Leidraad intellectuele eigendom

Transcriptie

1 Leidraad intellectuele eigendom ISBN: x

2 2

3 VOORWOORD Intellectuele eigendom is een verzamelnaam voor verschillende rechten, die hoofdzakelijk betrekking hebben op voortbrengselen van de geest, zoals octrooi, auteursrecht, merken- en modellenrecht en databankenrecht. V&W heeft hier geregeld mee te maken. De Leidraad Intellectuele eigendom is ontwikkeld voor diegenen binnen V&W die te maken hebben met bijvoorbeeld het verstrekken van opdrachten tot het schrijven van rapporten, brochures of andere documenten, het afsluiten van ICT-contracten, het (laten) ontwerpen of bouwen van infrastructurele werken (zoals bruggen), het ontwerpen van prototypes, het maken van films of ander voorlichtingsmateriaal, het ontwikkelen van (V&W-)logo s enz. Deze Leidraad brengt in kaart welke vormen van intellectuele eigendom binnen V&W spelen. Beoogd wordt te onderstrepen dat hierover in een vroeg stadium heldere afspraken over worden gemaakt met eventuele opdrachtnemers of anderen die belast worden met de ontwikkeling van een nieuw product. Daarbij dient zoveel mogelijk gebruik te worden gemaakt van standaardvoorwaarden die al dan niet rijksbreed zijn vastgesteld. De Leidraad is geen uitputtende juridische verhandeling. Zij beperkt zich tot een aantal, voor V&W relevante, vormen van intellectuele eigendom, waarbij ter illustratie voorbeelden uit de V&W-praktijk worden beschreven. Daar waar dit verhelderend kan zijn wordt ingegaan op recente jurisprudentie. Ook worden ontwikkelingen beschreven op het gebied van inter- en intranet waarbij het onderwerp domeinnamen vanwege haar actualiteit niet onvermeld kan blijven. s-gravenhage, 19 december 2005 De Waarnemend Hoofddirecteur Juridische Zaken, Mr H. Dekker 3

4 4

5 INHOUDSOPGAVE AANBEVELINGEN 7 1 INLEIDING Waarom een leidraad Wat is intellectuele eigendom en wat valt daaronder? Standaardcontracten en algemene voorwaarden Schematisch overzicht van intellectuele eigendomsrechten 14 2 UITWERKING VERSCHILLENDE VORMEN VAN INTELLECTUELE EIGENDOM Octrooi Voorbeelden van octrooien Wanneer wordt het octrooi verleend? Verschillende vormen van octrooi De octrooiaanvraag De verleningsprocedure De licentie Merken, tekeningen en modellen, domeinnamen Merken Tekeningen en modellen Domeinnamen Auteursrecht, met inbegrip van software Auteursrecht Software Filmwerken Portretrecht Databankenrecht 36 3 HANDHAVING INBREUK - SANCTIES 37 4 RELEVANTE ADRESSEN 39 BIJLAGEN: 41 Bijlage 1 Modelbepalingen in contracten 41 Bijlage 2 Model-licentieovereenkomst 47 5

6 6

7 AANBEVELINGEN: WAT TE DOEN INDIEN SPRAKE IS VAN IN- TELLECTUELE EIGENDOM 1. Onderzoek altijd bij het afsluiten van contracten of sprake is of kan zijn van intellectuele eigendomsrechten. 2. Ga daarbij uit van het standaardbeleid: de intellectuele eigendomsrechten dienen bij V&W te berusten. 3. Maak, indien het standaardbeleid niet toepasbaar is, bij het opstellen van een contract een afweging over de wederzijdse belangen bij de intellectuele eigendom van producten en pas zo nodig het contract aan. 4. Verklaar de standaardvoorwaarden van de tegenpartij uitdrukkelijk niet van toepassing en gebruik de standaardcontracten die binnen V&W voorhanden zijn en pas deze zo nodig aan. 5. Let bij hergebruik van bestaand materiaal of bij het ontwikkelen van nieuw materiaal op intellectuele eigendomsrechten van anderen en voorkom schadeclaims door zo nodig rechten te betalen aan de eigenaar of licentiehouder. Overweeg bij het ontwikkelen van nieuw materiaal om een auteursrechtelijk voorbehoud op te nemen. 6. Neem bij vragen over intellectuele eigendomsrechten contact op met de meest betrokken juridische afdeling. 7

8 8

9 1 INLEIDING 1.1 WAAROM EEN LEIDRAAD Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat komt met grote regelmaat in aanraking met vormen van intellectuele eigendom, zoals octrooien, auteursrechten, domeinnamen of merken. Denk onder meer aan: het verlenen van een opdracht aan een onderzoeksbureau tot het verrichten van een bepaald onderzoek of het opstellen van een rapport of brochure (auteursrecht), het afsluiten van contracten, zoals bijvoorbeeld ICT-contracten (auteursrecht), door V&W ontwikkelde publiekscampagnes waarbij voorlichtingsmateriaal (films, reclames, gadgets) worden ontwikkeld (auteursrecht, merken- en modellenrecht), het verlenen van een opdracht aan een architectenbureau om een nieuw stationsgebouw te ontwerpen (auteursrecht), het ontwikkelen van een V&W-logo (merkenrecht), het tot stand komen van een uitvinding binnen een onderzoeksinstituut van V&W of in het kader van een opdracht aan een derde (octrooi), het gebruik van (digitale) knipselkranten (auteursrecht), het gebruik van een domeinnaam (domeinnaam), het in wet- en regelgeving voorschrijven van bepaalde beeldmerken op kentekenplaten (merkenrecht), enz. Uit deze opsomming, die allesbehalve limitatief is, blijkt dat het begrip intellectuele eigendom heel breed is. Vaak is men zich er echter niet van bewust wanneer sprake is van een intellectueel eigendomsrecht. Wat valt er nu wel en niet onder en in welke gevallen moet erop worden gelet? Welke procedures zijn van toepassing op de verschillende vormen van intellectuele eigendom? Waarom is het van belang om er op te letten? Op deze vragen wordt in deze leidraad verder ingegaan. De leidraad is overigens geen uitputtende juridische verhandeling. Beoogd is het begrip intellectuele eigendom toe te lichten en antwoord te geven op praktische vragen. Ook wordt ingegaan op het begrip domeinnamen. Domeinnamen vallen weliswaar niet onder het intellectuele eigendomsrecht maar hebben daar wel raakvlakken mee en zijn dermate actueel dat daaraan in deze leidraad niet voorbij kan worden gegaan. 9

10 1.2 WAT IS INTELLECTUELE EIGENDOM EN WAT VALT DAAR ONDER? Sinds de oprichting van de Wereldorganisatie voor de Intellectuele Eigendom in 1976 is men de term intellectuele eigendom gaan gebruiken als overkoepelend begrip voor de volgende rechten: auteursrecht, octrooirecht, handelsnaamrecht, kwekersrecht, databankenrecht, en merken- en modellenrecht. Al deze rechten hebben hoofdzakelijk betrekking op voortbrengselen van de geest, zoals uitvindingen, modellen of onderscheidingstekens. De bedoeling is met de bescherming van intellectuele eigendom de technologische ontwikkelingen te stimuleren. Doordat bijvoorbeeld een uitvinding wordt gedeponeerd bij het Octrooicentrum Nederland kunnen enerzijds derden ervan kennisnemen terwijl anderzijds de uitvinder wordt beschermd in zijn rechten en een vergoeding kan verlangen van derden die zijn uitvinding willen gebruiken. De rechten zijn in verschillende wetten geregeld, te weten de Auteurswet, de Rijksoctrooiwet 1995, de Benelux Merkenwet, de Beneluxwet Tekeningen en Modellen en de Databankenwet. Het kwekersrecht wordt in deze leidraad niet verder uitgewerkt nu van dit recht binnen Verkeer en Waterstaat niet of nauwelijks gebruik wordt gemaakt. Het handelsnaamrecht, te weten de naam waaronder een onderneming wordt gedreven, is ter wille van de inzichtelijkheid opgenomen in het in paragraaf 1.4 opgenomen overzicht. Van de mogelijkheid om een handelsnaam te deponeren wordt binnen Verkeer en Waterstaat echter eveneens zelden gebruik gemaakt zodat het begrip om die reden in deze leidraad buiten behandeling blijft. Binnen de rijksoverheid wordt in het algemeen de lijn aangehouden dat de Staat bij contracten waarbij intellectuele eigendom een rol kan spelen vastlegt dat het desbetreffende intellectuele eigendomsrecht aan de Staat toevalt. Intellectuele eigendomsrechten kunnen een commerciële waarde vertegenwoordigen. Aan de overdracht van het recht aan de Staat kan dan ook een (fors) prijskaartje hangen. De maker van het werk of de uitvinder kan het recht daarna, tenzij hij een licentie bedingt, immers niet meer gebruiken. De uiteenlopende belangen van de opdrachtgever (de Staat) en de opdrachtnemer moeten dan ook tegen elkaar worden afgewogen. 10

11 Indien de Staat het intellectuele recht verwerft kan hij bepalen of vervolgens een licentie aan belangstellende derden wordt verstrekt en tegen welke vergoeding. Met een licentie wordt aan een derde toestemming verleend het recht te gebruiken en toe te passen. Een licentie is een middel om een intellectueel eigendomsrecht te exploiteren. In de regel wordt ervan uitgegaan dat de Staat bij het verlenen van de licentie handelt ten behoeve van het algemeen belang en zonder winstoogmerk. Op een dergelijke transactie is het stelsel van vraag en aanbod van toepassing is, met andere woorden: partijen bepalen in onderling overleg wat een redelijke vergoeding is. De gedachte daarachter is dat de Staat compensatie kan vinden voor (een deel van) de gemaakte kosten, waarbij die kosten ten laste komen van degene die het uiteindelijke profijt heeft van het intellectuele eigendom. Mocht de opdrachtnemer niet mee willen werken aan een overdracht van het intellectuele eigendomsrecht aan de Staat dan wordt aangeraden het een en ander af te stemmen met de juridische afdeling. Denkbaar is in zo n geval dat de Staat een vrij overdraagbare licentie om niet bedingt. Dit stelt de Staat in de gelegenheid de licentie aan belangstellende derden ter beschikking te stellen. Ook hier geldt het stelsel van vraag en aanbod. Partijen kunnen afspreken welke vergoeding tegenover het gebruik van de licentie door die derden zal staan. Voor opdrachten tot onderzoek en ontwikkeling aan hogere onderzoekinstellingen is het ook mogelijk om het intellectuele eigendomsrecht om niet aan die instellingen over te dragen onder de verplichting de resultaten zonder winstoogmerk algemeen beschikbaar te stellen. Andere nuanceringen zijn overigens ook denkbaar. In dit verband wordt verwezen naar artikel 15 van de nieuwe DBFM-basisovereenkomst van RWS. Daar is geregeld dat V&W het intellectuele eigendomsrecht verwerft bv. met betrekking tot het ontwerp van een bijzonder type brug, maar ook dat de brug slechts één keer geheel of gedeeltelijk mag worden gerealiseerd. Voor verdere verveelvoudigingen (in de zin van de Auteurswet) van het ontwerp is toestemming nodig van de opdrachtnemer die daarvoor een redelijk vergoeding mag bedingen. Een dergelijke nuance kan de contractonderhandelingen weer op de rails zetten indien stagnatie optreedt als gevolg van verschil van inzicht over het intellectuele eigendom. Op deze manier kan toch het beste uit de markt worden verkregen terwijl V&W de gebruiksmogelijkheden die zij voor ogen heeft kan benutten. 11

12 1.3 STANDAARDCONTRACTEN EN ALGEMENE VOORWAARDEN Binnen V&W worden verschillende standaardcontracten en algemene voorwaarden gebruikt waarin bepalingen over intellectuele eigendom zijn opgenomen. In dit verband worden genoemd: de Algemene Rijksvoorwaarden voor het verstrekken van opdrachten tot het verrichten van diensten (ARVODI) met bijbehorende modeldienstverlenings-overeenkomst die op 5 maart 2004 bij besluit van de Minister-President (nr. 04M46297, Stcrt. 2004, 54) zijn vastgesteld (zie bijlage 1, ad 1), de verschillende modelovereenkomsten op het gebied van software die door het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties zijn ontwikkeld (zie bijlage 1, ad 2), het handboek Contractering zoals door RWS wordt gebruikt ( en de verschillende binnen RWS ontwikkelde contracten, zoals bv. de op 2 juni 2005 binnen RWS ontwikkelde DBFM basisovereenkomst. In 2004 is binnen V&W de Stuurgroep Vereenvoudigd Opstellen van Contracten (VOC) gestart die zich tot doel heeft gesteld om het contractenproces te uniformeren door middel van het opstellen van vereenvoudigde modelcontracten en met die uniformering een efficiencyen kwaliteitswinst te bewerkstelligen. Naar verwachting zullen deze contracten in 2006 gereed zijn. Verder is er ook een interdepartementale werkgroep contracten in het leven geroepen (IWC) die de functie vervult van platform voor de uitwisseling van kennis en ervaring op het gebied van overheidscontracten en is belast met het ontwikkelen en onderhouden van standaardcontracten en algemene voorwaarden ten behoeve van de Rijksdienst. De sub-werkgroep IWC-ICT heeft zich tot doel gesteld nieuwe algemene voorwaarden en modelcontracten voor ICTautomatiseringsdiensten op te stellen. Ook deze werkgroep, waar Verkeer en Waterstaat aan deelneemt, zal naar verwachting in 2006 met nieuwe standaardvoorwaarden komen. Tot dan kunnen de huidige standaardvoorwaarden gebruikt blijven worden. 12

13 In bijlage 1 bij deze Leidraad zijn modelbepalingen opgenomen die bij contracten waarbij het intellectuele eigendomsrecht een rol speelt, zoals bijvoorbeeld dienstverleningscontracten en softwarecontracten, kunnen worden gebruikt. Als bijlage 2 bij deze leidraad is een model-licentieovereenkomst gevoegd. 13

14 Onderwerp en criteria 1.4 SCHEMATISCH OVERZICHT VAN INTELLECTUELE EIGENDOMSRECHTEN Octrooibescherming Rijksoctrooiwet 1995 (ROW95) Een octrooi wordt verleend voor een product of proces en het is geldig als het voldoet aan de eisen van nieuwheid inventiviteit en als het een uitkomst biedt op het gebied der nijverheid Octrooibescherming Europees Octrooiverdrag 1973 Idem (ROW95) Octrooibescherming Internationaal Octrooiverdrag 1970 (PCT) Idem (ROW95) Voorbeelden die meestal kunnen worden beschermd - een nieuw, uniek product - Een inventieve productverbetering - Een nieuw, inventief productieproces of een werkwijze - Een verbetering aan een productieproces Idem (ROW95) Idem (ROW95) Duur van het recht Verkrijging van het recht Naar keuze maximaal 6 of 20 jaar na de indiening Na registratie kan men aanspraak maken op het recht; zekerheid heeft men pas door een gerechtelijke uitspraak 20 jaar 20 jaar Na nieuwheidonderzoek aan de hand van de criteria en de verleningsfase Na indiening verder volgens nationale procedures Duur van de verkrijging Circa 2 maanden of 1,5 jaar 3 jaar 3-4 jaar; sterk afhankelijk van diverse nationale procedures Beschermingsgebied Nederland 20 landen binnen Europa Circa 100 landen Indicatie voor de kosten van verkrijging Toetsing van inhoudelijke eisen 3 90 voor de indiening exclusief de kosten voor een octrooigemachtigde Achteraf, beoordeling bij conflict door een rechter Vanaf , exclusief de kosten voor een octrooigemachtigde, verder afhankelijk van het aantal aangewezen landen Vooraf, verder afhankelijk van nationale procedures Indieningsfase circa 2540 exclusief de kosten voor een octrooigemachtigde. Daarna afhankelijk van het aantal aangewezen landen. Afhankelijk van de betreffende nationale procedure Nieuwheidsonderzoek of (respectievelijk nationaal en internationaal type nieuwheidsonderzoek) voor internationaal type nieuwheidsonderzoek voor internationaal type nieuwheidsonderzoek * volgens de Europese richtlijn inzake modellenrecht bestaat sinds 28 oktober 2001 de mogelijkheid het modellenrecht vier maal met vijf jaar te verlengen. 14

15 Modelbescherming Benelux Wet voor Tekeningen of Modellen 1978 Merkbescherming Benelux Merkenwet 1962 Auteursrechtelijke bescherming Auteurswet 1912 Handelsnaamrecht Deze wet regelt de bescherming van het uiterlijk van een gebruiksvoorwerp/ Het model of de tekening moet nieuw zijn gedurende de laatste 50 jaar in de Benelux. De vormgeving die bepalend is voor het bereiken van een technisch effect valt buiten de modelbescherming. - Een vaas - Een stoel - Een model van een auto - Een dessin 5 jaar; viermaal te verlengen met 5 jaar* Na depot kan men aanspraak maken op het recht, zekerheid heeft men pas door een gerechtelijke uitspraak Deze wet regelt de bescherming van merken. Daarbij kan het gaan om een woordmerk al dan niet gekoppeld aan een speciale schrijfwijze, een beeldmerk, of een combinatie van beide. Het merk moet voldoende onderscheidend vermogen bezitten het mag niet te beschrijvend zijn. - Een woordmerk (de naam Shell) - een beeldmerk (De Shell schelp) - Maar ook een onderscheidende verpakking zoals - De Coca Colafles - De Odol fles - De kleur blauw van Camping Gaz 10 jaar; onbeperkt te verlengen Na depot kan men aanspraak maken op het recht, zekerheid heeft men pas door een gerechtelijke uitspraak De auteurswet beschermt werken van letterkunde, maar ook bijvoorbeeld software. Auteursrecht komt toe aan de maken. Het werk moet in elk geval origineel en oorspronkelijk zijn. - Een tekst - Een kunstwerk - Oorspronkelijke vormgeving - Gebruiks aanwijzingen - Brochures, video s en ander promotiemateriaal - Foto s tekeningen, schaalmodellen - Bouwwerken Tot 70 jaar na het overlijden van de maker Door creatie kan men aanspraak maken op het recht, zekerheid heeft men pas door een gerechtelijke uitspraak Beschermt de naam van een onderneming. De naam moet gebruikt worden in het economische verkeer en voldoende onderscheidend zijn. Albert Heijn Bijenkorf Onbeperkt Door gebruik in het economische verkeer; zekerheid door inschrijving in het handelsregister K.v.K. Onderwerp en criteria. Voorbeelden die meestal kunnen worden beschermd Duur van het recht Verkrijging van het recht 3 maanden 4-6 maanden Meteen Direct door gebruik Duur van de verkrijging Nederland, België, Luxemburg Circa voor de indiening, exclusief de kosten voor modelgemachtigde Nederland, België, Luxemburg voor de indiening, exclusief de kosten voor een merkengemachtigde Wereldwijd Nederland Beschermingsgebeid Geen kosten Geen kosten Indicatie van de kosten Achteraf, beoordeling bij conflict door een rechter. Geen onderzoek verplicht Achteraf, beoordeling bij conflict door een rechter Achteraf, beoordeling bij conflict door een rechter Toetsing van inhoudelijke eisen Nieuwheidsonderzoek 15

16 16

17 2 UITWERKING VERSCHILLENDE VORMEN VAN INTELLECTUELE EIGENDOM 2.1 OCTROOI Voorbeelden van het octrooi Alvorens in te gaan op de vraag wat een octrooi is en wanneer het wordt verleend wordt hierna een aantal situaties geschetst waarbij octrooi een rol speelt: 1) Allereerst is mogelijk dat binnen het ministerie een uitvinding wordt gedaan. Zo is denkbaar dat een onderzoeker in dienst van een onderzoeksinstelling binnen het ministerie een uitvinding doet waar interesse voor bestaat in het bedrijfsleven. In dat geval kan worden overwogen een octrooiaanvraag in te dienen die dan op naam komt te staan van de Staat der Nederlanden (Ministerie van Verkeer en Waterstaat). De naam van de onderzoeker wordt dan ook vermeld. Een voorbeeld van een uitvinding binnen Verkeer en Waterstaat waarvoor octrooi is verleend is die van het RIZA. In 2000 heeft het RIZA een meetinstrument ontwikkeld, waarmee chemische en ecotoxicologische metingen simultaan uitgevoerd kunnen worden, SOFIE(= Sediment or Fauna Incubation Experiment) genaamd. De octrooiaanvraag is op 1 juni 2001 ingediend door de Directeur-Generaal Rijkswaterstaat (namens de Staat) bij het Bureau voor Industriële Eigendom [1] en op 31 december 2002 is het octrooi verleend. Inmiddels zijn vier licenties aan verschillende bedrijven verstrekt. Indien, mede in aanmerking genomen de hoge aanvraagkosten en de ingewikkelde procedure, wordt geconcludeerd dat het nut van de aanvraag door V&W zelf betrekkelijk gering is, terwijl het nut voor het bedrijfsleven evenmin groot wordt geacht, kan door het publiceren van de vinding voorkomen worden dat een derde octrooi aanvraagt waardoor het gebruik door de uitvinder zelf en een deel van het bedrijfsleven belemmerd zou worden. 2) Het is echter ook mogelijk dat in het kader van een opdracht aan een derde, bv. tot het ontwerpen van een bepaald type geluidsscherm, [1] In 2005 is de naam van het Bureau voor Industriële Eigendom gewijzigd in Octrooicentrum Nederland. Hierna zal alleen worden gesproken van Octrooicentrum Nederland. 17

18 door die derde een uitvinding wordt gedaan die kan leiden tot extra geluidsbescherming. Nederland is op het gebied van geluidsschermen zeer inventief en staat hiermee wereldwijd op de vijfde plaats. In dat geval is het van belang om bij het aangaan van het contract goede afspraken te maken over de vraag wie in dat geval het recht op het octrooi verkrijgt. Beleid is dan dat wordt ingezet op het verkrijgen van het octrooi door de Staat der Nederlanden (Ministerie van Verkeer en Waterstaat) zodat de Staat dat type geluidsschermen bij zijn projecten kan toepassen zonder daar steeds een vergoeding, royalties, voor te moeten betalen aan de uitvinder. 3) Het octrooivraagstuk kan zich echter ook in een geheel andere vorm voordoen, te weten vanuit de inbreukkant. Inbreuk houdt in dat een derde van mening is dat het ministerie geheel ten onrechte gebruik maakt van zijn uitvinding, zonder dat daar een vergoeding tegenover staat. In het bedrijfsleven is een ontwikkeling merkbaar waarin multinationals strakker controle uitoefenen op vermeend misbruik door derden van hun octrooi. Inbreuken op een octrooi kunnen leiden tot schadevergoeding voor de benadeelde. Opzettelijke inbreuk op een octrooi kan ook strafrechtelijk worden vervolgd. In hoofdstuk 3 wordt verder ingegaan op de handhavingsinstrumenten Wanneer wordt een octrooi verleend? Octrooi wordt slechts verleend voor een nieuw voortbrengsel of een nieuwe werkwijze, dat op een uitvinding berust. Datgene waarvoor octrooi wordt aangevraagd, wordt geacht te zijn uitgevonden, wanneer het vóór de dag van indiening voor een deskundige, gegeven de stand van de techniek, niet voor de hand lag. Uit onderzoek met betrekking tot octrooibeleid bij universitaire instellingen is gebleken dat er een groot gebrek is aan kennis over praktische zaken rondom octrooiering en kennis over hoe een kennisexploitatiegebied vorm gegeven kan worden. Deze kennis is wel versnipperd aanwezig bij de verschillende kennisinstellingen en instanties maar wordt nauwelijks ontsloten en uitgewisseld tussen kennisinstellingen onderling (Rapport: Het universitair octrooibeleid, Tweede Kamer 2001/2002, , nr. 4). Uit dit onderzoek blijkt verder dat belangrijke knelpunten bij een te voeren octrooibeleid zijn: de hoge verwervingskosten (met name de vergoeding voor een intermediair), de tijd die gemoeid is met octrooieren, 18

19 de hoge kosten voor het beheer van een octrooiportefeuille en de geringe opbrengsten in de aanloopperiode, en tenslotte het vinden van afnemers van de kennis en de spanning tussen kwaliteit van het onderzoek en de vraag van het bedrijfsleven naar resultaten op de korte termijn (veel onderzoek is nog niet geschikt voor commerciële exploitatie). Binnen V&W is RWS het dienstonderdeel dat nog het meest met octrooien in aanraking komt. De afgelopen 20 jaar zijn zo n 10 octrooiaanvragen door (dienstonderdelen van) RWS (namens de Staat) geregistreerd bij het Octrooicentrum Nederland. Het is echter zeker denkbaar dat er meer uitvindingen zijn gedaan. Niet alle uitvindingen leiden tot een octrooiaanvraag of geregistreerd octrooi door RWS (op naam van de Staat) in het Octrooiregister. Het octrooiregister is toegankelijk via de website van het Octrooicentrum Nederland ( Het on line zoeksysteem biedt kosteloos toegang tot actuele gegevens over ruim publicaties: Nederlandse octrooiaanvragen, verleende octrooien vanaf 1968 (waaronder Europese octrooien verleend voor Nederland) en certificaten. Het Register biedt de administratieve gegevens, zoals de status van een octrooi, de octrooihouder, de verleningsdatum, de geldigheidsduur en de taksenbetalingen. Binnen RWS wordt een aantal uitgangspunten voor octrooibeleid gehanteerd: 1. een met overheidsgelden tot stand gekomen vinding wordt zoveel mogelijk voor het algemeen nut gemaakt, 2. het stimuleren van het bedrijfsleven speelt hierbij een belangrijke rol, maar dit mag niet leiden tot het ondersteunen en bevoordelen van één bepaald bedrijf, 3. RWS kan bij het aanvragen van een octrooi een eigen belang hebben, maar in een aantal gevallen is ook het bedrijfsleven erbij gebaat, indien RWS octrooi aanvraagt, 4. indien RWS niet zelf octrooi aanvraagt stelt RWS zijn belangen veilig door middel van een vrij overdraagbare licentie om niet, 5. RWS is in principe bereid op zijn octrooien licentie te verlenen tegen een kostenvergoeding, 6. RWS zal in geval van een eigen vinding er zorg voor dragen dat hetzij tot het aanvragen van octrooi wordt overgegaan, hetzij tot publicatie van de vinding. (Bron: Handboek Contractering A.700). 19

20 Iemand die in dienst van een ander een uitvinding doet geldt niet zelf als uitvinder. Zijn werkgever is gerechtigd octrooi aan te vragen. Wel is het mogelijk dat de werknemer recht heeft op een bijzondere vergoeding in verband met het geldelijk belang van de uitvinding. In de regel zal dit niet gelden indien het doen van de uitvinding behoort tot het takenpakket van de werknemer. Ingeval er tijdens de uitvoering van een opdracht zonder arbeidsrechtelijke relatie een uitvinding wordt gedaan, is in beginsel de uitvinder zelf gerechtigd tot het aanvragen van octrooi. Contractueel kan hiervan worden afgeweken. In dienst van een ander is niet alleen hij die een arbeidsovereenkomst op grond van artikel 7A:1637aBW heeft gesloten, maar ook de ambtenaar die in dienst is van de overheid of een publiekrechtelijk lichaam. Een octrooi geeft volgens de wet de octrooihouder het uitsluitend recht het geoctrooieerde voortbrengsel in of voor zijn bedrijf te vervaardigen, te gebruiken, in het verkeer te brengen of verder te verkopen, te verhuren, af te leveren of anderszins te verhandelen, dan wel voor een ander aan te bieden, in te voeren of in voorraad te houden Verschillende vormen van octrooi Er zijn drie vormen van octrooi: a. het nationale octrooi. Dit octrooi geldt alleen in Nederland en wordt aangevraagd bij het Octrooicentrum Nederland te Rijswijk. b. het Europese octrooi. Dit geldt in alle staten die zijn aangesloten bij het Europees Octrooiverdrag [2] (EOB). De aanvraag moet worden ingediend bij het Europees Octrooibureau te München (er is een filiaal ondergebracht in Den Haag ten kantore van het Octrooicentrum Nederland). c. het internationale octrooi, dat geldt in alle staten die zijn aangesloten bij het Verdrag tot samenwerking inzake octrooien [3] (Samenwerkingsverdrag, ook wel Patent Cooperation Treaty of PCT genoemd). Hiervoor geldt een ingewikkelde procedure. Het verzoek om een internationaal octrooi wordt gedaan bij het Octrooicentrum [2] Dit zijn België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Nederland (zonder de Nederlandse Antillen), het Verenigd Koninkrijk, Zwitserland, Zweden, Italië, Oostenrijk, Liechtenstein, Griekenland, Denemarken, Monaco, Portugal, Ierland, Spanje, Finland en Cyprus [3] Hier zijn ook de belangrijkste octrooilanden zoals de VS, Canada, Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Japan en Brazilië bij aangesloten. Voor Nederland is het verdrag in 1979 in werking getreden. 20

21 Nederland te Rijswijk. Dit onderzoekt dan of de aanvraag aan de door het verdrag voorgeschreven formele eisen voldoet. Vervolgens wordt de aanvraag onderworpen aan een onderzoek naar de nieuwheid van de uitvinding, uit te voeren door een Instantie voor Internationaal Nieuwheidsonderzoek. Daarna gaan de stukken naar de nationale octrooiverlenende instanties en volgt de nationale octrooi verleningsprocedure. Het is derhalve nog niet zo dat één internationaal octrooi wordt verleend. Het octrooi wordt door de nationale octrooiverlenende instanties van de staten die partij zijn bij het verdrag verleend en als internationaal octrooi geregistreerd. Bij de keuze voor één van de vormen van octrooi zal goed moeten worden afgewogen waarom voor een Europees of een internationaal octrooi dient te worden gekozen. Een nationaal octrooi biedt immers in Nederland toereikende bescherming. Pas wanneer het octrooi internationaal in de belangstelling staat doet de vraag zich voor of een Europees of internationaal octrooi aangewezen is. Het een en ander hangt dan mede af van het product en het verwachte afzetgebied. De verleningsprocedure van met name het internationale octrooi is complex en doordat een vertaling van de aanvraag in alle talen van alle verdragsstaten moet worden gerealiseerd lopen de kosten van de aanvraag ook op. Bovendien moet een hoger jaarlijks bedrag aan taksen worden betaald om het octrooi in stand te kunnen houden. Indien, mede in aanmerking genomen de hoge aanvraagkosten en de ingewikkelde procedure, wordt geconcludeerd dat het nut van de aanvraag door V&W zelf betrekkelijk gering is, terwijl het nut voor het bedrijfsleven evenmin groot wordt geacht kan door het publiceren van de vinding voorkomen worden dat een derde octrooi aanvraagt waardoor het gebruik door de uitvinder zelf en een deel van het bedrijfsleven belemmerd zou worden. Omdat de nationale octrooiaanvraag het meeste voorkomt wordt die procedure hierna beschreven. Voor de Europese en de internationale procedure wordt verwezen naar het in paragraaf 1.4 opgenomen schematisch overzicht De octrooiaanvraag In het hiernavolgende wordt beschreven welke gegevens de octrooiaanvraag voor een nationaal octrooi moet bevatten en hoe het moet worden ingediend. Binnen V&W wordt echter meestal voor de indiening van een aanvraag 21

22 en de verdere begeleiding gebruik gemaakt van een octrooigemachtigde. Verplicht is dit overigens niet. Een lijst met octrooigemachtigden is verkrijgbaar bij het Octrooicentrum Nederland. De octrooiaanvraag wordt ingediend bij het Octrooicentrum Nederland, Postbus 5820, 2280HV Rijswijk (Patentlaan 2 te Rijswijk) en dient als grondslag voor het te verlenen octrooi. De aanvraag moet naam en adres van de aanvrager bevatten, alsmede die van de uitvinder, tenzij de laatste daarop geen prijs stelt. De aanvraag moet verder een korte aanduiding bevatten van de aard van het voortbrengsel of de werkwijze waarop de uitvinding betrekking heeft en moet voorts vergezeld gaan van een duidelijke en volledige beschrijving van de uitvinding met bijbehorende tekeningen. Aan het slot daarvan moet een nauwkeurige omschrijving worden gegeven van datgene wat nieuw is en waarvoor uitsluitende rechten worden verlangd, de zogenaamde octrooiconclusies. De aanvraag moet tevens vergezeld zijn van een uittreksel, bedoeld als beknopte technische informatie over de beschreven uitvinding. De beschrijving moet van zodanige aard zijn dat de uitvinding door een deskundige kan worden begrepen en aan de hand ervan kan worden toegepast. Meestal wordt aangegeven wat de stand van de techniek was ten tijde van het aanvragen van het octrooi, welke verbetering de aanvrager daarin wil aanbrengen en hoe hij dit door de uitvinding tot stand heeft gebracht. De conclusies, die als belangrijkste deel van de aanvraag kunnen worden aangemerkt, wijzen dan in korte omschrijvingen nauwkeurig en afzonderlijk aan wat nieuw is en waarvoor het uitsluitend recht wordt verlangd. Veelal zijn de conclusies aldus ingericht, dat zij beginnen met een weergave van het bekende, waarna achter de woorden met het kenmerk dat de eigenlijke uitvinding (het nieuwe en het inventieve) wordt beschreven. Uiteraard zijn ook de beschrijving en de bijgevoegde tekeningen van belang omdat zij dienen tot uitleg van de conclusies. Het is gebruikelijk naast de zogenaamde hoofdconclusies één of meer volgconclusies op te nemen, die gericht zijn op uitwerkingen, preciseringen, dan wel speciale toepassingen of uitvoeringsvormen van de uitvinding. Tenslotte moet de aanvraag een verzoek om verlening van het octrooi bevatten. 22