MEDICIJN MONITOR EDITIE MEDICIJNMONITOR

Transcriptie

1 MEDICIJN MONITOR EDITIE MEDICIJNMONITOR 1

2 OPVALLENDE KENGETALLEN 8 20 Circa 83 procent van de nieuwe geneesmiddelen is ontdekt door geneesmiddelenbedrijven. Nieuwe geneesmiddelen zijn vaak geen gewone pillen meer. Er zijn bijna duizend innovatieve gen- en celtherapieën in ontwikkeling. Ruim de helft daarvan is gericht op kanker. 24 Nederland geeft aan zorg ongeveer evenveel uit als andere welvarende landen, gemiddeld 4194 euro per hoofd van de bevolking. Dat komt vooral door hoge kosten van tweedelijnszorg en langdurige zorg. 25 Ten opzichte van andere welvarende landen geeft Nederland weinig uit aan medicijnen, gemiddeld 376 euro per hoofd van de bevolking. 27 Hoewel Nederlanders meer medicijnen zijn gaan gebruiken, is de omzet van geneesmiddelenbedrijven in Nederland al jaren vrij stabiel: rond de vijf miljard euro. 34 De totale rijksuitgaven aan geneesmiddelen lagen in 2017 rond de 7 miljard euro. Dat komt door de kosten van apothekers, groothandel en BTW. 38 Nederlandse patiënten hebben relatief snel toegang tot nieuwe medicijnen, in vergelijking met andere Europese landen. In Nederland duurt dit gemiddeld 228 dagen na de registratie. 40 Als de overheid gaat onderhandelen over de prijs van een nieuw geneesmiddel en daarvoor een financieel arrangement sluit, duurt het gemiddeld 506 dagen voordat het middel beschik- baar is voor een patiënt De vijfjaarsoverleving bij kanker blijft stijgen en ligt nu op 64 procent. Nederland is wereldwijd het land waar de minste antibiotica wordt verstrekt.

3 MEDICIJN MONITOR EDITIE 2018

4 VOORWOORD INHOUD MEDICIJNEN VOOR MORGEN 7 DUURZAAM BETAALBARE ZORG 23 BETER LEVEN 43 ZIEKTEGEBIEDEN 60

5 Eén plaatje met cijfers zegt soms meer dan duizend woorden. Dat geldt zeker voor de grafieken en tabellen in deze MedicijnMonitor. Wat mij bijvoorbeeld meteen opviel toen ik deze uitgave bekeek, was hoe goed Nederland het doet in Europa! Zo geven we per inwoner veel minder uit aan geneesmiddelen dan de gemiddelde Europeaan. Ons land staat al jaren op nummer één in Europa als het gaat om kwaliteit van zorg, weten we dankzij de Euro Health Consumer Index. In de categorie geneesmiddelen van die index scoorde Nederland afgelopen jaar 89 van de 100 punten; goed voor een gedeelde eerste plaats met Duitsland. Nieuwe medicijnen zijn in Nederland meestal snel beschikbaar voor de patiënt. Gemiddeld duurt het na de registratie 228 dagen voordat een geneesmiddel wordt vergoed via de zorgverzekering en beschikbaar is. In de meeste Europese landen duurt dat aanzienlijk langer, blijkt uit het overzicht op pagina 38. In veel buurlanden wordt overigens slechts de helft van alle geregistreerde medicijnen vergoed, maar in Nederland is dat 71 procent. Ook dat is gunstig voor de patiënt. Zo is er meer om trots op te zijn, ook als we alleen naar Nederland kijken. De vijfjaarsoverleving van kanker is bijvoorbeeld de afgelopen twintig jaar gestegen van 52 naar 64 procent. En er overlijden veel minder mensen aan diabetes dan vijftien jaar geleden. Medicijnen leveren een belangrijke bijdrage aan al deze verbeteringen. Toch is er nog veel werk te doen. Daarom geven we niet op totdat we voor ernstige ziektes, zoals Alzheimer of kanker, een effectief medicijn hebben. Ook blijven wij ons inzetten voor de veiligheid van geneesmiddelen. Er worden bijvoorbeeld steeds meer vervalste geneesmiddelen aangeboden, vooral online. En duurzame betaalbaarheid van alle mooie innovaties blijft natuurlijk een belangrijk aandachtspunt. Tot slot gaan we samen met de overheid manieren zoeken om geneesmiddelenontwikkeling te versnellen, op een veilige en verantwoorde manier. Dat is voor veel patiënten van groot belang, soms zelfs van levensbelang. Want achter elk cijfer schuilen mensen, met een goede of minder goede kwaliteit van leven. Daar zijn we ons zeer van bewust. Gerard Schouw directeur Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen 5

6 MEDICIJNMONITOR 2017 MEDICIJNEN VOOR MORGEN Wie ontdekken innovatieve geneesmiddelen? Wie brengen geneesmiddelen naar de markt? Octrooi doorloop Geld dat vrijkomt door octrooiverloop Regeldruk verminderen Top 5 investeringen in R&D Klinische onderzoeken Zeldzame ziekten zijn niet zeldzaam Weesgeneesmiddelen Weesgeneesmiddelen in ontwikkeling Biologische geneesmiddelen in ontwikkeling Nieuwe generatie geneesmiddelen, ATMP s Aantal innovatieve geneesmiddelen

7 2018 MEDICIJNMONITOR MEDICIJNEN VOOR MORGEN Bij de ontwikkeling van nieuwe medicijnen zijn veel partijen betrokken. Ongeveer 83 procent van de geneesmiddelen wordt ontdekt door geneesmiddelenbedrijven en 17 procent in samenwerking met universiteiten en academische centra. Geneesmiddelenbedrijven brengen nieuwe geneesmiddelen vervolgens op de markt, zodat patiënten ze kunnen gebruiken. Vergeleken met andere sectoren is de geneesmiddelensector de bedrijfstak die het grootste deel van zijn omzet in onderzoek herinvesteert. Zodra een mogelijke werkzame stof voor een nieuw geneesmiddel wordt ontdekt, vraagt de onderzoeker patent aan. Tijdens de octrooiperiode van twintig jaar is de vinding beschermd. Gedurende zo n twaalf jaar wordt het mogelijke nieuwe geneesmiddel uitgebreid getest op werkzaamheid en veiligheid. Na deze kostbare ontwikkelfase heeft het geneesmiddelenbedrijf nog zo n acht jaar om de hoge investeringen terug te verdienen. Na het aflopen van deze periode mogen andere aanbieders het middel ook maken en daalt door de toegenomen concurrentie vaak de prijs. Berekeningen laten zien dat door octrooien die in de periode verlopen, de kosten voor bestaande geneesmiddelen met ongeveer 500 miljoen euro zullen afnemen. In het ontwikkelproces valt er ook door vermindering van regeldruk nog veel geld en tijd te besparen. Door lagere regeldruk zouden bedrijven ongeveer één miljoen euro kosten per geneesmiddel kunnen besparen, en geneesmiddelen zouden ongeveer één jaar eerder beschikbaar kunnen zijn voor patiënten. In 2017 liepen er wereldwijd klinische onderzoeken naar geneesmiddelen. Geneesmiddelenbedrijven werken hard aan oplossingen voor zeldzame ziekten, er komen veel nieuwe biologische geneesmiddelen en geneesmiddelen op basis van de nieuwste technologieën, zoals immunotherapie en gentherapie. De afgelopen jaren zijn steeds meer nieuwe, hoopgevende medicijnen toegelaten, in 2017 waren dat er 92. 7

8 MEDICIJNMONITOR 2018 WIE ONTDEKKEN INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN? GENEESMIDDELENBEDRIJVEN ONTDEKKEN HET MERENDEEL VAN DE NIEUWE MEDICIJNEN. HIERBIJ WERKEN ZE SAMEN MET ZOWEL ANDERE BEDRIJVEN ALS MET PUBLIEKE ORGANISATIES Privaat-private samenwerking 7% Publiek (universiteiten, umc s) en publiek-private samenwerking 17% 28% Bedrijfsleven groot Bedrijfsleven MKB 27% 21% Bedrijfsleven middelgroot Bron: Nature februari 2014, artikel Where do new medicines originate from in the EU, door Lincker, Ziogas, Carr, Porta, Eichler (EMA) De publieke en de private sector zetten zich samen in voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. Het begint allemaal bij het ontdekken van moleculen die uiteindelijk een geneesmiddel kunnen worden. Dit onderzoek vindt plaats op universiteiten en universitaire medische centra en wordt gefinancierd door de overheid, fondsen, of geneesmiddelenbedrijven. Ook het bedrijfsleven voert veel onderzoek uit naar nieuwe geneesmiddelen. Het merendeel (83 procent) van de geneesmiddelen is ontdekt door geneesmiddelenbedrijven. 8

9 2018 MEDICIJNMONITOR GENEESMIDDELENBEDRIJVEN BRENGEN DE MEDICIJNEN OP DE MARKT 87% VAN DE TUSSEN 2010 EN 2012 DOOR DE EMA GOEDGEKEURDE MEDICIJNEN WERD OP DE MARKT GEBRACHT DOOR GROTE EN MIDDELGROTE BEDIJVEN EN 13% DOOR HET MKB Bedrijfsleven MKB 13% Bedrijfsleven middelgroot 28% 59% Bedrijfsleven groot Bron: Nature februari 2014, artikel Where do new medicines originate from in the EU, door Lincker, Ziogas, Carr, Porta, Eichler (EMA) Alleen de beste geneesmiddelen bereiken de patiënt. Voordat een uitvinding een veilig geneesmiddel is, is het uitgebreid onderzocht en getest. Dat maakt de ontwikkeling van geneesmiddelen langdurig, risicovol en daarom ook kostbaar. Hiervoor zijn flinke investeringen nodig. Publieke organisaties hebben vaak niet de mogelijkheden om die risicovolle investeringen te maken. Het zijn geneesmiddelenbedrijven die uiteindelijk de geneesmiddelen bij de patiënt brengen. 9

10 MEDICIJNMONITOR 2018 OCTROOI DOORLOOP DE GEMIDDELDE DUUR IN JAREN VAN DE ONTWIKKELINGS- EN OCTROOIPERIODE VAN EEN GENEESMIDDEL Preklinisch onderzoek Klinisch onderzoek Registratie & vergoeding Resterende octrooiperiode Aanvullend Beschermend Certificaat (ABC) JAAR 2 JAAR 8 JAAR 5 JAAR Molecuul ontdekt, octrooi aangevraagd Na ongeveer 10 jaar onderzoek duurt het nog zo n 2 jaar voordat het medicijn is geregistreerd en de vergoeding is vastgelegd Na ongeveer 12 jaar is het medicijn beschikbaar voor de patiënt Het geneesmiddelenbedrijf heeft nog 8 jaar om de investeringen terug te verdienen voordat het octrooi afloopt Octrooi-expiratie Bron: Van Gool, 2016 Octrooien zijn het hart van de innovatieve geneesmiddelensector. Op twee manieren jagen octrooien innovatie aan: ze beschermen de hoge investeringen die nodig zijn voor het intensieve onderzoekstraject naar een nieuw geneesmiddel. En door die bescherming kan het bedrijf de kennis openbaar maken, wat andere onderzoekers weer kan inspireren. Zodra een potentieel nieuw geneesmiddel is ontdekt, wordt een octrooi aangevraagd. Vanaf dan is het patent twintig jaar geldig. Als het patent is verlopen kunnen andere bedrijven het geneesmiddel namaken en dan daalt de prijs van het geneesmiddel vaak aanzienlijk. Tijdens de hele octrooiperiode kunnen bedrijven natuurlijk ook een ander geneesmiddel voor dezelfde aandoening ontwikkelen. In werkelijkheid is de echte octrooiperiode daardoor vaak maar enkele jaren. 10

11 2018 MEDICIJNMONITOR GELD DAT VRIJKOMT DOORDAT OCTROOIEN VERLOPEN NAAR VERWACHTING VALT ER IN 2021 DOOR OCTROOIVERLOOP ONGEVEER 500 MILJOEN EURO VRIJ Vrijvallend geld in miljoenen euro s Extramuraal Intramuraal Totaal Bron: IQVIA patent exclusivity database, 2017, Farminform 2017, berekeningen door Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen Uitgelicht zijn de geneesmiddelen waarvan het octrooi tussen 2016 en 2021 verloopt. Er is gerekend met de omzet van 2017 op jaarbasis van deze geneesmiddelen (apotheekinkoopprijs). De omzetdaling is naar rato en cumulatief berekend. De omzet van de geneesmiddelensector is de afgelopen tien jaar vrijwel stabiel gebleven. Dit komt onder andere door het verlopen van octrooien. Nadat de octrooiperiode van een geneesmiddel is afgelopen, mogen andere bedrijven het geneesmiddel namaken. Deze bedrijven gaan vervolgens met elkaar concurreren. Hierdoor daalt de prijs aanzienlijk en worden de kosten aan geneesmiddelen ook veel lager. Deze berekening geeft een beeld van wat het effect is van de concurrentie na octrooiverloop: door de octrooien die in de periode van verlopen, nemen de kosten van bestaande geneesmiddelen met bijna 500 miljoen euro af. De besparingen die door octrooiverloop worden gerealiseerd, kunnen gebruikt worden om de kosten van nieuwe geneesmiddelen te betalen. 11

12 MEDICIJNMONITOR 2018 MINDER REGELS: LAGERE KOSTEN EN SNELLER TOEGANG TOT NIEUWE GENEESMIDDELEN Klinisch onderzoek Registratie Post-registratie Het sneller toelaten van geneesmiddelen tot het vergoedingsstelsel betekent een besparing die kan oplopen tot euro per geneesmiddel. Ontwikkeling Intramuraal Extramuraal Effect Afstemming met Zorginstituut en departement 2-6 weken Onnodig opstellen register Onnodig opstellen beoordelingsdossier De totale doorlooptijd van een registratie en klinisch onderzoek kan maanden sneller. Dit heeft een substantieel effect op het verlagen van de ontwikkelingskosten en daarmee op de prijs van nieuwe geneesmiddelen. Inhoudelijke beoordeling zorgverzekeraars Toelating tot GVS Aanvraag voorwaardelijke toelating 4 maanden 2 weken 6 maanden Bronnen: Actal/KPMG, Onderzoek regeldruk geneesmiddelen & Vervolgonderzoek regeldruk toelating vergoedingenstelsel 2015 Door onnodige regeldruk bij de registratie en vergoeding van een nieuw geneesmiddel te verminderen, kunnen nieuwe geneesmiddelen een jaar eerder op de markt komen. Dit kan een miljoen euro per geneesmiddel besparen. 12

13 2018 MEDICIJNMONITOR TOP 5 INVESTERINGEN VAN DE EIGEN OMZET IN R&D, WERELDWIJD 13,5% 11,2% 11,0% 5,0% 4,5% 1 Gezondheidsindustrie (farmaceutische bedrijven en biotechnologie) 2 IT hardware 3 Software 4 Auto-industrie 5 Luchtverkeer en defensie Bron: The 2017 EU Industrial R&D Investment Scoreboard, European Commission Geneesmiddelenbedrijven investeren onophoudelijk in onderzoek naar nieuwe geneesmiddelen. Van alle sectoren is de geneesmiddelenindustrie de sector die het grootste deel van zijn omzet herinvesteert in onderzoek en ontwikkeling (R&D). 13

14 MEDICIJNMONITOR 2018 WERELDWIJD (PRE)KLINISCHE ONDERZOEKEN 74% VAN DE PRODUCTEN IN DE FASE KLINISCH ONDERZOEK ZIJN PRODUCTEN MET EEN VOLLEDIG NIEUWE WERKING Preklinisch onderzoek Klinisch onderzoek Registratie & vergoeding projecten FASE 1 FASE 2 FASE projecten projecten projecten 122 projecten waarvan een nieuwe werking waarvan een nieuwe werking waarvan 671 een nieuwe werking waarvan 54 een nieuwe werking Bron: Analysis Group, The Biopharmaceutical Pipeline, 2017 Onderzoekers speuren continu naar geneesmiddelen tegen ziektes waarvan we de strijd nu nog verliezen. Het is een wereldwijde zoektocht: in 2017 liepen in totaal ruim onderzoeken naar nieuwe geneesmiddelen. Daarvan zijn bijna projecten nog in de preklinische fase, maar projecten zijn al in de klinische fase of wachten op registratie en vergoeding. Tijdens de ontwikkeling vallen nog veel potentiële geneesmiddelen af, zodat alleen de geneesmiddelen met de beste werkzaamheid en veiligheid op de markt komen. Driekwart van de geneesmiddelen die in 2017 in ontwikkeling waren, hebben een volledig nieuwe werking. 14

15 2018 MEDICIJNMONITOR ZELDZAME ZIEKTEN ZIJN NIET ZELDZAAM 1 MILJOEN NEDERLANDERS MET EEN ZELDZAME AANDOENING MEER DAN VERSCHILLENDE ZIEKTES IN TOTAAL 80% VAN DEZE ZIEKTES ZIJN ERFELIJK BEPAALD Men spreekt van een zeldzame ziekte, als minder dan 1 op de mensen de aandoening heeft. Per zeldzame ziekte zijn er in Nederland vaak maar een paar honderd tot duizend patiënten. Er zijn ongeveer zeldzame aandoeningen bekend. Dat betekent dat, als je al deze patiënten bij elkaar optelt, zeldzame ziektes helemaal niet zeldzaam zijn. Ongeveer één miljoen Nederlanders, 6 procent van de bevolking, heeft een zeldzame aandoening. 15

16 MEDICIJNMONITOR 2018 WEESGENEESMIDDELEN PER INDICATIEGEBIED IN TOTAAL ZIJN ER TOT EN MET DIT JAAR 102 WEESGENEES MIDDELEN OP DE EUROPESE MARKT VERSCHENEN Oncologie en immunologie 44 Spijsverteringssysteem 18 Anti-infectiva 8 Zenuwstelsel 8 Bloed en bloedvormende organen 5 Cardiovasculair systeem 5 Hormonale preparaten 3 Zintuigstelsel 3 Overige 3 Huidaandoeningen 2 Ademhalingssysteem 2 Spier- en skeletsysteem WEESGENEES- MIDDELEN TOTAAL Bron: orphanet report series, 2018 Een weesgeneesmiddel of orphan drug is een medicijn voor een ziekte die zeldzaam is. Tot nu toe zijn er ruim honderd weesgeneesmiddelen ontwikkeld. Daarvan waren de meeste voor oncologische (44) en immunologische aandoeningen (18). Dat is goed nieuws voor patiënten met deze aandoeningen. Toch zijn er nog veel zeldzame ziektes waarvoor nog geen oplossing is gevonden. Er zijn meer dan zesduizend zeldzame aandoeningen. De geneesmiddelensector gaat daarom onvermoeid door met de ontwikkeling van weesgeneesmiddelen. 16

17 2018 MEDICIJNMONITOR HONDERDEN WEESGENEESMIDDELEN IN ONDERZOEKSFASE MEDICIJNEN IN DE ONDERZOEKSFASE KREGEN SINDS 2000 IN EUROPA EEN AANWIJZING TOT WEESGENEESMIDDEL MEDICIJNEN IN DE TESTFASE SINDS HET JAAR Bron: EMA, 2018 Er zijn nu honderden middelen in onderzoek tegen zeldzame ziektes. Dat klinkt makkelijker dan het is: onderzoek naar zeldzame ziekten is vaak lastig om uit te voeren. Een weesgeneesmiddel wordt ontwikkeld voor een kleine groep patiënten waardoor het moeilijker is een representatief onderzoek op te zetten. Het aantal patiënten dat voor een eventueel medicijn in aanmerking komt is klein en de investeringen zijn hoog. Toch blijft dit onderzoek hard nodig. Daarom stimuleren overheden wereldwijd de ontwikkeling van nieuwe weesgeneesmiddelen. 17

18 MEDICIJNMONITOR 2018 STEEDS MEER BIOLOGISCHE GENEESMIDDELEN IN ONTWIKKELING Aantallen biologische geneesmiddelen in ontwikkeling naar aandoening Kanker 836 Zeldzame ziekten 566 Neurologische aandoeningen 420 Auto-immuun ziekten 311 Hart- en vaatziekten Diabetes-gerelateerde aandoeningen Mentale stoornissen Ziekte van Alzheimer 77 Bron: PhRMA, 2017 We weten steeds meer over het menselijk lichaam en over ziektes. Ook worden technologieën steeds geavanceerder. Door deze ontwikkelingen kunnen we geneesmiddelen maken, die een eeuw geleden ondenkbaar waren, zoals biologische geneesmiddelen. Biologische geneesmiddelen zijn geneesmiddelen waarvan de werkzame stof afkomstig is van een levend organisme, zoals bacteriën, of dierlijke of menselijke cellen. De biotechnologie heeft tot een revolutie in de geneeskunde geleid. Een revolutie waar we vandaag de dag nog middenin zitten. In 2017 waren er bijna drieduizend biologische geneesmiddelen in ontwikkeling. 18

19 2018 MEDICIJNMONITOR NANO-PIL BRENGT MEDICIJN OP SPECIFIEKE PLEK IN HET LICHAAM 19

20 MEDICIJNMONITOR 2018 NIEUWE GENERATIE GENEESMIDDELEN IN ONTWIKKELING 946 GEN- EN CELTHERAPIEËN IN ONTWIKKELING, OOK WEL ATMP S (ADVANCED THERAPY MEDICINAL PRODUCTS) GENOEMD Oncologie Cardiovasculair Zenuwstelsel Spier- en skeletsysteem Metabolisme en genetisch Huidaandoeningen Immunologie & afweersysteem Anti-infectiva Ogen Bloed Spijsverteringsysteem Geslachtsorganen Ademhalingstelsel Overig Lymfestelsel Oren GEN- EN CELTHERAPIEËN IN ONTWIKKELING 497 Bron: Informa, 2017 Nieuwe medicijnen zijn allang geen gewone pillen meer, maar complexe en gerichte behandelingen op maat. Wereldwijd zijn er allerlei nieuwe soorten therapieën in ontwikkeling die een nieuwe definitie van een geneesmiddel geven. Zo waren er in 2017 in totaal 946 gen- en celtherapieën in ontwikkeling, vooral voor kanker. De nieuwe generatie geneesmiddelen zijn ook steeds vaker therapieën met monoclonale antilichamen, of een DNA- of RNA-therapie. Deze nieuwe soorten therapieën zijn in veel opzichten anders dan gewone geneesmiddelen. Door deze reparerende medicijnen, zoals gentherapie, heeft een patiënt jaren, misschien zelfs decennia, geen andere behandeling meer nodig voor zijn ziekte. Dat is geweldig nieuws, maar roept ook allerlei vragen op over de toelating en vergoeding van deze nieuwe behandelingen. Door nu al dit soort vraagstukken te bespreken, kunnen deze innovatieve therapieën patiënten ook echt helpen zodra ze beschikbaar zijn. 20

21 2018 MEDICIJNMONITOR AANTAL INNOVATIEVE GENEESMIDDELEN GOEDGEKEURD DOOR DE EMA In de afgelopen 20 jaar goedgekeurd door de Europese toezichthouder Bron: European Medicines Agency (EMA), 2018 In de afgelopen twintig jaar is het aantal geneesmiddelen dat voor de Europese markt is goedgekeurd, toegenomen. In 2017 zijn er 92 geneesmiddelen goedgekeurd door het Europese Medicijn Agentschap (EMA). De EMA beoordeelt nieuwe geneesmiddelen op werkzaamheid en veiligheid, zodat alleen de beste geneesmiddelen op de markt komen. In 2017 is bekendgemaakt dat de EMA verhuist van Londen naar Amsterdam. De komst van de EMA is positief nieuws voor de bedrijven die in Nederland geneesmiddelen ontwikkelen, en maakt het aantrekkelijk voor andere bedrijven om dat ook te doen. De EMA kan zo als magneet werken voor innovatie in Nederland. 21

22 MEDICIJNMONITOR 2018 DUURZAAM BETAALBARE ZORG Kosten zorg Kosten geneesmiddelen Omzet geneesmiddelen relatief stabiel Aandeel geneesmiddelen in ziekenhuisbudget Omzet geneesmiddelen Volume geneesmiddelen Ontwikkeling omzet geneesmiddelen Ontwikkeling volume geneesmiddelen Waaruit bestaan de rijksuitgaven geneesmiddelen? Tegen de trend: gemiddelde prijzen geneesmiddelen dalen Economische footprint Van handelsvergunning tot patiënt Beschikbaarheid van medicijnen Geneesmiddelen met financiële arrangementen Nieuwste geneesmiddelen minder voorgeschreven 22

23 2018 MEDICIJNMONITOR DUURZAAM BETAALBARE ZORG Er is steeds meer mogelijk in de zorg. Door nieuwe technologieën en betere behandelingen leven we steeds langer en neemt de kwaliteit van ons leven toe. Deze goede zorg heeft ook een prijs. We geven in Nederland relatief veel uit aan zorg; jaarlijks bijna euro per inwoner. Dat is ongeveer net zo veel als in andere landen met een hoog inkomen. En dat bedrag blijft groeien. Dat komt niet omdat we steeds meer geld uitgeven aan geneesmiddelen. Sterker nog, we geven per Nederlander relatief weinig uit aan medicijnen. De uitgaven aan geneesmiddelen zijn al jaren vrijwel stabiel ten opzichte van de totale zorgkosten, die elk jaar met miljarden stijgen. Zo gaven we in 2017 ruim 73 miljard euro uit aan gezondheidszorg, in 2018 loopt dat naar verwachting verder op naar 78 miljard. De medicijnkosten liggen de laatste tien jaar rond de 5 miljard, dat is maar 7 procent van het zorgbudget. Ook binnen de ziekenhuizen is het aandeel van geneesmiddelen in de totale kosten beperkt. Daar zien we wel een toename in de kosten, waar ze in de apotheken dalen. De stijging van kosten komt vooral door de toename in de hoeveelheid geneesmiddelen die worden voorgeschreven. Dat betekent dat de gemiddelde prijs van geneesmiddelen vrijwel niet is veranderd. Vooral bij generieke geneesmiddelen is dat goed zichtbaar: de omzet van generieke geneesmiddelen neemt af, terwijl het volume toeneemt. Tegenover de kosten staan ook economische opbrengsten. In Nederland hebben patiënten relatief snel toegang tot nieuwe geneesmiddelen en de meeste in Europa geregistreerde geneesmiddelen zijn in Nederland beschikbaar. Wel duurt het twee keer zo lang voordat patiënten de beschikking hebben over nieuwe geneesmiddelen die vallen onder financiële arrangementen. Ook worden nieuwe geneesmiddelen minder vaak voorgeschreven. 23

24 MEDICIJNMONITOR 2018 KOSTEN ZORG PER HOOFD VAN DE BEVOLKING Kosten zorg (Euro GIP/capita) Verenigde Staten Zweden Zwitserland Denemarken Gemiddelde Nederland Duitsland Canada Australië Japan Frankrijk Verenigd Koninkrijk Bron: Journal of the American Medical Association: Healthcare spending in the United States and other high-income countries (2017) Nederland staat garant voor goede zorg. We geven in Nederland ongeveer evenveel uit aan de gezondheidszorg als andere landen met een hoog inkomen: jaarlijks is dat euro per inwoner. Dat is ongeveer 10,5 procent van het bruto nationaal product. Dat is iets lager dan het gemiddelde in landen met een hoog inkomen: daar wordt gemiddeld euro per inwoner uitgegeven aan zorg, wat in deze landen gemiddeld 11,5 procent is van het bruto nationaal product. 24

25 2018 MEDICIJNMONITOR KOSTEN GENEESMIDDELEN PER HOOFD VAN DE BEVOLKING Kosten geneesmiddelen (Euro GIP/capita) Verenigde Staten Zwitserland Japan Verenigd Koninkrijk Gemiddelde Frankrijk Denemarken Duitsland Canada Zweden Australië Nederland Bron: Journal of the American Medical Association: Healthcare spending in the United States and other high-income countries (2017) We geven in Nederland weinig geld uit aan geneesmiddelen ten opzichte van andere landen met een hoog inkomen. Per hoofd van de bevolking is dat in Nederland jaarlijks ongeveer 376 euro. Dat is ruim onder het gemiddelde van jaarlijks 604 euro per inwoner in landen met een hoog inkomen. 25

26 MEDICIJNMONITOR

27 2018 MEDICIJNMONITOR OMZET GENEESMIDDELEN RELATIEF STABIEL Zorgkosten in miljarden euro , , Totale zorgkosten (BKZ) Omzet receptgeneesmiddelen Bron: Rijksbegroting 2018; Farminform 2018 De afgelopen tien jaar is het bruto budgettair kader zorg (BKZ) gestegen van 50,1 miljard naar 73,5 miljard euro in In vergelijking met de totale zorgkosten, is de omzet van de geneesmiddelensector relatief weinig gestegen: in 2017 was de bruto omzet van de sector 5,3 miljard euro. In 2010 was deze 4,9 miljard euro (exclusief apothekerskosten en BTW). Receptgeneesmiddelen maken dus een steeds kleiner deel uit van de totale zorgkosten. 27

28 MEDICIJNMONITOR 2018 AANDEEL GENEESMIDDELEN IN ZIEKENHUISKOSTEN BEPERKT Zorgkosten in miljarden euro Totale budget ziekenhuizen Omzet van in het ziekenhuis toegediende receptgeneesmiddelen , Bron: Rijksbegroting 2018, Farminform 2018 De omzet aan intramurale geneesmiddelen is gebaseerd op de inkoopprijzen van de apotheek. De uiteindelijke prijs die het ziekenhuis betaalt, komt tot stand na onderhandelingen met veldpartijen. Er is steeds meer mogelijk in de gezondheidszorg door nieuwe technologieën. Deze complexe zorg wordt steeds vaker verleend in ziekenhuizen. Bovendien leven we steeds langer door deze betere zorg. De kosten aan medisch-specialistische zorg worden daardoor ook steeds hoger. In 2007 waren de ziekenhuiskosten nog 15,7 miljard euro. In 2017 zijn deze kosten gestegen tot 24 miljard euro. De kosten aan geneesmiddelen in de ziekenhuizen zijn in dezelfde periode ook gestegen; van 0,9 miljard naar 2,4 miljard euro. Dit komt doordat nieuwe geneesmiddelen steeds vaker in het ziekenhuis worden toegediend. Daarnaast zijn sinds 2012 veel dure geneesmiddelen overgeheveld van de openbare apotheken naar het ziekenhuisbudget. Die overheveling verklaart 0,9 miljard euro (59 procent) van de totale groei van 1,5 miljard. Uiteindelijk geeft een ziekenhuis 10 procent van haar kosten uit aan geneesmiddelen, en gaat 90 procent naar andere zaken zoals nieuwe technologieën. 28

29 2018 MEDICIJNMONITOR 29

30 MEDICIJNMONITOR 2018 OMZET GENEESMIDDELEN IN ZIEKENHUIZEN EN DAARBUITEN Totale omzet (apotheekinkoopprijzen) geneesmiddelen in miljarden euro s 6 5,3 5 Extramurale omzet geneesmiddelen in euro s 2,9 2, Intramurale omzet geneesmiddelen in euro s Bron: Farminform 2018 De echte marktprijs komt tot stand na onderhandelingen tussen overheid en/of veldpartijen. De omzet van de totale markt van receptgeneesmiddelen is in de afgelopen tien jaar licht gestegen. De veranderingen zijn met name verschuivingen: de omzet van in het ziekenhuis verstrekte geneesmiddelen (intramuraal) is gestegen tot 2,4 miljard euro in De omzet van door de openbare apotheek verstrekte geneesmiddelen (extramuraal) is gedaald naar 2,9 miljard euro in Dit komt omdat in de periode dure geneesmiddelen zijn overgeheveld van de openbare apotheek naar het ziekenhuisbudget. Ook worden nieuwe geneesmiddelen, die bij introductie soms relatief kostbaar zijn, steeds vaker in het ziekenhuis toegediend. 30

31 2018 MEDICIJNMONITOR VOLUME GENEESMIDDELEN IN ZIEKENHUIZEN EN DAARBUITEN Totaal volume geneesmiddelen in miljarden standaard-dagdoseringen 9,2 8, Extramuraal volume geneesmiddelen Intramuraal volume geneesmiddelen 0, Bron: Farminform, 2018 De hoeveelheid geneesmiddelen die worden voorgeschreven is in tien jaar gestegen. In 2017 werden er in totaal 9,2 miljard standaard-dagdoseringen toegediend. Dat is een maat om de gemiddelde hoeveelheid doseringen die een patiënt per dag nodig heeft, vast te stellen. De meeste daarvan worden door de openbare apotheek verstrekt, en maar een klein deel in het ziekenhuis. Nieuwe geneesmiddelen worden steeds vaker in het ziekenhuis toegediend, maar voor steeds kleinere patiëntaantallen. Het volume van intramurale geneesmiddelen is daardoor nagenoeg gelijk gebleven. 31

32 MEDICIJNMONITOR 2018 ONTWIKKELING OMZET GENEESMIDDELEN IN NEDERLAND Ontwikkeling omzet geneesmiddelen (apotheekinkoopprijzen) in miljarden euro s ,3 4,5 Omzet totaal Omzet specialité en biosimilars ,9 Omzet generiek Bron: Farminform, 2018 De omzet van receptgeneesmiddelen ligt al jaren rond de 5,3 miljard euro. Het merendeel van de omzet is van merkgeneesmiddelen (specialité) en biosimilars: in 2017 ongeveer 4,5 miljard euro. De generieke geneesmiddelen hadden in 2017 ongeveer 900 miljoen euro omzet. Biosimilars vallen onder specialité, omdat ze niet exact hetzelfde zijn als de biologische geneesmiddelen die ze vervangen. 32

33 2018 MEDICIJNMONITOR ONTWIKKELING VOLUME GENEESMIDDELEN IN NEDERLAND Ontwikkeling in miljarden standaard-dagdoseringen ,2 Volume totaal 6 6,8 Volume generiek 4 2 2,4 Volume specialité en biosimilars Bron: Farminform, 2018 De hoeveelheid geneesmiddelen die worden verkocht, is de afgelopen tien jaar onafgebroken gestegen. Het totaal aantal doseringen steeg in 2017 naar 9,2 miljard. Daarvan was het grootste aandeel generieke geneesmiddelen. Deze zijn gestegen naar 6,8 miljard standaard-dagdoseringen. De verkoop van merkgeneesmiddelen (specialité) en biosimilars daalde in 2017 naar 2,4 miljard standaard-dagdoseringen. 33

34 MEDICIJNMONITOR 2018 WAARUIT BESTAAN DE RIJKSUITGAVEN AAN GENEESMIDDELEN? Uitgaven in miljarden euro s 7,5 7 6,5 0,4 7,0 6 1,3 5,5 5 0,6 5,3 4,5 4 3,5 4, Fabrikant Groothandel Apotheek Overheid (6% BTW) Bron: Farminform, 2018; Stichting Farmaceutische Kengetallen, 2017 De Vereniging Innovatieve Geneesmiddelen gaat in haar berekeningen uit van de lijstprijzen van geneesmiddelen. De lijstprijzen zijn openbaar en bestaan uit de omzet van de geneesmiddelenbedrijven en de omzet van de groothandels. In 2017 bedroegen deze 5,3 miljard euro, 7 procent van de totale zorguitgaven. De uitgaven aan geneesmiddelen inclusief apothekersmarges en BTW zijn 7 miljard euro (10 procent). In werkelijkheid zijn de kosten van de geneesmiddelenbedrijven lager. Verzekeraars, ziekenhuizen, apotheken en soms de overheid zelf onderhandelen namelijk met de fabrikant over de prijs van een geneesmiddel. Dit bevordert concurrentie en verlaagt de kosten van geneesmiddelen. 34

35 2018 MEDICIJNMONITOR 35

36 MEDICIJNMONITOR 2018 TEGEN DE TREND: PRIJZEN GENEESMIDDELEN STABIEL PRIJSINDEX VOOR CONSUMENTENBESTEDINGEN AFGEZET TEGEN PRIJSINDEX VOOR RECEPTGENEESMIDDELEN (1996=100) Receptgeneesmiddelen prijsindex 1. Huisvesting, water en energie 2. Vervoer 3. Totaal bestedingen 4. Onderwijs 5. Voedingsmiddelen 6. Gezondheid Bron: Stichting Farmaceutische Kengetallen 2017, CBS 2018 In Nederland is de omzet van de geneesmiddelensector weinig gestegen ten opzichte van het volume. Dat betekent dat de gemiddelde prijs van geneesmiddelen weinig tot niet is veranderd. In de afgelopen twintig is de gemiddelde prijs dan ook vrijwel constant gebleven. Het versterken van de marktwerking, zoals bijvoorbeeld door het preferentiebeleid, heeft ertoe geleid dat de prijzen van geneesmiddelen sterk dalen zodra er concurrentie op de markt komt. Daardoor kunnen nieuwe geneesmiddelen, die soms relatief kostbaar zijn wanneer ze op de markt verschijnen, betaald worden met de besparingen. 36

37 2018 MEDICIJNMONITOR GENEESMIDDELENSECTOR GOED VOOR DE NEDERLANDSE ECONOMIE klinisch onderzoek 12% 1% farmaceutische grondstoffen industrie banen in de geneesmiddelen ontwikkeling waarvan directe werkgelegenheid 87% ontwikkelen en vervaardigen van geneesmiddelen bedrijven in de geneesmiddelensector waarvan 420 in de geneesmiddelen ontwikkeling Bron: PwC Economische footprint Nederlandse geneesmiddelensector, 2017 Nederland is één van de weinige plaatsen op de wereld met zoveel bedrijvigheid in de geneesmiddelenontwikkeling, op zo n kleine oppervlakte. Binnen een straal van 120 kilometer liggen geneesmiddelenbedrijven, waarvan 420 zich richten op onderzoek en ontwikkeling naar geneesmiddelen. In totaal werken er mensen in Nederland in de geneesmiddelensector. Hiervan houden mensen zich direct bezig met het onderzoeken, ontwikkelen en produceren van medicijnen. Bij het ontwikkelen van nieuwe geneesmiddelen zijn niet alleen grotere bedrijven betrokken, maar ook kleinere startups en universitaire centra. 37

38 MEDICIJNMONITOR 2018 VAN HANDELSVERGUNNING TOT BESCHIKBAAR VOOR DE PATIËNT DE GEMIDDELDE TIJD IN DAGEN DIE VERSTRIJKT TUSSEN HET VERKRIJGEN VAN DE HANDELSVERGUNNING EN HET MOMENT WAAROP EEN GENEESMIDDEL VOOR DE PATIËNT BESCHIKBAAR KOMT Servië Polen Portugal Litouwen Bulgarije Frankrijk Slovenië Kroatië Letland Italië Estland België Ierland Slowakije Oostenrijk Spanje Noorwegen Zweden Denemarken Nederland Zwitserland Verenigd Koninkrijk Duitsland Bron: EFPIA, Patient W.A.I.T. indicator 2017 Om een geneesmiddel te mogen verkopen, moet een fabrikant zijn nieuwe geneesmiddel laten registreren. Dit kan op Europees niveau via het Europese Medicijn Agentschap (EMA), of nationaal via het College ter Beoordeling van Geneesmiddelen (CBG). Zij beoordelen het nieuwe geneesmiddel op werkzaamheid en veiligheid. Als het geneesmiddel is geregistreerd, wordt het nog niet automatisch vergoed door de zorgverzekeraars. Daarvoor vindt een extra beoordeling plaats door het Zorginstituut Nederland. Gemiddeld duurt het in Nederland 228 dagen voordat een geneesmiddel wordt vergoed en beschikbaar is voor de patiënt. Daarmee staan we op de vierde plaats in Europa. Sommige landen, zoals Frankrijk en Duitsland, stellen het geneesmiddel al tijdens de vergoedingsprocedure beschikbaar voor de patiënt. 38

39 2018 MEDICIJNMONITOR BESCHIKBAARHEID VAN BIJ DE EMA GEREGISTREERDE GENEESMIDDELEN IN NEDERLAND IS 71% VAN DE BIJ DE EMA GEREGISTREERDE MEDICIJNEN BESCHIKBAAR VOOR DE PATIËNT 62% 86% 80% 79% 77% 72% 66% 53% 3% 2% 60% 60% 26% 59% 53% 53% 49% 19% 11% 31% 29% 27% 23% 21% 18% 15% 34% 28% 82% 85% 77% 79% 34% 69% 71% 73% 33% 5% 14% 20% 21% 3% 31% 28% 23% 13% 34% 37% 38% 40% 41% 47% 47% 51% 53% 55% Duitsland Verenigd Koninkrijk Denemarken Oostenrijk Italië Nederland Zwitserland Zweden Noorwegen Frankrijk België Slovenië Slowakije Portugal Ierland Hongarije Spanje Polen Kroatië Bulgarije Estland Litouwen Letland Servië geen cijfers niet beschikbaar beschikbaar Bron: Patient W.A.I.T. indicator, 2017 Nederland vergoedt 71 procent van de geneesmiddelen die door het Europese Medicijn Agentschap (EMA) zijn geregistreerd. Daarmee staan we op de zesde plaats in Europa. In geen enkel land worden alle geneesmiddelen vergoed vanuit de zorgverzekering. Sommige geneesmiddelen zijn bijvoorbeeld zo goedkoop, dat patiënten deze zelf moeten betalen. Ook kan een fabrikant ervoor kiezen om het geneesmiddel in Nederland niet te verkopen, bijvoorbeeld omdat er al genoeg alternatieven op de markt zijn. 39

40 MEDICIJNMONITOR 2018 TWEE KEER ZO LANG VERGOEDINGSTRAJECT BIJ FINANCIËLE ARRANGEMENTEN AANTAL DAGEN VANAF EMA-REGISTRATIE TOT HET GENEESMIDDEL VERGOED WORDT VOOR DE PATIËNT Geneesmiddelen zonder financieel arrangement Geneesmiddelen met financieel arrangement Berekeningen zijn exclusief producten met toegang tijdens vergoedingsprocedure (bijvoorbeeld voor andere indicaties). minimaal gemiddeld maximaal Bron: EMA, 2018; Z-index, 2018 Sinds 2012 onderhandelt de minister van volksgezondheid soms over de prijs waarvoor een nieuw geneesmiddel wordt toegelaten in Nederland. Voor deze geneesmiddelen wordt een financieel arrangement afgesloten. Deze beoordeling en de onderhandelingen met de minister die erop volgen, leiden tot vertraging in de toelatingsprocedure. De kortste tijd tussen registratie en vergoeding bij een financieel arrangement is 62 dagen en de langste duur dagen (bijna vier jaar). Gemiddeld duurt de vergoedingsprocedure nu 506 dagen. Dit is ongeveer twee keer zo lang als bij geneesmiddelen zonder financieel arrangement. In de tussentijd hebben patiënten in principe geen toegang tot het nieuwe geneesmiddel. 40

41 2018 MEDICIJNMONITOR NIEUWSTE GENEESMIDDELEN MINDER VAAK VOORGESCHREVEN Voorgeschreven doses (DOT) in aantal miljarden 5 jaar of korter op de markt 10 0,6% 0,6% 0,7% 0,8% 0,7% 0,7% 9 0,7% 0,7% 8 1,2% 3,2% 1,9% 7 4,2% 5,2% 5,8% 5,1% 6 5,5% 6,7% 6,8% 6,9% 5 6,7% 5,6% langer dan 5 jaar op de markt Bron: Farminform, 2018 Als een nieuw geneesmiddel is geregistreerd en wordt vergoed, is het beschikbaar voor de patiënt. In werkelijkheid krijgt maar een klein deel van de patiënten innovatieve geneesmiddelen: in 2017 was 0,6 procent van de voorgeschreven geneesmiddelen korter dan vijf jaar op de markt. Dit is in de afgelopen twintig jaar sterk afgenomen. 41

42 MEDICIJNMONITOR 2018 BETER LEVEN Ziekte van Alzheimer Overlevingskans kanker Borstkanker Kanker bij kinderen Aids Hepatitis Antibiotica (resistentie) Psoriasis Diabetes Rivierblindheid Vervalste geneesmiddelen Verduurzaming verpakkingen 42

43 2018 MEDICIJNMONITOR BETER LEVEN Geneesmiddelen zijn onmisbaar voor het dagelijks functioneren van heel veel mensen. Door goed gebruik van geneesmiddelen leven mensen langer, gezonder en met een betere kwaliteit van leven. Innovatieve geneesmiddelen op het gebied van kanker hebben er toe geleid dat de overlevingskans bij veel typen kanker is gestegen. Niet alleen bij volwassenen, maar ook bij kinderen. Kanker wordt, net als hiv en diabetes, steeds vaker een chronische in plaats van een dodelijke ziekte. Niet alleen de overlevingskans verbetert vaak door innovatieve medicijnen, ook de kwaliteit van leven neemt toe. Zo dragen geneesmiddelen tegen bijvoorbeeld psoriasis er aan bij dat ruim vierhonderdduizend patiënten in Nederland in hun dagelijks leven minder belemmerd worden door hun huidaandoening. En dat het overgrote deel van patiënten met hepatitis C door nieuwe medicijnen volledig geneest. Goed gebruik van veilige geneesmiddelen blijft een belangrijk aandachtspunt. Veel geneesmiddelen die online worden aangeboden, zijn vervalst. Deze vervalste medicijnen kunnen de gezondheid in gevaar brengen, doordat ze niet werken of gevaarlijke stoffen bevatten. De geneesmiddelensector werkt daarom aan een nieuw systeem om echte medicijnen snel van vervalsingen te kunnen onderscheiden. Ook blijft de sector zich inzetten voor een verantwoord antibioticagebruik. Nederland heeft het laagste antibioticagebruik wereldwijd. 43

44 MEDICIJNMONITOR 2018 RUIM 100 GENEESMIDDELEN TEGEN ALZHEIMER IN ONTWIKKELING Geneesmiddelen in pijplijn en aantal proefpersonen per onderzoeksfase FASE 1 FASE 2 FASE proefpersonen proefpersonen proefpersonen 105 GENEES- MIDDELEN TOTAAL 25 geneesmiddelen 52 geneesmiddelen 28 geneesmiddelen Bron: Alzheimer s & Dementia: Translational Research & Clinical Interventions 3, 2017 Een op de vijf mensen krijgt dementie. Alzheimer is de meest voorkomende vorm van dementie, 70 procent van de dementiepatiënten lijdt aan deze ziekte. Er is nog geen medicijn dat Alzheimer kan genezen: bestaande therapieën behandelen alleen de symptomen van de ziekte van Alzheimer. Wereldwijd werken geneesmiddelenontwikkelaars hard aan een doorbraak tegen deze ziekte. Er bevinden zich momenteel ruim honderd geneesmiddelen tegen Alzheimer in diverse onderzoeksfases. In totaal doen ruim proefpersonen mee aan deze onderzoeken. Nieuwe resultaten van deze klinische onderzoeken worden in 2018 verwacht. 44

45 2018 MEDICIJNMONITOR OVERLEVINGSKANS PATIËNT MET KANKER GESTEGEN TOENAME VIJFJAARSOVERLEVING VAN PATIËNTEN MET VERSCHILLENDE SOORTEN KANKER Alle soorten kanker 52% 60% 64% Huidkanker 88% 92% 93% Prostaatkanker 79% 87% Borstkanker 82% 86% 89% 88% Schildklierkanker 74% 83% 85% Darmkanker 56% 62% 65% Longkanker 12% 16% Leverkanker 8% 14% 19% 19% Periode Periode Periode Bron: De vijfjaarsoverleving bij veel soorten kanker blijft stijgen. Dankzij innovatieve geneesmiddelen zijn huid-, prostaat-, borst- en schildklierkanker de afgelopen jaren in veel gevallen chronische ziekten geworden. De vijfjaarsoverleving van huidkanker is zelfs 93 procent. Dat is goed nieuws voor patiënten. Voor kankersoorten die nog minder goed te behandelen zijn, worden veel innovatieve geneesmiddelen ontwikkeld. 45

46 MEDICIJNMONITOR 2018 BORSTKANKER IN NEDERLAND Aantal nieuwe gevallen per jaar van borstkanker in Nederland Aantal patiënten per jaar dat aan borstkanker overlijdt * * voorlopig cijfer Bron: / In 2016 werd bij ruim Nederlanders borstkanker vastgesteld. Hiermee is het de meest voorkomende vorm van kanker bij vrouwen. Het aantal nieuwe gevallen van borstkanker neemt nog steeds toe. Door eerdere diagnose en behandeling met steeds betere geneesmiddelen overleven steeds meer vrouwen borstkanker. De vijfjaarsoverleving is sinds 1996 gestegen met zes procent naar 88 procent. 46

47 2018 MEDICIJNMONITOR 88% VIJFJAARS- OVERLEVING NIEUWE GEVALLEN VAN BORSTKANKER PER JAAR 47

48 MEDICIJNMONITOR 2018 OVERLEVINGSKANS KINDEREN MET KANKER TOEGENOMEN TOENAME VIJFJAARSOVERLEVING VAN PATIËNTEN MET VERSCHILLENDE SOORTEN KANKER Alle soorten kanker 69% 81% Geslachtsorganen 81% 96% Nier 76% 93% Leukemie 64% Weke delen o.a. spier en vet 65% 74% 85% Bot 60% 73% Periode Periode Bron: Er zijn veel verschillende soorten kanker bij kinderen. De meest voorkomende vorm van kanker bij kinderen is bloedkanker, ook wel leukemie genoemd. De afgelopen dertig jaar is de vijfjaarsoverleving voor deze vorm van kanker met 20 procent toegenomen. Deze toename komt onder meer doordat er meer kennis is, stamceltransplantatie in opkomst is en er innovatieve medicijnen beschikbaar zijn. 48

49 2018 MEDICIJNMONITOR IN NEDERLAND STEEDS MINDER STERFGEVALLEN DOOR AIDS DOOR BETERE MEDICATIE BLIJVEN PATIËNTEN LANGER LEVEN Aantal overleden aan aids Bron: Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS), 2017 In Nederland overlijden steeds minder mensen aan aids. Van een doodsvonnis twintig jaar geleden is hiv nu een chronische ziekte. Patiënten worden door betere medicatie minder snel ziek en blijven langer leven. De geneesmiddelen zijn inmiddels zo verbeterd dat ze nog maar één keer per dag moeten worden ingenomen. Ook kunnen patiënten met de diagnose hiv tegenwoordig door goed gebruik van medicatie tijdens de zwangerschap en het toedienen van hiv-remmers na de geboorte een gezonde baby krijgen. 49

50 MEDICIJNMONITOR

51 2018 MEDICIJNMONITOR HEPATITIS B EN C ZIJN GOED TE BEHANDELEN HET OVERGROTE DEEL VAN DE PATIËNTEN GENEEST DOOR NIEUWE GENEESMIDDELEN VOOR HEPATITIS acute hepatitis B-gevallen 10% ontwikkelt chronische hepatitis B acute hepatitis C-gevallen 80% ontwikkelt chronische hepatitis C chronische hepatitis B chronische hepatitis C 500 jaarlijkse sterfgevallen aan hepatitis B en hepatitis C Bron: Maag Lever Darm stichting, 2018 Hepatitis is een ontsteking van de lever, die vaak veroorzaakt wordt door een virus. Er zijn verschillende varianten van hepatitis. In Nederland zijn er jaarlijks acute hepatitis B patiënten en hepatitis C patiënten. Hoewel hepatitis B in aantallen steeds vaker voorkomt, ontwikkelt slechts 10 procent een chronische variant hiervan, en 90 tot 95 procent van de patiënten geneest volledig. De hepatitis C-variant komt minder vaak voor, maar ontwikkelt zich veel vaker naar een chronische variant. Door nieuwe geneesmiddelen is de behandeling veel effectiever geworden en zijn bestaande intensieve therapieën overbodig geworden. Ook kunnen er meer patiënten geholpen worden. Het overgrote deel van de patiënten met hepatitis geneest. 51

52 MEDICIJNMONITOR 2018 IN NEDERLAND MINSTE ANTIBIOTICA VERSTREKT Dagelijkse dosering per inwoners Griekenland Frankrijk België Italië Luxemburg Polen Nieuw-Zeeland Ierland Slowakije Korea Australië Spanje Israël Portugal Canada Verenigd Koninkrijk IJsland Tjechië Turkije Finland Hongarije Denemarken Noorwegen Slovenië Duitsland Oostenrijk Letland Zweden Estland Nederland Bron: OESO, 2017 Bacteriën die in toenemende mate ongevoelig zijn voor antibiotica, vormen een serieuze bedreiging voor de gezondheidszorg. Door de toenemende antibioticaresistentie wordt het in de toekomst moeilijker om infecties te behandelen. Deze kunnen zelfs levensgevaarlijk worden. Nederland verstrekt wereldwijd de minste antibiotica en zet zich in om het wereldwijde probleem van antibioticaresistentie aan te pakken. Geneesmiddelenontwikkelaars trekken hierbij samen op met de overheid, het Europese geneesmiddelenagentschap EMA, de Wereldgezondheidsorganisatie WHO en andere partijen. 52

53 2018 MEDICIJNMONITOR NAAR SCHATTING HEEFT 2 TOT 3% VAN DE WERELDBEVOLKING PSORIASIS 2-3% wereldwijd in Europa in Nederland Bron: psoriasis.nl, juli 2017 Psoriasis is een veel voorkomende chronische huidziekte. In Nederland leven mensen met deze aandoening. In Europa loopt dit aantal op tot vijftien miljoen. Van de mensen met matige tot ernstige psoriasis voelt 84 procent zich gediscrimineerd vanwege hun huidaandoening. Geneesmiddelenbedrijven ontwikkelen verschillende nieuwe medicijnen tegen huidziekten. Voor de behandeling van psoriasis zijn diverse soorten biologische geneesmiddelen beschikbaar voor patiënten. 53

54 MEDICIJNMONITOR 2018 BETER LEVEN MET DIABETES Indexcijfers diabetes Bron: FaMe-net en CBS Aantal diabetes 3 patiënten (M) 2 Aantal diabetes patiënten (V) 4 Aantal nieuwe patiënten (V) Aantal nieuwe patiënten (M) 5 6 Aantallen sterfte aan diabetes I en II (M) Aantallen sterfte aan diabetes I en II (V) Diabetes is een van de meest voorkomende chronische aandoeningen: 1,2 miljoen Nederlanders hebben een vorm van diabetes. Elke week komen hier rond de twaalfhonderd nieuwe patiënten bij. Veel mensen weten niet dat ze de ziekte onder de leden hebben. In 2016 overleden ongeveer drieduizend mensen rechtstreeks aan diabetes. Om diabetes effectief te behandelen, zijn naast goede geneesmiddelen genoeg bewegen en gezond eten ook belangrijk. 54

55 2018 MEDICIJNMONITOR 55

56 MEDICIJNMONITOR 2018 GUATEMALA WAS IN 2016 HET VIERDE LAND TER WERELD WAAR RIVIERBLINDHEID IS UITGEROEID Mexico Guatemala Colombia Ecuador Rivierblindheid uitgeroeid Rivierblindheid komt nog voor Bron: WHO, 2017 Rivierblindheid komt niet voor Door onbeperkt en kosteloos geneesmiddelen te verstrekken aan miljoenen mensen in meer dan dertig landen waar de parasitaire infectie rivierblindheid voorkomt, zijn honderdduizenden gevallen van blindheid voorkomen. In vier landen is rivierblindheid inmiddels helemaal uitgeroeid. Veel geneesmiddelenbedrijven boeken steeds meer vooruitgang in het toegankelijk maken van levensreddende medicijnen. 56

57 2018 MEDICIJNMONITOR AANTAL VERVALSTE GENEESMIDDELEN NEEMT TOE Aantal ingenomen vervalste medicijnen (miljoen) Waarde ($ miljoen) 25 25, ,7 81, ,1 36,0 9,6 3,75 2,4 10,5 6, ,0 12,2 53,0 51, Bron: Interpol Operation Pangea, 2018 Veel geneesmiddelen die online worden aangeboden, zijn vervalst. De afgelopen jaren is het aantal vervalste geneesmiddelen vertienvoudigd. In 2017 werden 25 miljoen potentieel gevaarlijke medicijnen in beslag genomen. Ook de waarde van deze vervalste geneesmiddelen is aanzienlijk toegenomen. Vervalste medicijnen kunnen levensgevaarlijk of zelfs dodelijk zijn, omdat de kwaliteit en samenstelling niet zijn gewaarborgd. Om vervalste medicijnen tegen te gaan, werkt de geneesmiddelensector mee aan een nieuw systeem om medicijnen snel van vervalsingen te kunnen onderscheiden. Ieder doosje met echte en veilige medicijnen krijgt de komende jaren een unieke blokjescode. 57

58 MEDICIJNMONITOR 2018 GENEESMIDDELENSECTOR VERPAKT STEEDS DUURZAMER 83% gebruikt secundaire verpakkingen als minimum besteleenheid 83% 21% verpakt al in bulkverpakkingen in plaats van blisterverpakking 21% 42% herverpakt nog in deeldozen 42% 100% verstrekt geen gratis draagtassen meer 100% 47% gebruikt geen of recyclebare stickers op verpakkingen 47% 68% heeft duurzame verpakkingen als onderdeel in het ontwikkelproces, of is dit aan het opzetten 68% 40% gebruikt nog PVC dat niet herkend wordt door sorteermachines 40% 62% gebruikt gerecycled of gecertificeerd karton voor secundaire verpakkingen 62% 0% 100% Bron: Brancheplan verduurzaming verpakkingen, 2018 Om de hoeveelheid verpakkingsmaterialen in de geneesmiddelensector de komende jaren te verminderen is het brancheverduurzamingsplan Farmacie en zelfzorggeneesmiddelen opgesteld. Ook moeten gebruikte materiaalsoorten verbeterd worden zodat de milieubelasting door verpakkingen vermindert. De geneesmiddelensector zet zich onder andere in om meer bulkverpakkingen te gebruiken in plaats van blisterverpakkingen. Ook wordt het herverpakken in deeldozen zo veel mogelijk beperkt en zal er nog meer gebruik gemaakt gaan worden van gerecycled of gecertificeerd karton voor de doosjes. 58

59 2018 MEDICIJNMONITOR 59