/^X^^ SCHOBBR. Over coniferen, geschikt voor ons klimaat.

Transcriptie

1

2 a 6 /^X^^ ṟ</ SCHOBBR. Over coniferen, geschikt voor ons klimaat.

3

4

5 '3

6 .-..^ji i^=ir,«=!^-=», '-e>^^t>^i^-'^-^^e'.^.

7

8 CB- (OTergedrukt uit het Tijdsclir. ter bevord. van Nijverlieid, Dl. XLI, St. 11). OVER CONIFEREN, GESCHIKT VOOR ONS KLIMAAT. Onder de punten van behandeling voor het te Grouda gehouden Congres in Juli 1878, kwamen voor de vragen 6 a 7: Welke mededeeling kan gedaan worden, over genomen proeven met Coniferen en andere houtgewassen op hooge en lichte gronden? "Welke uitkomsten kunnen worden medegedeeld over de proefnemingen met Coniferen tot aanleg van bosschen, meer bepaald met Pinus Laricio, P. Lambertiana, Tsuga Douglasii, Juniperus virginiana enz.? Als bijdrage ter beantwoording dezer beide bij elkander gevoegde vragen werden door mij eenige mededeelingen aangaande Coniferen gedaan, die, op verlangen der Vergadering eenigszins aangevuld worden wedergegeven; in het vertrouwen dat het anderen zal opwekken evenzeer hunne ondervinding mede te deelen, opdat door veler medewerking het bijzonder en het algemeen belang worde bevorderd. ^ Buizende Hectaren die nog woest liggen en die slechts dienen tot schrale schaapsweide of die reeds eeuwenlang door de plaggenzicht, tot schande van ons land, gedoemd liggen tot onvruchtbaarheid, kunnen nog in weinig tijds, met weinig moeite en betrekkelijk weinig kosten tot bosschen worden aangelegd. Deze, blijkens zoo veler ondervinding, kunnen niet slechts bij behoorlijk toezicht, na weinig jaren meer dan gewone rente afwerpen, maar ook een aanzienlijk kapitaal vormen, waartoe de invloed van lucht ön hcht des daags en des nachts zeker VSl^^^'^'^Ö^l

9 wel het meeste zal bijdragen. De heide door boschbouw in boschgrond veranderd, zal dan ter zijner tijd geschikt zijn gemaakt tot verandering 'in best bouwland, dat duizenden voedsel kan verschaffen. Gedurende de laatste 50 jaren was de aandacht bijzonder gevestigd, op de invoering en de aankweeking van de kegeldragers, meer algemeen bekend onder den naam van coniferen. In den herfst van 1862 werd in Engeland een rapport uitgebracht door Robert Hutchison van Carlowie, behelzende waarnemingen over den groei van vele soorten, sedert ruim 30 jaar in Engeland en Schotland ingevoerd, dat met de gouden medaille bekroond is. Dit rapport, waarvan een uittreksel voorkomt in: The journal of Agriculture and the transactions of the Highland and Agricultural Society of Scotland N". 84, New Series March 1864," bevat een schat van bijzonderheden, waardoor men bekend wordt niet alleen met de groeiplaats, de hoogte boven de zee, de soort van grond, den ouderdom en de lengte der boomen; maar ook met soorten die reeds de dikte van timmerhout bereikten, zoodat deze mededeelingen niet slechts belangrijk zijn uit het oogpunt van bewondering over den snellen groei, maar tevens kunnen dienen, om een overzicht te bekomen van hunne geschiktheid, om te worden aangewend tot algemeen nuttige doeleinden. Zeker zal dit rapport reeds tot leiddraad hebben gestrekt voor menigen planter, die, zooals daarin te recht wordt opgemerkt, zijn werk meestal begint met de gedachte van den ouden Romein, dat wanneer hij boompjes plant of boomzaden aan den grond toevertrouwt, hij het niet doet om zichzelf er mede te bevoordeelen, maar wèl de nakomelingschap, daar hij er immers meestal de vruchten niet van ziet, (Quarumadspiciet, baccam ipse nunquam). Onder de vele genera, welke ook hier ingevoerd zijn, bevinden zich vele voortreffelijke soorten, afkomstig uit noordwestelijke gedeelten van Noord Amerika, uit Californië en van het Himalaya gebergte; ook uit Japan werd de kennis omtrent den rijkdom en de pracht van de daar groeiende coniferen, in de laatste 30 jaren vermeerderd. Van vele dezer nu reeds niet meer zeldzame soorten is het gebleken, dat zij, onder geschikte toestanden geplant en oordeelkundig behandeld, evenzoo bestand zijn tegen ons klimaat, als de bekende grofden (Pinus sylvestris), en dat zij als geakkumateerd kunnen worden aangemerkt. In hun natuurlijk vaderland, geven de coniferen in het algemeen gesproken, de voorkeur aan een bodem, waarvan het voornaamste bestanddeel is de overblijfselen van granietrotsen op een drogen ondergrond; ofschoon daaruit kan besloten worden, dat dergelijke grond de meest geschikte is, volgt i M

10 3 'schbouw in ïscliikt zijn enden vo edit bijzonder n de kegel-,n coniferen, pport uitgezende waarsrt ruim 30 t de gouden reksel voornsaotions of nd ]S1". 84, inderbeden, groeiplaats, a ouderdom iie reeds de dedeelingen lewondering m, om een te worden 1 dit rapport ilanter, die, meestal beat wanneer 3vertrouwt, elen, maar de vruchten luam). d zijn, beult noord- )rnië en van mis omtrent feren, in de Is niet meer kte toestanbestand zijn sylvesu'is), angemerkt. n het algeaarvan het 'anietrotsen m besloten e is, volgt daaruit echter nog niet, dat ze ook niet zouden groeien op gronden van andere samenstelling. Of zij zich echter in die oorspronkelijke schoonheid vertoonen zullen, waardoor het oog en de opmerkzaamheid der natuuronderzoekers zoozeer werd getroöen, toen zij door hen in hun oorspronkelijk vaderland werden ontdekt, daarover is nog geen volledig oordeel te vellen, daartoe was de tijd sedert de invoering hier te lande nog te kort. Het is gebleken dat eenige soorten, die blijkens het aanfopn «/''PP ''* *"? ^^ plaatsen in Schotland den winter van trotseerden, hier toen, op weinige uitzonderingen na, bezweken, terwijl weer andere wel in het leven bleven maar toch de vergelijking niet konden doorstaan. Als bijdrage tot de kennis of een boom in de streek of de plaats waar hij overgeplant of uit zaad gekweekt is, even goed tiert als in het oorspronkelijke Vaderland, is het dienstig na te gaan, wanneer of op welken leeftijd de boom bloeit en rijpe vruchten draagt. De vergelijking van dit tijdstip kan reeds eene belangrijke aanwijzing leveren, om met eenige waarschijnlijkheid zoo niet zekerheid te beslissen, of de boom al dan niet voor de nieuwe standplaats geschikt zal zijn. Wanneer het tijdstip van bloeien en vruchtdragen vroeger is dan in het oorspronkelijke vaderland, dan bestaat er veel grond voor het vermoeden, dat de boom zich niet te huis zal gevoelen; dat er, om zich volkomen te ontwikkelen, iets aan de luchtgesteldheid ofaan dengrond of wel aan beide ontbreekt. Zijn de omstandigheden niet geliik en derhalve ook niet de daaruit voortvloeiende gevolgen, zoo iïan het gebeuren, dat, als men tot punt van vergelijking neemt houtsoorten, die inheemsch zijn of die het in den loop der eeuwen geworden zijn, zooals bijv. tot uitgangspunt voor de coniferen Ae Pinus sylvestris, en, voor de woudboomen, den eik, dit tot zeer belangrijke opmerkingen of verrassende uitkomsten leidt. Immers al bereiken Noord-Amerikaansche woudboomen hier met hunne volle ontwikkeling, ook de Pinus sylvestris moet hier achterstaan bij voor dien boom gunstiger streken Het IS gebleken, dat jonge planten van sommige verscheidenheden stierven, terwijl de oudere exemplaren bleven leven en nog oudere niet slechts geheel bestand bleken te zijn tegen de schadelijke invloeden van het klimaat, maar zich ook krachtig ontwikkelden. Met het doel om na te gaan en te onderzoeken of onder de vele soorten van coniferen, er ook eenige zouden blijken even ot liever nog beter geschikt te zijn, dan de Pinus sylvestris tot üet aanleggen van bosschen op de hooge heidegronden der

11 Yeluwe, werden, van af 1848, ongeveer 200 soorten ter proefneming uitgeplant of uitgezaaid op Schovenhorst. ') Al spoedig bleek het, dat vele soorten, niet tot woudboomen geschikt, slechts tot sieraad kunnen dienen. Yan de soorten die na herhaalde proefneming niet bestand bleken te zijn tegen de weersgesteldheid of niet geschikt voor den grond, werd verder geen werk gemaakt. Zooals bijv. van eenige soorten van Biota's, Arthrotaxis, Cedrus Deodara, Cunninghamia, Cupressus, Sequoia, vele Taa^ws-soorten, Torreya enz. Om een overzicht te geven van de ondervinding opgedaan gedurende 30 jaren, ten opzichte van Coniferen bij kleinere of grootere hoeveelheden beproefd, volgt nu een lijst der soorten, waarbij is gevoegd eene meting in hoogte en omtrek van eenige exemplaren. Wat de ouderdom betreft, zoo is het niet mogelijk het juiste jaar van zaaiing der meeste soorten aan te geven, omdat er soorten tusschen 1848 en 1860 en zelfs later zijn ontvangen, echter is veilig aan te nemen, dat voor zoo ver het er niet bij wordt vermeld, de exemplaren niet ouder, maar wel jonger zijn, dan 31 jaren. Daar de Abies bracteata herhaaldelijk bevroor in het voorjaar, is die niet meer geplant geworden. I. Abies nobilis LDL. Onder deze zijn er exemplaren, die eenigszins in kleur der naalden verschillen, echter te weinig om die.ter onderscheiding glauca of robusta te noemen. De jbies nobilis is een edele, gelijkmatig groeiende boom, die zich laat in het voorjaar ontwikkelt en nimmer van vorst geleden heeft. Abies Fraseri LDL., Fraseri coerulea HORT., en Fraseri Hudsoni CAKR. hebben geen gunstige uitkomst gegeven, evenmin als BalsameaM.ïLh.,Apollims, Cephalonica'LK., Beligiosa LDL., Pindrow SPACH., SiUrica LEDB. en Webbiana LDL. Voor de Balsamea MILL, is de grond te droog en de andere hadden jaarlijks door de voorjaarsvorst zooveel te lijden, dat ze inplaats van vooruit, achteruit gingen en gedeeltelijk stierven. _ II. Abies istordmanniana SPACH. Ontwikkelt zich ook zeer laat in het voorjaar. Het grootste exemplaar is niet ouder dan 20 jaren. ') Schovenhorst ligt onder de gemeente Patten (Veluwe) aan den zmderzoom van de Putter- en Sprielderbossohen. De grond, waarschijnlijk vroeger bewoond, blijkens de vele tumuli, is vlak, zandgrond bedekt met een laag heidegrond, ter dikte van ongeveer 20 en meercentim. De ondergrond is grof zand, vermengd met kiezel, zeer weinig leem houdesde, de wel ligt op 6 a 7 Meter diepte. De grond, waar de meeste Coniferen zijn uitgeplant is ruim 1500 Meter van de kom der gemeente gelegen; verderop in de richting van Garderen wordt de grondslag liooger en beter. Het hoogste punt is 3é Meters boven de Zuiderzee. Mi

12 5 3n ter proef ') iroudboomen liet bestand eschikt voor als bijv. van )dara, Cun Torreya enz. g opgedaan bij kleinere ijst der soor. omtrek van 5 is het niet soorten aan ^60 en zelfs n, dat voor aplaren niet n het voorexemplaren, ter te weinig Jemen, lende boom, er van vorst ia HORT., en mst gegeven, JK., Beligiosa % LDL. Voor idere hadden at ze inplaats rven. telt zich ook is niet ouder aan den zuider, waarschijnlijk ond bedekt met itim. De onder 1 houdesde, de 3 Coniferen zijn belegen; verderen beter. Het III. Abies pectinata De. De gewone zilverspar heeft jong zijnde veel van de voorjaarsvorst te lijden, wordt op 20jarigen leeftijd minder voor koude gevoelig en groeit dan alle overige vooruit. De gemeten exemplaren zijn in 1848 geplant en kunnen 36 jaar oud zijn. Deze spar verlangt eene beschutte standplaats. De Abies bifida SIEB. en Zucc. en de Abies firma SIEB. en Zucc, beide uit Japan ingevoerd in 1863, verschillen, althans wanneer ze jong zijn, weinig van elkander, ontwikkelen zich vroegtijdig en hebben daardoor van de voorjaarsvorst te lijden gehad, doch hervatten zich in den zomer. Het laat zich aanzien dat deze ouder en krachtiger wordende, meer bestand zullen zijn tegen het klimaat. IV. Abies amabilis J. FOEBES. Gelijkt eenigszins op de nobilis, doch wanneer ze bij elkander geplant zijn, dan is het onderscheid zeer duidelijk door de meer grijs zilverachtig groene kleur der naalden. De ontwikkeling is nog later dan bij de nobths en zelfs het laatst van alle Abies soorteu. De amabilis is voorzeker een der schoonste, kostbaarste en zeldzaamste soorten. Het grootste exemplaar zal 20 jaar oud zijn. V. Abies grandis LDL. Een prachtige boom, pyramidaal van vorm, de takken van boven tot onder gesloten, eenigermate waaiervormig afhangende. Deze soort heeft de langste naalden, lijdt met van de koude, maar wel eens, bij droge zomers, van de brandende zonnestralen. VI. Abies Pinsapo Boiss. Heeft met vele soorten Ahes gemeen om in de jeugd van voorjaarsvorst te lijden, doch later krachtig zich te ontwikkelen en door te groeien. Er is eene variëteit, die iets korter van naalden en wat donkerder van voorkomen is. Ook de Beginae Amaliae HORT. schijnt eene variëteit er van te zijn. VIL Abies lasiocarpa vera of Californica vera. Ontvangenonder beide namen, komt veel overeen met de beschrijving van ^èïes Gordoniana, ofschoon daarop niet toepasselijk is dat de emdknoppen dikwijls zouden bevriezen. De vorm doet denken *^^ 4? "*^^^* pectinata en ook aan de Abies Nordmanniana. VHL Picea Menziesii CARR. De beschrijving door Carrière van Picea Menziesii gegeven komt niet overeen of past niet op de soort als Menziesii ontvangen en sedert gekweekt: 11 est assez rare, que cette espèce atteigne 8 10 Metres de hauteur," want de exemplaren die zeker geen 25 jaren oud zijn, groeien zoo krachtig, dat het vermoeden gewettigd is, dat deze wel de dubbele lengte zullen bereiken. Daar deze soort zich bijzonder goed ontwikkelt op hooge zandgronden, zoo waren de door hem beschrevene Menziesii vermoedelijk op, voor die soort verkeerden grond geplant.

13 IX. Picea alba LK., A. coernlea J. POKBES. Sierlijk Yan vorm en kleur, schijnt geen boom van groote waarde te zullen worden. X. Picea rubra LK. Kenbaar aan roodachtige eindknoppen en bij zonderen vorm, goed onderscheiden van de Picea excelsa. De soort is zeldzaam, voor koude niet gevoelig, groeit matig, de coni zijn zeer klein. XI. Picea nigra LK., A. mariana MILL. Jong zijnde, goed te onderscheiden van de Europeesche Picea excelsa of fijnspar, daar de naalden fijner zijn, lichter van kleur en de ontwikkehng in het voorjaar later plaats heeft. In hoeverre deze als woudboom gelijk of achter staat bij de Europeesche fijnspar moet de tijd nog leeren. Het exemplaar dat gemeten is, zal 36 jaar oud zijn en heeft gunstige standplaats. XII. Picea orientalis CARE. Een zeer sierlijke soort, glanzend groen, korte naalden, dicht gevulde takken, heeft eerst langzaam gegroeid, doch nu beginnen de boomen zich krachtig te ontwikkelen. XIÏÏ. Picea excelsa LK. (fijnspar). Verlangt diep losgemaakten grond, groeit niet zoo snel als Pimus sylvestris doch de kwaliteit van het hout is fijner en zoo goed als van die uit noordelijker streken. XIV. Picea excelsa eremita CARE., Picea excelsa inverta CAEE., Picea polita CAEE., Picea Alcockiana CAEE., Picea Engelmanni CARE. Sedert 1862/3 ingevoerd, de exemplaren zijn nog te jong om daarover iets anders te kunnen mededeelen dan dat ze zeer veel van elkander in vorm en kleur verschillen, langzaam groeien, weinig van voorjaarsvorst lijden, terwijl daarentegen de Picea Jezoensis LDL. en de Picea Morinda LK. gebleken zijn, volstrekt niet tegen het klimaat bestand te zijn. XV. Larix europaea Dc, Larix pyramidalis. In groei zeer verschillend, de oudste exemplaren zijn in 1848/9 uitgeplant, kunnen 36 jaar oud zijn, deze groeien nu krachtig door en beloven boomen van waarde te zullen worden. Waar de grond niet zeer diep, los en schraal, dat is weinig humusrijk is, staan ze in groei veel achter bij Pinus sylvestris en fijnsparren. De kwaliteit van het hout overtreft, zooals bekend is, die van de meeste coniferen en zelfs in eenige opzichten die van den eik. De Larix americana pendula LoüD. en Griffithiana^ zijn van minder belang. De Griffühiana is na driemaal op nieuw geplant en telkens bevroren te zijn, niet meer aangekweekt. XVI. Larix japonica CARE. of Leptolepis GOED. In 1863 van v. Siebold ontvangen. Deze groeit krachtig,

14 !S. Sierlijk waarde te ndknoppen.cea excelsa. oeit matig, ng zijnde, excelsa of leur en de n hoeverre uropeesche at gemeten ats. ijke soort, ken, heeft omen zich diep losge- )estris doch üs van die i excelsa Alcockiirt 1862/3,arover iets an elkander vyeinig van ioensis LDL. niet tegen d a 1 i s. In in 1848/9 nu krachtig den. Waar g humusrijk ris en fijn- 3 bekend is, «zichten die ma zijn van I nieuw geingekweekt. pis GOED. it krachtig. laat zich veredelen op de Larix europaea, verschilt in vorm, ook in de coni, van de Larix europaea; schijnt krachtiger te groeien; de Pseudolarix Kaempferi GOED., is zeer sierlijk, doch vriest bijna elk jaar in en groeit nog heesterachtig. ' XVII. Cedrus Libani BAEKBL. Het grootste exemplaar kan wel 40 jaar oud zijn, het werd in 1849 of 1850 geplant. De Cedrus Libani vertakt zich spoedig in opgaande stammen; de jaarscheuten der koppen zijn hangende evenals bij den Cedrus Deodara, de kleur der naalden is met blauw groenachtige tint. XVin. Cedrus Atlantica MANETTI. Kennelijk van de Libani onderscheiden. De Cedrus Atlantica schiet hooger op, is pyramidaal met opgerichten kop als de Pinus Picea enz. De kleur is groener dan de Cedrus Libani. _ De Cedrus Deodara LOUD, en de variëteiten robusta HOET., viridis HOET. enz., zijn zeker de prachtigste onder de ceders. In 1848 werden er 300 Sjarige uitgeplant, ze groeiden uitmuntend ofschoon ze bijna jaarlijks van voorjaarsvorst leden, werden 4 a 5 Meter hoog, maar in den winter van 1860 stierven ze alle af tot op de sneeuw, die een paar voet hoog lag. Ze liepen weder krachtig uit, werden weder 5 Meter hoog, maar leden daarna zooveel door de vorst, dat ze na een paar jaar kwijnens geheel wegstierven. Een dezer, op Welna bij Epe geplant, is blijven leven en een prachtig exemplaar geworden. XIX. Pinus Stro bus L. Komt ook hier, tot dusverre (omdat het in het algemeen er voot gehouden wordt, dat vochtige grond geschikter is voor de Pinus Strobus of Weymouth), goed voort. De strobussoorten zijn vijfnaaldig. De excelsa tiert op hooggelegen grond niet, maar voortreffelijk daar, waar op een paar voet water is. XX. Pinus CembraL. groeit langzaam, maar vormt een prachtigen, pyramidaalvormigen, goedgevulden boom. Van deze zijn er twee goed te onderkennen verscheidenheden. De P. Strobus mriegata HOET., nivea CAEE., umbraculifera HORT., monticola N"TJTT., en Koraiensis SIEB. et Zucc. zijn zeer sierlijk, maar de meeste dezer groeien dan minder goed of verschillen weinig van de Strobus. XXI. Pinus Lambertiana DOÜGL. Door toevallige omstandigheden geraakten de voor jaren uitgeplante exemplaren in het ongereede en werd mijne aandacht daarop weder voor twee jaren gevestigd door een bericht daarover uit Duitschland. Deze den, waarvan de kegels op de tentoonstelling in 1878 te Parijs aanwezig, 45 Centm. lang zijn en 10 Centm. doorsnede hebben, wordt in Californië Sugar pine" genaamd, omdat de hars als die lang aan de lucht is blootgesteld geweest, een goeden suikersmaak heeft en door de inwoners als suiker-

15 surrogaat wordt gebruikt; terwijl de groote pitten, versch zijnde, een amandelsmaak hebben, geroosterd tot brood en koeken worden verwerkt, en dan het voortreffelijkste voedingsmiddel van de daar vrije indiaansche stammen uitmaken. Het is hier de plaats niet om analysen van zaden en nadere bijzonderheden mede te dealen, alleen nog dat op Schovenhorst en Grindhorst nu een paar jaar geleden eenige honderd twee- en éénjarige exemplaren zijn uitgeplant, die best groeien en waaruit reeds te zien is, dat ze behooren tot een geslacht van reuzen onder de dennen. Onder de P. Taeda L., ook wierooksdennen genaamd, meest alle drienaaldig, groeien de P. Taeda L. en P. mitis Mx. hier niet tot groote boomen. De P. insignis DOUGL. verdraagt onze winterkoude niet. XXn. Pinus Jeffreiji BALFOUK. Eerst in 1855 ingevoerd in Europa en omstreeks 1860 als 3 of 4jarig geplant. De hars er van is bijzonder aromatisch. De Pinus Fentzleyi. ANT. et KOTSCHT., schijnt anderen grond of ander klimaat te verlangen. DeP.pondorosa DOÜGL. is dezelfde als Ae Pinus Beardsletji HoET. die in Engeland en Schotland goed schijnt voort te willen en waarvan Carl Geijer hoog opgeeft. Hier heeft deze niet aan de verwachting voldaan. De exemplaren er van groeien niet flink op met rechten kop, maar blijven dwarrelig. XXIII. Pinus Pinaster SOLAND., P. maritima, Pinaster americana, Pinaster maritima enz, P. Hamiltonii en waarschijnlijk nog meer dezer, zijn alle min of meer variëteiten van de Pinaster. De meerdere of mindere gevoeugheid voor winterkoude schijnt samen te hangen met de streek vanwaar het zaad wordt bekomen. De vele boomen hier aanwezig, voortgekomen uit zaad van noordelijke streken of wel hier ter plaatse gewonnen, hebben niet van de vorst te lijden. Ze groeien krachtig, maar het hout is grof en los en heeft slechts eenige waarde als brandhout. XXIV. Pinus sylvestris L. De exemplaren waarvan de dikte en lengte is aangegeven, zijn genomen uiteenbosch in 1847 gezaaid op 0,30 M. gespitten grond. Een is er gevonden, die bij ruim 13 M. lengte een omtrek heeft van 0,76 op 1 M. De Pinus Pumilio HAENKE., P. Pumilio rostrata en uncinata CAEK. zijn zeer geschikt tot dekking, maar worden geen boomen. De Pinus sylvestris argentea STEV. is eene variëteit zonder mij bekende waarde. De Japansche Pinus Massoniana SIEB. et Zuoc. is niet aanbevelenswaardig; P. densiflora SIEB. et Zucc. in 1862 uit Japan ingevoerd, is donkergroen, goed gevuld, maar schijnt zich hier niet tot een grooten boom te ontwikkelen.

16 'sch zijnde, en koeken ingsmiddel et is hier nderheden Grindhorst éénjarige aruit reeds uzen onder genaamd,. muis Mx. \erdraagt ) ingevoerd it. De hars leren grond Beardsleyi it voort te heeft deze ran groeien elig. ia, Pinasii en waarvariëteiten igheid vóór )k vanwaar aanwezig, vel hier ter lijden. Ze leeft slechts n waarvan it een boseh r gevonden, op 1 M. De inata CAEK. )oomen. De zonder mij UGC. is niet ;n 1862 uit naar schijnt 1. XXV. Pinus Laricio Pom., Pinus Laricio s^ricta CAER., Pinus Laricio calabrica HOKT., Pinus Laricio Pallasiaca LOUD., Pinus Laricio altissima HORT. Deze komen in hoofdvorm en hoedanigheid vrij wel overeen. Ze munten uit door krachtigen groei boven den Pinus sylvestris. Of de kwaliteit van het hout gelijk staat of beter is, moet nog worden onderzocht. XXVL Pinus austriaca HORT. In hoeverre ook hier te lande deze soort (Schwarzkiefer)" verdient genoemd te worden, zooals in Duitschland:,,Der vorzüglichste Waldbaum" is nog niet beslist. Met de Pinus sylvestris door elkander geplant wint deze het ver in de lengte. Yergelijkende onderzoekingen over de kwaliteit zijn mij niet bekend. De Pinus pyrenaica LAPEIJR., Brutia TENORE, Salzmanni DUN AL., de rubra Mx. en de Benihamiana HARTW. zijn geene bijzondere vermelding waard, evenmin als de rigida MILL, en serotina Mx. die slecht groeien. De Araucaria imhricata PAY. die jaarlijks veel van de konijnen te lijden heeft gehad en daarenboven zoo langzaam groeit, werd tot voor een paar jaar verwaarloosd. Er zijn nog eenige exemplaren waaromtrent niets bijzonders is mee te deelen. De Gingko hiloha [Salishuria adiantifolia) SM., blijven op hoogen, drogen grond leven, maar worden geene boomen. Onder de Cephalotaxus zijn op Schovenhorst zeer schoone soorten, pedunculata SIEB. et Zucc, Fortunei HOOK, Mas et foem., drupacea SIEB. et Zucc, als siergewassen en nog eenige als potgewassen, maar kunnen evenmin als de Torreya nucifera SIEB. et Zucc, myristica HOOK FIL. en grandis FOR TUNE, voor het beoogde doel in aanmerking komen. Hetzelfde geldt van 12 soorten Taxus. Onder de vele prachtige soorten Thuiopsis zyn de Standishii CARR., laete virens LDL., dolahrata SIEB. et Zucc., urens SIEB. et Zucc, nog als siergewassen te noemen. Onder de zoo rijke versch.eidenheid van Chamaecyparis en Betinospora, waarvan de meeste nog geen 2 Meter hoogte bereikten, zijn er twee die aanleg hebben om ook hier boomen te worden. XXVIL Chamaecyparis Nutkaensis SPACH. (Thuiopsis boralis FiscH.) in 1851 in Europa ingevoerd, en XXVHL Chamaecyparis Boursierii DONE, in 1856 ingevoerd, meer bekend als Cupressus Latvsoniana, beide prachtig van vorm. XXIX. Cryptomeria japonica DON. Onder de zeven soorten Cryptomeria groeien de japonica en de Lobhii HORT. bijzonder prachtig. De japonica, die de langste is van die welke gemeten zijn,

17 10 heeft door storm en wind voor jaren den kop verloren; er is wel weer een nieuwe ingegroeid, maar daardoor toch minder lang. De Cunninghamia sinensis R. BR. of Pinus lanceolata LAMB. is gebleken niet bestand te zijn tegen de winterkoude. XXX. Thuya Menziesii DOUGL. of Lobbii HORT., gigantea NUTT. Onder de Thuya's groeien goed de occidentalis en de Vervaeneana HORT., beter de Menziesii of Lobbii en de gigantea, terwijl ook de Wareana DON. opmerking verdient als siergewas. Van de Biota's waarvan vele verscheidenheden werden aangekweekt zijn er nog slechts weinige overgebleven, omdat ze bleken voor hoogen, drogen grond ongeschikt te zijn. XXXI. Juniperus virginiana L. Onder de groote verscheidenheid van Juniperi, waarvan de communis, zoo de grond eenigszins leemhoudend is, in het wild groeit, is de roode ceder een boom, waarop in Duitschland bijzonder de aandacht als woudboom wordt gevestigd. Proeven aldaar sedert 1869 genomen, hebben bewezen, dat als de Juniperus virginiana goed wordt behandeld, en in lichten, frisschen, humusrijken en diep losgemaakten grond is geplant, daarvan in 45 jaren een opbrengst wordt verkregen, die meer dan dubbel zoo groot is, als van elke andere soort naaldhout. Het hout wordt in Europa voornamelijk gebruikt tot omkleeding van potlooden. Waar de Jun. communis op hoogen heigrond goed voorkomt, groeit ook de Jun. virginiana kra.chtig, terwijl het hout er in Noord-Duitschland van verkregen, nog beter geschikt voor het gebruik bevonden is dan dat, wat uit Amerika wordt aangevoerd, omdat het meer aetherische olie bevat, die verwijderd moet worden. Daar de voorjaren ge-punte Jun. virginiana best groeiden, is hier sedert 1876 eene kleine aanplanting van Sjarige planten geschied. De overige Juniperi waarvan de kweeking is beproefd zijn: Jun. drupacea, Oxycedrus, Oxycedrus echinoformis, communis variegata aurea, compressa, suecica, prostrata, recurva, squamata, chinensis, hibernica, japonica, Sabina, Sabina tamariscifoua en excelsa. Van deze komen er vele op dezen grond goed voort en zijn aanbevelingswaardig als heesters en siergewassen. XXXn. Tsuga Douglasii CARR. Onder de 41 soorten Tsuga canadensis CARR., Douglasii CARR., Hookeriana GARR. en Sieboldii SIEB. et Zucc, wordt als om strijd van vele zijden de Douglasii voor de groote houtcultuur aanbevolen. Overal waar op Schovenhorst de Tsuga Douglasii werd uitgeplant, groeide die voortreifelgk.

18 11 Van het oudste exemplaar is sedert jaren rijp zaad gewonnen, waarvan vele planten zijn gekweekt, die reeds 3 Meter en meer toog zijn. De Tsuga canadensis groeit zeer sierlijk, doch niet kracktig genoeg om er hier groote boomen van te verwachten. De Tsuga Brunoniana CARE. is gebleken voor hier ongeschikt te zijn. Van de Sciadopitys verticillata SIEB. et Ztrcc, die volgens Gould, Veitch en Fortune Meter hoogte bereiken, is op te merken, dat de 12 ISjarige exemplaren nog geen Meter hoog zijn, wat echter niet belet dat er mogelijkheid bestaat, dat daarvan hier ook boomen kunnen groeien, wijl het zich laat aanzien, dat de krachtige ontwikkeling of'groei weldra zal volgen. De Sequoia sempervirens ENDL. en de Taxodium distichum EiCH. vinden op droge, hooge gronden niet wat ze noodig hebben, om krachtig te kunnen groeien. De, Widdringtonia cupressoides ETSDL. oi juniperoides TSISDL. zijn slechts belangrijk als siergewassen. XXXIII. Wellingtonia gigantea LDL. op Schovenhorst uitgeplant, hebben slechts één winter van scherpe koude vergezeld van wind geleden, en wel van af den grond tot 3 Meter er boven, zoodat daardoor takken van eenige exemplaren zijn gestorven, wat echter niet heeft belet, dat de boomen krachtig doorgroeien, om misschien reuzen te worden, die waarschijnlijk menig mensehengeslacht zullen overleven. Als geschikt tot het aanleggen van bosch mits de grond behoorlijk zij losgemaakt, leidt dertigjarige proefneming en ondervinding aanvankelijk tot aanprijzing behalve de gewone P.sylvestris, van de P. laricio, altissima, P. Strobus, Tsuga P. Douglasii, de P. Menziesii, de Larix (onvermengd of vermengd met berk, beuk of pinussoorten). Indien de grond diep is losgemaakt, de ondergrond iets meer is dan zuiver zand, vermengd met wat mergel, en bij den aanleg door oudere bosschen beschut, zijn aanbevelingswaardig eenige Ahies- en P«cea-soorten. Voor vele soorten bestaat verder groote waarschijnlijkheid van deugdelijkheid, doch de tijd van onderzoek en vergelijking was nog te kort om daarover met grond te kunnen oordeelen. October 1S78., SCHOVENHORST, PUTTEN (Veluwe). SCHOBER.

19 NAAM. I. Abies nobilis LDL. II. Nordmanniana SPAOH. III. pectinata De. (zilverspar"). IV. amabilis FORBES, V. grandis LDL. VI. Pinsapo Boiss. VII. lasiocarpa vera of californica vera. VIII. Picea Menziesii CARR. IX. X. XI. XII. XIII. XIV. alba LK., A. coe rulea FORBES. rubra LK. nigra LK., A. mariana MILL. orientalis CARR. excelsa LK. (Fynspar), excelsa eremita CARR. excelsa inverta CARR, polita CARR. Aloockiana CARR Engelmanni CARR XV. Larix europoea De. XVI. japonica CARR. L. leptolepis GORD 12 VADERLAND. N. W. kust van Amerika, Noordelijke bergen van Californië. Noordelijk Azië, en de streken van de Adsbur. Midden Europa. N. W. Amerika. Noordelijk Californië. Alpenberg, streek van Grranada. Noordelijk Californië. Noordelijk Californië. Canada en Carolina. Nieuw Schotland, New Poundland en andere streken van N. Amerika. N. Amerika. Aziatisob Turkije. Alpen van M. Europa, vlakten v. Germanië en Scandinavië. Noord Amerika. Rotsgebergte. Japan. Japan. Alpen midden Europa, Carpathen, Zweden, gedeeltelijk Rusland. N. Japan. O o g 9 ^ ba "i "o S 0,95 0,43 1,28 0,22 0,60 0,72 0,56 0,74 0,95 0,54 0,18 0,66 0,32 5P g 11,20 7,20 14,22 5,18 6,65 9,70 6,50 8,65 8,24 6,4 13,40 5,65 1 Ö» rd 60 M. meer dan ,31 0, ,88 0,53 14,60 8, ; 1 XVII.,; XVIII. ^ XIX. Pir XX. XXL XXII. XXIII. XXIV. XXV. jj XKYÏ. i il XXVII. 1XXVIII. \t XXIX. 1 XXX. i 1 i XXXI. 1 XXXII. XXXIII ]s Ced ) ï ï ) Ch Cb ) ) Crj Th ) ) ) Ju) Tsi

20 , 13 =?=! ij H ^fl 11,20 7,20 14,22 5,18 6,65 9,70 6,50 8,65 8,24 6,4 13,40 5,65 ^ sl Hoo oorsp vade ,60 8,80 60 M. meer dan ! i,: 1 r '^i 'i 1 1 \ i NAAM. XVII. Cedrus Libani BABUEL. XVIII. Atlantioa MA NETTI. XIX. Pinus Strobus L. XX. Cembra L. XXI. Lambertiana DOü&L XXII. Jeffrey! BALE. XXIII. Pinaster SOL. XXTV. sylvestris L. XXV. Laricio POIK. P. Laricio stricta CARE. P. Laricio calabrica HOKT. XXVI. austriacahoet. XXVII. Chamaecyparis Nutkaensis SPACE. XXVIII. Chamaecyparis Boursierii DONE. XXIX. Cryptomeria japonioa DON. XXX. Thuia Menziesii DOÜGL. of Lobbii HoET. gigantea NüTT. XXXI. Juniperns virginiana L. XXXII. TsugaDouglasii CARB. XXXIII Wellingtonia gigantea LDL. VADERLAND. Syrië, Klein Azië, Libanon, Taurus. Canada, Vereenigde Staten, Missisippi. Alpen van Provence, Dauphiné, Stgrïe, Oostenrgk enz. Westzyde N". Amerika, N. Br. Noord Californië. Europa, Amerika enz. Midden en N. Europa, tot 70"^ en in Azië tot 63. Z. Europa en in vele gedeelten van Azië. Kalkacbtige gebergten van Carinthië, Styrië en van boven Oostenrgk, Moravië, Gallicië, Banat enz. N. W. Amerika. N. van Californië. Japan. Californië. Noordelijk Amerika. N.W. Californië Californië. a I'S lil o a "^ 0,68 0,50 0,76 0,50 0,18 0,50 0,60 0,96 0,48 0,70 tot 0,83 0,26 0,48 0,60 0,61 0,53 0,45 0,71 0,96 1,21 aa J S 6,20 13,22 6,88 11, ,10 11,08 6,20 7,05 6,45 4,60 5,24 6,85 13,25 9,54 TH ü ö s g 1 M 1 P

21

22

23

24

25

26