Energie- en eiwitverrijkt voedingsadvies

Transcriptie

1 Energie- en eiwitverrijkt voedingsadvies Naar het ziekenhuis? Lees eerst de informatie op

2 Advies bestemd voor: Datum: Heeft u vragen over deze folder of het dieetvoorschrift, neem contact op met uw diëtist, tel. (078). sticker Aanvullend advies 1

3 Inleiding Deze folder is voor mensen die (tijdelijk) extra energie en/of eiwitten nodig hebben. Dit kan zijn vanwege ziekte, ongewenst gewichtsverlies, een operatie, wonden, een behandeling en de bijwerkingen hiervan, gebrek aan eetlust of een combinatie van oorzaken. Lichaam verbruikt meer Tijdens ziekte verbruikt uw lichaam meer belangrijke voedingsstoffen en energie dan in periodes waarin u niet ziek bent. Ook kan uw eetpatroon tijdens ziekte verstoord raken. Door gebrek aan eetlust, misselijkheid, pijnklachten, smaakverlies, vermoeidheid, benauwdheid, emoties en minder maaltijden rondom onderzoeken kunt u minder gaan eten. Na bijvoorbeeld een operatie, langdurig braken, diarree of bij wondgenezing is de voedingsbehoefte van uw lichaam groter. Daarom is de kans op ongewenst gewichtsverlies, maar ook het gebruik van een onvolwaardige voeding tijdens ziekte groot. Uw lichaam heeft een kleine reserve aan belangrijke voedingsstoffen. Dit is snel opgebruikt. Gewicht en conditie op pijl houden Gewichtsverlies of een te laag gewicht kan uw conditie verslechteren. Dit is tijdens ziekte en een behandelperiode niet wenselijk. Bij gezonde mensen bestaat gewichtsverlies als gevolg van onvoldoende eten vooral uit verlies van vetmassa. Bij ziekte verandert de stofwisseling en bestaat het verlies uit gelijke delen vet en vetvrije massa zoals spieren. Voor zieke mensen betekent een kilo gewichtsverlies een verlies van een halve kilo aan spieren. 2

4 Ook iemand met een relatief hoog lichaamsgewicht kan daardoor in een slechte voedingstoestand komen. Mensen met overgewicht hebben namelijk wel meer vetweefsel, maar niet veel meer spierweefsel dan slanke mensen. Energie Om zwaarder te worden of om op gewicht te blijven is het nodig dat u meer energie (calorieën) binnen krijgt. Het gaat hierbij om extra energie uit vetten en koolhydraten, maar ook om een goed samengestelde voeding. Eiwit Bij ziekte kan de eiwitbehoefte tijdelijk verhoogd zijn. Uw lichaam heeft extra eiwit nodig voor: Herstel van beschadigd weefsel. Bijvoorbeeld bij grote operatiewonden en doorligwonden. Compensatie van eiwitverliezen zoals bij brandwonden en groot bloedverlies. Voor eventuele gewichtstoename (toename van spierweefsel). Eiwit is de bouwsteen voor alle lichaamscellen en dus ook van de spieren en organen, het zenuwstelsel, de botten en het bloed. Vooral in de groei wordt veel weefsel opgebouwd en heeft het lichaam een hoge eiwitbehoefte. Maar ook na de groei zijn eiwitten nodig. Door natuurlijke slijtage blijft vervanging en opbouw van weefsel nodig. Eiwit is dus een belangrijke voedingsstof om de beschadigde weefsels weer op te kunnen bouwen. Het is daarmee noodzakelijk bij ziekte, wondgenezing en herstel. Algemene richtlijnen Eet regelmatig, probeer geen maaltijden over te slaan. Gebruik kleine maaltijden. Grote hoeveelheden kunnen snel tegenstaan. 3

5 Neem naast de drie hoofdmaaltijden minimaal drie tussendoortjes per dag. Gebruik voedsel dat gemakkelijk te kauwen is, zoals een plakje cake of kies voor vloeibare voeding, zoals pap, drinkontbijt, vla, yoghurt, etc. Streef naar 1½ liter drinken per dag. Dit komt overeen met ongeveer 10 glazen of 12 kopjes. Drink vooral dranken die calorieën bevatten zoals (chocolade)melk, (drink)yoghurt, vla(flip), vruchtensap, gebonden soep. Drink niet vlak voor de maaltijd. Dit geeft een vol gevoel. Gebruik geen dranken met koolzuur. Ook dit geeft een vol gevoel. Neem de tijd om te eten. Probeer zoveel mogelijk afwisseling te brengen in wat u eet of drinkt. Kies zowel hartige als zoete producten. Varieer in warme en koude producten. Als u in plaats van gekookte groente liever rauwkost wilt eten, is dit geen probleem. Houd er wel rekening mee dat rauwkost meer verzadigt, waardoor u sneller een vol gevoel krijgt. Vermijd (eventueel tijdelijk) producten en gerechten die u zwaar vallen. Neem niet teveel voedingsmiddelen die u een vol gevoel geven zoals rauwkost, fruit en volkoren producten. Kook liever de groenten. Kies in plaats van fruit voor vruchtensap. Gebruik liever geen lightproducten, vetarme producten en zoetstoffen. Het kan zijn dat u juist s nachts trek heeft. U kunt dan gerust iets te eten of drinken. 4

6 Tips om uw voeding energierijker te maken Kies energierijke voedingsmiddelen zoals volle melk, volle yoghurt, volle kwark, volle chocolademelk, volle vla, pudding, volvette kaas, vettere vleeswaren, suikerrijke producten en dranken zoals gezoete vruchtensap. U kunt royaal suiker gebruiken i.p.v. zoetjes of zoetstof. Suiker of honing kunt u in allerlei gerechten doen. Denk aan thee, koffie, pap, vla, yoghurt, pudding of milkshake. Als u niet van een zoete smaak houdt, kunt u Fantomalt (van Nutricia) gebruiken. Fantomalt bevat de energie van suiker, maar smaakt niet zoet. Dit is te bij de drogist en apotheek. Gebruik royaal roomboter of (dieet)margarine. Besmeer uw brood dik. Gebruik ook een klontje boter bij de bereiding van groente en/of aardappelen. U kunt uw voeding energierijker maken door het toevoegen van bijvoorbeeld ongeklopte slagroom, koffieroom, crème fraîche en/of zure room. Room kunt u verwerken in vla, pap, yoghurt, kwark, saus, gebonden soep, jus, koffie, melk en chocolademelk. Slagroom kunt u beter niet kloppen, want dan geeft het een vol gevoel. Als brood problemen oplevert, probeer dan eens een schaaltje pap of vla. Brood kan ook vervangen worden door huzarensalade, yoghurt met muesli, beschuit of een ander graanproduct. 5

7 Tips om uw voeding eiwitrijker te maken Eiwitrijke producten zijn vooral vlees, vis, kip, vleeswaren, vleesvervangers, ei, kaas, melk(producten), sojaproducten, peulvruchten, tofu, tahoe, en noten(pasta), pinda s en pindakaas. Gebruik eiwitrijke voedingsmiddelen, zowel bij de maaltijd als tussendoor. Voorbeelden van zoete voedingsmiddelen zijn: melk, yoghurt, kwark, vla, chocolademelk, pudding, milkshake, yoghurtdrank. Vooral Skyr (IJslandse yoghurt) en magere kwark bevatten veel eiwit, probeer dagelijks 1x een schaaltje te gebruiken. Of maak uw nagerecht eiwitrijker door een paar lepels kwark door de yoghurt of vla te roeren. Voorbeelden van hartige voedingsmiddelen zijn: blokjes kaas, stukjes worst, handje noten of pinda s, saucijzenbroodje, toastje met paté, vlees- of vissalade, haring. Gebruik royaal hartig beleg op brood, bijvoorbeeld kaas, vleeswaren, vis of ei. Heeft u meer zin in zoet beleg, bijvoorbeeld jam? Dat kan, maar neem dan daarnaast ook nog een plakje kaas of vleeswaar uit het vuistje voor wat meer eiwit. Als warm vlees u tegen staat, probeer dan eens koude vleeswaren bij de warme maaltijd zoals rollade, fricandeau en ham. U kunt ook een koude salade van bij voorbeeld vlees, aardappelen en groente maken en dit in plaats van de warme maaltijd eten. Voeg eens geraspte kaas toe aan bijvoorbeeld groenten, aardappelen, soep of pastagerechten. Eiwit- en energierijke producten In de supermarkt kunt u ook speciale eiwit- en energierijke producten kopen. Enkele voorbeelden zijn: 6

8 Bouwsteentje. Dit is een klein eiwitrijk gebakje. Het is in vier smaken als diepvriesproduct te koop bij de Jumbo. Easy to eat, dit is een eiwitrijke mousse en in twee smaken als diepvriesproduct te koop bij de Jumbo. Melkunie Breaker High Protein. Dit is een eiwitverrijkte yoghurt in een knijpverpakking. Melkunie Milkshake en ALDI milkshake. Deze milkshakes bevatten eveneens extra eiwit. Eiwitrijke repen of maaltijdrepen. Deze repen zijn verkrijgbaar als maaltijdvervangers voor mensen die willen afvallen. Echter, deze repen bevatten een aanzienlijke hoeveelheid eiwitten. In uw geval kunnen deze repen daarom ook als aanvulling op uw huidige voeding worden gebruikt. Er zijn veel verschillende merken en smaken te koop in de supermarkten, bij drogisterijen of via webwinkels. Lees het etiket om te zien of het product eiwitrijk is. Let hierbij op dat de hoeveelheid eiwit per portie bij voorkeur meer dan 8 gram is. Tips bij mogelijke klachten Het kan zijn dat u, ondanks deze richtlijnen, onvoldoende kunt eten omdat u last heeft van bepaalde klachten. We geven enkele adviezen over wat u hierbij kunt doen. Misselijkheid Er zijn veel oorzaken voor misselijkheid zoals spanningen, medicijnen, therapie en een lege maag. Daarnaast verergert vooral een vochttekort het misselijkheidgevoel. Een aantal adviezen: Ga niet meteen na een maaltijd liggen. Blijf rechtop zitten gedurende minuten na het eten. Neem vaker kleine maaltijden. 7

9 Sla geen maaltijden over, door te weinig te eten kan misselijkheid ontstaan of verergeren. Eet en drink op momenten dat u minder misselijk bent. Als u s morgens last heeft van misselijkheid, kan het helpen om voor het opstaan een beschuit, cracker of toast te eten. Vermijd de aanblik van eten en sterke geuren van eten. Als u zelf moet koken, zet dan een raam open of zet de afzuigkap aan. Maak eventueel gebruik van kant-en-klaar producten of koude gerechten. Soms verergert de geur van de warme maaltijd de misselijkheid. Een broodmaaltijd met een ruime portie hartig beleg (vleeswaren, ei, kaas, vis en kip), een portie fruit of glas vruchtensap/groentesap en een beker melk of een schaaltje yoghurt kan af en toe de warme maaltijd vervangen. Vermijd te vet, te warm, sterk gekruid en geurig eten. Probeer voldoende te drinken. Streef naar 1½ liter drinken per dag. Dit komt overeen met ongeveer 10 glazen of 12 kopjes. Drinken van cola (niet te koud en bij voorkeur zonder prik omdat het koolzuur tot oprispingen kan leiden) of zuigen op een ijsklontje, een waterijsje of een stukje fruit uit de ijskast (zoals ananas, kiwi of appel) kan misselijkheid verminderden. Zorg voor een goede mondhygiëne. Een frisse smaak kan het misselijkheidgevoel onderdrukken. Vol gevoel Veel mensen klagen over een vol gevoel. Door het volle gevoel wordt de eetlust meestal al weggenomen voordat u aan tafel gaat. De volgende adviezen kunnen u hierbij helpen: Het is belangrijk dat u de maaltijden goed over de dag verdeelt. Neem liever zes of meer kleine maaltijden in plaats van drie grote maaltijden. Schep uw bord niet te vol. Een grote hoeveelheid eten kan snel tegenstaan. 8

10 Eet het nagerecht een uur na de maaltijd. Hierdoor wordt de voeding beter over de dag verdeeld. Neem de tijd voor de maaltijden (minimaal een half uur) en kauw het eten goed. Verminderde eetlust Pas de grootte van de maaltijden aan. Neem meerdere kleine maaltijden over de dag verspreid. Bijvoorbeeld om de twee uur een kleinere maaltijd. Eet uw soep enige tijd voor de maaltijd. Bewaar eventueel het toetje voor later. Een klein kopje bouillon een half uur voor de maaltijd kan de eetlust bevorderen. Breng zoveel mogelijk variatie in uw voeding aan. Dit voorkomt dat de voeding gaat tegenstaan. Eet op tijdstippen wanneer u wel trek heeft, ook al valt dit buiten de normale etenstijden. Een mooie presentatie van de maaltijd kan de eetlust verhogen. Vermoeidheid Het kan zijn dat u te moe bent om eten te koken of boodschappen te halen. U kunt dan gebruik maken van kant-en-klaar producten. Het is heel goed mogelijk om hiermee een volledige maaltijd te maken. Er is een ruime keuze aan kant-en-klaar maaltijden zoals diepvriesmaaltijden, maaltijdsoepen, pizza s, blikken of vacuümpakken nasi en bami. Daarnaast zijn er nog verschillende kant-en-klaar producten als stamppot, goulash, hachee, ragout en aardappelpureepoeder te verkrijgen. Deze maaltijden kunt u compleet maken door er groente of rauwkost bij te nemen en te kiezen voor een stuk fruit of zuivelproduct toe. Bij zuivel kunt u het beste kiezen voor de volle varianten. Bij veel supermarkten is het mogelijk om de boodschappen te laten bezorgen tegen een kleine vergoeding. 9

11 Eventueel is het mogelijk om maaltijden van een maaltijdenservice te nemen. Deze instelling brengt u dan elke dag (of zo vaak als is afgesproken) een maaltijd tegen een vergoeding. Vaak moet u deze maaltijd nog wel zelf opwarmen. Het kan ook zijn dat het eten zelf u te veel energie kost. U kunt dan de maaltijden vloeibaar maken. Uw diëtist kan u hierover adviezen geven. Smaak- en reukveranderingen Het is mogelijk dat bepaalde producten u (tijdelijk) tegenstaan. Ook kan het zijn dat u bepaalde producten (tijdelijk) niet meer verdraagt. U kunt dan gebruik maken van vervangingen. Kies bijvoorbeeld in plaats van: Vlees: vleeswaren, vis, kip/kalkoen, ei en eigerechten, kaas, kwark, peulvruchten en sojagerechten. Melk: vla, pap, ijs of zure melkproducten als (drink)yoghurt, karnemelk en kwark of sojamelk. Brood: knäckebröd, beschuit, crackers, pap, vla (eventueel met muesli, cruesli, cornflakes), ontbijtproduct, (maaltijd)soep. Warme maaltijd: aardappelpuree met ragout, maaltijdsoep, broodmaaltijd, salade, aardappelkroketjes, patat frites of gebakken aardappelen met appelmoes. Koffie: thee, sap, limonade, bouillon en melkproducten. Sommige voedingsmiddelen werken slijmvormend en geven een plakkerig gevoel in de mond. Dit kan heel vervelend zijn en een benauwd gevoel veroorzaken of verergeren. Dit slijm is echter niet hetzelfde als het slijm bij het ophoesten! Bovendien kunt u, bijvoorbeeld door medicijnen, last hebben van een droge mond. U kunt hierdoor problemen hebben met het eten van vaste voeding. Hierna geven we adviezen die zorgen voor meer speeksel in de mond of die de slijmvorming juist verminderen. 10

12 Droge mond Kauw de voeding goed en neem de tijd om rustig te eten. Verdeel eventueel de kleine (tussen)maaltijden over zes eetmomenten per dag. Dit zorgt voor meer speeksel in de mond. Drink iets bij iedere hap vaste voeding. Gebruik wat meer jus of saus bij de warme maaltijd. Hierdoor wordt de maaltijd wat smeuïger. Eventueel kunt u een kleine hoeveelheid soep of bouillon voor de maaltijd gebruiken. Dit stimuleert de speekselproductie. Als u weinig eetlust heeft, kunt u beter de soep/bouillon laten staan, omdat de hoeveelheid vocht hierin verzadiging geeft. Probeer eventueel smeerbaar beleg op brood (bijvoorbeeld jam of (vlees)salade. Gebruiken van fris zure producten (komkommer, tomaat en appel), (suikervrije) kauwgom, zuigen op (suikervrije) snoepjes stimuleert de vorming van waterig speeksel. Spoel uw mond met thee, waaraan wat citroensap is toegevoegd of gebruik regelmatig ijsblokjes, zuurtjes of pepermunt. Slijmvorming Melkproducten (bijvoorbeeld (chocolade)melk, pap, vla) veroorzaken vaak een plakkerig gevoel in uw mond. Dit kan verdwijnen door na de melkproducten een slokje water, frisdrank of vruchtensap te nemen. Zure melkproducten zoals karnemelk, yoghurt en kwark geven over het algemeen minder gevoel van slijmvorming dan zoete melkproducten. Probeer de melkproducten ook te spreiden over de dag. Bij slijmvorming na het eten of drinken is het raadzaam om uw mond te spoelen na de (tussen)maaltijd. Laat melkproducten niet onnodig weg uit uw voeding. Deze producten zijn belangrijke leveranciers van eiwitten, energie en calcium. 11

13 Spoelen met kamillosan, bosbessensap, koolzuurhoudende dranken of mineraalwater kan slijmoplossend werken. Zet s nachts wat te drinken naast het bed, zodat u af en toe een slokje kunt nemen. Schakel niet onnodig snel over op vloeibare voeding. Het maken van kauwbewegingen bij het gebruik van vast voedsel, stimuleert de speekselproductie. Dieetpreparaten Als gewoon eten u tegenstaat en het u niet lukt om voldoende voeding binnen te krijgen, kunt u ook gebruik maken van dieetpreparaten. De diëtist kan u hierover meer informatie geven. Er kan een machtiging geregeld worden voor vergoeding van dieetpreparaten door de zorgverzekeraar. Neem contact op met de diëtist als uw gewicht, ondanks deze adviezen, toch blijft afnemen. Gewichtsverloop Het heeft meestal geen zin om vaker dan één keer per week te wegen. Tenzij anders geadviseerd door uw medisch specialist. Aandachtspunten bij het wegen zijn: Maak steeds gebruik van dezelfde weegschaal. Weeg zonder schoenen, jas en zware kleding. Weeg op een vast tijdstip zo mogelijk in de ochtend na toiletgang en voor het ontbijt. Aankomen in gewicht kan enige tijd duren. Een gewichtstoename van één kilo in drie tot vier weken is al een goed resultaat. Als uw gewicht onbedoeld achteruit gaat, neem dan contact op met uw diëtist. In onderstaande tabel kunt u uw gewicht bijhouden. Zo kunt u zien of uw gewicht stabiel is, afneemt of juist toeneemt. 12

14 Week Datum Gewicht Week 1 Week 2 Week 3 Week 4 Week 5 Week 6 Week 7 Week 8 Week 9 Week 10 kg kg kg kg kg kg kg kg kg kg Algemene tips Bewegen is belangrijk! U kunt pas spiermassa gaan opbouwen als u spieren traint. Daarom is het belangrijk om voldoende te bewegen, als dit is toegestaan voor u. U hoeft daarbij niet aan een zwaar trainingsprogramma te denken. U kunt al een goed resultaat bereiken als u elke dag een paar keer een stukje gaat wandelen. Begin met een paar minuten en probeer dit elke dag een stukje uit te breiden. Zorg voor een goede afstemming tussen inspanning en rust. 13

15 Om uw conditie te verbeteren is de combinatie van voeding en beweging de beste manier. Het meeste effect bereikt u door binnen een half uur nadat u lichaamsbeweging heeft gehad, een eiwitrijk product te gebruiken zoals een schaaltje kwark. Een fysiotherapeut of een gespecialiseerde sportschool kunnen u begeleiden bij beweging. Let op vitamine D Vitamine D is, samen met voldoende calcium (kalk), nodig voor sterke botten. Daarnaast beïnvloedt vitamine D uw spierfunctie. Een tekort aan vitamine D kan spierzwakte en spierkrampen veroorzaken. Volwassenen met een getinte huid of volwassenen die weinig buiten komen en vrouwen van 50 t/m 69 jaar krijgen het advies om elke dag 10 microgram vitamine D te slikken. Voor vrouwen én mannen van 70 jaar en ouder geldt het advies om 20 microgram per dag te nemen. Zorg dat u daarnaast voldoende melkproducten neemt. Melkproducten bevatten calcium en dat heeft u ook nodig voor sterke botten. Voedselinfectie voorkomen Ouderen en mensen met een verminderde weerstand, lopen vlugger een voedselinfectie op. Maak daarom vlees en vis altijd goed gaar, was groente onder stromend water, kook het eitje hard en zorg dat de koelkast op 4 C staat. Kijk voor meer tips om een voedselinfectie te voorkomen op 14

16 Tot slot Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Bel dan gerust uw diëtist. Het telefoonnummer vindt u voor in de folder. Uitsluitend voor het maken of wijzigen van poliklinische afspraken: tel. (078) (maandagochtend, dinsdag, donderdag). Wilt u uw mening geven over deze folder? Dat kan hier: 15

17 Voedingsadvies drink- of sondevoeding Soort en hoeveelheid voeding: Soort en hoeveelheid voeding: Wanneer de voeding op is, kunt u zelf bellen voor een nieuwe levering: Mediq Tefa, tel. (030) Eurocept, tel. (035) Sorgente, voor drinkvoeding: tel. (030) en voor sondevoeding: tel. (030) Neem contact op met uw diëtist als: De machtiging verlopen is. U ongewenst gewicht verliest. U vragen of problemen heeft met uw voeding. Trombosedienst De drink-of sondevoeding die u gebruikt kan invloed hebben op uw bloedstolling. Meld het daarom aan uw Trombosedienst als u drinkof sondevoeding gebruikt of hiermee stopt. 16

18 17

19 18

20 Albert Schweitzer ziekenhuis november 2018 pavo 0767