Rapportnummer C100/07 1 van 15. Drs. I. Velzeboer en dr. M.J.J. Kotterman. Rapport C100/07. Wageningen IMARES, vestiging IJmuiden

Transcriptie

1 Resultaten van het RWS-RIKZ JAMP 2007 monitoringprogramma van schar (Limanda limanda L.): Biologische gegevens van schar en milieukritische stoffen in schar Drs. I. Velzeboer en dr. M.J.J. Kotterman Rapport C100/07 Wageningen IMARES, vestiging IJmuiden Opdrachtgever: RWS/RIKZ Ing. R. Bovelander Postbus EX Den Haag Publicatiedatum: Oktober 2007 Rapportnummer C100/07 1 van 15

2 Wageningen IMARES levert kennis die nodig is voor het duurzaam beschermen, oogsten en ruimte gebruik van zee- en zilte kustgebieden (Marine Living Resource Management). Wageningen IMARES is daarin de kennispartner voor overheden, bedrijfsleven en maatschappelijke organisaties voor wie marine living resources van belang zijn. Wageningen IMARES doet daarvoor strategisch en toegepast ecologisch onderzoek in perspectief van ecologische en economische ontwikkelingen Wageningen IMARES Wageningen IMARES is een samenwerkingsverband tussen Wageningen UR en TNO. Wij zijn geregistreerd in het Handelsregister Amsterdam nr , BTW nr. NL B04. De Directie van Wageningen IMARES is niet aansprakelijk voor gevolgschade, alsmede voor schade welke voortvloeit uit toepassingen van de resultaten van werkzaamheden of andere gegevens verkregen van Wageningen IMARES; opdrachtgever vrijwaart Wageningen IMARES van aanspraken van derden in verband met deze toepassing. Dit rapport is vervaardigd op verzoek van de opdrachtgever hierboven aangegeven en is zijn eigendom. Niets van dit rapport mag weergegeven en/of gepubliceerd worden, gefotokopieerd of op enige andere manier zonder schriftelijke toestemming van de opdrachtgever. A_4_3_1-V2 2 van 15 Rapportnummer C100/07

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave...3 Samenvatting Inleiding Taakomschrijving Wageningen IMARES Materialen en methoden Uitvoering visserij Bemonstering Werkplan Bemonstering voor histologie en analyses van PAKs en DNA Bemonstering voor bestandsopnamen Bemonstering voor leeftijdsopbouw Bemonstering voor visziekteregistraties Bemonstering voor analyses van PCBs, HCB en spoorelementen Bemonstering voor conditieberekening Analysemethoden PCBs en HCB Kwik Koper, zink, cadmium en lood Vet Vocht Kwaliteitsborging Resultaten Verantwoording Bijlagen Rapportnummer C100/07 3 van 15

4 Samenvatting In opdracht van RWS/RIKZ werd door Wageningen IMARES in het kader van het Joint Assessment and Monitoring Program van OSPARCOM het scharonderzoek 2007 uitgevoerd. De werkzaamheden bestonden uit het verzamelen van monsters schar en het analyseren van deze monsters op biologische parameters en milieukritische stoffen. De gegevens van dit onderzoek worden hierbij gepresenteerd. Het bemonsteringsprogramma is niet geheel uitgevoerd. Op locatie Doggersbank is niet gevist vanwege te harde wind. De bemonstering is uitgevoerd met het schip de Zirfaea. Niet alle benodigde scharren konden worden gevangen, in enkele gevallen (grote, mannelijke scharren voor visziekteonderzoek) bleven de aantallen beneden de norm. De werkzaamheden werden verder volgens protocol uitgevoerd. 4 van 15 Rapportnummer C100/07

5 1. Inleiding De in dit rapport beschreven werkzaamheden werden door Wageningen IMARES uitgevoerd op basis van een opdracht van Rijkswaterstaat-Rijksinstituut voor Kust en Zee in het kader van het Joint Assessment and Monitoring Program van OSPARCOM. De opdracht bestond uit het organiseren en verzamelen van monsters schar voor het uitvoeren van analyses op biologische parameters en milieukritische stoffen. De verkregen gegevens en de analyseresultaten worden aangeleverd in dit rapport. De opdracht is bekrachtigd in overeenkomst RKZ De uitvoering in 2007 is de veertiende van een serie van opeenvolgende 2-jaarlijkse bemonsteringen. Vanuit het RIKZ werd het project geleid en gecoördineerd door ing. R. Bovelander. Vanuit Wageningen IMARES fungeerde dr. M.J.J. Kotterman als projectleider. De veldwerkzaamheden op zee werden verricht door J. Jol en E. van Barneveld van Wageningen IMARES. De leeftijd van de vissen werden afgelezen door P. Groot (Wageningen IMARES), de analyses van PCBs, HCB en PAKs werden uitgevoerd door de afdeling Milieu van Wageningen IMARES. De analyses van spoorelementen werden uitgevoerd door TNO Zeist. Rapportnummer C100/07 5 van 15

6 2. Taakomschrijving Wageningen IMARES In het kader van de bovengenoemde opdracht werden aan Wageningen IMARES de volgende werkzaamheden opgedragen: 1. Het organiseren van visserijwerkzaamheden 2. Het uitvoeren van visserij 3. Het bemonsteren van totale vangsten inclusief afvalmateriaal 4. Het bemonsteren van schar 5. Het uitvoeren van biologisch onderzoek 6. Het verzamelen van materiaal voor chemische analyses 7. Het uitvoeren van chemische analyses 8. Het rapporteren van de verzamelde gegevens 6 van 15 Rapportnummer C100/07

7 3. Materialen en methoden 3.1 Uitvoering visserij De visserij werd uitgevoerd met het onderzoekingsvaartuig Zirfaea van de meetdienst Noordzee. De visserij vond plaats op 26 en 27 februari. De weersomstandigheden in deze periode waren matig tot slecht. Op locatie Doggersbank (locatiecode: Ts S) waren de weersomstandigheden zo slecht dat daar niet gevist kon worden. In overleg met de opdrachtgever is besloten om niet een nieuwe visbemonstering op die locatie uit te laten voeren. Als vistuig werd een 6 m boomkornet gebruikt met een maaswijdte van 4 cm. Er zijn trekken uitgevoerd tot 1,5 uur. Er werd gevist op vergelijkbare posities als in 2005, alleen op locatie Doggersbank is niet gevist, daar ontbreken dan ook de gegevens van: Locaties bemonstering schar 2007 voor visziektemonitoring en chemische analyses. Locatiecode Gemidd. beviste Omschrijving DONAR locatiecode positie 6-S N E ± 50 km NW. van Terschelling TERSLNWT40 14-S N E ± 90 km W. van Callantsoog IJMDWT80 Deze posities wijken op grond van (eerdere) ervaringen betreffende mindere vangsten of onbevisbare bodem soms iets af van de oorspronkelijk gekozen posities. Alle gegevens uit het visserijlogboek worden vermeld in bijlage 1, een kaart met de beviste locaties wordt gegeven in bijlage Bemonstering Werkplan Bij iedere trek werden visserijgegevens als positie, trekduur en vissnelheid genoteerd. Op iedere locatie werd tevens temperatuur, zuurstofspanning en saliniteit gemeten van de hele waterkolom. Als de vangst aan dek kwam werd direct een aantal levendige scharren uitgezocht om te worden bemonsterd voor histologische doeleinden naast analyses van PAKs en DNA (3.2.2). Dit jaar werd ook informatie over maagen darminhoud en herkenbare voedselresten bepaald. Rapportnummer C100/07 7 van 15

8 Vervolgens werd alle schar uitgezocht voor een bestandsopname (3.2.3). Tegelijkertijd werd alle afvalmateriaal geregistreerd. Bij de eerste trek op iedere locatie werd tevens een bestandsopname van overige vis en benthos uitgevoerd. Vervolgens werd de vangst voor zowel leeftijdsbepaling (3.2.4) als visziekteregistratie (3.2.5) bemonsterd. Tenslotte werd de voor analyses van PCBs, HCB en spoorelementen (3.2.6) bruikbare schar uitgeselecteerd en ingevroren. Van deze groep werden in een later stadium tevens conditiefactoren berekend (3.2.7) Bemonstering voor histologie en analyses van PAKs en DNA Direct nadat de vangst aan dek kwam werd een aantal scharren geselecteerd, per locatie 15 mannetjes en 15 vrouwtjes, merendeels uit de eerste trek, van cm voor nader onderzoek. Van deze vissen werden individuele gal- en levermonsters verzameld voor respectievelijk PAKs analyse en DNA onderzoek. Tevens werden individuele levermonsters verzameld voor histologische doeleinden en in een fixatief bewaard. De benodigde vis werd, net als in 2005, niet op basis van een gezonde status geselecteerd, maar a-select uit de vangst genomen. Deze vis werd tevens op de ziekteregistratie- en bestandslijsten toegevoegd. Van alle vissen werden lengte, gestript gewicht en gewichten van lever en gonade bepaald. Een overzicht van deze gegevens wordt vermeld in bijlage Bemonstering voor bestandsopnamen Voor het onderdeel samenstelling en dichtheid werden van iedere trek alle scharren geslacht en lengte bepaald en waar nodig ook het gewicht. De eerder uit de vangst genomen vis voor histologie werd hierbij meegeteld. De aantallen per trek per half visuur, verdeeld in lengteklassen, worden gegeven in bijlage 4. De gemiddelde aantallen per locatie per ha, verdeeld volgens lengte- zowel leeftijdsklassen, zijn weergegeven in bijlage 5. Bij de eerste drie trekken op iedere locatie werd ook de gehele overige vangst of een deelmonster daarvan bemonsterd. Hierbij werden de aantallen van de verschillende soorten vis en benthos geschat en genoteerd. De resultaten hiervan worden, per 90 minuten vissen, gegeven in bijlage 6. Voorts werd ook het opgeviste afvalmateriaal geregistreerd, een overzicht hiervan wordt gegeven in bijlage 7. 8 van 15 Rapportnummer C100/07

9 3.2.4 Bemonstering voor leeftijdsopbouw Op iedere locatie werden van vijf scharren per cm-klasse geslacht, (dicht) gewicht en leeftijd bepaald. Een overzicht van het aldus verzamelde materiaal, uitgebreid met de voor contaminanten analyse geselecteerde dieren, wordt gegeven in bijlage 8. Hieruit werden vervolgens, per gebied en geslacht afzonderlijk, de verdelingen berekend van de diverse leeftijden binnen elke cm-klasse. Deze worden gegeven in bijlage 9. Bij de berekening van een bestand in leeftijdsklassen was het incidenteel nodig, wegens het ontbreken van leeftijdmateriaal van een bepaalde lengte, deze verdeling te schatten. Dit geschiedde indien mogelijk door interpolatie uit de omringende cm-klassen Bemonstering voor visziekteregistraties Het onderzoek op visziektes diende a-select te geschieden, daarom werd alle voor diverse doeleinden, al of niet selectief, uit de vangst genomen schar hierbij meegeteld. Voor het onderzoek werd de vis eerst schoon gespoeld, vervolgens werden van diverse lengtegroepen protocollair vastgestelde aantallen onderzocht. Deze normen werden in de hogere lengteklassen meestal niet gehaald door geringe aanwezigheid in de vangsten. Alle schar werd uitwendig onderzocht op het voorkomen van epidermale papilloma s, Lymphocystis infecties, huidzweren, pigmentafwijkingen (groen-zwart verkleuring, hypermelanisatie) en Stephanostomum infecties. De vis van 20 cm en groter werd bovendien inwendig onderzocht op de aanwezigheid van Glugea infecties en levertumoren. Van de ziekten glugea, stephanostomum en groen pigment werd de plaats van de aandoening niet vermeld omdat deze ziekten respectievelijk altijd voorkomen bij de darm, onderkant en bovenkant van de schar. Naast het voorkomen werd bij alle aandoeningen tevens naar de mate van infectie gekeken. Voorts werden lengte en geslacht genoteerd. Een overzicht van de verzamelde gegevens over visziekten wordt per trek, geslacht en lengtegroep afzonderlijk in tabelvorm gegeven in bijlage 10. Een samenvatting per locatie volgens ICES model wordt gegeven in bijlage 11. Geheelde aandoeningen staan wel vermeld, doch werden niet meegeteld in de ICES databestanden. Ook hypermelanisatie en Stephanostomum infecties worden niet in de ICES databestanden vermeld Bemonstering voor analyses van PCBs, HCB en spoorelementen Voor de analyse van milieukritische stoffen (PCBs, HCB, spoorelementen) werden per trek ± 25 uitwendig gezonde vrouwelijke scharren uit de cm klasse uit de vangst gezocht en op een snelle wijze ingevroren. Dit geschiedde door ze in een plastic zak in een dunne laag op droogijs te spreiden, de lucht eruit te duwen en vervolgens ook met droogijs te bedekken. Op deze wijze wordt de vis zeer snel ingevroren en blijft met name de Rapportnummer C100/07 9 van 15

10 lever compact en in een later stadium eenvoudig uit te prepareren. De plakken werden gelabeld en ± 2 maanden diepgevroren (-20 C) bewaard. Bij de verdere verwerking werd deze vis op inwendige aandoeningen onderzocht en toegevoegd op de formulieren voor ziekteregistratie. Vervolgens werden van 20 zowel in- als uitwendig gezonde exemplaren per trek (60 per locatie) lever en spierweefsel uitgeprepareerd voor contaminanten analyse. Als biologische parameters werden lengte, geslacht, (dicht) gewicht en leeftijd bepaald; deze worden gegeven in bijlage 12. De uiteindelijke analyseresultaten staan vermeld in bijlage Bemonstering voor conditieberekening De conditiefactoren werden berekend door per locatie at random 25 gezonde vrouwen van cm te selecteren. De berekening geschiedde volgens 100 maal (gestript) gewicht in g gedeeld door lengte in cm 3, de uitkomsten inclusief uitgangsmateriaal staan vermeld in bijlage Analysemethoden PCBs en HCB De monsters worden opgewerkt door middel van een Soxhlet extractie. De chloorverbindingen worden uit de lipidfractie geïsoleerd door een tweevoudige kolomchromatografische scheiding, waarna analyse plaatsvindt met behulp van gaschromatografie. De monsters worden gemeten tegen een kalibratielijn Kwik Voor de bepaling wordt het monster in een teflon buis gedestrueerd met salpeterzuur in een microwave oven. Bij de bepaling van het gehalte aan kwik in het destruaat wordt vlamloze atoom absorptie spectrometrie toegepast. De monsters worden gemeten tegen een kalibratielijn Koper, zink, cadmium en lood Koper, zink, cadmium en lood zijn bepaald door TNO Zeist volgens TNO-voorschrift LSP/055. Voor koper, cadmium en lood werd de ICP-MS gebruikt. Voor zink werd de ICP-AES gebruikt. Voor de bepaling wordt het monster gedestrueerd met salpeterzuur in een magnetron. Het gehalte aan koper, cadmium en lood in het destruaat wordt bepaald met behulp van ICP-MS. Het gehalte zink in het destruaat wordt bepaald met behulp van ICP-AES. Om te corrigeren voor respectievelijk matrixeffecten en fluctuaties in de apparatuur wordt als controlemonster een melkpoeder gebruikt. 10 van 15 Rapportnummer C100/07

11 3.3.4 Vet De bepaling van vrij extraheerbaar vet wordt uitgevoerd als onderdeel van de PCB analyse. Na de Soxhlet extractie wordt een deel van het extract drooggedampt en het residu gewogen. De totaal vet bepaling geschiedt volgens een aangepaste versie van de Bligh en Dyer methode, gebaseerd op een koude chloroform-methanol extractie Vocht Voor de bepaling wordt het monster gemengd met een oppervlakte vergrotende stof (hyflo), vervolgens gedroogd in een stoof en na afkoelen in een exsiccator gewogen. 3.4 Kwaliteitsborging De kwaliteit van de analysemethoden van de afdeling Milieu wordt op verschillende manieren gewaarborgd. De methoden zijn uitvoerig gevalideerd. Enkele resultaten van de validatieparameters staan weergegeven in bijlage 15. De juistheid van de analysemethoden wordt regelmatig getoetst door deelname aan ringonderzoeken waaronder aan het QUASIMEME-project. Resultaten van ronde 46 en 48 staan weergegeven in bijlage 15. Daarnaast worden de resultaten van elke (serie van) meting(en) gecontroleerd door het gebruik van gecertificeerd en/of intern referentiemateriaal. De "gecertificeerde" gehalten en de waarden van de waarschuwingsgrens (tweemaal standaarddeviatie) van de gebruikte referentiematerialen staan weergegeven in bijlage 15. Deze gegevens worden in kwaliteitscontrolekaarten bijgehouden conform ISW nr De analyse van cadmium, koper, lood en zink zijn uitbesteed aan TNO Zeist. De metaalanalyses worden onder dezelfde strikte kwaliteitsnormen bij TNO Zeist uitgevoerd. TNO Zeist is geaccrediteerd voor alle genoemde metalen. Het laboratorium beschikt over een geldig ISO/IEC 17025:1999 certificaat voor testlaboratoria. Om de kwaliteit van de analyses te waarborgen wordt door Wageningen IMARES een intern referentiemateriaal (IRM) en twee monsters uit het QUASIMEME-project van ronde 48 meegestuurd. Het IRM waarborgt de juistheid van de analyses, het Quasimeme materiaal toont aan dat de analyse in een vismatrix ook goed verloopt. In tabel 15 zijn de resultaten van deze controle monsters weergegeven. De TNO waarde voor IRM van lood valt buiten de gecertificeerde waarde, maar is niet opnieuw geanalyseerd, omdat het wel binnen de waarde van de QC-kaart van IMARES valt. De resultaten van het Quasimeme materiaal (Z-scores < 0.28) tonen aan dat de analyse van de vismatrix goed verloopt. Het totale managementsysteem van Wageningen IMARES voldoet aan de criteria gesteld in de norm NEN-EN-ISO 9001:2000. Een certificaat hiervoor is verkregen op 27 februari 2001 en geldig tot 15 december 2009, het laatste controlebezoek vond plaats op mei Rapportnummer C100/07 11 van 15

12 Daarnaast voldoet het cluster Milieu en Voedselveiligheid sinds 27 maart 1997 aan de accreditatie criteria voor testlaboratoria zoals vastgelegd in NEN-EN-ISO/IEC 17025:2000. Het huidige certificaat is verkregen op 27 maart 1997 en geldig tot 27 maart Het laatste controlebezoek vond plaats op 12 juni De methoden voor PCB, HCB, PAks, vetgehalte en vochtgehalte zijn geaccrediteerd. Hierbij werden de volgende Interne Standaard Werkvoorschriften (ISWs) gebruikt: Kwik PCBs, HCB Vetgehalte Vochtgehalte ISW Vis en visserijproducten. Bepaling van kwik door vlamloze atoom absorptie spectrometrie ISW Vis en visserijproducten. Bepaling van het gehalte aan PCBs en andere gehalogeneerde microverontreinigingen met behulp van capillaire gaschromatografie ISW Vis en visserijproducten. Bepaling van het totaal vetgehalte volgens Bligh and Dyer ISW Vis en visserijproducten. Bepaling van het gehalte aan vocht (droogstoofmethode) 12 van 15 Rapportnummer C100/07

13 4. Resultaten De verzamelde gegevens en analyse uitkomsten worden gegeven in tabellen. De gegevens over visziektes worden verwerkt tot een ICES-data file, de uitkomsten van de chemische analyses tot een D(onar)I(nterface)F(ile). De tabellen worden gepresenteerd op aparte bijlagen volgens onderstaande lijst: Bijlage aantal nummer tabellen 1 1 Gegevens uit visserijlogboek 2 1 Kaart met posities 3 3 Biologische parameters histologie, PAKs- en DNA-vis 4 3 Bestandsopname schar, per trek 5 2 Bestandsopname schar 6 3 Bestandsopname gehele vangst 7 1 Registratie afvalmateriaal 8 3 Basismateriaal leeftijdsopbouw 9 3 Lengte/leeftijd sleutels 10 9 Registratie visziekten, per trek 11 3 Registratie visziekten vgl. ICES model 12 3 Biologische parameters PCBs-, HCB- en spoorelementen-vis 13 3 Conditiefactoren 14 2 Analyse uitkomsten 15 3 Validatiegegevens Rapportnummer C100/07 13 van 15

14 Verantwoording Rapport C100/07 Projectnummer: Dit rapport is met grote zorgvuldigheid tot stand gekomen. De wetenschappelijke kwaliteit is intern getoetst door een collega-onderzoeker en beoordeeld door of namens het Wetenschapsteam van Wageningen IMARES. Akkoord: J. H.M. Schobben Hoofd afdeling Milieu Handtekening: Datum: Aantal exemplaren: 1 Aantal pagina's: 15 Aantal tabellen: geen Aantal figuren: geen Aantal bijlagen: van 15 Rapportnummer C100/07

15 Bijlagen Rapportnummer C100/07 15 van 15

16 Bijlage 1. JAMP Schar 2007 Treklijst Treklijst. Positie W-IJmuiden Totale breedte boomkor(ren) 6 meter Schip: Zirfaea Locatie: 14S Treknr. Datum Tijd Afgelegde Bevist opp Diepte Wind- uitzet halen afstand (m) (m 2 ) (m) richting sterkte 1 2/26/ WNW /26/ NW /26/ NW /26/ NW /26/ NW Treklijst. Positie NW-Terschelling Totale breedte boomkor(ren) 6 meter Schip: Zirfaea Locatie: 6S Treknr. Datum Tijd Afgelegde Bevist opp Diepte Wind- uitzet halen afstand (m) (m 2 ) (m) richting sterkte 1 2/27/ Z /27/ Z /27/ Z /27/ ZW

17 Bijlage 2. JAMP Schar 2007 Visserijposities

18 Bijlage 3.1 JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Biologische parameters histologie-, PAKs- en DNA-vis (random vis cm) Visno. M(an)/ Lengte Gewicht (g) Inhoud: L(eeg)/(ge)V(uld) Aandoeningen Herkenbare V(rouw) (cm) Vis Lever Gonade Galblaas Maag Darm (stadium) voedselresten (gestript) 10 M L L L - 21 V V L L - 91 V V L L M V L L M V L L M V L L V V L V V V L L M V V V krab 118 V V L L V V L L M V L V V V L L M V L L M V L L V V L L V V V V visresten 140 V V V L visresten 148 M V L L M L L L M V L L V V V V krab 152 V V L L V V L L V V L L V V L L V V L L V V L L V V L L V V L L -

19 Bijlage 3.2 JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Biologische parameters histologie-, PAKs- en DNA-vis (random vis cm) Visno. M(an)/ Lengte Gewicht (g) Inhoud: L(eeg)/(ge)V(uld) Aandoeningen Herkenbare V(rouw) (cm) Vis Lever Gonade Galblaas Maag Darm (stadium) voedselresten (gestript) 1 V L V V - 2 M V L L - 3 M V L L - 7 M V L L - 10 V L V V - 12 V L V V - 13 V V L L - 15 V L V V krab 16 V V V V - 19 V L V V - 20 V V L L - 21 M V V V - 27 V V L L - 29 V V L V - 34 M V L L - 36 V V V V krab 41 V V V V - 51 V V L L - 53 V V V V krab 54 V V V V - 75 M V L L M V L L M V L L M V L L M V L L M L V V visresten 196 M V L L M V L L M V V V M V L L -

20 Bijlage 4.1 JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Dichtheid en samenstelling (Aantallen per trek) Mannen Vrouwen Lengte Trek 1 Trek 2 Trek 3 Gemiddeld Trek 1 Trek 2 Trek 3 Gemiddeld (cm) S

21 Bijlage 4.2 JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Dichtheid en samenstelling (Aantallen per trek) Mannen Vrouwen Lengte Trek 1 Trek 2 Trek 3 Gemiddeld Trek 1 Trek 2 Trek 3 Gemiddeld (cm) S

22 Bijlage 5.1 JAMP Schar 2007 Dichtheid en samenstelling van Trek 1 (per lengteklassen) In aantallen per ha. Mannen Vrouwen Lengte 6-S 14-S 6-S 14-S (cm) Σ

23 Bijlage 5.2 JAMP Schar 2007 Dichtheid en samenstelling van Trek 1 (per leeftijdklassen) In aantallen per ha. Mannen Leeftijd 6-S 14-S (jaar) > Σ Vrouwen Leeftijd 6-S 14-S (jaar) > Σ

24 Bijlage 6.1 JAMP Schar 2007 a-selecte totale vangst Schattingen: uit trek 1 weinig = 1-5 redelijk = 5-25 veel = zeer veel = meer dan 100 pl = plaatselijk 14S 6S 3 dr. Meun Benthos 14S 6S 5 dr. Meun Blauwpoot Zwemkrab Bot weing redelijk Brokkelster veel Dwergtong weing weinig Garnaal Fint Hartschelp Griet weinig Helmkrab weinig Grondel Heremietkreeft veel redelijk Haring Kamster weinig Harnasman weinig Langoustines weinig Kliene Pieterman weinig Noordzeekrab Pitvis veel redelijk Wulk weinig Poon (grauwe) Zeeegels redelijk veel Poon (rode) weinig weinig Zeeklit veel Schar zeer veel Zeemuis weinig Schol veel veel Zeester veel redelijk Schuftvis redelijk weinig Zwemkrab zeer veel veel Snotdolf Mesheft weinig Sprot Gehoornde Hartschelp weinig Tong veel Boormossel weinig Wijting Noordklomp weinig Zandspiering Zager weinig Zeebaars Slangster zeer veel Zeedonderpad veel Zeekomkommer Mul weinig

25 Bijlage 6.2 JAMP Schar 2007 a-selecte bijvangst Schattingen: uit trek 2 weinig = 1-5 redelijk = 5-25 veel = zeer veel = meer dan 100 pl = plaatselijk 14S 6S Benthos 14S 6S Blauwpoot 3 dr. Meun Zwemkrab 5 dr. Meun Brokkelster redelijk veel Bot redelijk redelijk Garnaal weinig Dwergtong weinig Hartschelp weinig Fint Helmkrab weinig Griet Heremietkreeft zeer veel veel Grondel Kamster redelijk Haring Langoustines Harnasman weinig Noordzeekrab weinig weinig Kliene Pieterman redelijk Wulk Pitvis redelijk redelijk Zeeegels weinig veel Poon (grauwe) Zeeklit redelijk Poon (rode) weinig weinig Zeemuis veel Schar veel zeer veel Zeester veel veel Schol veel veel Zwemkrab zeer veel zeer veel Schuftvis redelijk redelijk Mossel weinig Snotdolf Sprot weinig Tong weing veel Wijting weing weinig Zandspiering Zeebaars Zeedonderpad weinig Zeekomkommer weinig Doornhaai weinig Tarbot weinig Steenbolk weinig Gul weinig Mul weinig

26 Bijlage 6.3 JAMP Schar 2007 a-selecte bijvangst Schattingen: uit trek 3 weinig = 1-5 redelijk = 5-25 veel = zeer veel = meer dan 100 pl = plaatselijk 14S 6S Benthos 14S 6S Blauwpoot 3 dr. Meun Zwemkrab 5 dr. Meun Brokkelster veel veel Bot weinig veel Garnaal weinig Dwergtong weinig redelijk Hartschelp Fint Helmkrab redelijk zeer Griet Heremietkreeft veel veel Grondel Kamster veel Haring Langoustines Harnasman weinig Noordzeekrab weinig weinig Kliene Pieterman veel Wulk weinig Pitvis weinig veel Zeeegels redelijk Poon (grauwe) Zeeklit veel Poon (rode) veel Zeemuis redelijk Schar zeer veel Zeester redelijk veel Schol zeer veel veel Zwemkrab veel veel Schuftvis weinig veel Annemoon weinig Snotdolf Boormossel weinig Sprot Tong weinig redelijk Wijting weinig weinig Zandspiering Zeebaars Zeedonderpad Zeekomkommer weinig Tarbot weinig Steenbolk weinig Mul weinig

27 Bijlage 7 JAMP Schar 2007 Registratie afvalmateriaal Locatie Oppervl. Metaal Plastic Nylon, perlon Overig (ha) 6-S Blikje (2X) Stuk plastic touw, Diverse plastic stukken, 2 stukken plastic (hard) Stuk net, tierib, stuk touw, stuk nylon draad Stuk (10 meter) electrasnoer met stekkers 14-S Blikje (3X) Plastic zak, stukken hard plastic Stuk nylon draad Glazen fles

28 Bijlage 8.1 JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Visnr. Lengte Gewicht (g) Leeftij d Tre k Visnr. Lengte Gewicht (g) Leeftij M(an)/ d V(rouw ) (jaren) Trek M(an)/ V(rouw cm vol ) (jaren) cm vol M V M V M M M V M M V M V V M M M V M V M V M M M M V M M V V M V M M V M M V V V V V V M V V M M V V M V M V V V M V M V M V V V M V V V M V V M V V M V V M M 2

29 Bijlage 8.1 (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd cm vol V(rouw) (jaren) cm vol V(rouw) (jaren) M V M V M V M M M V M V V M M M M M V M V M V V V V M V V V M V M M V V M V M V M M V M M M M M M V M V M V V M V M M M V V V V V V V V M V M V V V V V V V V M 3

30 Bijlage 8.1 (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd cm vol V(rouw) (jaren) cm vol V(rouw) (jaren) V V V V V V V V V M V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V M V M V V V M M V M M V V V V V V V V V V V V V V V V M 5

31 Bijlage 8.2 JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Tre k Visnr. Lengte Gewicht (g) Leeftij d Tre k Visnr. Lengte Gewicht (g) Leeftij M(an)/ d V(rouw ) (jaren) M(an)/ V(rouw cm vol ) (jaren) cm vol V V M V M M M V M V M V M V V V V V V V V V V V V V M V V V V V M V V V V V V V M M V M M M M V M M M V M V V M V M M M M M V V M M M M M M V V V M V V M V M V 2

32 Bijlage 8.2 (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd cm vol V(rouw) (jaren) cm vol V(rouw) (jaren) M M V M V V V M M M M M M V V M M M M M M V M V M V M M V V M V M V M M V V V V V V V V M V V V V V V M V V V M M M M M V V V V V M V M V V V M V V V M M M M V 3

33 Bijlage 8.2 (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd cm vol V(rouw) (jaren) cm vol V(rouw) (jaren) V V M V V V V V M V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V V M V V V V V V V V V V V V V M V M V M V M V V V 4

34 Bijlage 8.2 (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Basismateriaal leeftijdsopbouw (incl. Alle voor analyses verzamelde vis) Trek Visnr. Lengte Gewicht (g) M(an)/ Leeftijd cm vol V(rouw) (jaren) V V V 5

35 Bijlage 9.1 JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Lengte/leeftijd sleutels (uit leeftijd materiaal + alle contaminanten vis) Berekend / (geschat) in % per cm. Klasse Mannen Vrouwen Lengte Leeftijd (jaar) Lengte Leeftijd (jaar) (cm) >5 (cm) >5 (2006) (2005) (2004) (2003) (2002) (<2002) (2006) (2005) (2004) (2003) (2002) (<2002)

36 Bijlage 9.2 JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Lengte/leeftijd sleutels (uit leeftijd materiaal + alle contaminanten vis) Berekend / (geschat) in % per cm. Klasse Mannen Vrouwen Lengte Leeftijd (jaar) Lengte Leeftijd (jaar) (cm) >5 (cm) (2006) (2005) (2004) (2003) (2002) (<2002) (2006) (2005) (2004) (2003) (2002) (2001)

37 Bijlage JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Trek 1 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Mannen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm) onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties

38 Bijlage (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Trek 1 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Vrouwen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties ,B 15Ø

39 Bijlage JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Trek 2 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Mannen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm) onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties (3), 1(1)

40 Bijlage (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Trek 2 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Vrouwen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties Skelet afwijking (2)

41 Bijlage JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Trek Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Mannen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm) onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en Trek 3 Trek 4 Trek 5 tumoren stomum pigment combinaties (1), 1(1), 1(2) (3), 1(3) (3) 1(2), 1(1), 1(2) (1) (3), 1(2), 1(1)

42 Bijlage (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Trek Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Vrouwen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en Trek 3 Trek 4 Trek 5 tumoren stomum pigment combinaties Skeletafwijking (1) Leverworm (2), 1(1), 1(1) Leverworm (3)

43 Bijlage JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Trek 1 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Mannen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm) onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties (1),1(3) (2) (1) Leverworm

44 Bijlage (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Trek 1 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Vrouwen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties xB, 10 Ø (1) (1) (1)

45 Bijlage JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Trek 2 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Mannen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm) onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties (1)

46 Bijlage (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Trek 2 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Vrouwen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties (1) (3), 1(1) Leverworm (1) (1) 1(1), 1(1) (3)

47 Bijlage JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Trek 3 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Mannen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm) onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties (3) 1(1) (1) (0,O) 1(3)

48 Bijlage (vervolg) JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Trek 3 Registratie visziekten (<20 cm alleen uitwendig, rest uit- en inwendig) Vrouwen Lengte Aantal Aantal (Stadium, 0=geheeld), Plaats (O-onder, B= Boven, V= Vin) (cm onderzocht Glugea Papilloma's Lymphosystis Huidzweren Lever- Stephano- Groen overig en tumoren stomum pigment combinaties (2) (3) (1), 1(1) (1) 1(3) (1), 1(3) 1(0,O), 2(10Ø,B 1(1), 1(3), 1(1) (2) 1(0,O) 1(1), 1(1) Leverworm (1) 1(0,O) 1(1) Leverworm (3)

49 Bijlage 11.1 JAMP Schar 2007 ICES REPORTING FORMAT COUNTRY: HOLLAND STATION CODE: 14-S LONG/LAT: N E ICES SQUARE NO: 34 F3 NO OF HAULS: 3 OBSERVER: J. JOL / E. van Barneveld INSPECTION TIME/FISH (MIN): DATE (D/M/Y): 26/02/07 FISH SPECIES: DAB (LIMANDA LIMANDA) SIZE GROUP MEAN LENGTH OF SIZE GROUP + SD CM 16.7 ± 1.34 TOT. NO EXAMINED TOT. NO AFFECTED PREVAL. MALE FEMALE MALE FEMALE (%) LYMPHOCYSTIS % EPIDERMAL PAPILLOMA % SKIN ULCER % GLUGEA % SIZE GROUP MEAN LENGTH OF SIZE GROUP + SD CM 21.2 ± 1.29 TOT. NO EXAMINED TOT. NO AFFECTED PREVAL. MALE FEMALE MALE FEMALE (%) LYMPHOCYSTIS % EPIDERMAL PAPILLOMA % SKIN ULCER % LIVER NODULE/TUMOUR % GLUGEA % SIZE GROUP MEAN LENGTH OF SIZE GROUP + SD 25+ CM 26.9 ± 2.17 TOT. NO EXAMINED TOT. NO AFFECTED PREVAL. MALE FEMALE MALE FEMALE (%) LYMPHOCYSTIS % EPIDERMAL PAPILLOMA % SKIN ULCER % LIVER NODULE/TUMOUR % GLUGEA %

50 Bijlage 11.2 JAMP Schar 2007 ICES REPORTING FORMAT COUNTRY: HOLLAND STATION CODE: 6-S LONG/LAT: N E ICES SQUARE NO: 36 F4 NO OF HAULS: 3 OBSERVER: J. JOL / E. van Barneveld INSPECTION TIME/FISH (MIN): DATE (D/M/Y): 26/02/07 FISH SPECIES: DAB (LIMANDA LIMANDA) SIZE GROUP MEAN LENGTH OF SIZE GROUP + SD CM 17.1 ± 1.28 TOT. NO EXAMINED TOT. NO AFFECTED PREVAL. MALE FEMALE MALE FEMALE (%) LYMPHOCYSTIS % EPIDERMAL PAPILLOMA % SKIN ULCER % GLUGEA % SIZE GROUP MEAN LENGTH OF SIZE GROUP + SD CM 21.3 ± 1.46 TOT. NO EXAMINED TOT. NO AFFECTED PREVAL. MALE FEMALE MALE FEMALE (%) LYMPHOCYSTIS % EPIDERMAL PAPILLOMA % SKIN ULCER % LIVER NODULE/TUMOUR % GLUGEA % SIZE GROUP MEAN LENGTH OF SIZE GROUP + SD 25+ CM 26.2 ± 1.45 TOT. NO EXAMINED TOT. NO AFFECTED PREVAL. MALE FEMALE MALE FEMALE (%) LYMPHOCYSTIS % EPIDERMAL PAPILLOMA % SKIN ULCER % LIVER NODULE/TUMOUR % GLUGEA %

51 Bijlage 12.1 JAMP Schar 2007 Locatie 14-S Biologische parameters PCBs-, HCB-, en spoorelementen-vis (uitwendig gezonde vrouwen cm) Analysenrs. Filet Analysenrs. En gewicht lever Trek /0084 Trek / gram Trek /0085 Trek / gram Trek /0086 Trek / gram Visnr. Trek Lengte Gewicht (g) Leeftijd Visnr. Trek Lengte Gewicht (g) Leeftijd (cm) (vol) (cm) (vol)

52 Bijlage 12.2 JAMP Schar 2007 Locatie 6-S Biologische parameters PCBs-, HCB-, en spoorelementen-vis (uitwendig gezonde vrouwen cm) Analysenrs. Filet Analysenrs. en gewicht lever Trek /0075 Trek / gram Trek /0076 Trek / gram Trek /0077 Trek / gram Visnr. Trek Lengte Gewicht (g) Leeftijd Visnr. Trek Lengte Gewicht (g) Leeftijd (cm) (vol) (cm) (vol)