MAANDAG 27 NOVEMBER 2017

Transcriptie

1 MAANDAG 27 NOVEMBER 2017

2 Kennis delen NIEUW 2018: Merosch linkedin.com/company/merosch merosch.nl merosch.nl/living-lab

3 Programma Inloop koffie / thee Welkom intro Merosch Arnoud Matser (dagvoorzitter vanuit Merosch) Kennismakingsronde deelnemers, eigen vragen toelichten Actuele ontwikkelingen wet- en regelgeving (EPA, EED, Wet milieubeheer, etc.) Ed Blankestein (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) Praktijkvoorbeelden Er is zoveel te verdienen Rene Vonk (Energiemissie) Pauze Pilot EPK-kantoren Bert Elkhuizen (E-Nolis) Monitoringservaringen uit de praktijk Arnoud Matser (Merosch) Afsluiting Arnoud Matser (dagvoorzitter Merosch) Einde / Borrel *Het is de bedoeling dat er tussendoor interactie is en ontstaat, dus voel je vrij om vragen te stellen.

4 Missie: Het moet en kan beter! Arnoud Matser Merosch

5 Medewerkers

6 Prachtige projecten Energieneutrale school Kapelle Renovatie gymzaal 1955 Merwedekanaalzone Utrecht Circulair Hofstad Houten Gasloze wijk Kanaleneiland Energieneutraal RijswijkBuiten Renovatie VO Comenius Lyceum Circulair Buiksloterham A dam Energieneutrale IKC Zeven Zeeën

7 Kennismakingsronde

8 Regelgeving en handhaving rondom duurzame gebouwen Energielabel C verplichting kantoren Ed Blankestijn/Alfred van Kessel RVO.nl Merosch Open Source 8 27 november 2017

9 Energielabel C voor kantoren Pijler energiebesparing in energieakkoord 100 PetaJoule (PJ) extra energiebesparing in PJ dienstensector, 12 PJ industrie Afgesproken investeringspakket Energielabel C-verplichting kantoren 8,6 PJ in 2023 Verkenning naar uitbreiding andere sectoren Merosch Open Source 9 27 november 2017

10 Waarom beginnen met eisen energielabel kantoren? Merosch Open Source november 2017

11 De verplichting in het kort Verwacht wordt dat ieder kantoor groter dan 100m 2 in 2023 minimaal energielabel C moet hebben. Dit betekent een Energie-Index van 1,3 of beter. Uitzonderingen: Kantoor(ruimte) gebruikt als nevenfunctie (<50% gebruiksoppervlak heeft kantoorfunctie) Monumenten (Rijk/prov./gem.) *beschermde stads- en dorpsgezichten behoren hier niet toe Binnen 2 jaar te slopen/ transformeren/ onteigenen panden Merosch Open Source november 2017

12 Voldoet u al? Groene vs Bruine kantoren, PropertyNL november 2017

13 Voldoet u al? Merosch Open Source november 2017

14 Naar een geldig Energielabel C Merosch Open Source november 2017

15 Naar een geldig Energielabel C Vraag een maatwerkadvies aan U vindt een gekwalificeerd adviseur op Verken de volgende financiële regelingen EIA [W] Energieprestatieverbetering bestaande bedrijfsgebouwen ISDE zonneboilers, warmtepompen & biomassaketels SDE+ hernieuwbare energietechnieken; biomassa, geothermie, water, wind, zon MIA\Vamil voordelig investeren in milieuvriendelijke technieken Voer de maatregelen uit Laat een nieuw energielabel opstellen Uw adviseur meldt het label af Merosch Open Source november 2017

16 Schatting stand van zaken Kantoren : panden 85 miljoen m² oppervlakte kantoren met energielabel kantoren met label C of hoger >20% voldoet nu aan wetgeving ca. 53% Merosch Open Source november 2017

17 Wat kost het naar C-label? EIB onderzoek Totaal bijbehorende geschatte investering: 1 mrd euro Groene vs Bruine kantoren, PMerosch Open Source ropertynl november 2017

18 Wat kost het naar A-label? EIB onderzoek Totaal bijbehorende geschatte investering: 1,4 mrd Merosch Open Source november 2017

19 Voorbeeld F -> C Maatregelen (met invloed op het energielabel): - conventionele TL verlichting vervangen door LED verlichting met daglichtafhankelijke regeling en aanwezigheidsdetectie. - de (HR) beglazing in de buitengevel is voorzien van zonwerende folie. Overige maatregelen: - Werk in de avonduren: thuiswerk - ICT deels extern - Koffie-automaten vervangen door energiezuinige - Isolatie van verticale verbinding tussen bouwlagen Bouwjaar: 2001 Aanpassingen: Merosch Open Source 27 november 2017

20 Voorbeeld G -> A Maatregelen (met invloed op het energielabel): - Plaatsen van een gasabsorptiewarmtepomp als eerste warmte-opwekkier - Na-isoleren van alle buitenwanden (ongeïsoleerde spouwmuren) - Ca 40% van de conventionele TL en PL armaturen ombouwen en/of vervangen door LED armaturen. - Gebalanceerd mechanisch ventilatiesysteem zonder warmteterugwinning (WTW) en zonder debietregeling vervangen door een gebalanceerd mechanisch ventilatiesysteem met WTW en debietregeling. Bouwjaar: 1930(?) Aanpassingen: Merosch Open Source november 2017

21 Bewegen? Merosch Open Source november 2017

22 Beweging door Wetgeving Vanaf 2023 label C Energiebesparende maatregelen TVT 5 jaar Marktwerking Financiers Streep door de (her)financiering van panden zonder groen label. Merosch Open Source november 2017

23 Het is belangrijk voor Het milieu Omdat ± 40% CO2 uitstoot voortkomt uit gebouwen De gebruikers Omdat goed onderhouden gebouwen bijdragen aan veiligheid, comfort en gezondheid van gebruikers De kosten Omdat het kosten bespaart op energie en onderhoud Merosch Open Source november 2017

24 Het levert op Verlaagd risico op belegging Gebruikstevredenheid Huurinkomsten Economische veroudering Exploitatiekosten Kans op leegstand Imagovoordelen Financiële incentives door overheid en banken Merosch Open Source november 2017

25 Start nu met verduurzamen Anticipeer op de toekomst Hulpmiddel Mutatiemomenten/DMOP Let op huurcontract Maak gebruik van subsidies Merosch Open Source november 2017

26 Handhaving De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) beboet 26 eigenaren van utiliteitsgebouwen wegens de verkoop van een gebouw zonder energielabel. Utiliteitsgebouwen zijn gebouwen die niet voor wonen zijn bedoeld. Met een energielabel kan de koper zien hoe energiezuinig het gebouw is en waar mogelijkheden liggen voor verbetering. De hoogste boete bedraagt ruim euro. Merosch Open Source november 2017

27 Optimaliseer beheer Groot besparingspotentieel beter inregelen klimaatinstallaties Merosch Open Source november 2017

28 Aanvulling Erkende Maatregelen Wet Milieubeheer per 2018 Energie registratie- en bewakingssysteem (EBS) Borgen optimale energiezuinige instellingen van klimaatinstallaties voor verwarming, -koeling en ventilatie. automatisch registeren van energieverbruik het analyseren van energieverbruik en/of aansturing door een EBS. EBS heeft een rapportagefunctie met overzicht van energieverbruik per dag, week en jaar per kalenderjaar Merosch Open Source november 2017

29 Voor welke sectoren EBS verplicht per 2018? EML voor bedrijfstakken EBS 1. metalelektro en mkb-metaal Nee 2. autoschadeherstelbedrijven Nee 3. gezondheidszorg- en welzijnszorginstellingen Ja 4. kantoren Ja 5. onderwijsinstellingen Ja 6. commerciële datacenters Nee 7. rubber- en kunststofindustrie Nee 8. levensmiddelenindustrie Nee 9. agrarische sector Nee 10. mobiliteitsbranche Nee 11. sport en recreatie Ja 12. hotels en restaurants Ja 12. drukkerijen, papier en karton Nee 14. bedrijfshallen Nee 15. bouwmaterialen Nee 16. meubels en hout Nee 17.tankstations en autowasinrichtingen Ja, tankstations 18. verf en drukinkt Nee 19. detailhandel Ja Merosch Open Source november 2017

30 Nieuwbouw: BENG eisen 2021 EPC wordt vervangen. Overheidsgebouwen 2019 Merosch Open Source november 2017

31 Niets doen kan niet meer. Iedere gram CO2 telt. Merosch Open Source november 2017

32

33

34

35

36

37

38

39 ?

40 Pauze

41 Bert Elkhuizen 27 november 2017

42 Inhoud Introductie EPK Wat is de Energy Navigator Resultaten EPK-kantoren

43 EPK-Kantoren pilot EPK = APK voor gebouwen ; EPK komt voort uit het Energieakkoord; In totaal 9 EPK gebieden gedefinieerd, waarvan vastgoed er één is; Opdrachtgever: Ministerie van Binnenlandse Zaken Scope EPK Kantoren: 14 gebouwen; variërend van m 2 tot m 2, Energielabel A tot en met F, Single & multi tenant; Deelnemende partijen: Hoofddoel van de EPK pilot voor Kantoren: - Testen van de Energy Navigator als methodiek op output en bruikbaarheid voor toezichthouder, keurder en de drijver van de inrichting*

44 Zie film op

45 Unieke Energie Benchmark: met weinig gegevens inzage krijgen in energiebesparingspotentieel Must haves: 1. Jaarrekening van energie 2. Energielabel* 3. Adres 4. Functie 5. BrutoVloerOppervlak (BVO) Nice to haves: Bezettingsgraad; Leegstand Openingstijden Fte/m2 Autonome processen (bijv. datacenter) & MJ Toegevoegde waarde voor verschillende stakeholders in de commerciële vastgoedmarkt: 1. Huurders 2. Eigenaren / investeerders; 3. Technisch dienstverleners; 4. Property managers; 5. Consultants; 6. Overheden; *Indien niet beschikbaar het bouwjaar of renovatiejaar

46 Remote Smart data analytics = hybride method (monitoring en energie model) Bruto Vloer Oppervlak Buiten klimaat Elec Uur data limme meter Gas Input Smart engine Output

47 Energieanalyse: zonder het gebouw te bezoeken weten welke maatregelen u moet nemen om de gebouwprestatie te verbeteren Geautomatiseerde uurwaarden* analyse van slimme meter; Er hoeven geen additionele meters geïnstalleerd te worden; Het pand hoeft niet bezocht te worden; Output zijn energiebesparende maatregelen: Operationele verbeteringen (bijv. kloktijden of inefficiënte WKO); Asset verbeteringen (bijv. isolatie, CO 2 geregelde ventilatie)); Verduurzamende maatregelen (bijv. WKO, PV, wind); Inclusief business case met terugverdientijden; *uurwaarden = uurlijkse energie afname van gas, elektriciteit, warmte, koude op hoofdmeterniveau

48 Resultaten zijn vergelijkbaar met eerder geanalyseerde 300+ gebouwen 14 Gebouwen 5 Partijen hebben pilotgebouw aangedragen Gemiddelde operationele besparing van 3,30/ m 2 26% 5917 ton CO 2

49 Overzicht resultaten Energiebesparende maatregelen EPK Isoleren van Gevel / vloer / dak X 1 X Relatie met Energielabel Erkende maatregelenlijst kantoren Doelmatig beheer en onderhoud gas data niet compleet Energie-audit EED Gebouw Energielabel B B A+ A A C F F A E E D B EI 1,08 1,08 0,62 0,88 1,00 1,17 1,68 1,62 0,88 1,53 1,56 1,41 1,14 BVO HR++-glas X X E E Warmteterugwinning LBK (twin coil) X 4 X B D D D Energiezuinige verlichting: TL5 en adapter in bestaande armatuur X 10 X C C C Vraagsturing ventilatie op basis van CO 2 (4 zones per etage) X X X X X X X X X X X X X PhotoVoltaisch op dak X X A A A+ A A B A+ B X X X Energiezuinige warmteopwekking HR-107; natuurlijk moment X 815 X X X WarmteKrachtKoppeling X X X X X X X Warmtepomp i.c.m. aquifer (WKO) X X A++ A+ A+ X X X Gebouwgebonden windturbines X X X X X X X X X X X X X X Te hoge temperatuur instelling in nacht / weekend (nachtverlaging) X X X X X X X X X Bedrijfstijd ventilatie; uitschakelen ventilatie buiten gebruikstijd 2 X X X X X X X X X X Bedrijfstijden installatie; te vroeg opstarten installatie 6 X X X Stooklijnen / stookgrenzen installatie te hoog ingesteld 5 X X X X X X Onnodig aanstaan apparatuur buiten gebruikstijd 9 X X X X X X X X X Onnodig gelijktijdig verwarmen en koelen X X X X X Niet optimaal functionerende WKO / warmtepomp / ketel X X X X X X X

50 De impact op nationaal nivo is groot Koppeling Energielabel C verplichting aan de werkelijke operationele energieprestatie levert 13,6 PJ aan extra energiebesparingspotentieel. Dit is een verdubbeling van het wettelijk opgelegde besparing potentieel 67 PJ 4,8 PJ 8,6 PJ 13,4 PJ - - = 26,8 PJ 40,2 PJ Totaal primair energieverbruik Kantoren Bron: ECN 67 PJ staat voor jaarlijks primair energiegebruik kantoorgebouwen in Nederland 4,8 PJ is besparing Erkende maatregelenlijst (Wmb) 8,6 PJ is besparing wettelijke verplichting Energielabel C 13,4 is EPK-operationele efficiëntie verbetering uitgaande van 20% (voorzichtig ingeschat) Erkende maatregelen + Energielabel C verplichting Additionele energiebesparing door het toevoegen van EPK-operationele maatregelen Totaal primair energieverbruik Kantoren na realisatie van besparingen

51 Stakeholders in de markt zijn enthousiast Partijen zijn content met de Energy Navigator methodiek: RUD* s: Kunnen op afstand handhaven o.b.v. management by exception ; Vinden het fijn als de markt een methodiek aangeeft waarmee zij willen werken, op dit moment hebben ze zeer veel discussies over de Erkende maatregelen (met name over terugverdientijden); Vastgoedpartijen (eigenaren): Methodiek bevalt prima. Het geboden nieuwe inzicht is op meerdere vlakken inzetbaar dan enkel EPK; Is kosteneffectief en primaire proces in gebouw hoeft niet verstoord te worden (bijv. uitgebreide fysieke inspecties); Forse energiebesparing realiseren ook bij gebouwen welke aan Energielabel C-eis voldoen Brancheorganisaties: Algemeen: enthousiast over de uitkomsten en de call-to-action ; ISSO: onderschrijft de analysemethode; Algemene aandachtspunten: Data beschikbaarheid voor m.n. energieanalyse: data was niet altijd voorhanden (4 van de 14 gevallen); Energieanalyse: hoewel uitkomsten onderkend worden, is het toch vaak een black box. In het vervolg zal hier met een externe certificering en trainingen/opleidingen aandacht aan gegeven dienen te worden; Er dient een wettelijk kader te zijn om de EPK-Kantoren succesvol te implementeren (Wmb, omgevingswet?); RUD s: moeten nu nog vanuit Ministeries noodgedwongen vasthouden aan de Erkende maatregelenlijst, afwijken kan maar dan moet er sprake zijn van een geaccrediteerde methode; Onafhankelijkheid: Energy Navigator is inmiddels onderdeel van een onafhankelijke e-nolis bv RUD: RijksUitvoeringsDienst

52

53 Energie Benchmark versus de Energie Benchmark van de Energy Navigator Energieverbruik / m Zieke panden met zieke panden vergelijken de werkelijke prestatie vergelijken met de optimale prestatie conform energielabel

54 Geautomatiseerd operationele inefficiëntie opsporen vanuit slimme hoofdmeter data energie Opwekkingsrendement van verwarming of koeling is verdacht laag Instabiele regeling van installaties Ventilatie blijft ingeschakeld buiten gebruikstijd Onjuiste schakeling van bi-valente systemen; bijvoorbeeld de volgorde schakeling ketels en warmtepomp niet goed Kloktijden HVAC-installatie komen niet goed overeen met gebruikstijden van gebouw Kloktijden E-installatie komen niet goed overeen met gebruikstijden van gebouw Grote mate van gelijktijdig verwarmen en koelen Nacht-/weekend verlaging temperatuur niet geactiveerd Afgenomen elektrisch vermogen in nacht-/weekend te hoog. Veel apparaten blijven onnodig ingeschakeld

55 Fossiel efficiënt Duurzame energie Asset Energetisch en economische haalbaarheid HR++ isoleren warmteterugwinning CO 2 sturing ventilatie verlichting WKO / warmtepomp PV op dak windturbine op dak Warmtekracht koppeling

56 Overall resultaat TVT 15 jaar TVT 10 jaar TVT 5 jaar vraagreductie duurzame energie fossiel efficiënt

57 Arnoud Matser Merosch Monitoringservaringen uit de praktijk

58 Projecten Energieneutrale stadsdeelwerf Energieneutrale school Kapelle Kantoor Kwakernaak Renovatie HAVO De Hof Energieneutrale IKC Zeven Zeeën Energieneutrale school Haarlem

59 Energieneutrale Stadsdeelwerf Conclusies na 2 jaar monitoring: PV presteert volgens prognose (minus kleine storing) SPF verwarming wordt niet gehaald SPF koeling wordt wel gehaald Onbalans WKO Luchtkwaliteit wordt gehaald Vervolgactie: Regeltechnische optimalisatie om balans te herstellen en rendement te halen Resultaat: Goed rendement en balans WKO

60 Energieneutrale school Kapelle Conclusies na 1 jaar monitoring Luchtwarmtepomp levert 100% warmte door storing w/w-warmtepomp Geen gegevens beschikbaar PV 2017 door gebruiker COP s niet goed te herleiden door foutieve bemetering Comforteisen zomer en winter worden gehaald Nooit hoger dan 950PPM (sommige ruimten meter verkeerd geplaatst) Vervolgacties: Acties richting beheerpartij WKO Opnemers verplaatst Resultaat: Tevreden eindgebruiker, 0 restpunten én

61 Energieneutrale school Kapelle 2016/2017 Omschrijving Eenheid Waarde Geleverde hoeveelheid warmte Geleverde hoeveelheid koude Gebruikte hoeveelheid elektriciteit Gebruikte elektriciteit conform eis [kwh th /j ] [kwh th /j ] [kwh e /j] [kwh e /j] Afwijking [kwh e /j] Bonus/malus ( 0,10 per kwh) [ /j] -777

62 Kantoor Kwakernaak Eerste conclusies na monitoring: Onbalans WKO (koudeoverschot) Warmtepomp en WKO regeltechnisch niet optimaal Thermisch vervuilen warme bron -> laag rendement verwarmen Naregelingen functioneren niet goed Bedrijfshal vorstvrij ontworpen, 12 graden gebruikt Geen goed onderhoud en adequate storingsopvolging Vervolgacties Vloer loods in zomer en LBK gebruiken voor regeneratie bron Flow: flow regeling bron aanpassen naar temperatuurregeling Resultaat: Balans in de bron

63 Renovatie HAVO De Hof Conclusies na 1 jaar monitoring: LBK s staan dag en nacht aan Logging ontbreekt Pompen blijven draaien zonder warmtevraag Geen vakantieprogramma ingesteld Comfort in zomer en winter wordt gehaald CO2-concentratie niet boven 950PPM Vervolgacties Eenvoudige regeltechnische optimalisaties Resultaat: Energetisch voldoet het aan de verwachtingen

64 Energieneutrale IKC Zeven Zeeën Conclusies na 1 jaar monitoring: Verschillende meters geven geen goede waarde Bovengrens CO2-concentratie op 200PPM CV-installatie niet goed ingeregeld LBK verbruiken meer elektra dan verwacht Comfort zomer en winter voldoet niet vanwege gebruikersafhankelijkheid Regeling lucht werd niet goed gebruikt, dus luchtkwaliteit soms niet voldoende Vervolgacties: Enkele eenvoudige aanpassingen Eigen klokprogramma LBK uitschakelen Gebruikers instrueren, vervolgens naregelingen gebruikersonafhankelijk gemaakt CV opnieuw ingeregeld Resultaat: Klachten opgelost, energiegebruik LBK omlaag en 0 restpunten!

65 Energieneutrale school Haarlem Conclusies na 2 jaar monitoring: Zonnecollectoren werken niet (goed), daardoor hoger gasgebruik Kloktijden niet juist ingesteld (vakantieprogramma) Meerdere kleine optimalisaties (stooklijnen, pompregelingen, etc.) Vervolgacties: Geen Resultaat: Zeer tevreden gebruikers en

66 Relaties in plaats van prestaties

67 Algemene conclusies Ingebruikname oplevering Bij WKO s monitoring noodzakelijk om te kunnen optimaliseren Verwachtingen goed gecommuniceerd? Goede oplevering noodzakelijk Handhaving storingsopvolging nodig? Gebruikers goed geïnstrueerd? Duurzame relatie = duurzame installatie

68 Bedankt voor merosch.nl merosch.nl/living-lab