***I ONTWERPVERSLAG. NL In verscheidenheid verenigd NL 2013/0371(COD)

Transcriptie

1 EUROPEES PARLEMENT Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid /0371(COD) ***I ONTWERPVERSLAG over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van betreffende verpakking en verpakkingsafval met het oog op de vermindering van het verbruik van lichte plastic draagtassen (COM(2013)0761 C7-0392/ /0371(COD)) Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid Rapporteur: Margrete Auken PR\ doc PE v01-00 In verscheidenheid verenigd

2 PR_COD_1amCom Verklaring van de gebruikte tekens * Raadplegingsprocedure *** Goedkeuringsprocedure ***I Gewone wetgevingsprocedure (eerste lezing) ***II Gewone wetgevingsprocedure (tweede lezing) ***III Gewone wetgevingsprocedure (derde lezing) (De aangeduide procedure is gebaseerd op de in de ontwerptekst voorgestelde rechtsgrond.) en op een ontwerphandeling en van het Parlement in twee kolommen Geschrapte tekstdelen worden in de linkerkolom in vet cursief aangegeven. Vervangen tekstdelen worden in beide kolommen in vet cursief aangegeven. Nieuwe tekst wordt in de rechterkolom in vet cursief aangegeven. In de eerste en tweede regel van de koptekst boven elk amendement wordt verwezen naar het tekstdeel in kwestie van de ontwerphandeling. Indien een amendement betrekking heeft op een bestaande handeling, waarop in de ontwerphandeling wijzigingen worden voorgesteld, bevat de koptekst bovendien een derde en vierde regel, die verwijzen naar de bestaande handeling respectievelijk naar de bepaling in kwestie. en van het Parlement in de vorm van een geconsolideerde tekst Nieuwe tekstdelen worden in vet cursief aangegeven. Geschrapte tekstdelen worden aangegeven met het symbool of worden doorgestreept. Waar tekstdelen vervangen worden, wordt de nieuwe tekst in vet cursief aangegeven, terwijl de vervangen tekst wordt geschrapt of doorgestreept. Bij wijze van uitzondering worden zuiver technische wijzigingen die de diensten aanbrengen met het oog op de opstelling van de definitieve tekst, niet gemarkeerd. PE v /32 PR\ doc

3 INHOUD ONTWERPWETGEVINGSRESOLUTIE VAN HET EUROPEES PARLEMENT...5 TOELICHTING...29 Blz. PR\ doc 3/32 PE v01-00

4 PE v /32 PR\ doc

5 ONTWERPWETGEVINGSRESOLUTIE VAN HET EUROPEES PARLEMENT over het voorstel voor een richtlijn van het Europees Parlement en de Raad tot wijziging van betreffende verpakking en verpakkingsafval met het oog op de vermindering van het verbruik van lichte plastic draagtassen (COM(2013)0761 C7-0392/ /0371(COD)) (Gewone wetgevingsprocedure: eerste lezing) Het Europees Parlement, gezien het voorstel van de Commissie aan het Europees Parlement en de Raad (COM(2013)0761), gezien artikel 294, lid 2, en artikel 114 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, op grond waarvan het voorstel door de Commissie bij het Parlement is ingediend (C7-0392/2013), gezien artikel 294, lid 3, van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie, gezien artikel 55 van zijn Reglement, gezien het verslag van de Commissie milieubeheer, volksgezondheid en voedselveiligheid (A7-0000/2014), 1. stelt onderstaand standpunt in eerste lezing vast; 2. verzoekt om hernieuwde voorlegging indien de Commissie voornemens is ingrijpende wijzigingen in haar voorstel aan te brengen of dit door een nieuwe tekst te vervangen; 3. verzoekt zijn Voorzitter het standpunt van het Parlement te doen toekomen aan de Raad en aan de Commissie alsmede aan de nationale parlementen. PR\ doc 5/32 PE v01-00

6 1 Overweging 2 (2) Het verbruik van plastic draagtassen, dat naar verwachting zal toenemen als geen maatregelen worden genomen, leidt tot zeer veel zwerfafval en een inefficiënt gebruik van hulpbronnen. Het zwerfafval in de vorm van plastic draagtassen draagt bij aan het probleem van het zwerfvuil op zee, dat een bedreiging vormt voor de mariene ecosystemen wereldwijd. (2) Het verbruik van plastic draagtassen, dat naar verwachting zal toenemen als geen maatregelen worden genomen, leidt tot zeer veel zwerfafval en een inefficiënt gebruik van hulpbronnen. Het zwerfafval in de vorm van plastic draagtassen heeft nadelige gevolgen voor het milieu en draagt bij aan het probleem van het zwerfvuil op zee, dat een bedreiging vormt voor de mariene ecosystemen wereldwijd. Zwerfafval in de vorm van plastic draagtassen draagt niet alleen bij aan het probleem van het zwerfvuil op zee maar heeft ook nadelige gevolgen voor het milieu in zijn geheel. 2 Overweging 3 (3) Plastic draagtassen met een dikte van minder dan 50 micron, die de overgrote meerderheid van het totaalaantal in de Unie verbruikte plastic draagtassen vormen, worden minder vaak dan dikkere plastic draagtassen opnieuw gebruikt en komen vaker als zwerfafval in het milieu terecht. (3) Plastic draagtassen met een dikte van minder dan 50 micron, die de overgrote meerderheid van het totaalaantal in de Unie verbruikte plastic draagtassen vormen, zijn minder herbruikbaar dan dikkere plastic draagtassen en komen vaker als zwerfafval in het milieu terecht. Het daadwerkelijke hergebruik is van vele factoren afhankelijk. In beginsel kan elke plastic PE v /32 PR\ doc

7 tas opnieuw worden gebruikt. De herbruikbaarheid wordt echter vooral bepaald door de dikte. 3 Overweging 3 bis (nieuw) (3 bis) Hoewel plastic draagtassen recycleerbaar zijn, liggen de huidige recyclingpercentages erg laag. Voorts wordt niet verwacht dat de recycling van plastic draagtassen een noemenswaardig niveau zal halen, daar zij door hun geringe dikte en lichte gewicht geen hoge recyclingwaarde hebben. Bovendien worden plastic draagtassen niet gescheiden ingezameld, is het vervoer ervan duur en zijn er grote hoeveelheden water nodig om ze voor recycling te wassen. De recycling van plastic draagtassen biedt derhalve geen oplossing voor de problemen die zij veroorzaken. Het recyclingpercentage van plastic draagtassen ligt momenteel op 6,6%. Volgens de studie van Bio-Intelligence, waarop de effectbeoordeling gebaseerd is, zullen de recyclingpercentages in 2020 naar verwachting onder de 10% blijven. Meer recyclen vormt dus duidelijk geen oplossing voor het probleem, los van het feit dat preventie en hergebruik overeenkomstig de afvalhiërarchie belangrijker zijn. 4 Overweging 5 (5) Met het oog op soortgelijke verminderingen van het gemiddelde (5) Met het oog op soortgelijke verminderingen van het gemiddelde PR\ doc 7/32 PE v01-00

8 verbruik van lichte plastic draagtassen moeten de lidstaten maatregelen nemen om het verbruik van plastic draagtassen met een dikte van minder dan 50 micron te verminderen overeenkomstig de algemene doelstellingen van het afvalbeleid en de afvalhiërarchie van de Unie zoals bepaald in Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal richtlijnen 7. Bij deze maatregelen moet rekening worden gehouden met het huidige verbruik van plastic draagtassen in de afzonderlijke lidstaten, waarbij een hoger verbruik ambitieuzere inspanningen vereist. Om toezicht te houden op de vooruitgang bij de vermindering van het gebruik van lichte plastic draagtassen zullen de nationale autoriteiten gegevens over het gebruik verstrekken uit hoofde van artikel 17 van. 7 PB L 312 van , blz. 3. verbruik van lichte plastic draagtassen moeten de lidstaten maatregelen nemen om het verbruik van plastic draagtassen met een dikte van minder dan 50 micron aanzienlijk te verminderen overeenkomstig de algemene doelstellingen van het afvalbeleid en de afvalhiërarchie van de Unie zoals bepaald in Richtlijn 2008/98/EG van het Europees Parlement en de Raad van 19 november 2008 betreffende afvalstoffen en tot intrekking van een aantal richtlijnen 7. Bij deze maatregelen moet rekening worden gehouden met het huidige verbruik van plastic draagtassen in de afzonderlijke lidstaten, waarbij een hoger verbruik ambitieuzere inspanningen vereist. Om toezicht te houden op de vooruitgang bij de vermindering van het gebruik van lichte plastic draagtassen zullen de nationale autoriteiten gegevens over het gebruik verstrekken uit hoofde van artikel 17 van. 7 PB L 312 van , blz. 3. Hiermee wordt de formulering aangescherpt, in overeenstemming met het in artikel 1 voorgestelde concrete reductiestreefcijfer van ten minste 80%. 5 Overweging 6 (6) Bij de maatregelen van de lidstaten kan het gaan om economische instrumenten zoals belastingen en heffingen die bijzonder doeltreffend zijn gebleken om het gebruik van plastic draagtassen te (6) Bij de maatregelen van de lidstaten moet het gaan om heffingen, die bijzonder doeltreffend zijn gebleken om het gebruik van plastic draagtassen te verminderen. De lidstaten moeten ervoor zorgen dat PE v /32 PR\ doc

9 verminderen en om handelsbeperkingen zoals verboden in afwijking van artikel 18 van, met inachtneming van de artikelen 34, 35 en 36 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. kleinhandelaars op de plaats van verkoop van goederen of producten niet kosteloos (met name plastic) draagtassen verstrekken, met uitzondering van heel lichte plastic draagtassen of alternatieven voor dergelijke heel lichte plastic draagtassen. De lidstaten moeten ook gebruik kunnen maken van economische instrumenten zoals belastingen en handelsbeperkingen zoals verboden in afwijking van artikel 18 van Richtlijn 94/62/EG, met inachtneming van de artikelen 34, 35 en 36 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie. De meest doeltreffende manier om nodeloos gebruik van draagtassen terug te dringen bestaat erin ze niet meer kosteloos aan te bieden. Dit zou in alle lidstaten verplicht moeten worden. Dit zou moeten gelden voor alle en niet alleen plastic draagtassen, met uitzondering van hele dunne plastic draagtassen die nodig zijn voor de levensmiddelenhygiëne, of alternatievesn voor dergelijke hele dunne plastic draagtassen. 6 Overweging 6 bis (nieuw) (6 bis) Heel lichte plastic draagtassen waarin vochtige, losse, onverpakte levensmiddelen zoals rauw vlees, vis en zuivelproducten worden verpakt, zijn nodig voor de levensmiddelenhygiëne en moeten daarom worden vrijgesteld van het reductiestreefcijfer van deze richtlijn. Daar er momenteel geen alternatieven bestaan voor het verpakken van losse, onverpakte PR\ doc 9/32 PE v01-00

10 levensmiddelen zoals rauw vlees, vis en zuivelproducten, moeten dergelijke draagtassen worden vrijgesteld van het reductiestreefcijfer van deze richtlijn. 7 Overweging 6 ter (nieuw) (6 ter) Heel lichte plastic draagtassen waarin droge, losse, onverpakte levensmiddelen zoals fruit, groenten en suikergoed worden verpakt, vervullen functies die verder gaan dan het loutere dragen van die waren. Dergelijke draagtassen kunnen echter in aanzienlijke mate bijdragen tot zwerfafval. Zij moeten daarom worden teruggedrongen of geleidelijk vervangen door draagtassen van duurzaam vervaardigde composteerbare materialen van biologische oorsprong, of door kringlooppapier. De lidstaten moeten ook de mogelijkheden bekijken om het gebruik van heel lichte plastic draagtassen waarin droge vruchten, groenten en suikergoed worden verpakt, te verminderen. Bij wijze van alternatief kunnen zij worden vervangen door draagtassen van duurzaam vervaardigde composteerbare materialen van biologische oorsprong, of door kringlooppapier. 8 Overweging 6 quater (nieuw) (6 quater) De lidstaten zijn krachtens Richtlijn 2008/98/EG al verplicht om tegen 2015 een gescheiden inzameling PE v /32 PR\ doc

11 van papierafval in te voeren om recycling van hoge kwaliteit te bevorderen. Daarnaast dienen de lidstaten een gescheiden inzameling van bioafval in te voeren om een hoog niveau van compostering en recycling van bioafval, met inbegrip van composteerbare draagtassen van biologische oorsprong, te bevorderen. Opdat het gebruik van composteerbare kunststoffen draagtassen van biologische oorsprong werkelijk milieuvriendelijker is dan traditionele plastic tassen, is een gescheiden inzameling van bioafval nodig. 9 Overweging 6 quinquies (nieuw) (6 quinquies) De essentiële vereisten met betrekking tot biologisch afbreekbare verpakkingsmaterialen moeten zodanig worden gewijzigd dat alleen materialen die aan het einde van een bepaalde termijn volledig biologisch afgebroken zijn, als biologisch afbreekbaar worden beschouwd. De huidige essentiële vereisten zijn niet streng genoeg omdat zij alleen de biologische afbraak van het grootste deel van de verpakking vereisen en daar geen termijn aan verbonden is. Dit moet worden aangescherpt. PR\ doc 11/32 PE v01-00

12 10 Overweging 6 sexies (nieuw) (6 sexies) In de Europese norm EN "Eisen voor verpakking terugwinbaar door compostering en biodegradatie Beproevingsschema en evaluatiecriteria voor de eindacceptatie van verpakking" zijn de kenmerken omschreven waaraan een materiaal moet beantwoorden om als "composteerbaar" te worden beschouwd, namelijk dat het kan worden gerecycleerd via een proces van organische terugwinning (compostering en anaerobe vergisting). De Commissie moet het Europees Comité voor Normalisatie verzoeken die norm zodanig te actualiseren dat hij strookt met de wijziging van de essentiële vereisten. In het licht van de voorgestelde verstrenging van de essentiële vereisten moet de Commissie het CEN verzoeken de desbetreffende norm dienovereenkomstig te actualiseren. 11 Overweging 6 septies (nieuw) (6 septies) Bepaalde kunststoffen worden door de fabrikanten bestempeld als "biologisch afbreekbaar in aanwezigheid van zuurstof". Bij dergelijke kunststoffen worden "in aanwezigheid van zuurstof biologisch afbreekbare" additieven, meestal metaalzouten, verwerkt in PE v /32 PR\ doc

13 normale plastics. Door de oxidatie van die additieven vallen deze kunststoffen uiteen in kleine deeltjes die in het milieu achterblijven. Het is dus misleidend deze kunststoffen als "biologisch afbreekbaar" te bestempelen. Door de fragmentering verandert zichtbaar zwerfafval zoals plastic draagtassen in onzichtbaar zwerfafval in de vorm van secundaire microplastics. Dit is geen oplossing voor het afvalprobleem maar verergert veeleer de verontreiniging van het milieu door deze kunststoffen. Dergelijke kunststoffen mogen dan ook niet voor kunststofverpakkingen worden gebruikt. Verduidelijkt moet worden dat "in aanwezigheid van zuurstof biologisch afbreekbare" kunststoffen die eigenlijk niet afbreken maar alleen in secundaire microplastics uiteenvallen niet als verpakkingsmateriaal in aanmerking mogen komen. Door het uiteenvallen van kunststoffen in secundaire microplastics neemt de verontreiniging van het milieu door kunststoffen toe en dat mag niet worden toegestaan. Dit sluit aan bij het standpunt van de Commissie milieubeheer in verband met de Europese strategie voor kunststofafval. 12 Overweging 6 octies (nieuw) (6 octies) Het gebruik van kankerverwekkende, mutagene of voor de voortplanting giftige stoffen en hormoonontregelende stoffen in verpakkingsmateriaal moet geleidelijk worden afgeschaft om te voorkomen dat mensen onnodig aan dergelijke stoffen worden blootgesteld en dat dergelijke stoffen tijdens de afvalfase in het milieu terechtkomen. PR\ doc 13/32 PE v01-00

14 Kankerverwekkende, mutagene of voor de voortplanting giftige stoffen en hormoonontregelende stoffen geven aanleiding tot ernstige bezorgdheid. Zij moeten zo veel mogelijk worden vervangen. De vervanging ervan in kunststofverpakkingen sluit aan bij het standpunt van de Commissie milieubeheer in verband met de Europese strategie voor kunststofafval. In de verpakkingsrichtlijn zijn al grenswaarden voor zware metalen vastgesteld. 13 Overweging 8 bis (nieuw) (8 bis) Om ervoor te zorgen dat materialen van biologische oorsprong op duurzame wijze ten bate van het milieu worden vervaardigd, moet aan de Commissie de bevoegdheid worden overgedragen om overeenkomstig artikel 290 van het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie handelingen vast te stellen met betrekking tot de vaststelling van de criteria voor de duurzame vervaardiging van deze materialen. Het is van bijzonder belang dat de Commissie bij haar voorbereidende werkzaamheden tot passende raadpleging overgaat, onder meer op deskundigenniveau. De Commissie moet bij de voorbereiding en opstelling van de gedelegeerde handelingen ervoor zorgen dat de desbetreffende documenten tijdig en op gepaste wijze gelijktijdig worden toegezonden aan het Europees Parlement en aan de Raad. PE v /32 PR\ doc

15 14 Artikel 1 punt -1 (nieuw) Artikel 3 punt -2 bis (nieuw) -1) In artikel 3 wordt een nieuw punt -2 bis ingevoegd: '-2 bis. "draagtassen": tassen die aan consumenten worden verstrekt op de plaats van verkoop van goederen of producten;' De rapporteur stelt voor om het toepassingsgebied van dit wijzigingsbesluit tot alle draagtassen uit te breiden. Daarom moet een algemene definitie van draagtassen worden opgenomen. 15 Artikel 1 punt 1 Artikel 3 punt 2 bis '2 bis. "lichte plastic draagtassen": draagtassen van materialen van kunststof zoals gedefinieerd in artikel 3, lid 1, van Verordening (EU) nr. 10/2011* met een wanddikte van minder dan 50 micron die aan consumenten worden verstrekt op de plaats van verkoop van goederen of producten. * PB L 12 van , blz. 1.' '2 bis. "lichte plastic draagtassen": draagtassen van materialen van kunststof zoals gedefinieerd in artikel 3, lid 1, van Verordening (EU) nr. 10/2011* met een wanddikte van minder dan 50 micron die aan consumenten worden verstrekt op de plaats van verkoop van goederen of producten, met uitzondering van heel lichte plastic draagtassen; * PB L 12 van , blz. 1.' PR\ doc 15/32 PE v01-00

16 Omdat heel lichte plastic draagtassen een speciaal doel dienen, moeten zij apart worden gedefinieerd en worden uitgesloten van de definitie van lichte plastic draagtassen. 16 Artikel 1 punt 1 bis (nieuw) Artikel 3 punt 2 ter (nieuw) 1 bis) In artikel 3 wordt een nieuw punt 2 ter ingevoegd: '2 ter. "heel lichte plastic draagtassen": draagtassen van materialen van kunststof zoals gedefinieerd in artikel 3, punt 1, van Verordening (EU) nr. 10/2011 met een wanddikte van minder dan 10 micron die aan consumenten worden verstrekt op de plaats van verkoop van goederen of producten ter verpakking van losse, onverpakte levensmiddelen, rauw vlees, vis, zuivelproducten, fruit, groenten of suikergoed; Omdat heel lichte plastic draagtassen een speciaal doel dienen, moeten zij apart worden gedefinieerd. Heel lichte plastic draagtassen moeten worden gedefinieerd als tassen met een wanddikte van minder dan 10 micron. 17 Artikel 1 punt 1 ter (nieuw) Artikel 3 punt 2 quater (nieuw) 1 ter) In artikel 3 wordt een nieuw punt PE v /32 PR\ doc

17 2 quater ingevoegd: '2 quater. "materialen van biologische oorsprong": materialen van natuurlijke stoffen die op duurzame wijze worden vervaardigd en biologisch afbreekbaar zijn;' Materialen van biologische oorsprong moeten duidelijk worden gedefinieerd. 18 Artikel 1 punt 1 quater (nieuw) Artikel 3 punt 2 quinquies (nieuw) 1 quater) In artikel 3 wordt een nieuw punt 2 quinquies ingevoegd: '2 quinquies. "kunststoffen die onder invloed van zuurstof kunnen uiteenvallen": kunststoffen die additieven bevatten die als katalysator werken voor het uiteenvallen van de kunststoffen in microscopisch kleine kunststofdeeltjes;' Kunststoffen die onder invloed van zuurstof kunnen uiteenvallen, moeten duidelijk worden gedefinieerd. 19 Artikel 1 punt 1 quinquies (nieuw) Artikel 3 punt 2 sexies (nieuw) PR\ doc 17/32 PE v01-00

18 1 quinquies) In artikel 3 wordt een nieuw punt 2 sexies ingevoegd: '2 sexies. "bioafval": biologisch afbreekbaar tuin- en plantsoenafval, levensmiddelen- en keukenafval van huishoudens, restaurants, cateringfaciliteiten en winkels en vergelijkbare afvalstoffen van de levensmiddelenindustrie. Reststoffen van land- en bosbouw, mest, zuiveringsslib en andere soorten biologisch afbreekbaar afval, zoals natuurlijke weefsels, papier of verwerkt hout, worden niet als bioafval beschouwd. Eveneens uitgesloten zijn bijproducten van de voedselproductie die nooit afval worden;' Bioafval moet duidelijk worden gedefinieerd. Deze definitie is overgenomen uit het groenboek van de Commissie over het beheer van bioafval in de Europese Unie (COM(2008) 811 definitief). 20 Artikel 1 punt 1 sexies (nieuw) Artikel 3 punt 2 septies (nieuw) 1 sexies) In artikel 3 wordt een nieuw punt 2 septies ingevoegd: '2 septies. "stoffen die kankerverwekkend, mutageen of giftig voor de voortplanting zijn": stoffen die kankerverwekkend, mutageen of giftig voor de voortplanting (categorie 1A of 1B) zijn overeenkomstig deel 3 van bijlage VI bij Verordening (EG) nr. 1272/2008 van het Europees PE v /32 PR\ doc

19 Parlement en de Raad * ; * Verordening (EG) nr. 1272/2008 van het Europees Parlement en de Raad van 16 december 2008 betreffende de indeling, etikettering en verpakking van stoffen en mengsels tot wijziging en intrekking van de Richtlijnen 67/548/EEG en 1999/45/EG en tot wijziging van Verordening (EG) nr. 1907/2006 (PB L 353 van , blz. 1)' De kankerverwekkende, mutagene of voor de voortplanting giftige stoffen die in deze regelgeving ter sprake komen, moeten duidelijk worden gedefinieerd. 21 Artikel 1 punt 1 septies (nieuw) Artikel 3 punt 2 octies (nieuw) 1 septies) In artikel 3 wordt een nieuw punt 2 octies ingevoegd: '2 octies. "hormoonontregelende stoffen": stoffen die hormoonontregelende eigenschappen hebben ten aanzien waarvan wetenschappelijke aanwijzingen worden gevonden voor mogelijke ernstige gevolgen voor de gezondheid van de mens of die worden vastgesteld in overeenstemming met de procedure van artikel 59 van Verordening (EG) nr. 1907/2006 van het Europees Parlement en de Raad *, of die worden vastgesteld overeenkomstig Aanbeveling [.../.../EU] van de Commissie ** ; PR\ doc 19/32 PE v01-00

20 * Verordening (EG) nr. 1907/2006 van het Europees Parlement en de Raad van 18 december 2006 inzake de registratie en beoordeling van en de autorisatie en beperkingen ten aanzien van chemische stoffen (REACH), tot oprichting van een Europees Agentschap voor chemische stoffen, houdende wijziging van Richtlijn 1999/45/EG en houdende intrekking van Verordening (EEG) nr. 793/93 van de Raad en Verordening (EG) nr. 1488/94 van de Commissie alsmede Richtlijn 76/769/EEG van de Raad en de Richtlijnen 91/155/EEG, 93/67/EEG, 93/105/EG en 2000/21/EG van de Commissie (PB L 396 van , blz. 1). ** Aanbeveling [.../.../EU] van de Commissie van... betreffende criteria voor de identificatie van hormoonontregelende stoffen (PB L...).' De hormoonontregelende stoffen die in deze regelgeving ter sprake komen, moeten duidelijk worden gedefinieerd. Er moeten drie manieren zijn om een stof als hormoonontregelend aan te merken: op basis van wetenschappelijke aanwijzingen voor mogelijke ernstige gevolgen voor de gezondheid van de mens, op grond van een vaststelling in het kader van de REACHverordening (die gezaghebbend maar lang niet volledig is), of op basis van de aanbeveling van de Commissie hieromtrent, die de Commissie vóór het eind van het jaar moet vaststellen uit hoofde van de verordening betreffende gewasbeschermingsproducten en die betreffende biociden. 22 Artikel 1 punt -2 (nieuw) Artikel 4 lid -1 bis (nieuw) -2) In artikel 4 wordt het volgende lid -1 bis ingevoegd: PE v /32 PR\ doc

21 '-1 bis. De lidstaten zien erop toe dat verpakking zodanig vervaardigd is dat zij geen kankerverwekkende, mutagene of voor de voortplanting giftige stoffen of hormoonontregelende stoffen bevat in concentraties van meer dan 0,01%. De lidstaten zien erop toe dat verpakking zodanig vervaardigd is dat zij geen kunststoffen bevat die onder invloed van zuurstof kunnen uiteenvallen. Deze maatregelen worden uiterlijk op... * getroffen. *PB: gelieve de datum in te voegen: twee jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn.' Kankerverwekkende, mutagene of voor de voortplanting giftige stoffen en hormoonontregelende stoffen moeten geleidelijk worden afgeschaft in verpakkingsmateriaal in het algemeen. Ook kunststoffen die onder invloed van zuurstof kunnen uiteenvallen moeten geleidelijk worden afgeschaft in verpakkingsmateriaal. Om de afschaffing daarvan heeft de Commissie milieubeheer verzocht in het kader van de Europese strategie voor kunststofafval. 23 Artikel 1 punt 2 Artikel 4 lid 1 bis alinea 1 '1 bis De lidstaten nemen uiterlijk twee jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn maatregelen om het verbruik van lichte plastic draagtassen op hun grondgebied te verminderen. '1 bis. De lidstaten nemen uiterlijk op... * maatregelen om het verbruik van lichte plastic draagtassen op hun grondgebied met ten minste 80 % te verminderen ten opzichte van het gemiddelde verbruik in de Unie in *PB: gelieve de datum in te voegen: twee jaar na de inwerkingtreding van deze PR\ doc 21/32 PE v01-00

22 richtlijn.' Op de vermindering van het verbruik van lichte plastic draagtassen moet een duidelijk streefcijfer worden geplakt, gebaseerd op het gemiddelde verbruik in de Unie in Lidstaten die nog geen maatregelen hebben genomen om hun verbruik terug te dringen, moeten daardoor meer inspanningen leveren dan lidstaten die wel al actie ondernomen hebben. Het algemene streefcijfer is echter voor alle lidstaten hetzelfde. Een dergelijke vermindering kan haast in één dag tot stand worden gebracht door niet langer gratis plastic tassen aan te bieden. 24 Artikel 1 punt 2 bis (nieuw) Artikel 4 lid 1 ter (nieuw) 2 bis) In artikel 4 wordt het volgende lid 1 ter ingevoegd: '1 ter. De lidstaten nemen maatregelen om ervoor te zorgen dat kleinhandelaars niet kosteloos draagtassen verstrekken, met uitzondering van heel lichte plastic draagtassen die nodig zijn voor de levensmiddelenhygiëne, of alternatieven voor dergelijke heel lichte plastic draagtassen als bedoeld in lid 1 quater van dit artikel. De lidstaten zorgen ervoor dat kleinhandelaars voor lichte plastic draagtassen een prijs aanrekenen die proportioneel en doeltreffend is om het reductiestreefcijfer als bepaald in lid 1 bis van dit artikel te bereiken. De lidstaten nemen deze maatregelen uiterlijk op... *. De lidstaten die een gescheiden inzameling van bioafval hebben ingevoerd, kunnen van kleinhandelaars verlangen dat zij de prijs van lichte kunststoffen draagtassen van biologische oorsprong met maximaal 50 % verlagen. PE v /32 PR\ doc

23 * PB: gelieve de datum in te voegen: één jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn.' De meest doeltreffende manier om nodeloos gebruik van draagtassen terug te dringen bestaat erin ze niet meer kosteloos aan te bieden. Dit moet gelden voor alle en niet alleen plastic draagtassen, met uitzondering van hele dunne plastic draagtassen die nodig zijn voor de levensmiddelenhygiëne, of alternatieven voor dergelijke hele dunne tassen. De lidstaten die een gescheiden inzameling van bioafval hebben ingevoerd, kunnen de heffing met 50 % verlagen voor lichte kunststoffen draagtassen van biologische oorsprong. Dit vormt een stimulans om alleen op dergelijke tassen over te stappen als een goede verwerking gewaarborgd is, terwijl er een prikkel blijft bestaan om het verbruik ervan te verminderen. 25 Artikel 1 punt 2 ter (nieuw) Artikel 4 lid 1 quater (nieuw) 2 ter) In artikel 4 wordt het volgende lid 1 quater ingevoegd: '1 quater. De lidstaten nemen maatregelen om ervoor te zorgen dat heel lichte plastic draagtassen waarin droge, losse, onverpakte levensmiddelen zoals fruit, groenten en suikergoed worden verpakt, worden teruggedrongen of geleidelijk worden vervangen door draagtassen van kringlooppapier of van materialen van biologische oorsprong indien zij een gescheiden inzameling van bioafval hebben ingevoerd. De lidstaten nemen deze maatregelen uiterlijk op... *. * PB: gelieve de datum in te voegen: twee jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn.' PR\ doc 23/32 PE v01-00

24 De lidstaten moeten ook de mogelijkheden bekijken om het gebruik van heel lichte plastic draagtassen waarin droge vruchten en groenten worden verpakt, te verminderen. Er moet echter geen concreet streefcijfer worden aangegeven. Bij wijze van alternatief kunnen dergelijke heel lichte plastic draagtassen worden vervangen door draagtassen van duurzaam vervaardigde composteerbare materialen van biologische oorsprong in landen waar bioafval gescheiden wordt ingezameld, of door kringlooppapier. Op die manier kunnen zulke tassen worden gebruikt terwijl tegelijk het probleem van zwerfafval wordt aangepakt. 26 Artikel 1 punt 2 Artikel 4 lid 1 bis alinea 2 Bij deze maatregelen kan het zowel gaan om nationale reductiestreefcijfers, economische instrumenten als handelsbeperkingen in afwijking van artikel 18 van deze richtlijn. 2 quater) In artikel 4 wordt het volgende lid 1 quinquies ingevoegd: '1 quinquies. De lidstaten kunnen economische instrumenten zoals belastingen gebruiken alsook handelsbeperkingen in afwijking van artikel 18 van deze richtlijn handhaven of invoeren om het reductiestreefcijfer als bepaald in lid 1 bis van dit artikel te bereiken.' Het moet de lidstaten vrijstaan belastingen te heffen of handelsbeperkingen in te voeren om een reductiestreefcijfer van ten minste 80 % te bereiken. 27 Artikel 1 punt 2 quinquies (nieuw) Artikel 4 lid 1 sexies (nieuw) PE v /32 PR\ doc

25 2 quinquies) In artikel 4 wordt het volgende lid 1 sexies ingevoegd: '1 sexies. De lidstaten zien erop toe dat de maatregelen ter vermindering van het verbruik van lichte plastic draagtassen niet leiden tot een algemene stijging van de productie van verpakkingen.' Deze bepaling uit overweging 7 van het Commissievoorstel moet in het dispositief worden overgenomen om te voorkomen dat het reductiestreefcijfer onbedoelde negatieve effecten heeft. 28 Artikel 1 punt 2 Artikel 4 lid 1 bis alinea 3 De lidstaten brengen verslag uit over de effecten van deze maatregelen op het algemene ontstaan van verpakkingsafval wanneer zij bij de Commissie verslag uitbrengen overeenkomstig artikel 17 van deze richtlijn.' 2 sexies) In artikel 4 wordt het volgende lid 1 septies ingevoegd: '1 septies. De lidstaten brengen verslag uit over de effecten van deze maatregelen op het algemene ontstaan van verpakkingsafval wanneer zij bij de Commissie verslag uitbrengen overeenkomstig artikel 17 van deze richtlijn.' PR\ doc 25/32 PE v01-00

26 29 Artikel 1 punt 2 septies (nieuw) Artikel 20 lid 1 bis (nieuw) 2 septies) In artikel 20 wordt het volgende lid 1 bis ingevoegd: '1 bis. De Commissie stelt overeenkomstig artikel 1 bis van deze wijzigingsrichtlijn gedelegeerde handelingen vast ter bepaling van de criteria voor de duurzame vervaardiging van materialen van biologische oorsprong. Bedoelde gedelegeerde handelingen worden uiterlijk op... * vastgesteld. * PB: gelieve de datum in te voegen: achttien maanden na de inwerkingtreding van de wijzigingsrichtlijn.' Materialen van biologische oorsprong moeten op duurzame wijze worden vervaardigd om het milieu werkelijk ten goede te komen. De Commissie moet middels een gedelegeerde handeling passende criteria ontwikkelen. 30 Artikel 1 punt 2 octies (nieuw) Bijlage II punt 3 letter d Bestaande tekst 2 octies) In bijlage II wordt punt 3, letter d), als volgt gewijzigd: Biologisch afbreekbaar verpakkingsafval 'Biologisch afbreekbaar verpakkingsafval PE v /32 PR\ doc

27 moet zodanig fysisch, chemisch, thermisch of biologisch afbreekbaar zijn dat het grootste deel van de resulterende compost uiteindelijk uiteenvalt in kooldioxyde, biomassa en water. moet zodanig fysisch, chemisch, thermisch of biologisch afbreekbaar zijn dat al het materiaal onder natuurlijke omstandigheden in minder dan een jaar uiteenvalt in kooldioxyde, biomassa en water.' De huidige essentiële vereisten zijn niet streng genoeg omdat zij alleen de biologische afbraak van "het grootste deel" van de verpakking vereisen en geen termijn stellen voor de biologische afbraak. Er is alleen bepaald dat het afval "uiteindelijk" moet uiteenvallen. Dit moet worden aangescherpt. Verduidelijkt moet worden dat al het materiaal in minder dan een jaar moet uiteenvallen. 31 Artikel 1 bis (nieuw) Artikel 1 bis Uitoefening van de bevoegdheidsdelegatie 1. De bevoegdheid om gedelegeerde handelingen vast te stellen wordt aan de Commissie toegekend onder de in dit artikel neergelegde voorwaarden. 2. De in artikel 1, punt 2 septies), genoemde bevoegdheid om gedelegeerde handelingen vast te stellen wordt aan de Commissie verleend voor onbepaalde tijd met ingang van *. 3. Het Europees Parlement of de Raad kan de in artikel 1, punt 2 septies), bedoelde bevoegdheidsdelegatie te allen tijde intrekken. Het besluit tot intrekking beëindigt de delegatie van de in dat besluit genoemde bevoegdheid. Het wordt van kracht op de dag na die van de bekendmaking ervan in het Publicatieblad van de Europese Unie of op een daarin PR\ doc 27/32 PE v01-00

28 genoemde latere datum. Het laat de geldigheid van de reeds van kracht zijnde gedelegeerde handelingen onverlet. 4. Zodra de Commissie een gedelegeerde handeling heeft vastgesteld, doet zij daarvan gelijktijdig kennisgeving aan het Europees Parlement en de Raad. 5. Een overeenkomstig artikel 1, punt 2 septies), vastgestelde gedelegeerde handeling treedt alleen in werking indien het Europees Parlement of de Raad binnen een termijn van twee maanden na de kennisgeving van de handeling aan het Europees Parlement en de Raad daartegen geen bezwaar heeft gemaakt, of indien zowel het Europees Parlement als de Raad voor het verstrijken van de termijn van twee maanden de Commissie hebben meegedeeld dat zij daartegen geen bezwaar zullen maken. Die termijn wordt op initiatief van het Europees Parlement of de Raad met twee maanden verlengd. * PB: gelieve de datum van inwerkingtreding van de wijzigingsrichtlijn in te voegen. PE v /32 PR\ doc

29 TOELICHTING 1. Achtergrond In de EU worden te veel plastic tassen verbruikt. Jaarlijks worden er bijna 100 miljard verbruikt en als niet wordt ingegrepen, zal dat aantal tegen 2020 naar verwachting oplopen tot 111 miljard. Dit betekent dat elke Europeaan in de loop van een jaar gemiddeld 200 plastic tassen gebruikt. Stel dat het vijf minuten kost om deze toelichting te lezen, dan zijn in de EU inmiddels 1 miljoen plastic draagtassen verbruikt. 89% van de plastic tassen worden vaak echter maar eenmaal gebruikt voor ze worden weggegooid. Hoewel er dikkere, voor hergebruik bestemde plastic tassen op de markt beschikbaar zijn, blijven de consumenten in veel lidstaten plastic wegwerptassen gebruiken omdat ze die gratis krijgen. Kleinhandelaars bieden ze kosteloos aan omdat die lichte, hoofdzakelijk in Azië gemaakte plastic tassen spotgoedkoop zijn. 2. Negatieve gevolgen voor de samenleving en het milieu Dit overmatige eenmalige gebruik van plastic draagtassen betekent niet alleen een enorme verspilling van hulpbronnen maar heeft ook nadelige gevolgen voor het milieu. Elk jaar komen in de EU 8 miljard plastic tassen als zwerfafval in het milieu en de zee terecht. Ondanks de stijgende prijzen van hulpbronnen wordt momenteel naar schatting slechts 6,6 % van de plastic tassen gerecycleerd, een percentage dat de komende jaren waarschijnlijk niet fors zal toenemen. Doordat ze zo dun en licht zijn, hebben plastic draagtassen geen hoge recyclingwaarde. Plastic draagtassen meer recycleren zet dan ook geen zoden aan de dijk. Terwijl 39 % van de plastic tassen wordt verbrand, belandt een op de twee op stortplaatsen, vanwaar ze kunnen wegwaaien in het milieu. Storten wordt in het algemeen als de slechtst mogelijke optie beschouwd. Preventie is duidelijk de beste. Plastic tassen die in het milieu terechtkomen, kunnen er honderden jaren aanwezig blijven, geleidelijk in steeds kleinere delen uiteenvallen en lands- en zeegrenzen overschrijden. Plastic tassen vormen tegenwoordig samen met plastic flessen het leeuwendeel van het plastic afval in de Europese zeeën: plastic afval maakt meer dan 70 % van alle afval uit. In Groot- Brittannië spoelen gemiddeld 72 boodschappentassen per anderhalve kilometer kuststrook aan. Dit heeft dramatische gevolgen voor de mariene fauna en met name zeezoogdieren. Ook bij meer dan 90 % van de vogels op de Noordzee zijn deeltjes van plastic afval aangetroffen. Tegelijkertijd heeft plastic afval negatieve gevolgen voor toeristische gebieden zoals natuurparken, waar de schoonmaak de plaatselijke bevolking met aanzienlijke economische lasten opzadelt. 3. Een gemeenschappelijke uitdaging vergt een gemeenschappelijke aanpak Het overmatige gebruik van plastic tassen, de verspilling van hulpbronnen en grensoverschrijdende milieuverontreiniging zijn een gemeenschappelijke uitdaging voor alle EU-lidstaten en vergen een gemeenschappelijke aanpak. Bij een raadpleging die de Europese Commissie in 2011 hield, bleek dat de Europese burgers er sterk voorstander van zijn om het probleem van eenmalig gebruikte kunststoftassen op Europees niveau aan te pakken. Jammer genoeg blijft een Europese aanpak in het Commissievoorstel achterwege. De Commissie stelt alleen voor dat elke lidstaat het probleem van plastic tassen op eigen houtje PR\ doc 29/32 PE v01-00

30 aanpakt zonder enig streefcijfer. Daarmee negeert ze niet alleen het duidelijke verzoek van de Europese burgers, maar dit staat ook in schril contrast met haar eigen effectbeoordeling en de onderliggende studies. In de studie van Bio-Intelligence Service werd de oplossing van de hand gewezen om van de lidstaten te verlangen dat zij uitgaande van verder onderzoek nationale preventiedoelstellingen zouden bepalen omdat dit veel te ingewikkeld werd bevonden. De verwezenlijking van die doelstellingen zou immers niet zeker zijn en in sterke mate afhangen van het politieke engagement van de lidstaten 1. Uit de studie en de effectbeoordeling bleek daarentegen dat de meest doeltreffende aanpak erin zou bestaan een streefcijfer voor afvalpreventie op EU-niveau te combineren met prijsmaatregelen op nationaal niveau waarbij winkels verplicht zijn plastic draagtassen aan te rekenen. Het valt dan ook moeilijk te begrijpen waarom de Commissie de bevindingen van haar eigen effectbeoordeling na overleg tussen de diensten zo flagrant buiten beschouwing heeft gelaten door noch een reductiestreefcijfer, noch een verplicht prijsbepalingsmechanisme goed te keuren. Dat neemt niet weg dat de rapporteur ingenomen is met het Commissievoorstel, als een eerste stap naar zinvolle wetgevende maatregelen tegen het verspillend gebruik van plastic draagtassen. Ze is in het bijzonder verheugd over de degelijke voorbereidende werkzaamheden van de Commissie en is van plan haar aanpak te baseren op de optie waaraan in de effectbeoordeling de voorkeur werd gegeven (EU-reductiestreefcijfer en economische maatregelen) en waarvan, aldus de Commissie, "de kans het grootst is dat zij ambitieuze milieuresultaten oplevert, terwijl zij tegelijk positieve economische gevolgen heeft, de negatieve gevolgen voor de werkgelegenheid beperkt, de aanvaarding door het publiek garandeert en bijdraagt tot een grotere bewustwording van duurzame consumptie". 4. Een Europees reductiestreefcijfer inzake plastic tassen invoeren Zoals in de effectbeoordeling van de Commissie te lezen staat, is een sleutelfactor om het overmatige gebruik van plastic tassen aan te pakken de invoering van een reductiestreefcijfer voor de hele EU inzake het verbruik van lichte plastic draagtassen. Binnen twee jaar na de inwerkingtreding van deze richtlijn moeten de lidstaten een reductie van ten minste 80 % bereiken. Dit streefcijfer moet gebaseerd zijn op het gemiddelde verbruik in de Unie in Het algemene streefcijfer zou voor alle lidstaten gelden maar meer maatregelen vergen in lidstaten die nog geen actie ondernomen hebben om het verbruik van lichte plastic draagtassen te verminderen. 5. Doen betalen voor draagtassen Een reductie met 80 % binnen twee jaar lijkt op het eerste gezicht een ambitieuze doelstelling. Gebleken is echter dat het verbruik haast in één dag drastisch kan worden verlaagd door consumenten voor plastic tassen te doen betalen. In de Europese landen die al een relatief laag verbruik van draagtassen hebben bereikt, springt één centrale factor in het oog: plastic tassen worden niet gratis aangeboden. Deze maatregel zou in de hele EU voor alle draagtassen 1 BioIntelligence Service, Assessment of impacts of options to reduce the use of single-use plastic carrier bags, Final Report (Effectbeoordeling van de opties om het eenmalige gebruik van plastic draagtassen te verminderen, eindverslag), (zie blz. 78) PE v /32 PR\ doc

31 moeten gelden, ongeacht het materiaal waaruit ze zijn vervaardigd, met inbegrip van papieren zakken. Hij zou echter niet mogen gelden voor heel lichte plastic tassen of alternatieven daarvoor (zie punt 6). Wat lichte composteerbare draagtassen van biologische oorsprong betreft, moeten de lidstaten die een gescheiden inzameling van bioafval hebben ingevoerd, de mogelijkheid krijgen de vergoeding te verlagen (zie punt 7). 6. Heel lichte plastic tassen vrijstellen De rapporteur stelt voor een onderscheid te maken tussen lichte plastic draagtassen (10 49 micron) en heel lichte plastic draagtassen (minder dan 10 micron). Heel lichte plastic draagtassen worden gebruikt om losse, onverpakte levensmiddelen te verpakken, waarbij een onderscheid kan worden gemaakt tussen twee categorieën: a) vochtige levensmiddelen, zoals rauw vlees, vis en zuivelproducten en b) droge levensmiddelen, zoals fruit, groenten en suikergoed. Heel lichte plastic draagtassen bieden hygiënische voordelen voor de behandeling van vochtige, onverpakte verse levensmiddelen. Omdat deze verse levensmiddelen vaak niet anders verpakt kunnen worden, zouden heel lichte plastic draagtassen voor deze doeleinden moeten worden vrijgesteld van het reductiestreefcijfer van deze richtlijn. Heel lichte plastic draagtassen waarin losse, droge levensmiddelen worden verpakt, vervullen functies die verder gaan dan het loutere dragen van dergelijke waren (bijv. apart wegen). Dergelijke draagtassen kunnen echter ook in aanzienlijke mate bijdragen tot zwerfafval. Zij moeten daarom worden teruggedrongen (al wordt er geen specifiek streefcijfer voorgesteld) of geleidelijk vervangen door draagtassen van duurzaam vervaardigde composteerbare materialen van biologische oorsprong, of door kringlooppapier. 7. Zijn biologisch afbreekbare kunststoffen de oplossing? Biologisch afbreekbare kunststoffen worden vaak naar voren geschoven als een oplossing voor het door plastic draagtassen veroorzaakte milieuprobleem. Wanneer biologisch afbreekbare kunststoffen in het milieu terechtkomen, vormt dat weliswaar een minder groot probleem dan bij traditionele kunststoffen, maar overstappen op biologisch afbreekbare kunststoffen verandert niets aan de wegwerpmentaliteit achter het overmatige gebruik van kunststoftassen en kan dergelijk verspillend gebruik zelfs ten onrechte legitimeren. Bovendien moeten ze ook op de juiste manier worden verwerkt, waarvoor om te beginnen een gescheiden inzameling van bioafval nodig is. Om de potentiële voordelen van biologisch afbreekbare kunststoffen boven traditionele kunststoffen te erkennen en tegelijkertijd de overconsumptie aan te pakken, stelt de rapporteur voor dat de lidstaten die een gescheiden inzameling van bioafval hebben ingevoerd, de prijs voor biologisch afbreekbare lichte kunststofdraagtassen met maximaal 50 % mogen verlagen ten opzichte van traditionele tassen. Bovendien moeten de vereisten met betrekking tot biologisch afbreekbare verpakkingsmaterialen worden gewijzigd zodat alleen materialen van biologische oorsprong en van natuurlijke stoffen die binnen een bepaalde termijn volledig biologisch afgebroken kunnen worden, als biologisch afbreekbaar worden beschouwd. Belangrijk daarbij is dat deze materialen duurzaam worden vervaardigd. Daarom moet aan de Commissie worden gevraagd om bij gedelegeerde handeling criteria vast te stellen voor de duurzame vervaardiging van materialen van biologische oorsprong. PR\ doc 31/32 PE v01-00

32 8. Geleidelijke afschaffing van valse vrienden: "onder invloed van zuurstof biologisch afbreekbare" kunststoffen "Onder invloed van zuurstof biologisch afbreekbare" kunststoffen breken in het milieu niet biologisch af maar vallen alleen uiteen in secundaire microplastics. Het is dus misleidend deze materialen als "biologisch afbreekbaar" te bestempelen. Door de fragmentering verandert zichtbaar zwerfafval in onzichtbaar zwerfafval. Dit is geen oplossing voor het afvalprobleem maar verergert veeleer de verontreiniging van het milieu door kunststoffen. "Onder invloed van zuurstof biologisch afbreekbare" kunststoffen mogen dan ook niet als verpakkingsmateriaal worden gebruikt. 9. Gevaarlijke stoffen volledig vervangen voor verpakkingsmaterialen De rapporteur stelt voor de wijziging van de verpakkingsrichtlijn aan te grijpen om niet alleen kwantitatief maar ook kwalitatief werk te maken van preventie. Teneinde de Europese burgers minder bloot te stellen aan gevaarlijke stoffen en te voorkomen dat dergelijke stoffen tijdens de afvalfase in het milieu terechtkomen, zouden verpakkingsmaterialen helemaal geen kankerverwekkende, mutagene of voor de voortplanting giftige stoffen of hormoonontregelende stoffen mogen bevatten. 10. De lidstaten toestaan om verder te gaan Om de overconsumptie van plastic tassen aan te pakken is een gemeenschappelijke Europese aanpak nodig, maar sommige lidstaten willen misschien verder gaan dan de gemeenschappelijke streefcijfers in de EU. Daarom moet de lidstaten worden toegestaan gebruik te maken van economische instrumenten, zoals belastingen, en handelsbeperkingen, zoals voorgesteld door de Commissie. PE v /32 PR\ doc