Genesis Cursistensamenvatting ETS-Bijbelcursus Leerjaar 1 Oude Testament Les 2. Leerdoelen. Achtergrond van Genesis

Transcriptie

1 ETS Cursistensamenvatting ETS-Bijbelcursus Leerdoelen Leerdoelen - De cursisten kennen de begrippen Thora en Pentateuch en de 5 boeken en globale inhoud van de Thora. - De cursisten hebben kennis van de discussie over het auteurschap van de Thora. - De cursisten weten bij benadering in welke tijd en omgeving de aartsvaders geplaatst moeten worden. - De cursisten kunnen de boodschap van Genesis uitleggen. - De cursisten kennen de grote lijnen van de inhoud van. - De cursisten kennen de 3 soorten van een verbond in het OT en kunnen de vorm van verbondssluiting in Genesis 15 uitleggen. - De cursisten kunnen aangeven waarin Abraham een belangrijk voorbeeld van geloof is. Achtergrond van Genesis De Thora Genesis is het eerste van de vijf boeken van Mozes (Genesis, Exodus, Leviticus, Numeri en Deuteronomium). Door de Joden worden deze vijf boeken Thora genoemd. Thora wordt vaak vertaald met wet, maar beter is de vertaling onderwijzing. Een ander woord waarmee deze boeken regelmatig worden aangeduid is Pentateuch. Dit woord is van oorsprong Grieks en betekent vijf rollen. De Thora onderwijst de Israëlieten hoe ze moeten leven. Voor de Israëlieten is de Thora het centrum van hun Bijbel (ons Oude Testament, door de Israëlieten Tenach genoemd). Alle andere boeken van het Oude Testament geven aan hoe de Israëlieten met de wet van God zijn omgegaan (historische boeken) of hoe ze die hebben doordacht (wijsheidsboeken). De rol van de profeten was vaak om de Israëlieten op te roepen om terug te gaan naar het verbond en Gods regels weer te houden. In de Thora vinden we de verbondssluiting tussen God en Israël. Dat blijkt uit teksten als Exodus 34:27 en Deuteronomium 28:69 (in sommige vertalingen 29:1). God verbindt zich aan het volk, als enige God en beschermer van Israël. Daar zitten voor beide partijen rechten en plichten aan vast.

2 Inhoud van de Thora De Thora geeft de start aan: het ontstaan van de wereld, het ontstaan van het volk Israël, en het ontstaan van de relatie tussen God en het volk Israël. De boeken geven aan hoe de relatie tussen God en Israël is begonnen, maar ook hoe de relatie er verder uit moet zien (de wetgeving en de tabernakel spreken hierover). De vijf boeken van de Thora volgen chronologisch op elkaar. Genesis eindigt met het verblijf van Jacobs familie in Egypte. Exodus laat zien hoe God deze familie (die ondertussen is uitgegroeid tot een groot volk) uit Egypte leidt. Eerst leidt Hij ze naar de Sinaï om het verbond te sluiten. Exodus besluit met de bouw van de tabernakel. Leviticus beschrijft vervolgens hoe Israël God in de tabernakel moet dienen. Verder beschrijft dit boek welk leven de Israëlieten moeten leiden in de nabijheid van de heilige God. Numeri beschrijft nog andere dingen die gebeuren bij de Sinaï en dan gaat het volk verder richting Kanaän. Dat wordt een lange reis, vooral door allerlei fouten en opstandigheid van het volk. Wel zijn er aan het eind van Numeri een aantal veroveringen gedaan aan de overzijde van de Jordaan. Het volk staat dan aan de vooravond van de intocht. Deuteronomium geeft de slotrede van Mozes weer, die het land niet binnen mag. Grotendeels is Deuteronomium een herhaling van de wetten van Exodus en Leviticus, vergezeld van een dringend beroep van Mozes op Israël om deze wetten te blijven houden. Aan het slot van het boek sterft Mozes. De intocht zelf volgt daarna in het boek Jozua, maar dat behoort niet meer tot de Thora. Schrijver Eeuwenlang werd algemeen aangenomen dat Mozes de schrijver was van de Thora. Dit gold voor zowel Joden als Christenen. Vanaf de 19e eeuw werd dat bekritiseerd en werd door velen gezegd dat de boeken een samenvoeging waren van verschillende verhalen met verschillende achtergronden. Bijbelgetrouwe christenen zijn ervan overtuigd gebleven dat de oorsprong van de Thora bij Mozes ligt. God sprak tot Mozes zoals heel vaak in de tekst wordt aangegeven. Dit betekent echter niet automatisch dat Mozes alles zelf heeft opgeschreven. Een paar redenen om hieraan te twijfelen zijn: - De beschrijving van de dood van Mozes (Deuteronomium 34) kan moeilijk van zijn eigen hand zijn. - Er wordt een paar keer verwezen naar andere boeken (bijvoorbeeld in Numeri 21:14 naar het boek van de Oorlogen des Heren). Dit betekent dat dat boek er al eerder was dan Numeri 21:14. - Sommige namen worden genoemd hoewel ze pas na de inname van het land gangbaar werden (bijvoorbeeld Dan in Genesis 14:14, terwijl de plaats pas in Richteren 18:29 die naam ontvangt). Andere plaatsen worden dubbel genoemd om hun ligging te verduidelijken (bijvoorbeeld Luz/Bethel in Genesis 35:6 en Mamre/Hebron in Genesis 23:19). Dubbele namen zoals in Genesis 14:2, 14:3 en 14:17 lijken toevoegingen om lezers (die al in het land wonen) duidelijk te maken om welke plaatsen het precies gaat. Desondanks is duidelijk dat Mozes zelf wel heel veel van de wetten heeft opgeschreven (zie bijvoorbeeld Deuteronomium 31:9 en Exodus 24:4). We houden eraan vast dat God alle regels via Mozes aan Israël heeft gegeven. Zij vormen de kern van de boeken. Er zouden dingen kunnen zijn toegevoegd, maar dat doet niets af aan het goddelijk gezag en aan de link met Mozes als bemiddelaar van de wet. Het is niet voor niets dat vaak in de Bijbel, zowel in OT als NT (bv. Mattheüs 19:7-8, Marcus 7:10, Handelingen 3:22, Romeinen 10:5, Hebreeën 8:5), teruggewezen wordt naar de wet van Mozes. Wat betreft Genesis is het logisch om te veronderstellen dat de verhalen van Genesis binnen het volk Israël zijn overgeleverd tot aan de tijd van Mozes. Historische achtergrond Structuur In de vorige les is de zogenaamde toledôth-structuur besproken, die belangrijk is voor de lijn van Genesis. Het boek Genesis geeft de geschiedenis weer van de schepping tot het ontstaan van het volk Israël. De geschiedenissen zijn daarom geselecteerd met het oog op dit doel. Soms wordt kort een zijlijn afgehandeld om 2

3 daarna de hoofdlijn alle nadruk te geven. Dit is ook zichtbaar in de ruimte die de onderwerpen beslaan. Nog geen kwart van het boek (hfdst. 1-11) wordt gebruikt om een erg lange periode en vele volken te beschrijven. Het tweede deel van Genesis (hfdst ) is veel omvangrijker, maar beschrijft toch maar een relatief klein aantal jaren (± 300) en een handjevol mensen. De volken verdwijnen uit het zicht, want Abraham en zijn nageslacht komen nu centraal te staan. God had verlossing beloofd door het zaad (nageslacht) van de vrouw (3:15). Steeds wordt in Genesis eerst de lijn gevolgd en afgesloten waaruit het zaad niet komt. Dan wordt de lijn vervolgd waaruit het beloofde zaad geboren zal worden. Even horen we over Ismaël (korte toledôth), maar de lijn loopt via Izaäk (lange toledôth). Een paar keer komt Esau ter sprake (korte toledôth), maar de meeste belangstelling gaat uit naar Jacob. Jacob krijgt de naam Israël en het boek eindigt met de dood van Jacobs zoon Jozef, die zijn broers herinnert aan Gods trouw en zijn belofte met betrekking tot het beloofde land. Het in 3:15 beloofde zaad zal uit het nageslacht van Juda voortkomen, zoals blijkt uit de profetie van Jacob dat de volken Juda gehoorzaam zullen zijn (49:10). Hoewel de vertaling van Genesis 49:10 moeilijk is, is het in ieder geval duidelijk dat het geslacht van Juda niet alleen het leiderschap over heel Israël zal krijgen (vgl. vers 8), maar zelfs over de volkeren. Datering gebeurtenissen Het dateren van de gebeurtenissen in Genesis is niet eenvoudig, dit geldt ook voor. De Bijbel kent alleen een relatieve chronologie, waarbij de leeftijden van personen verbonden zijn met het leven van andere personen (bv. in de geslachtsregisters). Om te berekenen wanneer Abraham leefde is het nodig om terug te rekenen vanuit latere tijd. Op grond van 1 Koningen 6:1 kan de tempelbouw gedateerd worden in 966 voor Christus (Salomo regeerde van 970 tot 931 v. Chr.). In deze tekst wordt ook vermeld dat de uittocht 480 jaar eerder plaatsvond (dus in 1445/6 v. Chr.). Als je terugrekent kom je dan uit op ongeveer 2100 v. Chr. als geboortedatum van Abraham. Er zijn echter gegevens die deze berekening onder spanning zetten. Er is bijvoorbeeld de mogelijkheid om te kiezen voor een variant vanuit de Septuaginta (de Griekse vertaling van het OT), waar 440 jaar staat i.p.v. 480 jaar. In dat geval is de uittocht rond 1405 (of 1401, het sterfjaar van Amenhotep II, de mogelijke farao van de uittocht). Verder staat de duur van het verblijf van het volk Israël in Egypte niet absoluut vast. In Exodus 12:40 lezen we: De tijd, dat de Israëlieten in Egypte gewoond hebben, was 430 jaar. Maar in de Septuaginta staat: De tijd, dat de Israëlieten in Egypte en in Kanaän gewoond hebben, was 430 jaar. De 430 jaar slaan hier op de periode van de belofte aan Abraham, nadat hij in Kanaän was gekomen (Genesis 15:13), tot aan de uittocht uit Egypte. De joodse historicus Flavius Josephus sloot zich hierbij aan en dateerde de uittocht 430 jaar nadat onze voorvader Abraham in Kanaän kwam en 215 jaar nadat Jacobs verhuizing naar Egypte had plaatsgehad (Joodse Oudheden Boek 2 hoofdstuk 15). Uit Galaten 3:16-17 blijkt dat ook Paulus de Septuaginta volgde, want daar dateert hij de wetgeving op de Sinaï 430 jaar na de beloften aan Abraham. Daarom lijkt het beter om de 430 jaar op de periode van vreemdelingschap zowel in Egypte als in Kanaän te betrekken. Dit sluit ook goed aan bij Genesis 15:16 waar sprake is van 4 generaties (wat ook naar voren komt uit gegevens in Exodus en Numeri). Vier generaties passen beter bij 215 dan bij 430 jaar. Dit alles leidt tot de gedachte dat de datering van de Septuaginta het meest aannemelijk is. In dat geval (ook uitgaande van 440 jaar in I Koningen 6:1 i.p.v. 480 jaar) is Jacob 215 jaar voor 1401, dus in 1616, in Egypte komen wonen. Abraham kwam (berekend op basis van de leeftijden van de aartsvaders) 215 jaar voor 1616, dus in 1831, in Kanaän aan en zal dan rond 1900 v. Chr. geboren zijn. Concluderend kunnen we zeggen dat er ruimte zit in de datering van de aartsvaders door de verschillen in tekstoverlevering tussen de Masoretische tekst en de Septuaginta. Voor wie meer wil weten: het artikel Chronologie 1 van de Studiebijbel gaat nog veel dieper op deze stof in. Historische achtergrond De datering van de geboorte van Abraham rond 1900 v. Chr. past goed bij wat we weten over deze tijd. In de tijd van Abraham waren er allerlei rondtrekkende stammen en halfnomaden, die zich soms tijdelijk vestigden in 3

4 de buurt van steden. Een tocht als die van Abraham van Ur naar Kanaän past in het beeld van die tijd, zoals we dat kennen uit de zgn. Mari-brieven, die zijn opgegraven in Syrië. Uit opgravingen blijkt dat er tussen 2250 en 1875 v. Chr. geen steden waren in Kanaän. Het land werd slechts bevolkt door nomaden. In Genesis 12 en 14 is echter sprake van steden, dus dat past als Abraham rond 1830 Kanaän is binnengetrokken. Genesis is tot de komst van Jozef in Egypte Mesopotamisch van karakter en achtergrond. Mesopotamië is het land van de rivieren de Eufraat en de Tigris (grofweg het huidige Irak). Veel van wat we weten over de gewoonten van die tijd komt overeen met wat we lezen in de Bijbel. We zien het bijvoorbeeld in de verbondsstructuur (zie de aparte behandeling van het verbond verderop in deze les), maar ook als achtergrond van sommige verhalen. Zo was het geven van een slavin om kinderen te krijgen en die te rekenen als een eigen kinderen (zoals Sara deed) een vaker voorkomend verschijnsel in die tijd. En bij de terugkeer van Jacob naar Kanaän wordt hij achterhaald door Laban, die vooral zijn afgodsbeelden (terafim) graag terug lijkt te willen hebben. We weten nu dat het bezit hiervan recht gaf op de erfenis. Rachel nam de beeldjes dus niet zomaar mee! Om de erfenis veilig te stellen voor zijn zoons, sluit Laban daarom een verbond met Jacob en richt een (grens)steen op. Vanaf Genesis 39 (Jozef in Egypte) is er sprake van Egyptische invloeden, wat past bij de situatie waarin het volk van God zich toen bevond. Inhoud en boodschap Theologische boodschap In Genesis 1-11 gaat het om Gods relatie met de hele mensheid en om 4 ingrijpende gebeurtenissen (schepping, val, vloed, volken). Genesis 12 is een keerpunt in het boek. Vanaf dit punt belooft God één uitverkoren volk te formeren en gebruikt daarvoor 4 mannen: Abraham, Izaäk, Jacob en Jozef. De wereld was steeds verder van God afgevallen in zonde en geweld en de mensheid had zich met de torenbouw van Babel tegen God gekeerd. Nu maakt God na Adam en Noach voor de derde keer een nieuw begin. Door te beloven dat Abraham een zegen zal zijn voor alle volken van de wereld (12:3) grijpt God terug op de belofte die Hij al had gedaan na de zondeval: er zal zaad uit de vrouw geboren worden dat de kop van de slang zal vermorzelen (3:15). De rest van Genesis na de roeping van Abraham laat zien hoe God eraan werkt om zijn belofte te vervullen. De beloften die Abraham bij zijn roeping krijgt zijn geweldig: God zal hem tot een groot volk maken. Hij zal hem zegenen. Hij zal zijn naam groot maken en Hij zal hem stellen tot een zegen voor alle volken (Genesis 12:1-3). De huidige editie van de NBV geeft Genesis 12:3 zo weer: Alle volken op aarde zullen wensen gezegend te worden als jij, met als mogelijke variant in een noot: Door jou zullen alle volken op aarde gezegend worden. Momenteel wordt gewerkt aan een revisie van de NBV en één van de al bekendgemaakte aanpassingen is dat Door jou zullen alle volken op aarde gezegend worden in de hoofdtekst zal komen te staan, terwijl Alle volken op aarde zullen wensen gezegend te worden als jij als mogelijke variant in de noot zal worden geplaatst. Na aankomst in het beloofde land wordt Abraham ook nog beloofd dat God dit land aan zijn nageslacht zal geven. Om zijn beloften te bekrachtigen sluit God met Abraham een verbond. In wordt de belofte steeds opnieuw herhaald en bevestigd aan zowel Abraham als Izaäk en Jacob. Ook Jozef grijpt erop terug als hij voor zijn overlijden eraan herinnert dat de Israëlieten terug zullen keren naar Kanaän (50:24). Aan de beloften als Genesis 3:15, 12:1-3 en 49:10 kunnen we zien dat het in Genesis (en in de hele Bijbel) niet 4

5 zozeer gaat om de geschiedenis van de mensheid, maar om de geschiedenis van de verlossing van de mensheid. Hoe belangrijk Gods belofte aan Abraham is, blijkt uit het aantal keren dat die wordt herhaald en uitgebreid in Genesis: 13:14-17, 15:1-7, 17:1-8, 17:15-19, 22:16-18, 26:2-5, 28:13-15, 31:13 en 35:9-12. Genesis laat zien dat de God van Israël de God van het hele universum is. En dat terwijl in die tijd elk volk zijn eigen god had. Religie was een nationale aangelegenheid. JHWH, Israëls God, werd door de andere volken beschouwd als de god van Israël alleen. Maar Israël claimde dat hun God de God boven alle goden was en beweerden zelfs dat hun God de enige was die echt bestond en het hele universum had gemaakt. Die aanspraken stuitten natuurlijk op weerstand bij de andere volken (wat nu overigens niet anders is). Bovendien maakten de Israëlieten aanspraak op het feit dat de Schepper een zeer persoonlijke relatie met hen had. Hij noemde zich zelfs de God van Abraham, Izaäk en Jacob. Deze God spreekt en treedt handelend op in de geschiedenis. Mensen worden opgeroepen Gods daden in het verleden te gedenken en zo hun vertrouwen op God te stellen. Daarmee is de historiciteit van de beschreven gebeurtenissen van groot belang. Het geloof is gebaseerd op openbaring van God in de geschiedenis in woord en daad. Inhoud Nadat God aan Abraham de opdracht heeft gegeven om weg te trekken naar het land dat Hij zal wijzen, bevestigt God zijn belofte door opnieuw aan Abraham te verschijnen wanneer hij in het land Kanaän is en te zeggen dat dit het beloofde land is (12:7-9). De belofte om te zegenen wie Abraham zegent en te vervloeken wie hem vervloekt wordt bevestigd in het vervolg van hfdst. 12, wanneer farao en zijn huis met onheil worden getroffen omdat hij Sara tot vrouw heeft genomen. Deze geschiedenis van Abraham en Sara in Egypte wordt later weerspiegeld in het vertrek van Jacob en zijn familie naar Egypte, eveneens gedwongen door een hongersnood. Ook de Israëlieten keerden onder leiding van Mozes rijk terug naar Kanaän, nadat er plagen over de farao waren geweest. De scheiding tussen Abraham en Lot in Genesis 13 laat de grootmoedigheid van Abraham zien in contrast met de begeerte van Lot. Abraham heeft als oudste eigenlijk recht op de eerste keus, maar maakt hier geen gebruik van. Lot kiest voor de vruchtbare vlakte, het beste gedeelte, maar Abraham blijft in het centrale gedeelte van het land wonen. De geschiedenis van hfdst. 14 toont hoe God ook door middel van een inferieure strijdmacht de overwinning kan geven. In hfdst. 15 sluit God een verbond met Abraham en bevestigt opnieuw zijn belofte uit Genesis 12. In 15:12-16 laat God zien dat Hij de zonde niet eindeloos tolereert, maar dat er een moment komt dat Hij die zal straffen. Toch geeft Hij mensen eerst een kans om zich te bekeren van hun zonden. Dit is mogelijk een reden dat Abraham naar Kanaän moet gaan terwijl zijn nakomelingen het land pas na vierhonderd jaar in bezit zullen nemen: zijn wonen en leven in Kanaän is een getuigenis voor de volken die er wonen. Ze zien en merken dat hij door de Heer gezegend wordt (zie bv. 21:23). De ondergang van Sodom en Gomorra is een voorbode van wat God met de goddeloze volken van Kanaän zal doen. Tegelijkertijd merkt Abraham ook al hoe goddeloos ze zijn: er wonen niet eens tien rechtvaardigen in Sodom! Het verbond met Abraham wordt vernieuwd in Genesis 17 waarbij Abraham als teken van het verbond de besnijdenis ontvangt. Dit zet de Israëlieten apart van de andere volken. Na de zware geloofsbeproeving in Genesis 22 herhaalt God zijn belofte aan Abraham nogmaals. In zowel hfdst. 25 als 27 komt Jacob naar voren als iemand die zijn doel probeert te bereiken d.m.v. listige plannen. Hoewel God inderdaad wil dat Jacob de leider zal worden (25:23), keurt Hij list en bedrog niet goed. Die keren dan ook als een boemerang terug. Later wordt Jacob, de bedrieger, zelf bedrogen door zijn schoonvader en nog later ook door zijn eigen zonen. Esau, die geen waarde hecht aan het eerstgeboorterecht en Kanaänitische vrouwen trouwt, is de zegen en belofte van God niet waard. 5

6 Vóór het verlaten van Kanaän krijgt Jacob zijn eerste openbaring van God, waarin de belofte aan Abraham wordt herhaald. God spreekt van een terugkeer naar Kanaän onder zijn bescherming, waarmee God ook toestemming geeft om het beloofde land te verlaten. En ook bij Jacobs terugkeer openbaart God zich aan Jacob en zegent Hij hem. Kanaän blijft zijn bestemming als drager van de belofte. Ook in het verhaal van Jozef blijkt Gods trouw die voorziet. God doet de slechte bedoelingen van de broers van Jozef meewerken ten goede en houdt op die manier de hele familie van Jacob in leven. De tegenslagen die Jozef treffen zijn een middel in Gods hand om hem in een positie te brengen waarin hij zijn familie kan redden en daarmee het beloofde zaad. God toont zijn macht en verheerlijkt zichzelf door zelfs een grote farao in zijn plan te gebruiken. Jozef kan gezien worden als een type en voorafschaduwing van Christus. In de tabel die hier volgt volgen een aantal opvallende overeenkomsten met tekstverwijzing: Jozef in Genesis Overeenkomst tussen Jozef en Jezus Jezus in het NT 37:3 Vader hield veel van hem Mat. 3:17 37:13 Hier ben ik Heb. 10:9 37:2 Herder Joh. 10:11 37:13-14 Door vader naar broers gestuurd Heb. 2:11 Mat. 15:24 37:4 Gehaat door broers Joh. 7:5 37:20 Anderen maken kwade plannen Joh. 11:53 39:7 Verleidingen Mat. 4: :25 Naar Egypte gebracht Mat. 2: :23 Kleding afgenomen Joh. 19:23 37:28 Verkocht voor slavenprijs Mat. 26:15 39:20 In de boeien geslagen Mat. 27:2 39:16-18 Vals beschuldigd Mat. 26: :2-3 Bij 2 gevangenen geplaatst, 1 gered, 1 niet Lucas 23:32 41:46 30 jaar bij eerste optreden Lucas 3:23 41:41 Verhoogd na lijden Fil. 2: :15 Vergeving schenken Lucas 23:34 45:7 Redder van hun volk Mat. 1:21 50:20 Het kwade van mensen keert God ten goede I Cor. 2:7-8 6

7 Het verbond In Genesis spelen verbonden een grote rol. Gods verbond met Noach (hfdst. 9) is het eerste verbond dat wordt genoemd. In Genesis 12 doet God beloften aan Abraham, die Hij in Genesis 13 herhaalt en in Genesis 15 en 17 bekrachtigt met een verbond. Het Hebreeuwse woord voor verbond is berith, dat waarschijnlijk is afgeleid van een stam die binden betekent. Inhoudelijk heeft het verbond het karakter van een verdrag. In andere oudoosterse talen komen verwante termen voor, want verbonden waren een bekend gegeven in de cultuur van de aartsvaders. Het Oude Testament kent 3 soorten verbonden: 1. het pariteitsverdrag; dit regelt de verhouding tussen 2 gelijkwaardige partijen en wordt gesloten op basis van gelijkwaardigheid. Voorbeelden zijn het verbond tussen Abraham en Abimelech (21:27), Izaäk en Abimelech (26:26-31) en Jacob en Laban (31: 44-54). Het kent wederzijdse verplichtingen. Zo ziet Maleachi ook het huwelijk, als hij het heeft over uw wettige vrouw (letterlijk vrouw van uw verbond, Maleachi 2:14). 2. een koninklijke toekenning; deze wordt door een koning gegeven aan een trouwe dienaar en is gewoonlijk blijvend en onvoorwaardelijk. De erfgenamen hebben er alleen profijt van als ze even loyaal en trouw zijn als hun vader. Gods verbond met Noach (Genesis 9) en met Abraham (Genesis 15) bevatten hier elementen van. 3. het vazalverdrag; dit is een voorwaardelijk verbond, waarbij in het oude Oosten een koning een overwonnen vorst (de verliezer) een verdrag aanbiedt waardoor die in een afhankelijkheidsrelatie komt t.o.v. de overwinnaar. De onderworpen koning moet elk jaar aan bepaalde verplichtingen voldoen, maar daar staat tegenover dat hij ook op bescherming door de overwinnaar kan rekenen. De onderworpen koning wordt vazal (knecht) van de overwinnaar en beide partijen zijn dus ongelijk in niveau. We zien dit in het verbond van God met Abraham (Genesis 17), waar de voorwaarde voor het verbond volledige toewijding aan de Here is, wat gesymboliseerd wordt door de besnijdenis. Ook de opstand tegen Kedorlaomer (Genesis 14:4) lijkt op rebellie tegen een vazalverdrag. Deze drie vormen van verdragen worden door God gebruikt om de relatie tussen Zichzelf en zijn volk onder woorden te brengen. Daarbij valt de eerste vorm (het pariteitsverdrag) af omdat er een te groot verschil is tussen God en mens. Hoewel de partijen ongelijk zijn, ligt het verbond dat God geeft meer in de lijn van een goede en barmhartige koninklijke toekenning dan in de lijn van het (vaak opgedrongen) vazalverdrag. Het sluiten van een verbond was een bloedige aangelegenheid. Genesis 15 beschrijft dit. In Genesis 15:18 staat voor verbond sluiten letterlijk verbond snijden (ook bv. in Psalm 50:5). Dit had te maken met de procedure van het sluiten van een verbond. Ook in Jeremia 34:18-20 is te lezen dat het sluiten van een verbond gepaard ging met het slachten en delen van een offerdier. Nadat het offerdier in 2 delen was gesneden, gingen degenen die het verbond sloten tussen de stukken door. De betekenis hiervan was een afschrikwekkend voorbeeld. De deling van het dier was een bedreiging dat hetzelfde zou gebeuren met degene die het verbond zou verbreken. In Genesis 17:14 staat dan ook dat wie het verbond verbreekt, ook afgesneden (of: uitgeroeid) wordt uit zijn volksgenoten. Het sluiten van een verbond was dus een belofte van trouw zonder voorbehoud. Een belofte van toewijding met je hele hart en ziel vormt de essentie van het verbond. En dus was (en is) het verbreken van een verbond iets heel ernstigs. Dit geldt in de Bijbel allereerst voor het verbond tussen God en zijn volk. God wijdt zich toe aan zijn volk en aan de beloften die Hij hen doet. Maar Hij verwacht ook onverdeelde toewijding. Ook het verbreken van een verbond tussen 2 mensen was iets heel ernstigs. God spreekt bv. een oordeel uit over Tyrus, omdat deze stad zich niet gehouden had aan het verbond dat Salomo en Hiram met elkaar gesloten hadden (Amos 1:9). Omdat een verbond zoveel waard is, is het verbreken ervan in de Bijbel een zwaarwegende overtreding. 7

8 Belangrijke verbonden in het OT waarbij God zich aan mensen verbindt zijn die met Noach, Abraham, Israël ten tijde van Mozes en David. Als we kijken naar de toezeggingen die God bij verbonden doet, zijn sommigen daarvan onvoorwaardelijk en andere voorwaardelijk. De belofte tegenover Noach dat de aarde niet opnieuw door water zal vergaan (Genesis 9:11) is bijvoorbeeld onvoorwaardelijk. Aan het verbond met Abraham is de voorwaarde verbonden dat hij en zijn mannelijke nakomelingen besneden zullen worden (Genesis 15:9-14). Het geloof van Abraham Het is niet voor niets dat Abraham opgenomen is in de rij van geloofshelden van Hebreeën 11. Hij begint aan een lange, gevaarlijke reis, zonder dat hij weet waarheen hij op weg gaat. En dat terwijl hij woonde in een mooie vruchtbare streek en in steden (Ur en Haran) die voor die tijd groot en bloeiend waren. Steden (met muren en poorten) betekenden in die tijd bovendien veiligheid. Het sociale leven was er sterk, met kleine huizen en smalle straten, en met handel en rechtspraak die plaatsvonden op pleinen en in de poort. Het was een geregelde samenleving in een tijd van economische voorspoed en stabiliteit. Het lijkt niet erg aantrekkelijk om zo n bestaan in te ruilen voor een gevaarlijke reis en een onzekere toekomst. Abraham moet de zekerheid die de nabijheid van zijn familie geeft loslaten en ook de bescherming van de vele goden die om hem heen gediend werden. En wat staat daar tegenover? Alleen de belofte dat God hem zal beschermen en zegenen. Toch gaat Abraham op reis in het geloof dat God hem zal zegenen in een land dat Hij zal geven en dat Hij hem tot een groot volk zal maken. Abraham heeft geen kinderen omdat Sara onvruchtbaar is. Kinderloos zijn was in die tijd een van de ergste dingen die iemand kon overkomen. Het moet voor Abraham dus erg aantrekkelijk zijn geweest toen God hem nageslacht beloofde. Dat lijkt een egoïstisch motief, maar God kan noden of problemen in ons leven gebruiken om ons tot Hem te trekken. En het is de vraag of er wel iemand is die alleen uit zuivere motieven (liefde tot God) tot Hem komt en Hem gaat dienen. Abraham gaat op weg naar Kanaän, maar blijft onderweg hangen in Haran (Genesis 11:31). Pas na de dood van zijn vader en een nieuwe roep van God (of een herinnering aan zijn eerdere roeping?) gaat Abraham op weg naar Kanaän. Hierna wordt Abrahams geloof voortdurend op de proef gesteld. Al snel na aankomst in het land moet hij door de hongersnood uitwijken naar Egypte (en het beloofde land dan?). In Egypte blijkt zijn geloof niet altijd even sterk te zijn: door Sara zijn zus te noemen vertelt hij een halve waarheid die een hele leugen blijkt te zijn. Terug in Kanaän blijkt de kracht van Abrahams geloof in zijn nederigheid tegenover Lot en het verslaan van de overmacht van de koningen van het Oosten. En direct na dit laatste in het weigeren van de buit die hem door de koning van Sodom aangeboden wordt In Genesis 16 faalt Abraham echter weer wanneer hij, op aanraden van Sara, het heft in eigen hand neemt en een zoon verwekt bij Hagar. Hij wacht daarmee niet op God voor de vervulling van zijn beloften. God belooft opnieuw een zoon, die uit Sara geboren zal worden. Eerst gaat Abraham lachen omdat hij niet kan geloven dat hij op zijn leeftijd nog een kind zal kunnen krijgen. Toch houdt Abraham de woorden van God vast en bevestigt de vernieuwing van het verbond met de Here door zichzelf en zijn hele huis te besnijden. Midden in de geschiedenis van Abraham staat het verhaal van de ondergang van Sodom en Gomorra. Hier blijkt wie er in Genesis 13 wijs is geweest: Abrahams geloof dat in de eerste plaats God zoekt en niet de rijkdom van de wereld wordt beloond met zegen (nageslacht, rijkdom, eer). Maar de hebzucht van Lot, die hem wel een aanzienlijke positie in Sodom heeft bracht (hij zit in de poort, zie 19:1), heeft hem van God afgeleid en ervoor gezorgd dat hij alles verliest (eigenlijk al voor de tweede keer, zie 14:12). We zien in Abraham en Lot dat volhardend geloof uiteindelijk beloond wordt, terwijl wereldgezindheid gelijk staat aan kortzichtigheid. 8

9 Vóór het verslag van Izaäks geboorte zien we nog dat Abraham opnieuw niet vertrouwt op God en tegenover Abimelech Sara zijn zuster noemt (hfdst. 20). Van de vorige keer in Egypte had hij blijkbaar nog niet genoeg geleerd (zie ook 20:13). Als Izaäk geboren wordt lijkt eindelijk de belofte van een groot volk werkelijkheid te gaan worden. Maar na een aantal jaren wordt Abrahams geloof op de proef gesteld: God vraagt hem Izaäk te offeren. Hiermee lijkt alles toch nog in duigen te vallen. Maar in deze immens zware beproeving blijkt dat het geloof van Abraham is gegroeid en standhoudt: hij gaat gehoorzaam en gelooft dat God zelf zal voorzien (zie ook Hebreeën 11:17-19). Het geloof van Abraham was echt, maar niet volmaakt. We zien dat Abrahams geloof met vallen en opstaan groeit en bij het offer van Izaäk heel groot blijkt te zijn geworden. Echt geloof groeit! Het geloof van Abraham is een belangrijk gegeven in het Nieuwe Testament om het karakter van reddend geloof uit te leggen. Vooral de tekst uit Genesis 15:6 is daarbij belangrijk: En hij geloofde in de HERE, en Hij rekende het hem toe als gerechtigheid. Paulus haalt Genesis 15:6 in Romeinen 4 aan om aan te tonen dat Abraham niet gerechtvaardigd werd omdat hij zo goed handelde maar vanwege zijn vertrouwen op God. Dit is belangrijk, omdat Paulus hier duidelijk wil maken dat mensen niet gered kunnen worden door de wet van Mozes te houden, maar alleen door vertrouwen op/ geloof in God, die de goddeloze rechtvaardigt (Romeinen 4:5). Nakomeling van Abraham zijn is niet genoeg, zoals ook Johannes de Doper (Mattheüs 3:8-9) en Jezus zelf (Johannes 8:31-36) al onderwezen hadden. Jacobus (Jacobus 2:20-24) citeert Genesis 15:6 ook en keert zich tegen de gedachte dat geloof alleen een zaak is van het innerlijk of van het verstand. Als het geloof niet onze houding en daden beïnvloedt en verandert, is het waardeloos. Jacobus wijst op de bereidheid van Abraham om Izaäk te offeren, waaruit blijkt dat hij zijn geloof in daden omzette. Het geloof dat Jacobus afwijst is een alleen maar verstandelijk aannemen van het Evangelie, zonder dat het leven erdoor verandert. Hebreeën bevat een bekende omschrijving van geloof (Hebreeën 11:1): Het geloof nu is de zekerheid der dingen, die men hoopt, en het bewijs der dingen, die men niet ziet. Van dat geloof zonder te zien is Abraham een geweldig voorbeeld en daarom wordt hij in het vervolg van Hebreeën 11 (11:8-10 en 17-18) uitvoerig genoemd. Wat was zijn diepste motivatie? Hij verwachtte de stad met fundamenten, waarvan God de ontwerper en bouwmeester is (vers 10). 9