Inventaris van het archief van B. Telder

Transcriptie

1 Inventaris van het archief van B. Telder Levensjaren Jaren van het archief Samengesteld door J. van Doorn Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) Vrije Universiteit Amsterdam De Boelelaan HV Amsterdam Collectie nummer: 235 November 1995

2 Inleiding Het leven en werk van ds. B. Telder Bartus Telder werd geboren in Amsterdam op 8 januari 1897 en overleed op 27 augustus 1980 te Bilthoven. Aanvankelijk was hij werkzaam als onderwijzer, maar studeerde vanaf 1920 theologie aan de Vrije Universiteit. In 1925 deed hij zijn kandidaats theologie en nam een beroep aan in de Gereformeerde Kerk te Vianen. Hij werd op 25 augustus 1925 door J.J. Buskes in het ambt bevestigd. Tevens huwde hij in dat jaar met Hendrika van Arum (op 30 juli 1925). Hij kreeg twee dochters uit dit huwelijk. Na 3 jaar nam hij een beroep aan in Breda waar hij op 25 november 1928 werd bevestigd door ds. J. Smelik. In de oorlogsjaren waren in menige gemeenten problemen met de verkondiging van politieke boodschappen van de kansel. Deze politieke boodschappen gingen over zaken zoals het protesteren tegen oproepen voor de Arbeitsdienst en de maatregelen tegen de Joodse medeburgers. Ook ds. Telder weigerde deze boodschappen van de kansel af te lezen. Hij verwees onder meer naar de bekende tekst uit Romeinen 13. De toenmalige overheid was Duits en deze diende men te gehoorzamen. 1 Een groot gedeelte van de kerkeraad in Breda had hier echter problemen mee. Na deze affaire ontstonden er bovendien moeilijkheden over het voorlezen van de Bidbrief van de Generale Synode vanaf de kansel. Ook hieraan weigerde ds. Telder mee te werken. In deze bidbrief van 22 april 1944 werd Gods zegen gevraagd over de schorsing van prof. K. Schilder. Hierop werd ds. Telder op 6 juli geschorst waarna zich een scheuring in de gemeente van Breda voltrok. Een (kleiner) gedeelte van de gemeente volgde ds. Telder, nadat vier ouderlingen zich solidair met ds. Telder hadden verklaard. Uit zijn Herinneringen blijkt dat na dertig jaar ds. Telder door de Gereformeerde Kerk van Breda werd gerehabiliteerd. 2 Vermeld dient te worden dat ds. Telder in die dagen bevriend was met de in Gereformeerde kringen bekende publicist A. Janse uit Biggekerke, die vanwege oorlogsomstandigheden in Breda kwam wonen en daar in 1960 zou overlijden. Uit de correspondentie blijkt dat ds. Telder soms als zaakwaarnemer voor Janse optrad, daar diens gezondheid sterk te wensen overliet. Ook was hij erg bevriend met ds. W.G.F. van Herwijnen uit Rilland-Bath die als een der eersten in de oorlogsjaren zou worden geschorst. Ds. Telder ging met emeritaat op 31 december Hij bleef echter actief. In 1960 schreef hij Sterven...en dan? en in 1963 Sterven...waarom?. Classicale onvrede over deze publikaties leidden uiteindelijk tot een lidmaatschap van ds. Telder van de Nederlands Gereformeerde Kerk in Het blijkt dat er nog al wat commotie rond deze publikaties is geweest. 3 Voorts 1. Zie inventarisnummer Zie inventarisnummer Zie inventarisnummer 73. 2

3 verscheen van zijn hand Noodzakelijke Wetenschap en Als tot verstandigen gesproken. Dit laatste boek is een bundeling van zijn artikelen in Opbouw. Hij preekte tot 1972, en woonde vanaf 1964 in Bilthoven. 4 Over het archief Het archief werd bij het Historisch Documentatiecentrum aangeboden door een dochter van ds. Telder in het najaar van Het was verpakt in een aantal dozen en van een ordening was geen sprake. Het eerste gedeelte van het archief, waarin deel I van de Herinneringen ontbreekt, bevat delen van Herinneringen (II t/m IV) waarin veel persoonlijke bescheiden van ds. Telder aan te treffen zijn, zoals foto s en diploma s. Ook bevindt zich hierin wat correspondentie (zie inventarisnr.: 1-3). Vermeld dient te worden dat de inhoud niet chronologisch geordend is en een afwijkende indeling kent. Tevens zijn hier persoonlijke verklaringen over de oorlogstijd en de Vrijmaking aan te treffen. Op de laatste bladzijde vindt men een aanwijzing over de toekomst van het archief. Het tweede, algemene gedeelte, het ambtelijke leven bevat veel delen van kerkbladen uit de Vrijgemaakte Kerk van Breda. Hierin bevinden zich tevens alle preken die in het archief werden aangetroffen, die door ds. Telder waren genummerd. Een register hiervan vindt men in bijlage A. In het bijzondere gedeelte bevindt zich de correspondentie, samen met circulaires en afschriften van de Synode en Classis. Deze bewaarde ds. Telder tezamen in enkele mappen. De indeling is gebaseerd op de verschillende kerken waar Telder predikant van was. Wel zijn de tijdperken afgebakend, daarom is een periodisering aangebracht van , van en van 1966 tot aan het sterven van ds. Telder. De affaires rondom Romeinen 13 en de Vrijmaking hebben aparte inventarisnummers gekregen evenals de zakelijke correspondentie betreffende de boeken van ds. Telder, (zie nr.: 76). Het grootste gedeelte van de correspondentie beslaat echter de periode , (zie inventarisnr.: 35-38) vooral betreffende A. Janse en ds. W.G.F. van Herwijnen. In het register vindt men hiervan de namen alfabetisch gerangschikt, de nummers achter de namen verwijzen naar de inventarisnummers waarin de brieven zich bevinden. In het derde gedeelte van het archief Telder als publicist kan men twee boeken van zijn hand aantreffen (inventarisnr.: 68 en 72), alsmede vele artikelen en teksten van zijn hand. Vele hiervan zijn niet compleet en niet gedateerd, hetgeen ook geldt voor een aantal lezingen. Er bevinden zich in dit gedeelte knipsels uit Opbouw, waar ds. Telder jarenlang zijn Pastorale Notities en Bijbelse raadgevingen in schreef. Hier is tevens correspondentie over Sterven...en dan te vinden, met alle circulaires en afschriften van andere gemeentes die problemen hadden met dit boek. Het Documentatiegedeelte bevat zeer veel knipsels en artikelen over de boeken die ds. Telder schreef en over allerlei theologische onderwerpen (inventarisnr.: 79-89). De in het archief voorkomende exemplaren van allerlei periodieken zijn overdragen aan de bibliotheek van de Vrije Universiteit (zie bijlage B). 4. Gebruikte literatuur: Joh. de Haas, Gedenkt uw voorgangers, Deel V, Haarlem 1989 blz

4 Deze inventaris werd vervaardigd door J. van Doorn in het kader van de studie Nieuwste Geschiedenis aan de faculteit van de Politieke, Sociaal- Culturele Wetenschappen aan de Universiteit van Amsterdam. Februari 1994 In november 1995 werd een pak stukken door de heer D. Smits uit Vlaardingen aan de collectie toegevoegd. Tevens zorgde hij voor een aantal correcties op de inventaris. November

5 Plaatsingslijst I Persoonlijk leven 1 Herinneringen deel II: Vianen, Breda, oorlogsjaren, kerkelijke vrijmaking en de Vrijgemaakte Kerk van Breda, Herinneringen deel III: Lijstje met publikaties, Rond Sterven... en dan? en vriendschappelijke relaties, ook met foto s, bevat tevens correspondentie met ds. J.J. Buskes, Herinneringen deel IV: Onze kinderen, Met emeritaat en losse stukken over het emeritaat, Dagboek, bevat preekaantekeningen, deel 5 Brief aan mw. Telder van J. van Oord, betreffende de ziekte van ds. Telder, stuk 6-7 In memoria ds. Telder, uit het Kerkblad van de Nederlands Gereformeerde Kerk van Breda en uit Opbouw, stukken II Ambtelijk leven Algemeen 8-24 Kerkbladen van de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt (Breda), met artikelen van ds. Telder, banden 25 Ingekomen brieven betreffende het Kerkblad, Preken, geordend via een nummering, en enkele losse exemplaren en preekschetsen, deel, 1 band en 3 omslagen N.B. zie bijlage A 5

6 30 Stukken betreffende preken, Stukken betreffende catechisatie, 1935 en z.d.. Bijzonder 32 Correspondentie als predikant in Breda, Correspondentie betreffende de affaire Romeinen 13 in Breda, met circulaires van de Synode betreffende de Arbeitsdienst, Correspondentie betreffende de schorsing van prof. dr. K. Schilder en de schorsing van ds. Telder, tevens circulaires van de classis en Synode, Stukken betreffende de Vrijmaking en Vrijgemaakte Kerk in Breda, omslagen 39 Correspondentie betreffende emeritaat te Breda en Bilthoven, Stukken betreffende de Gereformeerde Kerk Vrijgemaakt en de Nederlands Gereformeerde Kerk, III Telder als publicist Artikelen, aantekeningen en teksten, en z.d. 1 pak Uitgegeven preken in de serie Menigerlei Genade, Prediker 12: 11-12, 6 oktober 1940 en De hoornen en de smeden, 26 januari Opzet (?) voor een publikatie, z.d Teksten over Sterven en opstanding, niet compleet en z.d. 49 Alzo lief heeft God de wereld gehad, z.d. 50 De geest geven,z.d. 51 Afschrift van een discussie over sterven, in Opbouw, polemiek tussen ds. Telder en de heer Muys. 52 Vrijgemaakt tot gehoorzaamheid, Memorabilia uit het gemeentelijk leven van de Gereformeerde Kerk van Breda (Vrijgemaakt), Tekst over: Hij zal mij nemen uit de macht uit de macht van het dodenrijk,z.d. 6

7 54-55 De rijke man en de arme Lazarus, 1 klad- en een uitgewerkt exemplaar. 56 Artikel in Kracht van omhoog, Eert de overheid. Z.d. 57 Tekst over Reformatie van het persoonlijk leven z.d. 58 Wel het lichaam- niet de ziel kunnen doden,z.d. 59 Prof. dr. G.C. Berkouwer en de tussentoestand,z.d. 60 Onnodige doodsproblematiek,z.d. 61 Over een natuurlijke sterfelijkheid,z.d. 62 Wat betekent Thess: 4 : 14?,z.d. 63 Het schriftgebruik is nooit gereed,z.d. 64 Tussen sterven opstanding,z.d. 65 Enkele opmerkingen over de tussentoestandsleer,z.d. 66 Doorslag van een artikel van D.W.L. Milo over een artikel van ds. Telder. 67 Uitnodiging voor het schrijven van een meditatie door de Bond van Gereformeerde Meisjesverenigingen, maart B. Telder, Sterven...en dan? Met recensies als bijlagen. 1 deel en 3 stukken 72 B. Telder, Rondom het boek Sterven...en dan?, deel Gedrukte artikelen in Reformatorisch Leven en Opbouw, en andere deels (onbekende) bladen, gedeeltelijk met datum en lijstje, omslagen 75 Correspondentie over Sterven...en dan?, Rondom het boek Sterven...en dan? en Sterven waarom?, met circulaires van de Synode, Zakelijke correspondentie betreffende de publikaties van B.Telder en tussengevoegde contracten, Brief van fam. Telder aan Historisch Documentatiecentrum betreffende bij de familie beschikbare boeken, stuk 78 Lezingen en uitnodigingen voor lezingen, met een gedeeltelijke inhoudsopgave van ds. Telder, Ons huisaltaar, 1929/1930 Breda, Over het einde van de zaak, 16 september Breda, over Levensdoel, 16 maart Breda, Beproeft de geesten, 13 oktober, Breda, bij het overlijden van Koningin Emma, 20 maart Breda, Slotwoord, bij een vergadering met militairen, 12 september Uitnodiging voor het houden van een lezing voor het Gereformeerde Lezingen-comité, 18 augustus Breda, Over ambtelijke gaven, 12 december

8 Uitnodiging voor het houden van een lezing voor Demosthenes te Kampen, 6 maart Over Sterven...en dan, Kampen, 6 maart Hemelverlangen, z.d. over Kerkelijke Vergaderingen, z.d. Het vragen der doden, z.d. Occulte verschijnselen, z.d. Over Sterven... en dan, z.d. IV Documentatie Artikelen betreffende Sterven...en dan?, gedeeltelijk met een register, omslagen 81 Artikelen betreffende Sterven...waarom? en betreffende Als tot verstandigen gesproken,1978 en z.d Losse knipsels en artikelen over het sterven en de tussentoestand benevens andere theologische onderwerpen. 2 omslagen Preken en artikelen van anderen. 3 omslagen Publikaties, artikelen en knipsels door ds. Telder verzameld. 2 omslagen 89 Lijst met tijdschriften aan de handbibliotheek van de Vrije Universiteit toegevoegd, 1 stuk N.B. Zie bijlage B. V Nagekomen stukken Acta van de Part. Synode der Geref. Kerken in Zeeland, Noord- Brabant en Limburg, band Rondom het boek Sterven... en dan?, kerkeraads-, Classis- en Synode-uitspraken, Losse stukken, doorslagen, brieven en knipsels, Brieven van classes Noord-Brabant/Limburg, PS Zeeland/Noord-Brabant/Limburg, kopieën bezwaarschriften Hoogeveen en Bedum,

9 Bijlage A Preken en preekschetsen Preken volgens nummering; de preken zonder nummer zijn geordend volgens de volgorde in de Bijbel, de preekschetsen bevinden zich in chronologische volgorde. Sommige preken zijn dubbel aanwezigen worden met een * aaangegeven, echter met verschillende aantekeningen. Er bevindt zich een handgeschreven preek van ds. Telder in de inventaris, geschreven door A. Janse over Prediker 3: De nummers 1, 29, 54 en ontbreken. nr.2, Philippenzen 2: 12, 13 nr.3, Romeinen 7: 24, 25 nr.4, Philippenzen 4: 4-7 nr.5, Openbaring 21: 1-8 nr.6, Spreuken 14: 4 nr.7, Psalm 131 nr.8, Openbaring 14: 13 * nr.9, Jesaja 58: 5-8 nr.10, Hebreeën 11: 1, 2* nr.11, Psalm 19: 13 nr.12, Numeri 36: nr.13, Psalm 118: nr.14, Hooglied 8: 6, 7 nr.15, Genesis 17: 1-14 nr.16, Efeze 2: * nr.17, Hebreeën 4: nr.19, Romeinen 15: 7 nr.20, Romeinen 14: 13 nr.21, Psalm 115: 15, 18 nr.22, Johannes 17: 11, 20, 21 nr.23, Markus 7: nr.24, Psalm 71: 17, 18 nr.25, Spreuken 11: 24, 25 nr.26, Hebreeën 12: 1-3 nr.27, II Corinthe 4: nr.28, Spreuken 23: 23 nr.29, Prediker 11: 9,, 10 alleen voorblad nr.30, II Thess. 2: 3, 6, 8 nr.31, Colossenzen 4: 5, 6 nr.32, Hebreeën? nr.33, Hebreeën 6: 9-20 nr.34, Openbaring 3: 1-6 nr.35, Lukas 23: nr.36, Psalm 46: 8 nr.37, Lukas 2: 25 nr.38, Ezechiël 24: 15, 16, 19 nr.39, Genesis 49: 18 nr.40, Jesaja 25: 8 nr.41, Johannes 16: nr.42, Romeinen 11: 25, 26 nr.43, Lukas 4: nr.44, Philippenzen 1: nr.45, Hebreeën 11: 9, 10 nr.46, Jakobus 4: 1-10 nr.47, I Petrus 3: 3, 4 nr.48, Romeinen 14: 7, 8 nr.49, Openbaring 22: 17 nr.50, II Kronieken 15: 1, 2 nr.51, Lukas 2: 21 nr.52, Johannes 1: 14 nr.53, Jeremia 1: 11, 12 nr.55, I Timotheüs 3: 16 nr.56, Fillippenzen 2: 14 nr.57, Spreuken 3: 9, 10 nr.58, II Petrus 3: 1-16 nr.59, Jeremia 1: nr.60, I Timotheüs 3: 1 nr.61, Lukas 2: nr.62, Prediker 12: 11, 12 nr.63, Catechismus Afd. 4 nr.64, Kolossenzen 3: 1-4 nr.71, Psalm 103: 1-5 nr.72, Psalm 103: nr.73, Psalm 90: 16, 17 nr 74, Psalm 24: 1 nr.75, II Corinthe 9: 7, 8 nr.76, Philippenzen 3: 20, 21 nr.77, Handelingen 2: 33 nr.78, Zacharia 1: Psalm 103: 1-5 Psalm 131 Numeri 36: Jeremia 1: 11, 12 Jeremia 1: Ezechiël 13: 1-16 Zacharia 7 Mattheüs 5: 1-16 Lukas 2: Lukas 18: 9-14 Markus 7: I Corinthe 15: 20 I Corinthe 15: I Corinthe 7: 23 II Corinthe 4: Jakobus 4: 1-10 Catechismus Afd.39 In een band: nr Mattheüs 25: nr II Corinthe 4: nr Jeremia 1: nr Lukas 18: 9-14 nr Spreuken 23: 23 nr Numeri 36: nr Psalm 71: nr Psalm 131 nr Lukas 2: nr Lukas 2: 21 nr Romeinen 15: 7 nr Jacobus 4: 1-10 nr Psalm 24: 1 Preekschetsen Colossenzen 3: 16 Catechismus afd. 35 Samuël 7: 12 Catechismus Afd.37 Lukas 2: Catechismus Afd. 39 Lukas 2:

10 Lukas 2: Lukas 2: 21 Psalm 90: Psalm 127: 1, 2 Catechismus Afd. 41 I Corinthe 11: Maththëus 3: Catechismus Afd. 42 Catechismus Afd. 43 Markus 6: 7-13 Mattheüs 15: Catechismus Afd. 46 Mattheüs 16: Mattheüs 17: 1-8 Catechismus Afd. 49 Catechismus Afd. 50 Mattheüs 27: Hebreeën 3: 1, 2 Johannes 19: 28 Markus 15: 38 Markus 16: 9-20 Joël 2: Joël I Corinthe 13: 13 Numeri 21: 4-9 Catechismus Afd.7 Deuteronrnium 3: Jozua 10: Catechismus Afd. 10 Catechismus Afd. 11 Richteren 17: 5-7 Ruth 3: 8-10 Catechismus Afd. 13 Hebreeën 11: Catechismus Afd.14 I Korinthe 11: 28 I Korinthe 10: 17 Habakuk 2: Zefanja 2: 1-3 Hebreeën 13: Catechismus Afd.20 Mattheüs 7: 13, 14 Daniël 9: Lukas 2: 10 Johannes I: Lukas 2: 40, 52 Psalm 126 Mattheüs 9: Mattheüs 6: Mattheüs 27: Romeinen 10: 5-12 Catechismus Afd. 40 Catechismus Afd. 41 II Kronieken 30: 8 Catechismus Adf. 42 Catechismus Afd. 46 Catechismus Afd. 47 Psalm 123 Openbaring 9: II Corinthe 4: Catechismus Afd. 52 A Catechismus Afd. 24 Catechismus Afd. 52 B Johannes 10: 14 Deuteronrnium 26: 1 Catechismus Afd. 10 Johannes 11: Johannes 13: Johannes 18: 37 Lukas 23: 24 Psalm 125: 2 Lukas 23: 46 Mattheüs 28: 1-10 Catechismus Afd. 17 Romeinen 10: 8b-10 Johannes 21: 17 Catechismus Afd. 23. I Johannes 5: 6-12 Catechismus Afd. 25 Leviticus 8: 24 Deuterononium 30: Deuterononium 34: 5 Catechismus Afd. 31 Jozua 7: 15 Catechismus Afd. 43 Psalm 89: Prediker 10: 17 (geboorte prinses Beatrix) Exodus 23: Handelingen der Apostelen 5: 1-13 Klaagliederen 3: Hooglied 1: 1 Hooglied 1: 5, 6 Hooglied 1: 7, 8 Psalm 32 Bijlage B Overgedragen tijdschriften Bladen, kranten en periodieken die aan de handbibliotheek van het Historisch Documentatiecentrum voor het Nederlands Protestantisme (1800-heden) zijn toegevoegd. Kerkbladen Nederlands Gereformeerde Kerk, , niet compleet. De Reformatie, Dr.A. Kuyper, Herdenkingsnummer, 29 oktober Pro Veritate, 1940 en De Reformatie, (niet compleet) 5 oktober 1946 en 12 oktober Sibbe, 3 maart De Standaard, diverse jubileumnummers, niet compleet. VU Magazine, 15 december Actueel Evangelie, 1 december 1973 en 3 september

11 Register Ingekomen brieven ( ). De cijfers achter de naam verwijzen naar het inventarisnummer. Arie (?), 32 Berge, Jac van den Berk, L Blacquiere, W 39 Bloot, N.J Boersma, J Boersma, T.J Bolland, J. 34 Bonda, J. 40 Booy, P. 34 Bosch, M. van de Bremmer, R.H Bruijns, A.N.G Bruin, N. 39 Buijten & Schipperheyn, 75 Buskes, J.J. 2, 34 Christen, C.W Coolma, A. 33 Dam, Fam. van Deddens, P Delleman, Th Deursen, F. van 39, 40 Dijk, J.van Dijk, J.C. van Eenhoorn, H Garderen, C.H. van 40 Geleynse, J.J Gereformeerde Kerk Eindhoven, 40 Grootheest, D. van Harberden, van 32 Henk (?) Herwijnen, A.G.W van 34, Hoekhaaf, 25 Hollander, J. de 34 Holwerda, D.35-38, 39 Huizenga, R. 40 Iersel, van Fa Jager, H.J Jan en Nel, Janse, J.C Janse, A. 32, 33 Jansen, H. 40 Jap, H.C.J. 40 Jong, de R Jos en Fie, (?) Jos en Riek, (?) Katwijk, J. van Kamphuis, J. 33 Keizer, A. 40 Keizer, P.K Kerkeraad Vrijgemaakte Kerk Breda 39 Kerkeraad Gereformeerde Kerk Bilthoven 39 Kerknieuws, 40 Koning, J.de 34 Kok, J.H. 75 Koopmans, J.H. 32, 35-38, 39 Koppenaal, fam. 39 Kramp, J.H. 40 Kuyper, H.H. 33 Leeden, G. van der Lem, W. 34 Lentink, C. 40 Maatkant, J Meester, J. 39 Mies en Jan, Nelemans, L.J Mekkes, J.25, Nijman, J Nugteren, J. van 40 Oord, J.G. van 75 Overduin, J Poirot, J.F. 40 Popma, K.J. 32, Prins, J.H. 40 Puchinger, G , 39, 40 Raad, de G Reinders- van der Veen, H Ribbens, L. 34 Rienks, C.J. 25 Rij, D. van, Ruler, A.A. van 39 Schout, Chr Schouten, E. 34 Siebesma, 34 Siffels, C Smouter, K.C. 39, 40 Sukos, 40 Suurmond, P. 75 Theologische Hogeschool Kampen, 25 Tjerksma, T Val, A.S. van der 34 Veen, J. van de Veenhof, C. 33, Veldman, H.J. 40 Velden, B. van der 32 Velema, J.H. 40 Verhey, J.H. 40 Visee, G Vollenhoven, D.H.Th. 32, Vonk, C. 39 Vreugdenhil, M. 34 Waal, C van der Waal, L. de Werkgelaar, P. 40 Weyland, W.P. 33 Wiel, J.J. van der Wit, M. de 40 Zemel, D Ziel, A. van der 39 11