Een paar details in dit verhaal schetsen in grote lijnen de situatie van het volk Israël op dat moment:

Transcriptie

1 David en Doe g (Het leven van David, deel IV): preek over 1 Samue l Een paar details in dit verhaal schetsen in grote lijnen de situatie van het volk Israël op dat moment: [dia 1.1] Achimelech, de priester in Nob komt David ongerust (zeg maar gerust: in paniek) tegemoet. Toen Samuël naar Bethlehem kwam om David te zalven, kwamen de oudsten van die stad hem ook al bevend tegemoet (1 Sam. 16). Dat zegt iets over de tijd waarin Israël leefde. Iedereen is bang. Dat is natuurlijk geen compliment voor Saul. Zijn koningschap had bepaald niet gebracht wat de mensen hadden gehoopt toen ze om een koning vroegen (1 Sam. 8). De beloofde rust in het beloofde land was ver te zoeken. Niemand zit onbezorgd onder zijn eigen wijnrank of vijgeboom. Dat is een beeld dat de Bijbel gebruikt voor de rust die God voor zijn volk in gedachten had (1 Kon. 5:5; Micha 4:4). De enige die hier wél onder een boom zit is Saul, maar hij zit met zijn speer in de hand en ook hij is ongerust, beter gezegd: paranoïde. Hij voelt zich alleen en is bang dat zijn mannen hem in de steek zullen laten. Saul is allang niet meer bezig met God, hij is het centrum geworden van zijn eigen koninkrijk. Een koninkrijk dat weinig meer met God te maken heeft. Saul gebruikt beloftegrond om mensen aan zich te binden (22:7) Saul gebruikt wat God geeft voor zichzelf. [dia 1.2] Het heiligdom bevindt zich te Nob. De tabernakel was na de verwoesting van Silo (waar Eli rechtsprak) verplaatst naar Nob. [dia 2] Dichtbij de plaats waar Saul regeert (Gibea) en ook iets dichterbij Jeruzalem, waar later de tempel gebrouwd zal worden. Maar het is echt iets voor Saul om op enige afstand van het heiligdom te regeren. Bovendien: de tabernakel is een lege huls: de Ark staat namelijk nog steeds in het huis van Abinadab in Kirjat-jearim (1 Sam. 7:1). Niet alleen het volk, maar ook het heiligdom heeft geen rust.

2 [dia 3] Abimelech is een zoon van Achitub. Uit 1 Sam. 14 weten we dat Achitub een broer was van Ichabod, die de zoon was van Pinechas, de zoon van Eli. Het verhaal zegt dus Niet alleen iets over de mensen, het heiligdom en de koning, maar ook over de priesters van die tijd: een halfslachtig priesterschap dat waakt over een lege huls: een tabernakel zonder Ark. Abimelech zelf speelt een dubbelrol: hij neemt het eerst op voor David maar later (hst 22) kiest hij voor Saul. Niet dat het helpt. Niet-kiezen. Neutraal zijn. Slap zijn. Typisch Eli, typisch Abimelech. [dia 4] En dan Saul, maar dit kunnen we nauwelijks een detail noemen. Steeds als je denkt dat het niet erger kan, doet Saul er nog een schepje bovenop. Terwijl David definitief op de vlucht is vergrijpt Saul zich aan de priesters van de HEER (22:17). Saul geeft opdracht om Nob in de ban te doen, iets wat hij eerder niet deed bij Amelek, een volk dat in de Bijbel staat voor alles dat kwaad is. De koning van Amelek wordt door Saul gespaard maar de priesters van de HEER gaan eraan. 85 mannen in een priesterhemd. Plus alle andere mannen, vrouwen, kinderen, baby s, dieren. Saul barst uit in een demonische woede. Heel Nob wordt door Saul uitgemoord. Inclusief de 85 priesters uit het huis van Eli. Saul voert hier het oordeel uit over het huis van Eli. Het oordeel dat God aan Samuël bekend had gemaakt (1 Sam. 3). Saul zelf is natuurlijk niet te verontschuldigen. Zoiets doe je niet. Hij doet het ook heel bewust (zie tekst). Een goed voorbeeld hoe God mensen gebruikt terwijl dat intussen niet buiten de verantwoordelijkheid van die mensen zelf om gaat. Zoals de Farao, nu ook Saul. Kijk, God heeft de regie maar Saul blijft verantwoordelijk voor zijn eigen daden. God neemt jou en mij voor 100% serieus. Zoals Hij dat deed bij Saul. De keuze is aan jou. Er is altijd genade, ook in het oordeel. Abjatar is daar een mooi voorbeeld van. Hij vindt genade in de armen van David die zich over hem ontfermt. Genade is nooit ver weg. Maar je moet wel kiezen, vluchten. t Is niet best allemaal. De mensen zijn bang. Er is geen plaats voor God. De priesters zijn slap en de koning is bezeten door een kwade geest. Ja, er is één lichtpuntje. [dia 5] Davids aanhang groeit. Weliswaar met een zooitje ongeregeld, maar toch.

3 Wat moeten wij daar nou mee? Met zo n bijbelgedeelte? Ik stel voor dat we het volgende doen: in de wereld van Israël onder Saul herkennen we onze leefomgeving. Weinig ruimte voor God. Onzekerheid alom. En in Davids woestijntroep herkennen we onszelf. Zooitje ongeregeld, maar toch. Het is net zoals in de tijd van Jezus in Israël. Als je hem volgde had je het zwaar. En de enige die zien dat Hij koning is dat zijn zijn volgelingen en de demonen (o.a. Matt. 8; Marcus 3). Zoals in deze geschiedenis alleen de Filistijnen David koning noemen (21:11). Zo is het ook nu. [dia 6 leeg scherm] De geschiedenis speelt zich af in het heiligdom van Nob. Op sabbat. Dat weten van Jezus, die deze geschiedenis aanhaalt in zijn gesprek met de Farizeeën die hem en zijn leerlingen ervan beschuldigden dingen te doen die op sabbat verboden waren. Deze geschiedenis speelt zich af op sabbat, de dag die aan God gewijd is, in een heiligdom. Een heiligdom is ook een plaats die gewijd is aan God. Dat zou je kunnen vergelijken met een kerk op zondag. Doe dat maar, met deze plaats. Hier, nu vanochtend en volgende week, als we samen het Heilig Avondmaal vieren. Maar je kunt op twee manieren in de kerk zitten en avondmaal vieren. Zoals David. Of als Doëg. Laten we beginnen met de laatste: Doëg, de Edomiet. Een nakomeling van Esau. Doëg is opzichter van Sauls herders (21:8). Waarschijnlijk wordt hiermee bedoeld: hoofd van Sauls paleiswacht. Doëg had dus een belangrijke positie aan het hof van Saul en hij moet goed op de hoogte zijn geweest van wat er speelde tussen Saul en David. Hij kende David goed. Heeft met hem aan tafel gezeten. Doëg is sluw, een geslepen politicus. Hij is in Nob vanwege een of andere verplichting aan de HEER (lett. afgezonderd voor de HEER, 21:8), voor een reinigingsritueel of een ritueel van boetedoening misschien maar als hij David ziet, ziet hij zijn kans schoon. Een kans om een wit voetje te halen bij Saul. David weet trouwens ook wel hoe laat het is als hij merkt dat Doëg ook in Nob verblijft. In hoofdstuk 22 zegt David tegen de enige overlevende van het bloedbad in Nob (Abjatar): Toen ik die dag in Nob merkte dat de Edomiet Doëg er ook was, was ik er al bang voor dat hij Saul zou inlichten.

4 In Doëg schuilt het levensgrote gevaar van religie. Hij is ook in het heiligdom, laten we dat niet vergeten. Hij was daar niet om David te verraden maar vanwege een serieuze, godsdienstige zaak. En toch is hij niet met zijn hart bij God. Het ene moment ondergaat hij vroom de rituelen in de tabernakel, het volgende moment doodt hij eigenhandig alle priesters van datzelfde heiligdom. Dat is natuurlijk behoorlijk extreem. Maar toch. Je kunt dus in het heiligdom zitten terwijl je niet met je hart bij God bent. Sterker nog, je bent er niet voor God maar voor jezelf. Je bent hier niet om jezelf in dienst te stellen van God maar om God te gebruiken. Om een vroom sausje over je leven te gieten. Je geeft je niet over aan God maar zoekt een dekmantel om je ik, je eigengerechtigheid wat op te poetsen. Ik ben niet zoals de anderen op mijn werk of op school. Ik ga naar de kerk Doëg is netjes. Doëg kan zich niet voorstellen dat iemand het heiligdom binnenkomt zoals David. Buiten adem, manipulerend en graaiend (geef me vijf broden!) Doëg volgt de regels. Alleen, kerk of heiligdom staan voor hem in dienst om hogerop te komen in de politiek. Het kan zomaar. Het kan er ook in sluipen. Dat je de verbinding met God verliest. Je zingt, je noemt de Naam van God, je bidt, je luistert maar er kruipt een onecht toontje in. Iets on-echts, iets oneerlijks. In plaats van dichter bij God te komen, raak je verder bij Hem vandaan. In religie schuilt het gevaar dat je God gebruikt in plaats van Hem te gehoorzamen. Het kan zijn dat dan de verkeerde dingen belangrijk worden. En dat, als er anderen komen die die dingen waar jij zo aan gehecht bent, bedreigen en voor jouw gevoel ontheiligen, je afhaakt. Het kan zelfs zijn dat je je energie dan richt tégen het heiligdom. Tegen datgene dat je vroeger zo lief was. Dat je de kerk de rug toekeert. Verwoest, zoals Doëg. Maar dan met woorden. Genoeg Doëg. David is een goed tegengif. Iemand met Godsbesef. Iemand die echt, eerlijk is. Angstig eerlijk tegenover God. Als David bij Abimelech komt zegt David De koning heeft me belast met een opdracht waarvan niemand iets mag weten.

5 Wacht even. Is dat wel helemaal eerlijk? Sommigen zeggen: David liegt. Begrijpelijk misschien, maar hij liegt. Hij is gewoon op de vlucht. Niks geheime opdracht. Maar denk nu eens na. David wás toch in het geheim in de besloten gemeenschap van Bethlehem gezalfd? Hij had toch een geheime missie, in opdracht van de Koning: God? Ja, natuurlijk hoort Abimelech in zijn woorden: de koning, Saul. Maar David is op z n hoede. Abimelech was priester in wat Saul gebruikte als zíjn heiligdom. In dienst van Saul. Twee dingen wijzen in die richting: het zwaard van Goliat werd daar als nationale trofee bewaakt. En iemand uit de hofhouding van de koning gaat juist daarheen om aan zijn religieuze verplichtingen te voldoen. David is op z n hoede. Maar hij komt het heiligdom binnen als vluchteling. En vraagt brutaal om wat brood. Gewoon brood is er niet. Wel heilig brood. Brood dat gewijd was voor de dienst aan God. Toonbrood. Maar daarmee bedoelen we geen showbrood, maar letterlijk: brood dat voor het aangezicht van GOD lag. Dat brood was, omdat de Ark op een andere plaats stond, het meest heilige dat er in het heiligdom te vinden was. Het enige dat het brood scheidde van het heilige der heilige (de meest heilige ruimte) was een gordijn. Twaalf broden, die staan voor de relatie tussen God en zijn volk. Wat het brood heilig maakte was de afstand tot de troon van God in het meest heilige deel van het heiligdom. Iedere Sabbat-morgen werden de broden ververst door nieuwe, die dan in twee rijen van 6 op een gouden tafel werden gelegd (Lev 24:5 9; Ex. 26:35). De enige die ervan mochten eten waren de priesters zelf, en wel op een heilige plaats, dus binnen de muren (of doeken) van het heiligdom. Abimelech buigt de regels. Want David en zijn mannen zijn geen priesters en zij nemen de broden mee de woestijn in. Nood breekt wet, moet Abimelech gedacht hebben. Jezus laat later weten dat Hij het met Abimelech eens is. Ik denk dat Abimelech zonder het zelf te weten op een hele diepe manier de geest van de wet onderscheidt: zoals Jezus als Gods gezalfde met zijn mannen mocht eten op Sabbat omdat Hij belangrijker was dan de Sabbat, zo mocht David met zijn mannen eten van het heilige toonbrood. Abimelech vervult hier door een uitzondering te maken en zonder het zelf te weten, de wet van God door ruimte te maken voor Gods gezalfde.

6 Het lijkt op wat wij volgende week gaan doen. Brood dat apart gezet is voor plechtig religieus gebruik, ons Heilig (daar heb je dat woord weer!) Avondmaal, opeten. Als waren wij bij David. Trouwens, je hoort bij Jezus. En hoe doe je dat, volgende week? Kom je dan ook op de vlucht, brood halen, brood en wijn? David komt naar het heiligdom met een lege maag en ongewapend. Pakt brood waartoe hij niet gerechtigd is plus het wapen van Goliath. Hij vertrekt met volle maag en klaar voor het gevecht, de wereld in. In de Bijbel staat het zwaard voor het Woord van God. Dat is niet zomaar een wilde associatie. Lees Hebreeën 4. Als David naar Nob komt, komt hij niet alleen voor het brood. Hij komt ook voor het Woord van God. Om God te raadplegen. Dat weten we van Doëg (22:10). Als je zó komt, dan krijg je wat. Als vluchteling, vrijmoedig vragend. Met een lege maag. Op zoek naar een Woord van God. Een detail uit de tekst: wanneer David bij de koning van Moab is, zegt hij: Sta mijn vader en moeder alstublieft toe om naar uw grondgebied uit te wijken tot ik weet wat God met mij voorheeft. (22:3) Aan zoiets kan je zien dat David niet hypocriet is. Hij wil echt weten wat God met Hem voor heeft. En dan staat er ineens een profeet op, uit het niets: Gad ( Blijf niet in de bergen, maar ga naar het land van Juda. ) Ik zou tegen iedereen vanmorgen willen zeggen: als je zo naar de kerk gaat en als je zo aan tafel komt, dan komt er een Woord, dan wórdt je gevoed, dan láát God weten wat Hij met je voor heeft. Echt. God heeft met David voor dat hij de nieuwe koning wordt die het volk een stukje dichterbij de beloofde rust in het beloofde land brengt. Zijn mannen volgen hem. Een zooitje ongeregeld, maar toch. Zij mogen straks genieten van die rust, in Jeruzalem, waar David koning wordt. Volg jij koning Jezus maar. Dan is dat Woord ook voor jou. Dan mag je met Hem mee-regeren, dan erf jij het land, dat nieuwe land waar iedereen onder zijn eigen druivenstruik mag zitten. Dat land waar geen vijanden meer zijn. Waar God is. Heel dichtbij. Daar mag jij onderkoning, onderkoningin zijn.

7 Weet je, dat mag nu al. Dat Woord dat heb je. Het is voor jou. Zoals het voor de mannen van David en van Jezus was, nog voordat zij verhoogd werden. David in Hebron, later in Jeruzalem. Jezus in de hemel. Nog voordat zij koning werden, nog in de woestijn dus was dat Woord voor hen. Dat Woord maakt sterk. Het maakt je leven niet makkelijk, maar wel sterk. 1 Het draagt een belofte, er zit toekomst in. Vertrouw erop, leef ernaar. Praat erover. Het Woord dat sterk maakt. En het brood dat vult. Het brood waartoe je niet gerechtigd bent. Maar waarmee je de wereld weer in kunt. Tot slot een quote uit Johannes 16, van Jezus zelf: Ik heb dit gezegd opdat jullie vrede vinden bij mij. Jullie zullen het zwaar te verduren krijgen in de wereld, maar houd moed: ik heb de wereld overwonnen. (vers 33) Maar wees geen Doëg. [amen] 1 Lees Johannes 16:1-16.

8 Liturgie: Welkom, votum (d.m.v. Ps. 67:1), gevolgd door zegengroet en (gezongen) amen. Ps. 75 in wisselzang (vers 1 en 6 allen, vers 2 en 4 mannen en vers 3 en 5 vrouwen) Voorlezing van de wet GK 158 (2x) 1 Samuel (als het even kan door twee lezers, achter elkaar) Preek Ps. 34:1,2 en 3 Lezen avondmaalsformulier (deel I) GK 157 Gebed Mededelingen en collecten Ps. 46:1,2 en 3 Zegen