongens, meisjes die zich in een zeer kwetsbare en onveilige situatie bevinden. En vaak onzichtbaar zijn. Wij maken mensenhandel zichtbaar en helpen de slachtoffers op weg naar een beter leven. #OpenJeOgen voor mensenhandel en help! Met financiële steun helpt CoMensha slachtoffers op weg naar een betere toekomst. Elk bedrag, hoe klein ook, is welkom in de strijd tegen mensenhandel. Dan kan via de speciale donatiepagina Steun de slachtoffers op CoMensha heeft een ANBI-status (Algemeen Nut Beogende Instelling). Giften zijn daardoor aftrekbaar van de belasting. CoMensha La Strada Nederland Coördinatiecentrum tegen Mensenhandel Barchman Wuytierslaan 10, 3818 LH Amersfoort +31 (0) De Helpdesk is op werkdagen bereikbaar van uur.

57 Mensenhandel in Nederland Het beeld van 2017