DE STAD EXAMENKIJKWIJZER. naam. school. klas. datum CSE, KUNSTVAKKEN 2 VMBO, NIVEAU

Transcriptie

1 DE STAD EXAMENKIJKWIJZER naam school klas datum CSE, KUNSTVAKKEN 2 VMBO, NIVEAU 2018

2 HOE HET WERKT PLATTEGROND VOOR DE LEERLING Met deze examenkijkwijzer onderzoek je ver schillende kunstwerken in het Gemeente museum Den Haag. Alle werken zijn passend bij het examenthema: De stad. 8 Mondriaan & De Stijl HOE GA JE TE WERK Je hoeft bij een werk niet altijd met de inleidende tekst te beginnen. Bekijk het werk rustig op zaal en begin met de vragen. Pas wanneer je aan meer informatie toe bent, kun je de introductie raadplegen. 1 Een clipboard en potlood kun je bij de infobalie in de hal lenen. In het museum mag je alleen met potlood schrijven. 2 Bij de opdrachten staat een afbeelding van het kunstwerk en een tekst over het werk. 3 In de examenkijkwijzer staan opdrachten rondom 9 s. Werk tenminste 6 opdrachten uit tijdens je museumbezoek. Je mag zelf kiezen welke. 4 Alle woorden met een * vind je in de begrippenlijst op p Gebruik de plattegrond in je kijkwijzer om de kunstwerken te vinden. 6 Je mag foto s maken met je telefoon (zonder flits). 7 Op de tentoonstelling mag je nergens aan komen. BEGANE GROND HAL D C TUINZAAL B A Ontdek het moderne VOOR DE DOCENT Duur examentour: 2 uur. Deze kijkwijzer bevat 9 s met opdrachten. De leerlingen zullen gemiddeld 15 minuten per kunstwerk nodig hebben. We raden aan om een selectie uit de opdrachten te maken. De inrichting van het museum is aan wisselingen onderhevig. De medewerkers van de sector Educatie doen hun best deze examenkijkwijzer up-to-date te houden, het kan echter voorkomen dat een kunstwerk tijdelijk niet te zien is. 1 e VERDIEPING Neem om het museumbezoek goed te laten verlopen van te voren contact op met de afdeling Educatie, educatie@gemeentemuseum.nl, tel.:

3 STADSGEBOUW ALS ICOON 1. GEMEENTEMUSEUM DEN HAAG Hendrik Petrus Berlage ( ) 1. Waarom zou een architect ervoor kiezen zijn ontwerp op een standaardmaat te baseren? Gemeentemuseum Den Haag 1935 diversen MDIV Wat betekent op schaal tekenen? Geef een voorbeeld. Hendrik Petrus Berlage Sommige gebouwen in een stad vallen meteen op. Door hun hoogte, hun vorm, hun typische uiterlijk. Een stad kun je herkennen aan de gebouwen die er staan en trekken zelfs bezoekers aan! Neem bijvoorbeeld dit museum het Gemeente museum Den Haag, ontworpen door de beroemde architect H.P. Berlage. Ook de museumdirecteur van toen, Van Gelder, had veel invloed op het ontwerp. De bouw duurde van en was het laatste ontwerp van Berlage. Nog voordat het museum voltooid was, overleed hij in Zijn schoonzoon, de architect Strasser, maakte het af. Toen het Gemeentemuseum in 1935 werd geopend, gold het als het meest moderne museum ter wereld! Niet iedereen vond het even mooi. Sommigen ervoeren het kleurgebruik binnen als te bont, de schoorstenen in de tuin als ongepast voor een museum en de gevel als sober. Berlage ging uit van een geometrisch ontwerp systeem van vaste maten. De plattegrond van het gebouw is gebaseerd op een raster van 110x110 cm. De maateenheid van 11 cm (of een veelvoud daarvan) is de norm die in de meeste gevallen de vorm bepaalt. De zalen, de gang, de tegels en zelfs de afmetingen van de vitrines zijn afgeleid van dit getal. Zo ontstaat er een eenheid en rust in het gebouw, maar toch ook een variatie in afmetingen. Berlage s werk is te vinden in Den Haag en Amsterdam, zoals bijvoorbeeld de Beurs van Berlage. Ruimte als spirituele beleving Berlage s eerste ontwerp voor het Gemeentemuseum Den Haag maakte hij in De ruimte van de hal heeft als doel de mens te brengen tot inkeer in zichzelf. De ruimte waar in diepe vergeestelijking het hoogste wordt beleefd., aldus Berlage. Met andere woorden, de grote monumentale ruimte is bedoeld om even niet bezig te zijn met de buitenwereld, maar om tot rust te komen. Deze ideeën van Berlage zijn niet nieuw. Ze gaan terug op het oerbeeld van het gotische kerkinterieur. Gotische kerken zijn licht en verticaal. Het zijn hoge bouwsels. De kerk lijkt door zijn bouw optisch tot in de hemel te komen. Eigenlijk kun je zeggen dat licht gelijk stond aan het goddelijke. 3. Wat voor gevoel krijg je bij de hal van het Gemeentemuseum? Noem daarbij de aspecten van de vormgeving die bijdragen aan dat gevoel. Licht Kleur 4 5

4 STADSGEBOUW ALS ICOON DE GEDROOMDE STAD ZAAL 7 De constructie van dit museum is van gewapend beton* en ijzer. De opvallende gele bakstenen (op maat gemaakt) hebben geen dragende functie, maar functioneren als decoratie. Bij deze bakstenen is een bijzonder metselwerk toegepast. Laat je inspireren en kijk goed naar de verschillende vlechtpatronen van de bakstenen in het exterieur*, vanuit de Tuinzaal. Of bekijk de tegels van het interieur* bijvoorbeeld de hal. 4. Teken hieronder nu zelf vier ontwerpen voor tegels of een bakstenenpatroon op schaal. Tip: 1 vakje is 1cm Gerrit Rietveld ( ) Huis voor mevrouw Schröder / Rietveld Schröderhuis. Origineel 1924; maquette van Otto Lange 1981 diversen afmeting 117,5 x 41 x 31 cm RIETVELD SCHRÖDERHUIS EN DE ROOD-BLAUWE STOEL Bronnen Yvonne Brentjens en Titus Eliëns, H.P. Berlage, Waanders, 2010 J. van Es en D. Valentijn, Het laatste meesterwerk van Hendrik Petrus Berlage, de geschiedenis en restauratie van het Gemeentemuseum Den Haag, Waanders, 2000 Fransje Hooimeijer en Annuska Pronkhorst, Berlage, een Bouwmeester in beeld, Elmar bv. Pieter Singelenberg, Het Haags Gemeentemuseum van H.P. Berlage, Snoeck-Ducaju&Zoon, 1995 Gerrit Rietveld In 1924 ontwierp Gerrit Rietveld, samen met Truus Schröder, een woonhuis voor haar en haar drie kinderen. Deze woning kwam te staan aan de rand van Utrecht. Bij dit huis werden de ideeën van Mondriaan en De Stijl in de architectuur toegepast. De strakke vormgeving en het kleurgebruik pasten niet helemaal bij de andere huizen in de straat, traditioneel gemaakt van bruine bakstenen. De vormgeving van De Stijl is een reactie op de Eerste Wereldoorlog ( ). In deze moeilijke periode wilden s vooruit kijken, met elkaar voelden ze een enorme vernieuwingsdrang. In 1917 richtte de groep svrienden met een eigen tijdschrift De Stijl op. Beeldende kunst, architectuur en stedenbouw gingen hand in hand op zoek naar een betere nieuwe wereld. Want daar waren de s van De Stijl van overtuigd: hun werk zou de maatschappij verbeteren. De principes van De Stijl (ook bekend als de Nieuwe Beelding en Neoplasticisme ) zouden toegepast kunnen worden in de architectuur, de straat en de stad. Samen vormden hun kunst en ontwerpen de bouw stenen voor een moderne samenleving. Mondriaan zag de woning niet langer als een gesloten huis waarin de mens zich kon terugtrekken. Een huis moest een gebouw zijn van vlakken en kleuren in het verlengde van de stad. En zo dacht Rietveld er ook over. 6 7

5 DE GEDROOMDE STAD ZAAL 1 & 7 Bekijk de maquette en foto van het Rietveld Schröderhuis. 1. Hoe heeft Rietveld deze woning ontworpen? Is het een gesloten doos of juist niet? Leg uit. 4. Rietveld wist een effect van gewichtloosheid en openheid te creëren. Welke begrippen zijn van toepassing? Kruis aan. dynamische ordening van vlakken asymmetrische constructie overlappende delen 2. Het Rietveld Schröderhuis wijkt in veel opzichten af van vooroorlogse traditionele architectuur. Noem drie tegenstellingen in vormgeving. 3. Wat voor sfeer of uitstraling heeft het Rietveld Schröder huis voor jou? Maak een keuze en gebruik de vormgevingsaspecten in je toelichting. Modern Rustig Beweeglijk losse segmenten horizontale en verticale bouwsels 5. Bij een gebruiksvoorwerp speelt de functie een rol in de vormgeving. Zoals bij een stoel: De ontwerper maakt een keuze tussen vorm (het ziet er mooi uit) en functie (het moet lekker zitten). Kruis aan wat volgens jou voor Rietveld het uitgangspunt was. Er zijn meerdere antwoorden mogelijk: neoplastische vormgeving de strakke vormgeving: zichtbare constructie en geometrische* vormen functioneel economisch: lage kosten en industriële productie geen decoraties anders: Vrolijk Anders: De leden van De Stijl waren enthousiast over een stoel waarin Rietveld, als het ware, de ruimte zichtbaar had gemaakt. Voor het eerst was mogelijk de ideeën van De Stijl praktisch toe te passen. De uiteinden van de stoel zijn geel geschilderd. Hierdoor lijkt het alsof je de lijnen in gedachten door kan trekken. 8 9

6 DE GEDROOMDE STAD ZAAL 1 6. Wat is juist? I. Het is een stoel die ruimte inneemt en het interieur als het ware loslaat. II. Het is geen stoel die ruimte inneemt maar een stoel die de ruimte als het ware omvat. A. Alleen I. is juist B. I. en II. zijn juist C. Alleen II. is juist ZAAL 16 Piet Mondriaan ( ) Victory Boogie Woogie Olieverf, stukjes papier, plastic tape, houtskool en potlood op doek afmeting 127,5 x 127,51 cm PIET MONDRIAAN: VICTORY BOOGIE WOOGIE 7. Vergelijk het schilderij van Piet Mondriaan met de Rood-Blauwe Stoel van Gerrit Rietveld. Noem twee overeenkomsten en twee verschillen. Overeenkomsten Verschillen Bronnen Benno Tempel en Hans Janssen, tekst: Sarah van der Tholen, Mondriaan en De Stijl, Gemeentemuseum Den Haag, 2011 Hans Janssen/Michael White, Het verhaal van De Stijl, 2011 Piet Mondriaan Voor vele s is de stad een bron van inspiratie en ontwikkeling. Zo heeft Mondriaan een indrukwekkende reis langs wereldsteden Amsterdam, Parijs, Londen en New York gemaakt. Hij wordt tot op de dag van vandaag gezien als een van de belangrijkste moderne s. Mondriaan maakte een artistieke ontwikkeling door van realistisch naar abstract schilderen. Hij was op zoek naar de perfecte balans: tussen primaire kleuren, tussen lijnen en vlakken, tussen horizontaal en verticaal. Hij droomde van een kunst voor een nieuwe, moderne wereld. Zijn schilderijen gaan over harmonie en evenwicht. Mondriaan wilde wat hij zag terugbrengen tot de absolute essentie. Zo kwam hij tot zijn beroemde stijl, waarmee hij de energie van het moderne leven in de stad, verbeeldde. Mondriaan noemde deze kunst voor de moderne mens en de moderne samenleving de Nieuwe Beelding, ook bekend als Neoplasticisme. Zijn svrienden, Van Doesburg, Van Der Leck en Huszàr, hadden soortgelijke kunstopvattingen. Met elkaar richtten ze tijdens de Eerste Wereldoorlog de sgroep De Stijl op. Dat begon met een tijdschrift. Mondriaan en zijn vrienden wilden met hun vernieuwende kunst een nieuwe samenleving creëren. De essentie van De Stijl was het vinden van een nieuwe kunstvorm die volledig inzetbaar zou zijn in de maatschappij van de toekomst

7 ZAAL 9 De principes uit de schilderkunst van de Nieuwe Beelding kunnen worden toegepast in de architectuur, stedenbouw, meubels, reclame-uitingen en fotografie. Het samengaan van kunstvormen en de hiërarchie tussen verschillende kunstvormen opheffen was een belangrijk doel. Op deze manier zou de gehele wereld kunnen veranderen en harmonieus worden. De s waren ervan overtuigd dat, als ze daarin zouden slagen, de schilderkunst uiteindelijk zelf opgeheven kon worden. 1. Als alle kamers in de huizen (muren, meubels etc.) volgens de Nieuwe Beelding zouden zijn ontworpen, zou dan inderdaad de schilderkunst niet meer nodig zijn? Beargumenteer je antwoord. 3. Welke beeldaspecten zie je terug in het schilderij Victory Boogie Woogie? (kruis ze aan). asymmetrische compositie symmetrische compositie universele primaire kleuren tertiaire kleuren geometrische vormen horizontale en verticale lijnen ruimtesuggestie overlapping zuivere kleuren overall compositie organische vormen kleurcontrasten abstract: non figuratieve vormen ruimtesuggestie: voor en achtergrond ruimtesuggestie: groot voor en klein achter Maquette Atelier, Parijs Maquette Atelier, New York De Stijl: Levendig vrolijk en vrij, net als de toekomst zelf. De eenvoudige, pakkende beeldtaal was bij uitstek geschikt om een groter publiek naar kunst te trekken. 2a. Bekijk de maquette van het atelier van Piet Mondriaan; Rue du Départ 26 in Parijs. Hoe zijn de vlakken geordend op de muren van het atelier? Noem twee aspecten van de compositie. Het onvoltooide schilderij Victory Boogie Woogie van Piet Mondriaan, wordt ook wel eens vergeleken met het karakter van de moderne stad, die bruist van energie. Je zou hierin het stratenpatroon of plattegrond van New York kunnen ontdekken. De chaos van een grote wereldstad met hoogbouw en druk stadsverkeer wordt hier mogelijk verbeeld. 4. Hoe komt dit werk op je over? Gebruik de beeldaspecten die je hierboven hebt aangekruist, in je toelichting. Het is een evenwichtige compositie: ja/nee, 2b. Draagt de ordening naar jouw idee bij aan een vrolijk en vrij karakter van het interieur? Leg uit. Het is een rustige compositie: ja/nee, Ik zie beweging in de compositie: ja/nee, 12 13

8 ZAAL CONSTANT NIEUWENHUIJS 5. In het schilderij van Mondriaan zien we veel tegenstellingen. Noem er drie. Vorm Kleur Lijn In deze zaal zijn vele ruimtelijke constructies en architectonische bouwsels te zien als onderdeel van New Babylon, een plan voor de stad van de toekomst. New Babylon is een om geving die een stimulerende werking heeft op het creatieve vermogen van de mens; het maakt hem tot homo ludens spelende mens De s van De Stijl streefden met hun ideeën naar een nieuwe wereld en een betere samenleving. Wat vind je van de rol die zij hiermee op zich namen? Leg uit. Bronnen Hans Janssen/ Michael White, Het verhaal van De Stijl, 2011 A.van den Braembussche, denken over kunst, een inleiding in de kunst filosofie, Couthinho, 2007 Benno Tempel en Hans Janssen, tekst: Sarah van der Tholen, Mondriaan & De Stijl, Gemeente museum Den Haag, 2011 Constant Nieuwenhuijs, ( ) Na de Tweede Wereldoorlog werd de stad herbouwd. De Constant vond het storend dat de Randstad door de wederopbouw uit veel beton bestond en hierdoor vormeloos, kleurloos en saai werd. Het moderne bouwen van de stad dat voortkomt uit de industrialisatie houdt zich maar met twee praktische aspecten bezig, namelijk het snelverkeer, transport van goederen en de woningbouw voor arbeiders. De stedenbouwkundige verliezen hierbij het grotere doel, namelijk het collectieve, de levenskwaliteit van de burger. De moderne stadsbouw zijn monumenten van verveling en saaiheid geworden, aldus Constant. Hij had andere ideeën en geloofde dat in de toekomst alles volledig geautomatiseerd zou zijn, zodat de mens een overvloed aan vrije tijd zou krijgen. De Constant Nieuwenhuijs ontwierp een stedelijke omgeving waarin de mens vrij en creatief zou leven. Hij noemde zijn project New Babylon. Een ontwerp voor een nieuwe cultuur. De naam verwijst naar Babylon, de mythische stad uit de oudheid, gelegen in het huidige Irak. Constant droomde van een nieuwe wereld waarin mensen niet meer hoefden te werken. Hij creëerde zijn werk vanuit Huizinga s idee van de homo ludens, de spelende mens. Constant gaf zijn visie op de toekomst weer in schaalmodellen - maquettes van de gebouwen, schilderijen, tekeningen, grafiek en teksten. Zijn utopische omgeving had geen vaste gebouwen en straten, alles was beweeglijk. 15

9 ZAAL Ben jij een vrij, creatief en spelend mens? Waarom wel / niet? 3. Bekijk Mobiel Ladderlabyrint van dichtbij. Welke materialen en technieken vallen je op? Beschrijf wat je ziet. 2. Wat vind je van de uitspraak: Ieder mens is een? Leg uit. 4. Hoe is dit schilderij Ode à l Odéon gemaakt? Benoem drie vormgevingsaspecten ( en techniek gebruik). 1. JE HOEFT NIET ALLE VAN CONSTANT UIT TE WERKEN. KIES MINIMAAL TWEE KUNSTWERKEN UIT. A, B EN/OF C EN BEANTWOORD DE VRAGEN. A: KIJK EN VERGELIJK 1. Vergelijk het schilderij Ode à l Odéon met de maquette Ladderlabyrint. Noem enkele overeenkomsten en verschillen B: RUIMTECIRCUS 1. Wat zie jij in deze ruimtelijke constructie? Noem minstens twee belangrijke aspecten van de voorstelling. Geef voor elk aspect een korte beschrijving. Constant Nieuwenhuijs ( ) Ode à l Odéon Mobiel Ladderlabyrint 1969 / 1967 Olieverf lak op doek Koper perspex hout afmeting 190,7 x 200,2 cm 77,4 x 96,5 x 76,8 cm / Hoe wordt diepte weergegeven in beide werken? Mobiel Ladderlabyrint, 1967 Veel s in de jaren zestig van de vorige eeuw, hadden een voorkeur voor alledaagse, eenvoudige materialen: karton, ijzer, moeren en bouten. 2. Het dynamische karakter van dit werk is terug te zien in hoe het is vormgegeven. Welke aspecten van de vormgeving zie je allemaal? Denk aan: beeldaspecten, materialen en technieken. Constant Nieuwenhuijs ( ) Ruimtecircus 1958 Metaaldraad, ijzerdraad en koper afmeting 105 x 90 x 100 cm

10 ZAAL 23 STADSLEVEN ZAAL BRUCE NAUMAN C: GEZICHT OP NEW BABYLONISCHE SECTOREN In de inleidende tekst heb je gelezen wat Contant wilde bereiken met zijn ontwerpen. 1. Bekijk de fotomontage. Wat zie je? Beschrijf het hieronder. Bruce Nauman (1941) Carrousel 1988 aluminium, staal Constant Nieuwenhuijs ( ) Gezicht op New Babylonische sectoren 2. Welke uitstraling heeft dit nieuwe ontwerp van de stad, vind jij? afmeting 213,4 x diameter 550,5 cm aquarel, waterverf en potlood op fotomontage afmeting 134,9 X 222,8 cm Bronnen Gemeentemuseum Den Haag, De Collecties, Waanders uitgevers, Zwolle, 2007 Benno Tempel, Ontdek het moderne, WBOOKS 2012 Kunst is keuze, Gemeentemuseum Den Haag, Waanders Uitgevers, Zwolle, 2007 Eeuw van de Stad - Simon Vinkenoog interviewt Constant Nieuwenhuijs over Nieuw Babylon Meer weten? Bekijk: watch?v=8cwxaiflmfc Bekijk het werk eens goed van dichtbij. Stel je mag een eigen stad ontwerpen, waar mensen alleen in hoeven te spelen, waar ze altijd vrij zijn. 3. Hoe ziet zo n stad er voor jou uit? Maak er een schets van. Bruce Nauman Bronnen Benno Tempel, Ontdek het moderne, WBOOKS 2012 Kunstbus.nl wikipedia Bekijk eerst rustig het werk en begin dan met de vragen. Wanneer je aan meer informatie toe bent, kun je onderstaande introductie tekst lezen. Bruce Nauman gebruikte voor dit werk plastic vormen die oorspronkelijk voor het opzetten van dieren waren bedoeld. Van die vormen maakte hij afgietsels van aluminium. We zien een beer, een lynx (katachtig dier), een hert en twee coyotes (prairiewolven). Hun neplichamen zijn beschilderd met grafietverf. De dieren hangen aan een vierarmige, gemotoriseerde stalen constructie die op de vloer staat. Als de constructie draait slepen sommige dieren over het vloeroppervlak, waarbij ze een cirkelvormig spoor achterlaten. Bruce Nauman is geïnteresseerd in het mens-zijn, dat wil zeggen in hoe de mensen omgaat met eten, drinken, pijn, communicatie, seks, dood enzovoorts. Hij is teleurgesteld in de mens en vindt dat mensen weigeren elkaar te begrijpen. Veel van zijn werk is heel direct, waardoor het aangrijpt - iets met je doet. (Installaties zoals deze bestaan pas sinds de 20e eeuw, toen s allerlei materialen en technieken gingen combineren)

11 STADSLEVEN ZAAL 26 ZAAL Druk op de rode knop. Wat gebeurt er? Schrijf op wat je ziet en hoort. 6. MAX BECKMANN Max Beckmann ( ) 2. Hoewel we dieren zien, gaat deze installatie juist ook over ons als mens en de relatie die wij hebben tot dieren. Mogelijk gaat het ook over hoe wij met dieren omgaan. Dit werk roept emoties op als we ernaar kijken. Wat voel jij bij dit werk? Klein café, draaideur 1944 Olieverf op doek afmeting 89 x 69,4 cm Max Beckmann 3. De carrousel op de kermis (zie afbeelding) is het tegenovergestelde van de installatie van Nauman. Welke tegenstijdige emoties kun je hier vergelijken? 4. Vind jij het belangrijk dat dieren ook een speelplek in de stad hebben? Leg uit waarom. Max Beckmann s schilderijen behoren tot het Expressionisme. Op zoek naar oorspronkelijke en onvervalste uitdrukkingsmogelijkheden, vinden de Duits expressionisten hun inspiratie in kinder tekeningen en primitieve beelden van volkeren uit Afrika en Oceanië. Oude schildertradities werden losgelaten en daarvoor in de plaats komt het werken vanuit gevoel met veelal spontaan en fel kleurgebruik. Het was niet langer noodzakelijk om een herkenbaar beeld van de werkelijkheid te verbeelden; een gezicht kon ook groen zijn of een boom blauw. In 1937 ontvluchtte de Duitse Max Beckmann met zijn vrouw Berlijn, waar zijn werk als Entartete Kunst ( ontaarde kunst in Nazi-Duitsland) werd beschouwd. Hij was van plan om vanuit Nederland door te reizen naar Parijs of Amerika, toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak. Gedurende de tien jaar die hij vervolgens in Amsterdam verbleef, schilderde Beckmann verschillende meesterwerken. Het was een moeilijke, maar ook productieve periode. Mogelijk in zijn werken is te zien hoe zijn (oorlogs) ervaringen zijn vormgegeven, in toneelachtige voorstellingen over het hedendaagse Amsterdam

12 ZAAL 28 ZAAL Schrijf de en het jaartal van dit werk op: 6. Noem een kenmerk van het kleurgebruik dat bijdraagt aan een expressief gevoel? 2. Waar gaat dit schilderij over? Wat valt je als eerste op aan deze voorstelling? 7. Het schilderij kent nauwelijks diepte. Hoe wordt diepte gesuggereerd in dit werk? 3. De sterke, zwarte contourlijnen en ruwe penseelstreek dragen bij aan een bepaalde sfeer. Welke sfeer of zeggingskracht zou dat kunnen zijn? 4. Het schilderij is figuratief geschilderd. Ondanks de figuratieve manier van schilderen is de voorstelling vervreemdend. Noem een aspect van de voorstelling dat vervreemdend is. Bronnen Benno Tempel, Ontdek het moderne, WBooks/ Gemeentemuseum Den Haag 2012 Gemeentemuseum Den Haag, Kunst is keuze, Waanders, 2007 wikipedia 5. Hoe zijn de gezichten in dit schilderij geportretteerd? Denk hierbij aan de portrettermen*. Het gezicht van de vrouw is: En dat van de man: 22 23

13 IMPRESSIE VAN DE STAD ZAAL CLAUDE MONET Claude Monet ( ) Quai du Louvre Circa 1867 Olieverf op doek en/of paneel afmeting 65,1 x 92,6 cm Bekijk het stadsgezicht van Monet en vergelijk het met fotografie. Noem twee verschillen tussen het schilderij en fotografie. Betrek zowel de woorden impressie, stadsgezicht en fotografie in je antwoord. Claude Monet Bronnen Gemeentemuseum Den Haag Benno Tempel, Ontdek het moderne, WBOOKS 2012 Kunst is keuze, Gemeentemuseum Den Haag, Waanders Uitgevers, Zwolle, 2007 wikipedia De Franse schilder Claude Monet was een van de grondleggers van het impressionisme. Zijn hele leven was hij als op zoek naar het zo goed mogelijk vastleggen van het ogenblik het moment. Toen Claude Monet zich eenmaal in Parijs had gevestigd, besloot hij een serie moderne stadsgezichten te schilderen ter gelegenheid van de wereld tentoonstelling van Het schilderij dat je hier ziet, Quai du Louvre is meer geschilderd als een momentopname, dan volledig naar de waarneming. Het publiek en de kunstcritici waren hier nog niet aan gewend. Ze beschouwden zijn schildertrant als slordig en onaf. De impressionisten wilden niet langer afhankelijk zijn van de conservatieve juryleden en de Ecole des Beaux Arts (Parijse kunstacademie) waar men neoclassicistisch (volgens de regels uit de Griekse Oudheid) werkte. Monet en andere impressionisten kozen hun eigen weg. 1. Bekijk dit schilderij en geef twee redenen waarom dit werk tot het impressionisme behoort. 3. Noem een kenmerk van het gebruik waardoor dit stadsgezicht behoort tot het impressionisme. 4. Geef een argument waarom dit een autonoom kunstwerk* is. 5. De verbeelde stad is in drie zones te verdelen. Welke drie verdelingen zijn hier te zien? (Beschrijf wat je ziet in deze zones). zone 1. zone 2. zone

14 ZAAL WASSILY KANDINSKY Wassily Kandinsky ( ) 1. Beschrijf de voorstelling in dit stadgezicht van Moskou. Betrek hierbij ook het kleurgebruik. Gezicht op Moskou vanuit het raam van Kandinsky s woning aan het Zubovsky Plein Olieverf op doek afmeting 41,9 x 39,1 cm Tot welke kunststroming hoort het kleurenpalet? (kruis aan). surrealisme Wassily Kandinsky Bronnen Benno Tempel, Ontdek het moderne, WBOOKS 2012 Kunst is keuze, Gemeentemuseum Den Haag, Waanders Uitgevers, Zwolle, 2007 wikipedia Bespiegeling De Russische Wassily Kandinsky omarmde de vrijheid die de kunst bood. Hij experimenteerde met kleur, lijn, vorm en compositie en kwam tot het maken van een schilderij zonder voorstelling. Hij was, met Mondriaan en Malevich, één van de drie uitvinders van de abstracte kunst. Kandinsky zag zijn werk echter niet als abstractie, maar als een geestelijke verbeelding van de werkelijkheid. Kandinsky exposeerde zijn figuratieve werk en zijn abstracte composities (bijvoorbeeld Schilderij met witte vorm, 1913) naast elkaar. magisch realisme impressionisme expressionisme kubisme futurisme 3. Noem een aantal kenmerken van het gebruik. (de hanteringswijze) 4. Vanuit welk perspectief is de stad Moskou weergeven? 26 27

15 ZAAL SCHMIDT-ROTTLUFF, 28 VROUWEN IN HET GROEN: VARIATIO 9. LUIGI RUSSOLO Luigi Russolo ( ) 1. Beschrijf wat je ziet in dit werk van Russolo. La Rivolta (De opstand) Circa 1911 Olieverf op doek afmeting 150,8 x 230,7 cm Hoe komt het werk op je over? Luigi Russolo Bronnen Benno Tempel, Ontdek het moderne, WBOOKS 2012 Kunst is keuze, Gemeentemuseum Den Haag, Waanders Uitgevers, Zwolle, 2007 wikipedia Beeldende begrippen examenblad Russolo heeft zelf over dit schilderij gezegd: De botsing van twee machten. Het revolutionaire element van de enthousiasten en de rode lyrici tegen de macht van de sloomheid en het starre vasthouden aan de traditie. De hoeken zijn de trillende golven van de vroegere macht. Het perspectief van de huizen is verwoest, zoals een bokser dubbel gebogen is wanneer hij een klap in de wind ontvangt. (vertaald uit het Duits in het Nederlands, vert. S. O.) Dit citaat is afkomstig uit de catalogus van de eerste reizende tentoonstelling Die Futuristen uit 1912, waar dit schilderij voor het eerst buiten Italië te zien was. Schilders uit Italië waren bezig met snelheid, energie, agressie, vooruitgang en nieuwe technologie. Eén van hen was Luigi Russolo, waarvan De Opstand zich hier in het Gemeentemuseum bevindt. 3. Waardoor wordt in de voorstelling energie en dynamiek gesuggereerd? Noem twee voorbeelden. 4. Noem twee kenmerken van de hanteringswijze van het waardoor de voorstelling dynamisch lijkt. 5. Vanuit welk perspectief kijken we naar de voorstelling? Kruis aan. kikvorsperspectief ooghoogte vogelvluchtperspectief 28 29

16 ZAAL Dit schilderij behoort tot het futurisme. Noem twee kenmerken van het futurisme die je terug ziet in dit schilderij. Ben je nog een ander kunstwerk tegen gekomen die met het examenthema heeft te maken en niet in deze kijkwijzer staat? 1. Schrijf de, de en het jaartal van dit kunstwerk op: 7. In het schilderij kun je verschillende kleurcontrasten ontdekken. Noem van ieder contrast de kleuren die je ziet en de plaatsaanduiding. 2. maak er een foto van (zonder flits). 3. Onderzoek later, na je museumbezoek wat je kunt vinden over het kunstwerk en de

17 BEGRIPPENLIJST Voorstelling / Aspecten van de voorstelling Is datgene wat zich afspeelt op het schilderij of beeldhouwwerk. Wat zie je? En/of Wat is de Functie? Vormgeving / Aspecten van de vormgeving zijn de beeldaspecten, materialen en technieken. Hoe is het gemaakt? Aspecten zijn de kenmerken van de voorstelling Voorstellingsaspecten Iedere voorstelling heeft een aantal opvallende aspecten of kenmerken. Alles wat je herkent in een beeld. Bijvoorbeeld: menselijke figuren, gezichtsuitdrukkingen. Exterieur Alles wat zich buiten een gebouw bevindt Gewapend beton is een combinatie van beton en wapeningsstaal. Wapening bestaat uit stalen staven die de trekkrachten opnemen, terwijl het beton drukkrachten opneemt. Decoratie ter versiering Portret termen En face Gezicht van voren - Frontaal En profil Gezicht van de zijkant Expressieve kleuren Komen lang niet altijd overeen met de waarneembare werkelijkheid. Ze drukken bijvoorbeeld een stemming uit. Expressieve kleuren zijn meestal fel, primair en contrasterend. Zuivere kleuren In zuivere kleuren zitten geen sporen van andere kleuren. KLEURCONTRASTEN Complementair contrast Bij een complementair contrast gaat het om de kleuren die in de kleurencirkel recht tegenover elkaar staan. Als je die kleuren naast elkaar zet dan versterken ze elkaar wederzijds. Complementair zijn bijvoorbeeld de volgende paren: Geel-Paars Oranje-Blauw Rood-Groen LIJN Lijnen zijn verbindingen tussen twee punten. Gebogen lijn een rechte lijn met een bocht Zeggingskracht of expressie van een kunstwerk heeft te maken me de voorstelling maar ook met de manier waarop de de voorstelling heeft vormgegeven. Welke emotie zit erin? Autonome kunst De bepaalt zelf hoe zijn werk eruit moet zien en het kunstwerk dient geen ander doel dan kunstwerk zijn. Toegepaste kunst Kunstvoorwerp met een toepassing; een gebruiksfunctie als meubels, sieraden en affiches. Abstract Zonder herkenbare voorstelling Figuratief Herkenbare voorstelling Geïdealiseerd Iemand of iets als volmaakt voorstellen Interieur Alles wat zich binnen een gebouw bevindt VORM Organisch Vormen die afgeleid zijn van de levende natuur, bijvoorbeeld de plantenwereld Geometrisch Alle vormen die je met behulp van een passer en liniaal kunt construeren, zoals het vierkant, de rechthoek, de driehoek en de cirkel. figuratief/non-figuratief - abstract vormcontrast KLEUR Natuurlijke kleuren Komen overeen met de waarneembare werkelijkheid Symbolische kleur Aan de gebruikte kleur wordt een diepere betekenis toegekend. Bijvoorbeeld rood voor liefde. Kleurcontrasten Johannes Itten is één van de onderzoekers naar kleur, hij was schilder en leraar. Hij ontwierp een kleurenleer die hij baseerde op een kleurencirkel. Kleurcontrasten zijn een belangrijk onderdeel van de kleurenleer. Een contrast kan je zien als een tegenstelling. Kleur tegen kleur contrast Het eenvoudigste kleurcontrast ontstaat door kleuren tegen elkaar aan te zetten. Het grootste kleur tegen kleur contrast ontstaat met de primaire kleuren. De kunstschilder beschouwt geel, rood en blauw als de traditionele primaire kleuren. Warm/koud contrast Het warm/koud contrast wordt veroorzaakt doordat sommige kleuren, vooral in de kleurencirkel rond de kleur rood gelegen, in het de westerse samenleving een warme indruk maken. Andere kleuren, rondom de kleur blauw, maken een koude indruk. Horizontale lijn een platte lijn, liggend, van links naar rechts Verticale lijn steile lijn, rechtopstaand, van boven naar beneden Diagonale lijnen schuine en dwarse lijn COMPOSITIE Ordening van delen tot een geheel, Asymmetrische, symmetrische, centrale compositie 32 33

18 NOTITIES 34 35

19 NOTITIES De afdeling Educatie van het Gemeentemuseum Den Haag staat niet in voor de juistheid van de inhoud van en voor deze examenkijkwijzer als bron gebruikte website en publicaties en neemt geen verant woordelijkheid voor de gevolgen van eventuele fouten in deze examenkijkwijzer. Docenten kunnen het antwoordmodel van deze kijkwijzers per aanvragen bij de afdeling Educatie gemeentemuseum.nl Gemeentemuseum Den Haag 2018 Tekst: Elanor van der Zwet, afdeling Educatie, december 2017/januari 2018 Vormgeving: Sara Gijssel, afdeling Foto & Vorm 36 37

20

21 Frank van der Salm, Vienna, 2003 (Wonderkamers)