We worden geboren en we gaan dood. En daartussen leven we het onvoltooide leven.

Transcriptie

1 Liturgie Zondag 22 oktober 2017 Over leven of overleven? Over leven We worden geboren en we gaan dood. En daartussen leven we het onvoltooide leven. De viering van vandaag gaat over dat onvoltooide leven. Een viering waarin grote thema s aan de orde komen. Dat doen we door te luisteren naar een collage van teksten uit het boek van Wiman, naar een fragment uit het levensverhaal van de profeet Elia, naar gedichten, en naar gedachten die ze bij ons oproepen. Wie de media volgt kan een toenemend gevoel bekruipen dat die term onvoltooid niet alleen slaat op de tijd zelf, maar ook op een dieper gevoeld gemis. Het gevoel van dat we opgesloten zitten op het eiland van ons lichaam. Dat we opgesloten zijn in de anonimiteit van onze naaste omgeving, waar je niemand meer kent en niemand jou meer kent. Dat we klem zitten in een tijd waarin God verdwenen is. Kortom de woorden van de dichter Marsman lijken weer actueel: Ik sta alleen, geen God of maatschappij die mijn bestaan betrekt in een bezield verband. Tegelijkertijd worden we overspoeld met verhalen over menselijke vragen die maatschappelijke vragen zijn geworden. Over levenseinde, over voltooid leven, over eenzaamheid, over zorg. Over vrije wil, en over wilsbeschikking. Over de participatiemaatschappij. Dat nemen we allemaal mee als wij elke zondagmorgen hier bijeenkomen om te spreken en te zingen over samenhang en verbondenheid. Tussen mij en de anderen, tussen mij en Hem of Haar die ik God noem. Over het verlangen naar liefde, vrede, en recht. Is dat niet verwarrend? Zoeken wij een spoor terug? Maar terug naar wat dan? Dat vroeg Christian Wiman zich ook af toen hij de liefde in zijn leven vond en kort daarna terecht kwam in de storm en de ravage van een levensbedreigende kanker. Hij schreef een boek met als titel Mijn heldere afgrond, een indringend verslag van zijn zoektocht. Zijn vragen zijn die van alle tijden. Wie ben ik? Waar kom ik vandaan? Ben ik alleen? Waarvoor leef ik eigenlijk? Wat is het leven en wat is de kunst van overleven. Het gaat vanmorgen niet over de dood. Vanmorgen gaat het over leven. Welkom in de Peper, welkom in deze viering. Laten we bidden.

2 Kyriegebed Als wij tot U bidden, God, ziet U dan ons, ziet U dan mij? Moge U die mij ziet mij nu ook horen nu de dag nog de dag is en de avond noch niet één en al duisternis. Ons hart roept in het hier, in het nu, in het nauw. Waar mensen U aanroepen is diepte: hoor dan onze stem. Geef dat uw oor zich verstaat met de stem van deze wereld, met de stem van het verdriet, want zij is eeuwig - Wat is onze angst anders dan gekend te worden door wat ons te boven gaat? Achter ons zwijgen zoeken wij uw woord: maak dan van onze hoop uw dageraad en van mijn levensduur uw dag. Overleven Wat verstaan we onder leven? Dat we gezond zijn? Dat alles functioneert? Dat er wat te beleven valt? We weten dat leven niet vanzelfsprekend is. Soms komen we niet veel verder dan dat er mee te leven valt. En dat als het echt tegen zit, het nog veel erger wordt. Als leven overleven wordt. Als leven geen uitzicht meer biedt. Het overkomt mensen overal ter wereld. Christian Wiman schrijft daarover als hij zijn levensverhaal optekent. Ik heb een beenmergtransplantatie gehad. De chemo verwoestte mijn bewustzijn. In het ziekenhuis kregen de uren iets stroperigs, als een pil die niet door

3 te slikken is. Er is geen andere keuze. Alle mogelijkheden zijn uitgeput. Dat ben ik : een uitgeputte mogelijkheid. Ik ben uitgeput. Niet uitbehandeld. Pijn maakt een eiland van je. Je zit daar in je miezerige, knekelachtige, beklemde zelf; en je ziet hoe iedereen die van je houdt wegdrijft, verder en verder. Het is een doffe verterende pijn die me opvreet. Ik maak me zo klein als ik kan, zonder dood te gaan. En ik bid. Niet tot God trouwens, die lijkt het eiland in de steek gelaten te hebben. Ik bid tot de pijn, of ze even wil weggaan. Dat zij niet nog erger wordt. Maar ik weet dat zij dat wordt. Terug geworpen worden op de eenzaamheid van je miezerig zelf. Het is van alle tijden en van alle plaatsen. In de bijbel lezen we daarover in het verhaal van de profeet Elia, die op de vlucht is voor machthebbers die hem naar het leven staan. 1 Koningen 19 : 3-5 Elia werd bang en hij vluchtte om zijn leven te redden. Bij Berseba in Juda aangekomen liet hij zijn knecht achter en zelf trok hij één dagreis ver de woestijn in. Daar ging hij onder een bremstruik zitten, verlangend naar de dood, en hij zei: Het is genoeg geweest, ZIENDE. Neem mijn leven, want ik ben niet beter dan mijn voorouders. Hij viel onder de bremstruik in slaap Het is genoeg geweest. Neem mijn leven. Wat valt er dan nog te zeggen? Wat verwacht je dan nog van het leven? Is genoeg dan echt genoeg? Is voorbij dan echt voorbij? Is er dan nog iets anders dan de taal van het zwijgen? Abel Herzberg was jood, jurist, en schrijver. Hij overleefde Auschwitz. Hij was een overlevende. Het tekende zijn leven. Het was altijd ook overlevende, zoals toen hij verslag deed van het proces tegen Eichman in Jeruzalem. Abel Herzberg was zich er van bewust van dat wie overleeft niet meer mag zwijgen. Maar dat wil niet zeggen dat er altijd woorden zijn. Zijn dochter, de dichteres Judith Herzberg, schreef een ontroerend gedicht over dat bewustzijn van haar vader dat er naast het weten van het leven altijd het weten van de overlevende in hem leeft. Ziekenbezoek Mijn vader had een uur lang zitten zwijgen bij mijn bed. Toen hij zijn hoed had opgezet zei ik, nou, dit gesprek is makkelijk te resumeren. Nee, zei hij, nee toch niet, je moet het maar eens proberen. Uit : Beemdgras, Judith Herzberg

4 Over de ongerijmdheid van het leven.. Elia was in de greep van angst. Zijn leven was gereduceerd tot angst. Angst voor en verwijten naar het leven. Is er een manier om met angst om te gaan? Ja, zegt Wiman, er is een manier om met angst om te gaan. Niet berusting, maar hoop in haar meest zuivere en krachtige vorm. Hoop is een toestand van je ziel, hoop is niet het antwoord op de omstandigheden waarin je je bevindt. En dan vertelt Wiman: Er waren jaren van behandeling van de kanker, jaren van hoop en van hel. En nu, nu hebben we twee kinderen, twee levenslustige meisjes. Geboren in een periode waarin het leek alsof de kanker verdreven was door de medicijnen van de toekomst. Het leek dat ik die voor altijd zou kunnen blijven innemen. Maar dat bleek niet het geval te zijn. Ik hoor u vragen. Hoe heb je het kunnen doen? In zo n situatie kinderen ter wereld brengen? Dat vragen mijn vrouw en ik elkaar ook wel eens, als het slecht met me gaat. Maar dan zien we hoe ze elkaar bloemen geven of een zoen. En dan zien we ze liggen in hun bed. En dan kijken we elkaar aan: hoe hadden we ze ooit niet kunnen hebben? Hoe had zulk leven, hoe had zulke liefde verborgen kunnen blijven in ons? Je leeft niet alleen Wie zit er naast mijn bed? Mijn vader, die zwijgt en die zijn hoed opzet? Of God voor wie ik me verberg. Of God die zich voor mij verbergt? Wie deelt met mij het leven in alles wat het leven inhoudt? Dat onvoltooide leven. Het leven van een mens is gevat tussen geboorte en sterven. Dat geldt ook voor wie we zijn in de relaties met de ander. Met wie we het leven delen, aan wie we het leven hebben gegeven, van wie we het leven hebben ontvangen. Zoals ik nu leef, hebben velen voor me geleefd en zullen velen na me leven. Met dezelfde gevoelens van liefde en pijn, van verlatenheid en eenzaamheid, en van nabijheid. Hoe ouder je wordt hoe meer je verbonden raakt met dat waar je uit voortgekomen bent en aan wat je zelf achterlaat. Sommige levens kunnen daarin van onschatbare waarde zijn omdat ze je in verbinding brengen met dat wat in de tijd je te boven gaat. Wij ervaren dat hier in de Peper ook. Ik noem de naam van Loed Loosen die ons opriep met onze levensverhalen het Derde Testament te schrijven. Wiman vertelt over in zijn boek grootmoeder. Ze woonde in een klein huisje in een klein dorpje in Texas. Ze las weinig anders dan de Bijbel en wat stichtelijke bladen. Door wie ze was en hoe ze leefde maakte zijn grootmoeder voor hem zichtbaar hoe ervaring van leven en dood zich verhouden tot elkaar. Toen mijn grootmoeder twintig jaar geleden stierf, werd ik doorboord. Niet simpelweg door verdriet dat ze er niet meer was, maar doordat ik ervoer dat met het heengaan van mijn grootmoeder er een heel bijzonder en moeizaam verworven soort bewustzijn uit de wereld was verdwenen. Een bewustzijn dat zichtbaar maakt dat de wereld door je heen stroomt. Mensen kunnen soms een kunstwerk worden waar de schepping doorheen stroomt.

5 Na storm en ravage.. 1 Koningen 19: 9-13 Toen richtte de ZIENDE zich tot hem met de woorden: Elia, wat doe je hier? Elia antwoordde: Ik heb me met volle overgave ingezet voor de ZIENDE, de God van de hemelse machten, maar de Israëlieten hebben uw verbond met hen naast zich neergelegd, uw altaren verwoest en uw profeten gedood. Ik ben als enige overgebleven, en nu hebben ze het ook op mijn leven voorzien. Kom naar buiten, zei de ZIENDE, en treed hier op de berg voor mij aan. En daar kwam de ZIENDE voorbij. Er ging een grote, krachtige windvlaag voor de ZIENDE uit, die de bergen spleet en de rotsen aan stukken sloeg, maar de ZIENDE bevond zich niet in die windvlaag. Na de windvlaag kwam er een aardbeving, maar de ZIENDE bevond zich niet in die aardbeving. Na de aardbeving was er vuur, maar de ZIENDE bevond zich niet in dat vuur. Na het vuur klonk het gefluister van een zachte bries. Toen Elia dat hoorde, sloeg hij zijn mantel voor zijn gezicht. Hij kwam naar buiten en ging in de opening van de grot staan, en daar klonk een stem die tot hem sprak: Elia, wat doe je hier? Wiman schrijft : Ik hunker niet naar meditatieve gemeenschap met God. Tijdens een extreme crisis wil je geen verbinding met God, maar je wil verbinding met mensen. Geen bovennatuurlijke God, maar menselijke liefde. Nee, zegt hij, dat is niet juist. Je hunkert naar bovennatuurlijke liefde maar ik kan Gods liefde alleen vinden in de liefde van andere mensen. Geloof in genade en in toeval, op een en hetzelfde moment. Geloof dat Christus die twee polen in een mensenleven aan elkaar smeedt. Daarom ben ik, hoe dan ook, een christen. In Christus leven we, bewegen we, zijn we. Christus, niet een gebeurtenis in de tijd, niet een model hoe te leven, maar de waarheid van ons bestaan. Hij leeft niet omdat hij uit de dood verrees, maar hij verrees ooit uit de dood omdat hij nu leeft. Die is verrezen uit de dood, Hij is het die tot ons roept: Kom naar buiten. Ten slotte Het leven, probeer het maar eens samen te vatten, lijkt de vader in het gedicht van Judith Herzberg te zeggen. Je moet daarvoor in gesprek gaan. Met jezelf, met de ander, met God. De theoloog Willem Barnard deed het in zijn bijbels dagboek : Stille omgang. Als de dichter Guillaume van der Graft bracht hij onder woorden waarop hij dan uitkomt: een tweestemmig lied Stilte Zolang er nog ergens iemand bestaat met wie ik als mens kan spreken vind ik ook wel een stilte midden op straat een stilte die niet kan breken.

6 Een kostbare stilte van zuiver glas dat ik zelf met mijn stem heb geslepen. Als ik er niet was en die stem er niet was had niemand die stilte begrepen. Maar als Hij er niet was en Zijn stem was er niet dan was er van stilte geen sprake. Alleen maar van zwijgen, zo hard als graniet en dat kan je doodeenzaam maken. Maar de stilte, dat is een tweestemmig lied, waarin God en de mens elkaar raken. Guillaume van der Graft Voorbeden Bidden we tot God, die leven is en leven geeft, die ons spreken kent en ons zwijgen. Wij bidden voor mensen die monddood zijn gemaakt voor mensen opgesloten in stilte zonder verbinding, zonder contact zonder arm om hun schouder wees hen nabij, Horende Wij bidden voor mensen die verblijven in het Gasthuis in onze stad die wachten op het einde van hun leven en wij bidden voor al die mensen die hen daar verzorgen en hen nabij zijn

7 Wij bidden voor wie de stilte niet kennen die zijn bedolven onder lawaai en lege woorden die leven in onrust in hun hoofd en in hun hart we bidden voor hen die de stilte behoeden en bewaren wees hen nabij, Horende Wij bidden voor heel deze aarde dat Uw stem mag worden gehoord dat wij Uw aarde bewaren voor hen die nog geboren worden Dat wij niet verloren raken op eilanden van eenzaamheid en vervreemding Wees ons allen nabij, Horende Hoor de stem van ons hart dat in stilte tot U spreekt Moge het zo zijn alle dagen van ons leven Amen Nodiging en Vredeswens Als wij het brood voor elkaar breken en het delen als wij de beker van het verbond met de Levende aan elkaar reiken dan zegt Christus tot ons als je dit doet, denk dan aan mij.

8 Ik ben het brood des levens. Ik ben de ware wijnstok. Hij die is verrezen uit de dood zegt tot ons: Kom uit je dood je bent gewekt tot leven Kom eet dit brood en drink de wijn om één te zijn met mij en met elkaar Moge de vrede van Christus met ons allen zijn Wensen wij elkaar die vrede toe Zegen ( allen gaan staan ) Zegen ons, o God, de aarde onder onze voeten, de weg waarop wij gaan, de mensen op ons pad. Gaan wij dan nu van hier elkaar tot zegen