Randmeerconcertbrief Seizoen 2013/14 nr 9

Transcriptie

1 Randmeerconcertbrief Seizoen 2013/14 nr 9 Larissa Groeneveld cello Frank van de Laar piano Catharinakapel Harderwijk programma 16 februari over de musici 2 toelichting door Eelco van Wijk 3/4 contactadressen en concertlocaties 5 agenda seizoen 2013/ Fotografie: Marco Borggreve

2 ( ) Introduction, Lento Alla Polacca ( ) ů ( ) Allegro ma non tanto Scherzo. Allegro molto Adagio cantabile - Allegro vivace ( ) Allegro ma non troppo Scherzo. Vivace assai Adagio non troppo Tema con variazioni. Allegro moderato 1

3 Over de musici 2 spelen al sinds hun zestiende jaar als vast duo en hebben vele concerten en buitenlandse tournees samen gespeeld.onder andere werden zij in 1992 finalisten op het ARD Duo-Concours in München. Lange tijd vormden zij samen met de klarinettist Hein Wiedijk het Trio Dante, waarmee zij bijna het hele klarinettrio-repertoire speelden. Onlangs hebben zij samen met Ernst Reijseger een cd opgenomen met composities van Reijseger zelf. hebben elkaar ontmoet op het Sweelinck Conservatorium in Amsterdam, waar zij studeerden bij respectievelijk Dmitri Ferschtman, en Jan Wijn. Beide studeerde hier af met de hoogste onderscheiding. Vervolgens studeerde bij Natalia Gutman aan de Hochschule für Musik in Stuttgart, Duitsland. Zij volgde vele meestercursussen bij o.a. Mstislav Rostropovich en Yo Yo Ma. Samen met de pianiste Ellen Corver en de violist Peter Brunt vormt Larissa het pianotrio het Osiris Trio. Het Osiris Trio geeft naast vele concerten in Europa, ook regelmatig concerten in Amerika, Zuid-Amerika en Canada. Zij hebben in hun 25-jarig bestaan vele Nederlandse prijzen in de wacht gesleept, zoals de Philip Morris Finest Selection en de grote kunstprijs de Annie Bosboom Prijs In 1996 speelden zij in de serie Rising Stars, georganiseerd door het Concertgebouw Amsterdam, waardoor zij zich konden presenteren in de belangrijkste kamermuziekcentra van Europa en in de Carnegie Hall in New York. In 1988 debuteerde in de Grote Zaal van het Concertgebouw in Amsterdam met het Triple Concert van Beethoven. Sindsdien heeft ze als soliste met vele grote orkesten opgetreden, waaronder het Nederlands Philharmonisch Orkest, de Stuttgarter Philharmoniker, de Berliner Symfoniker en het St. John's Smith Square Orchestra. Larissa Groeneveld maakte opnames voor Channel Classics en Philips Digital Classics. Sinds 2001 is zij als hoofdvakdocente cello verbonden aan het Koninklijk Conservatorium in Den Haag en aan het AMT speciaal voor jong talent. L bespeelt een Domenico Busan cello uit Venetie, vinden het belangrijk een zo groot en breed mogelijk repertoire te spelen,van Bach tot composities van deze tijd.ook het op zoek gaan naar onbekender werk van goede componisten is voor hun van groot belang. Vele vooraanstaande Nederlandse componisten waaronder Theo Loevendie, Theo Verbey, Klas Torstensson, Roel van Oosten, Guus Janssen schreven nieuw stukken voor en het duo met. werd in 1965 te Laren geboren. Op tienjarige leeftijd begon hij zijn pianostudie. Na afronding van zijn studie bij Jan Wijn,vervolgde hij zijn studie in Hannover bij Prof. Karl-Heinz Kämmerling en in Amsterdam bij Naum Grubert. In 1987 won hij de derde prijs op het Internationale Brahms Concours te Hamburg en in 1988 behaalde hij de eerste prijs op het Postbank-Sweelinck concours en debuteerde in datzelfde jaar in de grote zaal van het Concertgebouw. Sindsdien volgden optredens in binnen- en buitenland elkaar in hoog tempo op en werden door pers en publiek warm onthaald. Hij concerteerde in bijna alle landen van Europa, in Amerika, Azië, waarbij vele prijzen en onderscheidingen hem ten deel vielen. Talloze radio- en televisieopnamen legden zijn uitvoeringen vast en meer dan 20 compact discs verschenen inmiddels van zijn hand. Thans is hij als hoofdvakleraar verbonden aan de conservatoria van Amsterdam, Arnhem en Zwolle.

4 Toelichting 1/2 De twee hoofdwerken van vandaag vormen de chronologische uitersten van het cellorepertoire van de 19 e eeuw. Beethovens 3 e sonate (opus 69) uit 1808 eeuw opent de cellistische eeuw. Zijn 1e en 2e sonate schrijft hij in de vijf laatste jaren van de 18 e eeuw, waarmee de 3 e daadwerkelijk als de eerste cellosonate van de 19 e eeuw kan worden beschouwd. Ernst von Dohnányi voltooit zijn sonate in 1899 en vormt zodoende de afsluiting van de eeuw in cellosonates. Een eeuw die juist dankzij Beethoven ontzettend veel prachtige muziek voor cello en piano heeft opgeleverd, en waarna de combinatie niet meer weg te denken is uit het kamermuziekrepertoire. Zelfs, die bijna uitsluitend voor de piano schreef, componeerde voor de cello. In de Polonaise Brillante, die hij later overigens nog aanvulde met een Introduction, is de hoofdrol echter wel voor de piano weggelegd. Hij schreef het op jonge leeftijd (19 jaar), nadat zijn eerste grote verliefdheid onbeantwoord was gebleven. Chopins vader nam hem met gebroken hart mee naar het landgoed van prins Radziwill. De prins had twee mooie dochters, waarvan er een (Wanda) piano speelde. Voor haar en haar vader (amateurcellist) schreef hij dit stuk. In een brief aan een vriend schrijft Chopin later dat hij het stuk zo had geschreven, dat vooral de mooie vingers van Wanda de kans moesten krijgen de show te stelen. En dat is te merken. De cello legt eenvoudige en lichte melodieën neer, en mag soms virtuoos uitpakken. De piano echter speelt praktisch het hele stuk de hoofdrol. Zowel in de solostukken als in de meer begeleidende rol draait het om de virtuositeit van de pianist. ( ) schreef niet alleen de eerste sonate voor piano en cello van de 19e eeuw, maar kan ook als de vader van deze combinatie worden beschouwd. Hij schreef in totaal vijf sonates en een tweetal variatiewerken, verkende en vergrootte tegelijkertijd de technische mogelijkheden voor de cello, en speelde daarmee een sleutelrol in ontwikkeling van het instrument op alle vlakken. Beethovens sonates staan (werp een blik op de kaften van partijen van de musici) te boek als sonates voor piano en cello, maar in tegenstelling tot bij Chopins Polonaise Brillante is er eerder sprake van gelijkwaardigheid dan van ondergeschiktheid van een van beide instrumenten. Hij schreef de 3e sonate in een van zijn meest productieve periodes (Vioolconcert, de 5e symfonie) en tot op de dag van vandaag is het een van de meest geliefde sonates uit het repertoire. En dat is niet voor niets. De sonate is enerzijds een prachtige eenheid, en anderzijds onvoorspelbaar en grillig. Ritmisch vernuft, virtuositeit, in detail uitgewerkte thema s en kleine verstilde momenten, alles zit in deze sonate, en eigenlijk ook al in het eerste deel. De solo cello opent kalm en sonoor waarna de piano in vergelijkbare rustige sfeer zich hierbij voegt. Een vurig tweede thema volgt al snel waarna de beide thema s in allerlei uitwerkingen ten tonele verschijnen. Het tweede deel is het enige Scherzo dat Beethoven schreef voor cello en piano. De syncopen vliegen je hier als luisteraar om de oren, waarin de ene keer de cello en de andere keer de piano de tegendraadse ritmische rol mag vervullen. Na al deze frivoliteit neemt Beethoven even gas terug. Het slotdeel wordt ingeleid door een kort Adagio Cantabile, dat ondanks zijn korte duur (nog geen twee regels voor de cello) een onuitwisbare indruk maakt. Het gaat te ver om te claimen dat in deze paar maten de oorsprong van de op Beethoven volgende romantische periode ligt, maar het is verbluffend hoeveel melancholische zeggingskracht deze kleine passage heeft. Het vrolijke slotdeel is vervolgens de perfecte afsluiting. Zowel op de piano als de cello blijft geen noot onaangeraakt. De twee instrumenten draaien als wervelwinden om elkaar en de twee verschillende thema s heen, om soms plots gas terug te nemen, en een moment later weer volle kracht vooruit te gaan. De contrasten zijn groot, de gevraagde virtuositeit enorm, het genot eindeloos. Het laatste stuk voor de pauze is het enige uit de 20 e eeuw: de Variaties over een Slowaaks thema van de Tsjechische componist ů. Begonnen als violist, maar van het conservatorium gestuurd wegens hardnekkige achteloosheid, wordt hij uiteindelijk een zeer productieve componist en schrijft hij opera s, balletmuziek, kamermuziek, liederen en symfonisch werk. Zijn cellosonates (met name de tweede) behoren tot het mooiste wat er in de 20 e eeuw is geschreven voor cello en piano. De variaties die vandaag worden gespeeld schreef Martinů in zijn laatste levensjaar. 3 Chopin speelt in de salon van Radziwill in Berlijn. Schilderij uit 1887(!) van Henryk Siemiradzki Martinu met Tsjech. componist Jaroslav Ježek in 1928 voor Parijs koffiehuis La Rotonde

5 Toelichting 2/2 Het thema dat als uitgangspunt dient voor de variaties, wordt ingeleid door een korte, zeer Slavische introductie van de piano. De manier waarop de dissonanten uit de opening uiteindelijk overvloeien in een consonant akkoord is typisch Martinů. De cello zet vervolgens het thema neer, onder een minimale begeleiding van de piano. In de tweede variatie komt meteen een volgend karakteristiek Martinů-aspect aan bod. Tegendraadse en complexe ritmes, waarin cello en piano eigenlijk nooit een accent op dezelfde tel hebben. Het snellere deel dat daar op volgt kent een zelfde ritmische spanning. Na een derde lyrische variatie, eindigt de vierde variatie met prachtige verstilde akkoorden in de piano. Het slotdeel is weer een en al Slavisch vuur, dissonanten, stevige akkoorden en heerlijk lyrische en virtuoze cellopartij. Een betere aanleiding om ook de cellosonates van Martinů te gaan ontdekken is er niet. Deels hierdoor en wellicht ook door zijn getroubleerde politieke geschiedenis zijn de werken van Dohnányi geen deel gaan uitmaken van het standaardrepertoire. Muzikaal gezien lijkt dat op zijn minst zonde. De Cellosonate in Bes op. 8 (een jeugdwerk, hij was 22) die vandaag op het programma staat kan zich zonder problemen meten met de andere meesterwerken die voor deze combinatie geschreven zijn. De vergelijking met Brahms ligt voor de hand, maar Dohnányi s sonate klinkt in alles toch aanzienlijk moderner dan Brahms. Het Allegro waar de sonate mee opent is een groots en majestueus deel, dat na een kleine opening met een unisono gespeeld thema van piano en cello, in de eerste minuut al alle registers van de cello heeft verkend. Het Scherzo dat hier op volgt, is wellicht het meest spannende deel, met name door een fascinerende pianopartij. Stevige akkoorden worden gecombineerd en afgewisseld met onverwachte harmonieën in de hoge registers. De cello zet daar constante snelle noten tegenover in relatief eenvoudige melodieën, en juist de combinatie van beide zorgt voor constante spanning en verrassing. In het midden van dit deel wordt even gas teruggenomen en mag de cello zijn breedsprakige melancholieke kant de boventoon laten voeren, om vervolgens weer terug te gaan naar het speelse samenspel tussen piano en cello. Een kort Adagio vormt de overgang naar het slot, waarin de verschillende in het stuk aan bod gekomen thema s aan bod komen, gecombineerd worden en in allerlei variaties terugkomen. Een cellosonate kortom die absoluut tot de groten gerekend mag worden en vandaag dan ook recht overeind blijft staan naast Beethovens meesterwerk. Eelco van Wijk, 8 februari 2014 Martinu als leraar in Polička (1919) (c) Centrum Bohuslava Martinu, Polička Het slotstuk van de dag komt van de Hongaarse componist Ernst ( ). Een van de meest invloedrijke personages in de Hongaarse muziekgeschiedenis. Zowel als componist, concertpianist, dirigent en docent heeft hij diepe sporen nagelaten. Het in letterlijk zin meest levende bewijs daarvan is zijn kleinzoon, de nu 84-jarige dirigent Christoph von Dohnányi. Interessant is daarnaast de politieke geschiedenis van de familie. Daar waar Ernsts reputatie tot op de dag van vandaag gekleurd is door zijn positieve houding ten opzichte van de nazi s, werd zijn zoon Hans in 1945 geëxecuteerd wegens verzet tegen het regime van Hitler. Muzikaal gezien kan Ernst worden gezien als conservatief. Zijn muziek vertoont meer overeenkomsten met de Duitse laatromantiek dan met de specifiek Hongaarse traditie die zijn land- en tijdgenoten Béla Bartók en Zoltán Kodály beroemd en geliefd maakten. Kunt u geen genoeg krijgen van Beethoven, bezoek dan deze informatieve website eens: En lees hier over zijn problemen met kopiisten van zijn muziek! Zie paragraaf 8/20 4

6 Onze contactpersonen geven u graag informatie: voor Nunspeet nunspeet@randmeerconcerten.nl dhr. Wim Bömer Telefoon: voor Harderwijk harderwijk@randmeerconcerten.nl dhr. Wouter Molendijk Telefoon: voor Ermelo ermelo@randmeerconcerten.nl mevr. Henny van Manen-Aartsen Telefoon: voor Putten putten@randmeerconcerten.nl dhr. Leo van Wijk Telefoon: voor Zeewolde zeewolde@randmeerconcerten.nl dhr. Henk de Wit Telefoon: secretariaat dhr. Anne de De Vries secretaris@randmeerconcerten.nl financiën penningmeester@randmeerconcerten.nl dhr. Ruud Veldhuizen Telefoon: Burg. Vermeerlaan 8, 3881 GZ Putten concertcoördinator: coordinator@randmeerconcerten.nl dhr. Roel Norg Telefoon: Margrietlaan 9, 3851 RS Ermelo publiciteit/perscontacten: dhr. Maarten de Lussanet publiciteit@randmeerconcerten.nl Adressen van de concertlocaties: Lukaskerk Van Asch van Wijklaan KV Ermelo Oude Kerk Kerkbrink MB Ermelo Catharinakapel Klooster EN Harderwijk Villa Vennendal Vennenpad PX Nunspeet Hotel NH Sparrenhorst Eperweg DB Nunspeet digitale media: dhr. Adri Kuiper website Randmeerconcerten media@randmeerconcerten.nl Kasteel De Vanenburg Vanenburgerallee RH Putten aanvraag programmaboekje, zie secretariaat of vul het formulier op de website in. reservering concerten tot 24 uur voor aanvang van het concert via inspreken op telefoonnummer of door het reserveringsformulier op de website in te vullen. Open Haven Kerkplein ED Zeewolde 5

7 Agenda 2013/14 - Jubileumseizoen 40 jaar 1 zaterdag 21 september uur Putten Kasteel De Vanenburg Van Dingstee Kwartet met Sonja van Beek (viool), Marjolijn van Dingstee (viool), Ewald van Dingstee (cello), Suzanne Dijkstra (altviool) & Céleste Zewald (klarinet) zondag 6 oktober en 14 uur Harderwijk Catharinakapel Maria Milstein (viool) & Sander Sittig (piano) zaterdag 27 oktober uur Nunspeet Villa Vennendal Wouter Mijnders (cello) en Just for One Ingrid La Haye (beeldend kunstenaar) zaterdag 16 november uur Zeewolde Open Haven Apollo Ensemble Passione o.l.v. David Rabinovich (viool) zaterdag 30 november uur Ermelo Oude Kerk Ronald Brautigam (fortepiano) zondag 5 januari uur Nunspeet Hotel NH Sparrenhorst Nieuwjaarsconcert Fancy Fiddlers o.l.v. Coosje Wijzenbeek zaterdag 18 januari uur Ermelo Lukaskerk Pentachord Ensemble met Maarten v.d. Hengst (piano), Emi Ohi Resnick (viool), Mikhail Zemtsov (altviool) Pamela Smits (cello) Quirijn van Regteren Altena (contrabas) zondag 2 februari uur Nunspeet Villa Vennendal Remy van Kesteren (harp solo) zondag 16 februari en 14 uur Harderwijk Catharinakapel Larissa Groeneveld (cello) & Frank van de Laar (piano) zaterdag 1 maart uur Zeewolde Open Haven Ysaÿe Trio met Rada Ovcharova (viool), Emlyn Stam (altviool), Willem Stam (cello) & Felicia van den End (fluit) zaterdag 15 maart uur Ermelo Oude Kerk Rubens Quartet met Sarah Kapustin (viool), Roeland Jagers (altviool), Joachim Eijlander (cello) & Marieke Schneemann (fluit) zaterdag 29 maart uur Putten Kasteel De Vanenburg Mariana Izman (piano) 6

8