ARREST VAN HET HOF (Zesde kamer) 9 januari 1997 *

Transcriptie

1 ARREST VAN ZAAK C-383/95 ARREST VAN HET HOF (Zesde kamer) 9 januari 1997 * In zaak C-383/95, betreffende een verzoek aan het Hof krachtens het Protocol van 3 juni 1971 betreffende de uitlegging door het Hof van Justitie van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, van de Hoge Raad der Nederlanden, in het aldaar aanhangig geding tussen P. W. Rutten en Cross Medical Ltd, om een prejudiciële beslissing over de uitlegging van artikel 5, sub 1, van voormeld Verdrag van 27 september 1968 (PB 1972, L 299, biz. 32), zoals gewijzigd bij het Verdrag van 9 oktober 1978 inzake de toetreding van het Koninkrijk Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland (PB 1978, L 304, blz. 1, en gewijzigde tekst blz. 77), bij het Verdrag van 25 oktober 1982 betreffende de toetreding van de Helleense Republiek (PB 1982, L 388, biz. 1), en bij het Verdrag van 26 mei 1989 betreffende de toetreding van het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek (PB 1989, L 285, blz. 1), wijst * Proccstaal: Nederlands. I-70

2 RUITEN HET HOF VAN JUSTITIE (Zesde kamer), samengesteld als volgt: G. F. Mancini, kamerpresident, J. L. Murray, C. N. Kakouris, H. Ragnemalm en R. Schintgen (rapporteur), rechters, advocaat-generaal: F. G. Jacobs griffier: R. Grass gelet op de schriftelijke opmerkingen ingediend door: P. W. Rutten, vertegenwoordigd door P. Garretsen, advocaat te 's-gravenhage, de Duitse regering, vertegenwoordigd door J. Pirrung, Ministerialrat bij het Bondsministerie van Justitie, als gemachtigde, en de Commissie van de Europese Gemeenschappen, vertegenwoordigd door P. Van Nuffel, lid van haar juridische dienst, als gemachtigde, gezien het rapport van de rechter-rapporteur, gehoord de conclusie van de advocaat-generaal ter terechtzitting van 24 oktober 1996, het navolgende Arrest 1 Bij arrest van 1 december 1995, ingekomen bij het Hof op 7 december daaraanvolgend, heeft de Hoge Raad der Nederlanden krachtens het Protocol van 3 juni 1971 I-71

3 ARREST VAN ZAAK C-383/95 betreffende de uitlegging door het Hof van Justitie van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 1972, L 299, biz. 32), zoals gewijzigd bij het Verdrag van 9 oktober 1978 inzake de toetreding van het Koninkrijk Denemarken, Ierland en het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord- Ierland (PB 1978, L 304, biz. 1, en gewijzigde tekst biz. 77), bij het Verdrag van 25 oktober 1982 betreffende de toetreding van de Helleense Republiek (PB 1982, L 388, biz. 1), en bij het Verdrag van 26 mei 1989 betreffende de toetreding van het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek (PB 1989, L 285, biz. 1; hierna: Executieverdrag"), drie prejudiciële vragen gesteld over de uitlegging van artikel 5, sub 1, Executieverdrag. 2 Deze vragen zijn gerezen in een geding tussen P. W. Rutten, Nederlands onderdaan, woonachtig te Hengelo (Nederland), en de vennootschap naar Engels recht Cross Medical Ltd, gevestigd te Londen, naar aanleiding van de opzegging van Ruttens arbeidsovereenkomst door diens werkgever. 3 Blijkens het dossier van het hoofdgeding trad Rutten op 1 augustus 1989 in dienst van de in Nederland gevestigde vennootschap naar Nederlands recht Cross Medical BV, een dochtervennootschap van Cross Medical Ltd. 4 Op 31 mei 1990 werd de tussen partijen gesloten arbeidsovereenkomst wegens de slechte financiële situatie van Cross Medical BV beëindigd en per 1 juni 1990 trad Rutten in dienst van Cross Medical Ltd. 5 Vaststaat, dat Rutten zijn werkzaamheden voor zijn twee successieve werkgevers niet uitsluitend in Nederland verrichtte, maar ook voor ongeveer een derde deel van zijn arbeidstijd in het Verenigd Koninkrijk, België, Duitsland en de Verenigde Staten van Amerika. Hij deed zijn werk vanuit een kantoor dat hij had ingericht in zijn woning te Hengelo, waar hij na elke zakenreis terugkeerde. Zijn salaris werd hem door Cross Medical Ltd in Engelse ponden uitbetaald. I-72

4 RUTTEN 6 Na zijn ontslag door Cross Medical Ltd per 1 oktober 1991 stelde Rutten bij dagvaarding van 19 juni 1992 bij de Kantonrechter te Amsterdam een vordering tegen haar in tot betaling van achterstallig salaris cum annexis. 7 De Kantonrechter te Amsterdam verklaarde zich bevoegd van het geschil kennis te nemen. Op het hoger beroep van Cross Medical Ltd vernietigde de Arrondissementsrechtbank te Amsterdam het vonnis van de Kantonrechter. 8 Rutten stelde daarop beroep tot cassatie in bij de Hoge Raad der Nederlanden. 9 Daar de Hoge Raad twijfels heeft over de aan artikel 5, sub 1, van het Executieverdrag te geven uitlegging, heeft hij het Hof de volgende drie prejudiciële vragen voorgelegd: 1) Aan de hand van welke maatstaven moet, indien een werknemer ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst in meer dan één land zijn arbeid verricht, worden beoordeeld of hij in één van die landen gewoonlijk zijn arbeid verricht in de zin van artikel 5, sub 1, van het Executieverdrag? 2) Is daarbij beslissend, of mede van belang, of hij in één van die landen het grootste deel van zijn arbeidstijd doorbrengt, dan wel een groter gedeelte van zijn arbeidstijd doorbrengt dan in het andere land of de andere landen? 3) Is daarbij mede van belang of de werknemer in één van deze landen woonachtig is en een kantoor heeft, van waaruit hij zijn buiten dit land te verrichten werkzaamheden voorbereidt of administreert, en waar hij na iedere in verband met zijn arbeid gemaakte buitenlandse reis terugkeert?" I-73

5 ARREST VAN ZAAK C-383/95 10 Met zijn drie vragen, die tezamen moeten worden onderzocht, wenst de verwijzende rechter in wezen van het Hof te vernemen, hoe het in artikel 5, sub 1, tweede zinsnede, Executieverdrag gebezigde begrip plaats waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht" moet worden uitgelegd, indien de werkzaamheden ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst in meer dan één verdragsluitende staat worden verricht. 11 Voor de beantwoording van die vragen zij om te beginnen in herinnering gebracht, dat artikel 5, sub 1, Executieverdrag, in afwijking van het in artikel 2, eerste alinea, van dat verdrag neergelegde algemene beginsel, dat bevoegd zijn de gerechten van de verdragsluitende staat op het grondgebied waarvan de verweerder zijn woonplaats heeft, bepaalt: De verweerder die woonplaats heeft op het grondgebied van een verdragsluitende staat, kan in een andere verdragsluitende staat voor de navolgende gerechten worden opgeroepen: 1) ten aanzien van verbintenissen uit overeenkomst: voor het gerecht van de plaats waar de verbintenis die aan de eis ten grondslag ligt, is uitgevoerd of moet worden uitgevoerd; ten aanzien van individuele verbintenissen uit arbeidsovereenkomst is dit de plaats waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht; wanneer de werknemer niet in een zelfde land gewoonlijk zijn arbeid verricht, kan de werkgever tevens worden opgeroepen voor het gerecht van de plaats waar zich de vestiging bevindt of bevond die de werknemer in dienst heeft genomen." 12 Vervolgens zij opgemerkt, dat uit vaste rechtspraak blijkt (zie onder meer arrest van 13 juli 1993, zaak C-125/92, Mulox IBC, Jurispr. 1993, blz , r. o. 10), dat het Hof de in het Executieverdrag gebruikte bewoordingen in beginsel autonoom uitlegt, teneinde de volle werking van dit verdrag te verzekeren, gelet op de doelstellingen van artikel 220 EEG-Verdrag, ter uitvoering waarvan het is opgesteld. I-74

6 RUTTEN 13 Enkel een dergelijke uitlegging kan namelijk de uniforme toepassing van het Executieverdrag waarborgen, dat onder meer ten doel heeft de regels inzake de bevoegdheid van de gerechten van de verdragsluitende staten een te maken, door zoveel mogelijk te voorkomen, dat met betrekking tot een zelfde rechtsverhouding meerdere rechterlijke instanties bevoegd zijn, en de rechtsbescherming van de in de Gemeenschap gevestigde personen te versterken, door de eiser in staat te stellen om gemakkelijk te bepalen, welk gerecht hij kan aanzoeken, en de verweerder om redelijkerwijs te voorzien, voor welk gerecht hij kan worden opgeroepen (zie arrest Mulox IBC, reeds aangehaald, r. o. 11). 1 4 Voorts moet worden vastgesteld, dat artikel 5, sub 1, Executieverdrag zoals dit luidde vóór de bij het Verdrag van 26 mei 1989 (hierna: Verdrag van San Sebastián") aangebrachte wijziging, door het Hof reeds is uitgelegd in het arrest Mulox IBC (reeds aangehaald). 15 In dat arrest besliste het Hof, dat artikel 5, sub 1, aldus moest worden uitgelegd, dat ter zake van arbeidsovereenkomsten het begrip plaats van uitvoering van de relevante verbintenis in de zin van deze bepaling, doelt op de plaats waar de werknemer in feite de met zijn werkgever overeengekomen werkzaamheden verricht, en dat wanneer de werknemer zijn werkzaamheden in meer dan één verdragsluitende staat verricht, die plaats de plaats is waar of van waaruit de werknemer hoofdzakelijk zijn verplichtingen jegens zijn werkgever vervult (r. o. 20 en 26). 16 Hiertoe overwoog het Hof in de eerste plaats (arrest Mulox IBC, reeds aangehaald, r. o. 17), dat de bijzondere bevoegdheidsregel van artikel 5, sub 1, Executieverdrag wordt gerechtvaardigd door het feit dat er tussen het geschil en de rechter die daarvan met het oog op een vlotte rechtsgang kennis moet nemen, een bijzonder nauwe band bestaat (zie arresten van 26 mei 1982, zaak 133/81, Ivenel, Jurispr. 1982, blz. 1891, en 15 januari 1987, zaak 266/85, Shenavai, Jurispr. 1987, blz. 239), en dat het gerecht van de plaats waar de verbintenis van de werknemer om de overeengekomen werkzaamheden te verrichten, moet worden uitgevoerd, het meest geschikt is om de geschillen te beslechten waartoe de arbeidsovereenkomst aanleiding kan geven (zie arrest Shenavai, reeds aangehaald, en arrest van 15 februari 1989, zaak 32/88, Six Constructions, Jurispr. 1989, blz. 341). I-75

7 ARREST VAN ZAAK C-383/95 17 In de tweede plaats oordeelde het Hof (arrest Mulox IBC, reeds aangehaald, r. o. 18 en 19), dat bij de uitlegging van artikel 5, sub 1, Executieverdrag in verband met arbeidsovereenkomsten rekening moet worden gehouden met het streven naar een passende bescherming van de werknemer als de sociaal zwakste contractpartij (zie arresten Ivenel en Six Constructions, beide reeds aangehaald), en dat een dergelijke bescherming het best kan worden verzekerd, wanneer de gerechten van de plaats waar de werknemer zijn verplichtingen jegens zijn werkgever vervult, bevoegd zijn ten aanzien van geschillen betreffende een arbeidsovereenkomst, aangezien de werknemer zich op die plaats met minder moeite tot de rechter kan wenden of zich kan verdedigen. 18 In de derde plaats stelde het Hof vast (arrest Mulox IBC, reeds aangehaald, r. o. 21 en 23), dat wanneer de arbeid in meer dan één verdragsluitende staat wordt verricht, moet worden vermeden dat een veelvoud van bevoegde rechters ontstaat, teneinde het gevaar van onverenigbare beslissingen te voorkomen en de erkenning en tenuitvoerlegging van rechterlijke beslissingen buiten de staat waarin zij zijn gegeven, te vergemakkelijken (vgl. ook arrest van 11 januari 1990, zaak C-220/88, Dumez France en Tracoba, Jurispr. 1990, blz. 1-49, r. o. 18), en dat artikel 5, sub 1, Executieverdrag bijgevolg niet aldus mag worden uitgelegd, dat daarin aan de gerechten van elke verdragsluitende staat op het grondgebied waarvan de werknemer een gedeelte van zijn beroepswerkzaamheden verricht, een concurrente bevoegdheid wordt verleend. 19 Deze rechtspraak is ook van belang voor de uitlegging van het op het hoofdgeding toepasselijke artikel 5, sub 1, Executieverdrag, zoals gewijzigd bij het Verdrag van San Sebastian. 20 Immers, zoals het Hof in zijn arrest van 29 juni 1994 (zaak C-288/92, Custom Made Commercial, Jurispr. 1994, blz. I-2913, r. o. 25) opmerkte, was de bijzondere bevoegdheidsregel voor arbeidsovereenkomsten, die bij het Verdrag van San Sebastián in artikel 5, sub 1, Executieverdrag is ingevoegd, in de rechtspraak van het Hof reeds bij wege van uitlegging aanvaard. Dienaangaande blijkt uit het op het Verdrag van San Sebastian betrekking hebbende rapport van de Almeida Cruz, Desantes Real en Jenard (PB 1990, C 189, blz. 35, 44 en 45), dat de nieuwe redactie van artikel 5, sub 1, Executieverdrag niet alleen rekening houdt met de tekst van I-76

8 RUTTEN artikel 5, sub 1, van het op 16 september 1988 te Lugano tot stand gekomen Verdrag betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken (PB 1988, L 319, biz. 9), waarvoor de door het Hof in de arresten Ivenel en Shenavai gegeven uitlegging als inspiratiebron heeft gediend, maar ook met de door het Hof in het arrest Six Constructions beklemtoonde noodzaak, de werknemer een passende bescherming te verzekeren. 21 In deze omstandigheden moet worden vastgesteld, niet alleen dat de wijziging die het Verdrag van Sebastian in de redactie van artikel 5, sub 1, Executieverdrag heeft aangebracht, geen afbreuk heeft gedaan aan de ratio en de doelstelling van artikel 5, sub 1, maar bovendien dat de nieuwe tekst van deze bepaling zoals die na de inwerkingtreding van genoemd verdrag is komen te luiden, juist beoogt de uitlegging die het Hof in verband met arbeidsovereenkomsten aan artikel 5, sub 1, heeft gegeven, te consolideren. 22 Bijgevolg moet in een geval waarin de werknemer, zoals in het hoofdgeding, zijn beroepswerkzaamheden in meer dan één verdragsluitende staat verricht, voor de uitlegging van het begrip plaats waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht" in de zin van artikel 5, sub 1, Executieverdrag zoals gewijzigd bij het Verdrag van San Sebastian, 's Hofs vroegere rechtspraak in aanmerking worden genomen, door de plaats te bepalen waarmee het geschil de meest bijzondere band heeft, en tegelijkertijd naar behoren rekening te houden met het streven naar een passende bescherming van de werknemer als de zwakste contractpartij. 23 Wanneer nu de werkzaamheden ter uitvoering van een arbeidsovereenkomst op het grondgebied van meer dan één verdragsluitende staat worden verricht, moet artikel 5, sub 1, Executieverdrag zoals gewijzigd bij het Verdrag van San Sebastian, gelet op de in de voorgaande rechtsoverweging geformuleerde vereisten, aldus worden verstaan, dat het doelt op de plaats waar de werknemer het werkelijke centrum van zijn beroepswerkzaamheden heeft gevestigd en waar of van waaruit hij in feite het belangrijkste deel van zijn verplichtingen jegens zijn werkgever vervult. I-77

9 ARREST VAN ΖAAΚ C-383/95 24 In de eerste plaats immers kan de werknemer op die plaats met minder moeite een gerechtelijke procedure aanspannen tegen zijn werkgever of zich verdedigen. In de tweede plaats is de rechter van die plaats het best in staat en dus het meest geschikt om het op de arbeidsovereenkomst betrekking hebbende geschil te beslechten. 25 Voor het vaststellen van deze plaats in het concrete geval een feitelijke kwestie die tot de bevoegdheid van de nationale rechter behoort moet rekening worden gehouden met de omstandigheid waarop in het hoofdgeding de aandacht is gevestigd, namelijk dat de werknemer bijna twee derde deel van zijn beroepswerkzaamheden in één verdragsluitende staat verrichtte het overige deel werd in verschillende andere landen verricht en dat hij in die verdragsluitende staat een kantoor heeft van waaruit hij de voor zijn werkgever te verrichten werkzaamheden organiseerde en waar hij na iedere in verband met zijn werk gemaakte buitenlandse reis terugkeerde. 26 In een situatie als die in het hoofdgeding is dat de plaats waar de werknemer het werkelijke centrum van zijn werkzaamheden uit hoofde van de met zijn werkgever gesloten arbeidsovereenkomst heeft gevestigd. Voor de toepassing van artikel 5, sub 1, Executieverdrag zoals gewijzigd bij het Verdrag van San Sebastian, moet die plaats derhalve worden beschouwd als de plaats waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht. 27 Uit al het voorgaande volgt, dat aan de verwijzende rechter moet worden geantwoord, dat artikel 5, sub 1, Executieverdrag zoals gewijzigd bij het Verdrag van San Sebastian, aldus moet worden uitgelegd, dat in het geval van een arbeidsovereenkomst waarvan de uitvoering meebrengt dat de werknemer zijn arbeid in meer dan één verdragsluitende staat verricht, de plaats waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht, in de zin van deze bepaling, de plaats is waar de werknemer het werkelijke centrum van zijn beroepswerkzaamheden heeft gevestigd. Voor het vaststellen van deze plaats in het concrete geval moet rekening worden gehouden met de omstandigheid, dat de werknemer het grootste deel van zijn arbeidstijd doorbrengt in één van de verdragsluitende staten, waar hij een kantoor heeft van waaruit hij de voor zijn werkgever te verrichten werkzaamheden organiseert en waar hij na elke in verband met zijn werk gemaakte buitenlandse reis terugkeert. I-78

10 RUTTEN Kosten 28 De kosten door de Duitse regering en de Commissie van de Europese Gemeenschappen wegens indiening van hun opmerkingen bij het Hof gemaakt, kunnen niet voor vergoeding in aanmerking komen. Ten aanzien van de partijen in het hoofdgeding is de procedure als een aldaar gerezen incident te beschouwen, zodat de nationale rechterlijke instantie over de kosten heeft te beslissen. HET HOF VAN JUSTITIE (Zesde kamer), uitspraak doende op de door de Hoge Raad der Nederlanden bij arrest van 1 december 1995 gestelde vragen, verklaart voor recht: Artikel 5, sub 1, van het Verdrag van 27 september 1968 betreffende de rechterlijke bevoegdheid en de tenuitvoerlegging van beslissingen in burgerlijke en handelszaken, zoals gewijzigd bij het Verdrag van 26 mei 1989 betreffende de toetreding van het Koninkrijk Spanje en de Portugese Republiek, moet aldus worden uitgelegd, dat in het geval van een arbeidsovereenkomst waarvan de uitvoering meebrengt dat de werknemer zijn arbeid in meer dan één verdragsluitende staat verricht, de plaats waar de werknemer gewoonlijk zijn arbeid verricht, in de zin van deze bepaling, de plaats is waar de werknemer het werkelijke centrum van zijn beroepswerkzaamheden heeft gevestigd. Voor het vaststellen van deze plaats in het concrete geval moet rekening worden gehouden met de omstandigheid, dat de werknemer het grootste deel van zijn arbeidstijd doorbrengt in één van de verdragsluitende staten, waar hij een I - 79

11 ARREST VAN ZAAK C-383/95 kantoor heeft van waaruit hij de voor zijn werkgever te verrichten werkzaamheden organiseert en waar hij na elke in verband met zijn werk gemaakte buitenlandse reis terugkeert. Mancini Murray Kakouris Ragnemalm Schintgen Uitgesproken ter openbare terechtzitting te Luxemburg op 9 januari De griffier R. Grass De president van de Zesde kamer G. F. Mancini I-80