DIT ZIJN ONZE VOOROUDERS

Transcriptie

1 COMMERCIËLE BIJLAGE BIJ DEZE KRANT DIT ZIJN ONZE VOOROUDERS Ja, waarschijnlijk ook die van u PAGINA 2-3 PAGINA 4 PAGINA 6 INTERVIEW TOM DE KET HISTORIE & ARMOEDE IN AMSTERDAM HOLY SHIT, WAT EEN EVENT, WAT EEN SPEKTAKEL DIT VERHAAL GAAT OVER SCHAAMTE BIJ ONS IN DE JORDAAN DE MAGIE VAN CARRÉ

2 Ik vind dat theater moet gaan over de trauma s van deze tijd DIT VERHAAL GAAT OVER SCHAAMTE Deze zomer strijkt Het Pauperparadijs neer in Carré. Het theaterspektakel met live muziek gaat over een grootschalig heropvoedingsexperiment: een verborgen Nederlandse geschiedenis. In Drentse gestichten werden destijds tienduizenden armen en wees kinderen gedrild tot fatsoenlijke burgers. Je kunt generaal Johannes van den Bosch gerust een idealist noemen. In het begin van de negentiende eeuw, 1818 om precies te zijn, kwam hij met een revolutionaire oplossing voor het armoedeprobleem: de Maatschappij van Weldadigheid. In een verre uithoek van het land werden de paupers in zijn koloniën heropgevoed tot nuttige Nederlanders. Het idee was zowel idealistisch als opportunistisch. Het liep voor velen uit op een drama. Regisseur en scenarist Tom de Ket kende deze verborgen geschiedenis niet. Hij, die nota bene opgroeide in Assen en wekelijks langs de vroegere gestichten van Veenhuizen fietste, wist niet wat zich daar allemaal had afgespeeld. Het was zijn vrouw die hem erop attendeerde. Ze gaf hem de bestseller van Suzanna Jansen, Het Pauperparadijs, en zei dat dit wel iets voor hem was. Hij was meteen geïntrigeerd. Hij vroeg zich af: waarom kent niemand dit verhaal? Deze geschiedenis gaat over schaamte. Niet alleen van de paupers die het stempel jullie deugen niet kregen opgedrukt, maar ook van de politiek, die er verantwoordelijk voor was dat deze mensen werden weggestopt. Het is een ongemakkelijk verhaal, het schuurt, het klopt niet, en daarom willen we het er niet meer over hebben. Voor De Ket is die schaamte juist interessant. Het dwingt tot denken over wat het is om mens te zijn. De paupers die naar de koloniën werden gestuurd, veelal onder dwang, werden beroofd van hun menselijkheid. Terwijl het juist de bedoeling was ze te verheffen, te onderwijzen en zelfstandig te maken. Maar door de gekozen methode, en ook gewoon door botheid en stomheid, gebeurde het tegenovergestelde. Ze werden er elke dag op gewezen dat ze niets waard waren. Het mooie is: welk noodlot de mens ook treft, hij heeft een onuitroeibare wens iets van zijn leven te maken. Die hartstocht laten we zien in het stuk. Met name Cato, een van de hoofdpersonages, toont ondanks alle vernederingen een enorme veerkracht. De grootste behoefte van de mens is om gehoord en gezien worden. In zekere zin past het stuk in de traditie van sociaal-maatschappelijk drama over de onderklasse zoals dat van Herman Heijermans, Charles Dickens en Victor Hugo. Wij moderne, ruimdenkende mensen verschillen in essentie niet van de 19-eeuwse mens. De Ket laat Cato dan ook zingen: Ik wil olie op het vuur Ik wil dwars door de muur Ik wil hoog van de toren Niet het kaf maar het koren Ik wil iemand zijn Ik wil iemand zijn. De theatermaker haalt de inspiratie voor zijn voorstellingen vaak uit de actualiteit. Zelfs als die zich lang geleden heeft afgespeeld. Ik wil reageren op de tijd waarin we leven. Verbazing is mijn belangrijkste drijfveer. Ik sta stil bij wat in eerste instantie vanzelfsprekend is, maar in tweede instantie helemaal niet. Voor hem is het menselijk bestaan in essentie absurd. Omdat wij als enig dier weten dat wij sterven, zoeken wij voortdurend naar betekenis en richting. Om uiteindelijk te constateren dat er geen antwoord is. Over de pogingen van de mens om toch een antwoord te vinden, maak ik theater. De Ket maakte furore met De Verleiders, voorstellingen die gaan over de zakelijke moraal, de financiële hygiëne en over de machtsstructuren van deze tijd. Je ziet dat overal de democratie onder druk staat. Ook in Nederland. Farmaceuten kapen onze gezondheidszorg, Facebook manipuleert de politiek. Ik vind dat theater moet gaan over de trauma s van deze tijd. Het was hem meteen duidelijk dat het historische verhaal van Het Pauperparadijs tegelijk uiterst actueel is. Hoe wij omgaan met de onderklasse verschilt wat hem betreft niet zoveel van hoe we dat destijds deden. Bevoogding, paternalisme en neerbuigendheid. We zien armoede nog altijd als iemands eigen schuld en denken liever niet na over de maatschappelijke oorzaken. De kracht van theater is dat je zulke mistanden tot een gezamenlijke, louterende ervaring kunt maken. Een postuum eerbetoon aan onze voorouders die de geschiedenisboekjes niet hebben gehaald. In zekere zin, zegt Tom de Ket, past zijn stuk in de traditie van sociaal-maatschappelijk drama over de onderklasse zoals dat van Herman Heijermans, Charles Dickens en Victor Hugo. Zonder me te willen meten met deze grootheden, zou je kun De landlopers Dit zijn de landlopers die opgesloten zaten in Veenhuizen. De foto s (op de cover) zijn stuk voor stuk uniek. Armelui gingen niet naar de foto studio voor een portret. Alleen als je werd opgepakt werd er (tussen 1896 en 1901) een boevenfoto gemaakt. Het is vaak het enige beeld dat er van deze mensen bestaat. Dit is de kleinzoon van Pauperparadijs-hoofdpersonen Teunis en Cato. Regisseur Tom de Ket weet de fictie knap te vermengen met de overvloed aan harde feiten NRC

3 Michiel Voet ontwierp een prachtig toneelbeeld met verrijdbare decorstukken SCÈNES FOTO: ANNALEEN LOUWES nen zeggen dat Het Pauperparadijs een soort Hollandse Les Miserables is. COLUMN Dit verhaal is ook een vergeten drama uit de Amsterdamse geschiedenis. FOTO: JANITA SASSEN Het Pauperparadijs begint met een van de zwartste bladzijden van de Nederlandse geschiedenis. In 1826 werd het Aalmoezeniersweeshuis in Amsterdam ontruimd en werden alle wezen over de Zuiderzee naar Drenthe gevoerd. Velen van hen hadden nog ouders, maar die waren te arm om hun kinderen te voeden. Van de ene op de andere dag werden deze kinderen van hun ouders en de rest van hun familie afgesneden, om ze vaak nooit meer terug te zien. In Amsterdam brak een volksopstand uit. Het mocht niet baten. Het Pauperparadijs vertelt het verhaal van Teunis, één van deze wezen, en zijn pogingen het Drentse opvoedkamp te ontvluchten. Hoe pijnlijk dit verhaal ook is, De Ket wil niet alleen op de historie afgeven. Dat is hem te makkelijk. Je kunt van alles zeggen over de oprichter Van den Bosch, dat hij megalomaan dacht en de werkelijkheid uit het oog verloor, maar hij had wel degelijk een visie. Zijn meest vooruitstrevende gedachte was dat ieder mens recht had op een menswaardig bestaan. Voor die tijd revolutionair. Juist die twee kanten, de goede bedoelingen en het ellendige resultaat, zijn voor De Ket een interessant, actueel dilemma. We worstelen daar nog altijd mee. In het stuk laat hij een van de acteurs zeggen: Uiteindelijk stinkt het in een utopie de lijken meur. Twee jaar geleden werd het theaterspektakel voor het eerst opgevoerd, op de binnenplaats van het voormalige Tweede Gesticht van Veenhuizen. Het was een groot succes. De belangrijkste uitdaging voor De Ket was om de geschiedenis te spiegelen aan deze tijd. Op een gegeven moment dacht ik: hoe zou het zijn als ik Johannes van den Bosch zou laten reageren op onze tijd? Dat bleek de sleutel. Van den Bosch gaat onvermoeibaar in discussie met de verteller van het stuk en laat ons zien dat wij moderne, ruimdenkende mensen in essentie niet verschillen van de 19-eeuwse mens. Dat Het Pauperparadijs muziektheater moest worden, stond voor de regisseur al meteen vast. Met muziek kun je de schaamte, het verlangen en de onmacht op een indringende manier invoelbaar maken. Zangeres en componist Lavalu schreef de muziek en heeft dat met rauwe indie pop prachtig gedaan. De muziek is een integraal onderdeel van de voorstelling geworden. Deze zomer komt het theaterspektakel naar Koninklijk Theater Carré in Amsterdam. De Ket: Dat is een logische plek. Dit verhaal is ook een vergeten drama uit de Amsterdamse geschiedenis. De voorstelling verhuist daarmee van de buitenlucht naar het theater. Voor de regisseur opent dit een nieuwe theatrale dimensie. Wij gaan op bewegende decor stukken projecteren met 3D mapping. Dat is een spectaculaire videotechniek waarbij een object letterlijk tot leven komt. Deze techniek voegt een extra laag toe aan het verhaal. Het geeft mij de mogelijkheid om de rauwheid van het bestaan van toen bijna tastbaar te maken. Maar ook de puissante rijkdom van de notabelen. Carré zelf zal ook onderdeel worden van ons decor. Want als we het hebben over weelde en overdaad leent het mooiste theater van Nederland zich daar uitstekend voor. Suzanna Jansen Van boek naar theater Voor mijn boek Het pauperparadijs heb ik de vergeten geschiedenis van mijn voorouders opgediept. Drie generaties op rij leefden in het Derde Gesticht van Veenhuizen, waar ze een heropvoeding kregen. Ik wilde weten: waarom zaten ze daar? Het antwoord luidde: ze waren arm, meer niet. In die tijd was het revolutionair om arme mensen onderdak, eten en werk te geven in een gesticht. Met tucht en discipline zouden ze er weer bovenop komen. De bedoelingen van de oprichter Johannes van den Bosch waren goed, het pakte alleen anders uit. De tienduizenden mensen die in zijn gestichten terecht kwamen, kregen een stigma opgedrukt dat haast niet uit te wissen viel. De buitenwereld bekeek zulk volk met minachting. Mijn voorouders en hun lotgenoten verzwegen deze achtergrond zodra ze konden. Mijn zoektocht was confronterend omdat het mijn eigen familie betrof, maar het meest schrok ik van de parallellen met onze tijd. Mijn zoektocht was confronterend omdat het mijn eigen familie betrof, maar het meest schrok ik van de parallellen met onze tijd. De vooroordelen die er nog altijd zijn over mensen die het zelf niet redden. Het sociale isolement en het stigma dat dit oplevert. De armoede die soms van generatie op generatie wordt overgedragen. In mijn boek wilde ik deze nauwelijks bekende geschiedenis recht doen. Ik wilde de mensen die destijds niet werden gehoord een stem geven. En via hen ook degenen die vandaag niet meetellen. Daarom was ik zo blij toen Tom de Ket op basis van mijn boek een voorstelling wilde maken. Voor dit stuk hebben we mijn verhaal aangepast en gedramatiseerd. Omdat dat beter theater oplevert. En omdat we zo de essentie van deze historie beter over het voetlicht kunnen brengen. Het is een voorstelling geworden over goede bedoelingen met schadelijke gevolgen, de dilemma s van de kloof tussen arm en rijk, en de onuitroeibare behoefte iemand te willen zijn die meetelt. En daarmee gaat het ook over ons, vandaag. Ik ben ervan overtuigd dat dit stuk het verhaal van mijn voorouders en al die andere paupers recht doet. Ik hoop dat iedereen die komt kijken het daarmee eens is.

4 De mensen woonden er opeen gepropt in vochtige kamertjes en kelders tussen de ratten BIJ ONS IN DE JORDAAN Kelderwoning Amsterdam. In 1818 was Nederland straatarm. Johannes van den Bosch richtte zijn Maatschappij van Weldadigheid op om daar iets aan te doen. Met het 200-jarig jubileum staat zijn sociale experiment nu op de nominatie voor de Unesco Werelderfgoedlijst. De armen in zijn dorpen en gestichten kwamen uit het hele land. In Amsterdam zijn de sporen nog aan te wijzen. Het Koninkrijk der Nederlanden begon in 1815 als een soort ontwikkelingsland. Na de oorlogen van Napoleon hadden schrikbarend veel mensen hun broodwinning verloren. Toen Koning Willem I de troon besteeg, was de schrijnende armoede een van de grootste problemen. In 1818 had de helft van de Leidenaren onderstand nodig. In Zuid-Holland was een kwart van de bewoners armlastig. Rotterdam telde achthonderd bedelaars. En bij het Aalmoezenierweeshuis in Amsterdam werden dat jaar in één jaar tijd dus 855 wezen en 240 verlaten kinderen binnengebracht. Ze sliepen er met vijf in een kribbe. De meesten hadden gewoon ouders, maar die konden hun kroost niet meer voedden. Het meest erbarmelijk waren de sloppen van de Jordaan. De mensen woonden er opeen gepropt in vochtige kamertjes en kelders tussen de ratten, besmettelijke ziektes grepen om zich heen, meisjes verkochten zich voor een bord eten. Besjeshuis Wie aan de grond zat, was aangewezen op de liefdadigheid. Langs de Amstel stond het besjeshuis voor arme oude vrouwen, tegenwoordig is dat de Hermitage. Op de plek van de Stopera stond een groot jongensweeshuis, bij de Kalvertoren het tuchthuis voor het disciplineren van kruimeldieven, en op de locatie van Carré maalde de Tuchthuismolen het door hen geraspte hout tot verfmengsel. Het Aalmoezeniersweeshuis aan de Prinsengracht was het afvoerputje: bestemd voor wezen en verlaten kinderen die geen burgerrechten hadden (een soort illegalen). In dit pand huisde tot voor kort het Paleis van Jusitie, nu komt er een 5-sterrenhotel. Johannes van den Bosch dacht verder. Hij richtte in 1818 zijn Maatschappij van Weldadigheid op om de armoede uit te roeien. Het paupervolk zou met tucht, discipline, werk én onderwijs worden opgevoed tot zelfstandigheid. Eerst in dorpen als Frederiksoord, maar al snel koos de generaal voor FOTO S STADSARCHIEF AMSTERDAM Aalmoezeniersweeshuis van Amsterdam. gestichten, waarvan drie in het Drentse Veenhuizen. Alles gefinancierd met wat we nu crowdfunding noemen: leden betaalden een stuiver per week. Ook alle wezen van Nederland moesten erheen. De opvang in de buitenlucht was gezonder, maar vooral goedkoper. Tegen hun wil en zonder dat hun familie het wist, werden de jongens en meisjes van het Aalmoezeniersweeshuis op een nacht op schepen gezet over de Zuiderzee. De politie zorgde ervoor dat niemand ontkwam. Een miljoen Nederlanders zijn nazaat Het gevolg: tienduizenden paupers en wezen ondergingen in de gestichten een heropvoeding, maar wisten nauwelijks aan de ellende te ontkomen. Hoe goed Johannes van den Bosch het ook had bedoeld, het pakte voor velen averechts uit. Ze raakten hun zelfstandigheid juist kwijt en werden voortaan ook nog met de nek aangekeken. Eén miljoen huidige Nederlanders is nazaat van de paupers en wezen uit de Maatschappij van Weldadigheid. Imponerende muziek van Lavalu s Pauperband DAGBLAD VAN HET NOORDEN DIT VERHAAL MOET VERTELD WORDEN! Het Pauperparadijs vertelt een van de meest dramatische, verborgen geschiedenissen van Nederland. Ik zag het in Veenhuizen en was onder de indruk. Ik vind het belangrijk dat ook dit deel van onze historie aan zoveel mogelijk mensen wordt verteld. Ik ben daarom ontzettend trots dat deze voorstelling aankomende zomer in Amsterdam te zien is, in ons eigen Koninklijk Theater Carré. Madeleine van der Zwaan Directeur Koninklijk Theater Carré In juli vorig jaar ben ik naar Veenhuizen afgereisd om Het Pauperparadijs te bezoeken. Een lange rit vanuit Amsterdam, dacht ik toen nog. Maar na het zien van deze prachtige voorstelling, was ik die kilometers compleet vergeten. Ik realiseerde me toen dat dit ook een Amsterdamse geschiedenis is. En dat veel van de Amsterdamse scenes zich hebben afgespeeld om de hoek bij Carré. De hoofdpersonen hebben ieder langs de Amstel en over de Magere Brug gelopen. Dat alleen al maakt het speciaal om deze voorstelling in ons theater te kunnen tonen. In Carré bieden wij graag een plek aan makers die zich met ziel en zaligheid inzetten voor bijzondere producties. En dit is zo n bijzondere productie. Vooral ook omdat de makers een manier hebben gevonden om hun stuk speciaal voor ons theater opnieuw vorm te geven. Ik ben er trots op om deze grootse en belanghebbende voorstelling in huis te hebben en zo het verhaal van Het Pauperparadijs aan ons publiek te presenteren. Ik verheug me op de zomer.

5 Het is makkelijk om in de schulden te komen, maar het is heel moeilijk om er weer uit te komen GELDGEBREK IS EEN DURE ZAAK Niets minder dan de armoede uitroeien uit Nederland, dat wilde Johannes van den Bosch. Tweehonderd jaar na de oprichting van zijn koloniën moeten we constateren dat het nog steeds niet is gelukt. Armoede is wel van karakter veranderd. Geldnood neemt tegenwoordig de gedaante aan van een schuldenberg. Meer dan een half miljoen huishoudens hebben zoveel schulden dat ze die niet op eigen kracht kunnen aflossen. door Pieter Hilhorst COLUMN Philip Freriks Mijn oma met het lichte bovenbeen Pas op latere leeftijd heb ik mijn oma anno 1800 leren kennen. Ineens stond ze voor me, met dank aan de archieven. Oma Christina. Op z n zachtst gezegd een onverwachte ontmoeting. Ze was een grootmoeder met een licht bovenbeen. Zo zeggen ze dat in het land waar haar Franse overgrootouders vandaan kwamen over meisjes die zich al te willig tonen. Mijn oma van een paar eeuwen geleden was ongetwijfeld meer del dan dame. Veel kinderen van evenzovele vaders. Of we in dit verband van bedrijfsongevallen moeten spreken dan wel van onbetaalde losbandigheid; ik weet het niet. Misschien was ze een op drift geraakt kind, werd ze gedwongen of was ze aan de drank en bang voor eenzame nachten. Soms zijn die schulden iemands eigen schuld. Maar het is vaak ook dikke pech. Samanta was zestien toen ze trouwde. Toen ze acht jaar later ging scheiden, bleek haar lieftallige echtgenoot meer dan veertigduizend euro schuld te hebben. Herman had een eigen bedrijf. En toen hij failliet ging had hij ook geen geld meer voor zijn boekhouder. Hij wist dus niet wat hij wie schuldig was en daardoor kwam hij niet in aanmerking voor schuldhulpverlening. Robert was een tijdje zo depressief dat niks hem iets kon schelen. Zo stapelden de rekeningen zich op en werd hij ook gekort op zijn uitkering omdat hij zich niet had gehouden aan de informatieplicht. Het is makkelijk om in de schulden te komen, maar het is heel moeilijk om er weer uit te komen. Wie achterstanden heeft, krijgt snel te maken met extra kosten door rente, incassokosten en gerechtelijke kosten. Geldgebrek is een dure zaak. We weten ook steeds meer over het effect van schulden op het brein van mensen. Door de stress van geldgebrek gaat alles slechter dan voorheen. Mensen kunnen zich moeilijk concentreren. Afspraken worden vergeten en goede voornemens gaan snel verloren. Dat is niet alleen erg voor wie in de schulden zit, maar ook kostbaar voor de samenleving. Mensen met schulden zijn langer werkloos en vaker ziek. Als je ziet hoeveel ellende schulden veroorzaken, zou je verwachten dat er veel meer wordt gedaan om te voorkomen dat mensen in schulden komen. Maar dat valt tegen. En dat heeft alles te maken met Johannes van den Bosch. Zijn manier van de armoede bestrijden was extreem paternalistisch. Armen werden tegen hun zin overgeplant naar de gestichten in Drenthe. En zoals Gandhi al zei: Alles wat je voor mij doet, zonder mij, dat doe je tegen mij. Waar in de tijd van Van den Bosch bevoogding ontspoorde, geldt nu een heilig geloof in eigen verantwoordelijkheid. Weg met de betutteling van vroeger. Mensen zijn vrij om te doen wat ze willen. Die vrijheid heeft wel een grimmige achterkant. Wie de verkeerde keuzes maakt, moet op de blaren zitten. En als je eenmaal in de schulden zit, dan blijft er weinig van die gevierde vrijheid over. Dan wordt er beslag gelegd op het inkomen om schuldeisers te betalen (dat gebeurt een miljoen keer per jaar!). Of je krijgt een bewindvoerder die je geldzaken regelt. Veel mensen met geldzorgen zijn bang dat aankloppen bij schuldhulpverlening betekent dat anderen voor ze gaan bepalen wat ze met hun geld mogen doen. En dus vullen ze het ene gat met het andere om het hoofd boven water te houden. Het duurt ongeveer vijf jaar voor mensen uiteindelijk toch hulp vragen. Wat we nodig hebben om de vloek van armoede te verminderen, is betrokkenheid zonder bevoogding. We moeten mensen ondersteuning bieden om greep te krijgen op hun geld, terwijl ze er wel zelf de baas over blijven. Het organiseren van zulke sociale steun is een mega-opgave, maar het alternatief is nog erger: mensen aan hun lot overlaten of ze vernederen met het idee ze te verheffen, zoals Johannes van den Bosch deed. Pieter Hilhorst is initiatiefnemer van Amargi, een vereniging die mensen helpt zich te bevrijden van geldzorgen, en medeinitiatiefnemer van het Manifest Schuldenvrij. Ook zonder de expliciete actualiteit is Het Pauperparadijs al pakkend genoeg NRC FOTO: ROBIN UTRECHT Misschien was ze een op drift geraakt kind, werd ze gedwongen of was ze aan de drank en bang voor eenzame nachten. Feit is dat ze met een deel van haar kroost naar een Kolonie van Weldadigheid werd gestuurd. Voor een nieuw leven op het rechte pad. In een gastgezin dat haar de weg zou wijzen. Maar volgens de heer des huizes kon ze ook daar het lonken niet laten. Hij verzocht de directie van de kolonie om hem niet langer in verzoeking te doen brengen en hem van het zondig wicht te verlossen. Christina met haar veel bereden dijen werd voor straf naar Veenhuizen verbannen. Een gevangenis onder het mom van weldadigheid. Ellende, discipline, vernedering. Slapen in hangmatten. Zo dicht op elkaar dat de kleinste aandoening uitliep op een moordende epidemie. Ze stierf bij een goor ochtendgloren, werd in haar hangmat gevouwen en in het lokale massagraf gekieperd. Geen steen, geen kruis, geen nagedachtenis. In Het Pauperparadijs zag ik haar terug. Mijn oma van het lichte bovenbeen. Met al die anderen. Armoedzaaiers die het liefst terug willen naar hun eigen hel. Om vrij en mens te zijn. Dat vertellen ze bij al hun misère. Met een lach en een traan. Zingend en dansend in een groots spektakel met livemuziek die het middenrif doet trillen. De musical van ons aller familiegeschiedenis.

6 Holy shit, wat een event, wat een spektakel DE MAGIE VAN CARRÉ FOTO: JANITA SASSEN Actrice Rosa da Silva (31) en acteur Dragan Bakema (37) spelen beiden een grote rol in Het Pauperparadijs. Maar ze hebben meer gemeen. Een gesprek over hun Drentse wortels, engagement en de magie van Carré. door Eva Prins Ze begroeten elkaar in het 1e klas café op Amsterdam Centraal als oude vrienden; een omhelzing en drie zoenen, en dan even bijpraten. Dragan een half uur te laat, want hij kwam met de auto is afgevallen. Veertien kilo vertelt hij trots. Hij voelt zich er fitter, en jonger door. Dragan heeft zich voor het interview losgerukt uit zijn schrijfproces. Op zijn kantoor in Rotterdam werkt hij hard aan een eigen nieuwe tv-serie. Daar gaat hij zo in op, dat hij zelfs slaapt op kantoor. Rosa werkt onder andere aan haar eerste solovoorstelling en aan De Wijk De Wereld, een theaterwerkplaats in Groningen, waarbij ze samen met buurtbewoners een voorstelling gaat maken. En in juli staan ze dus weer samen op de planken: vier weken Het Pauperparadijs in Carré. Spektakel Dragan is vanaf het begin bij Het Pauperparadijs betrokken, Rosa kwam in 2017, toen de productie na een succesvolle zomer in reprise ging. Ze was onder de indruk van waar ze in terechtkwam. Ik dacht echt: holy shit. Het was een event, een spektakel. De topcast maakt het compleet: Paul R. Kooij als weergaloze verteller, ( ) Steyn de Leeuwe, Margreet Boersbroek, Dragan Bakema en Peter Drost. TROUW En dat zal het in Carré weer zijn, daarvan zijn ze overtuigd. Rosa: Het mooie vind ik dat het niet één op één wordt overgeplaatst van Veenhuizen naar Carré. Dat kan ook niet. Het wordt echt anders, met een ander decor, en dansers erbij. Dragan: Van locatie naar theater is een verschil tussen dag en nacht. Maar we willen dezelfde grootste impact, dus zal er op een andere manier uitgepakt gaan worden. Idealisme Rosa speelt in Het Pauperparadijs de rol van Aagje, het ietwat simpele meisje dat met haar grotere broer Teunis en kleine broertje Japie vanuit het weeshuis in Amsterdam naar Veenhuizen wordt overgebracht, alwaar ze steeds zieker wordt. Dat vind ik altijd zo lastig om te zeggen, reageert ze op de vraag of ze iets van zichzelf in die rol herkent. Dan volgt een resoluut nee. Dragan: Je lijkt voor geen meter op Aagje. Hij speelt onder andere de rol van de ambitieuze en megalomane generaal Johannes van den Bosch, de bedenker en oprichter van de heropvoedingsgestichten in Veenhuizen, en herkent wel iets van diens idealisme. Zijn intenties waren goed: hij wilde oprecht de armoede uitroeien. Als acteur heb ik ook wel een bepaald engagement. Ik heb voor een tv-serie op straat geleefd, in Borgen gespeeld, een heel politiek stuk. De verdeling tussen arm en rijk dat is wel een thema dat me bezig houdt, en dat wil ik ook wel bevragen in mijn werk. Ook Rosa ziet parallellen tussen het verhaal dat wordt verteld in Het Pauperparadijs en deze tijd. In de voorstelling gaat het kleine broertje van Aagje dood. Daarbij moest ik denken aan dat beeld van het Syrische jongetje Alan, dood aangespoeld op het strand. Maar dat soort beelden geven haar vooral een machteloos gevoel, zegt ze. Wat kan ik als individu doen? Daar kom ik niet uit. Eerder speelde ze Anne Frank in de musical Anne en een van de hoofdrollen in de musical De Tweeling. Toch zoekt ze deze zware rollen niet bewust, zegt ze. Het kwam op mijn pad, maar ik vind pure onzin ook heel leuk om te spelen. Elk stuk heeft toch iets te melden, reageert Dragan. Het leven is al zwaar genoeg. Als mensen een avond lekker hebben gelachen en daardoor hun zorgen even zijn vergeten, is dat ook helpen. Drentse wortels Ondanks dat Dragan een groot deel van zijn jeugd in Oosterwolde woonde, een buurdorp van Veenhuizen, kende hij het verhaal van Het Pauperparadijs niet. Ook Rosa, opgegroeid in het Drentse Klazienaveen, kende het niet. Het verbaast hen dat hier geen aandacht voor was op school. Rosa: Waarom weten we dit niet? Dragan heeft wel een vermoeden. Het is natuurlijk geen geschiedenis waar we trots op zijn. Het Pauperparadijs vertelt het verhaal van een gedwongen massaverhuizing van Amsterdam naar het platteland in Drenthe. Dragan en Rosa maakten beiden die reis omgekeerd. Vrijwillig, en in etappes. Zo studeerde Rosa eerst in Zwolle (docent drama) voor ze naar Amsterdam kwam. Dragan volgde de Vooropleiding Theater in Groningen en deed de Toneelschool in Arnhem. Inmiddels woont hij een paar jaar in Amsterdam omdat zijn vrouw daar haar wortels heeft. Eerder woonde hij onder andere in Rotterdam. Het is dat het voor zijn werk handiger is om in de Randstad te wonen, anders was hij net zo lief, of liever, in het Noorden gebleven. Ik ben een echte dorpse jongen. Ik woon heel graag op het platteland. De stad is leuk, maar ik mis het ver kunnen kijken en kunnen lopen zonder dat ik tegen iemand aan bots. Voor Rosa lonkte altijd de horizon voorbij Klazienaveen, zegt ze. Ik kon me niet voorstellen dat ik daar mijn hele leven zou blijven. En ik vind het nu heerlijk om in Amsterdam te wonen, dat ik op mijn fietsje naar de film en het theater kan. Beiden moesten op de toneelschool hun Drentse accent afleren, maar zijn intussen zo ver dat ze vooral trots zijn op hun wortels, die voor de helft ook nog buiten Nederland liggen: Dragan s moeder komt uit Servië, Rosa s vader uit Portugal. Rosa: Dat ik meerdere culturen begrijp: Drenthe en de Randstad, Nederland en Portugal daarmee voel ik me hartstikke rijk. Als mens, en als acteur. Grandeur en rijke historie Eén keer eerder stond ze in Carré, om een lied te zingen, nog tijdens haar studie aan de Amsterdamse Toneelschool. Ze noemt het een magische plek. Dragan speelde er nooit eerder, maar heeft naar eigen zeggen niks met gebouwen. Maar als kijker snap ik de magie van Carré wel. Het heeft een bepaalde grandeur en een rijke historie; dat voel je. Als speler maakt het hem echter niet uit waar hij staat, al is het dan wel weer indrukwekkend dat er meer dan 1700 mensen in Carré passen. Misschien voel je die magie ook meer als je er als solo-artiest staat, zegt Rosa. En het mooie van Het Pauperparadijs, vinden ze allebei, is nou net dat het echt om de voorstelling gaat, niet om individuele acteurs. Dragan: We willen echt, met z n allen, samen, dat verhaal vertellen.

7 Het Pauperparadijs kent visuele hoogstandjes tijdens indrukwekkende scenes Meppeler Courant HET PAUPERPARADIJS IN BEELD COLUMN Tom de Ket Held of schurk? FOTO: JANITA SASSEN Koning Willem I en zijn parlement luisteren naar de beroemde toespraak over de Maatschappij van Weldadigheid. Bewakersgezin Braxhoofden krijgt onheilstijding. Nu er steeds meer stemmen opgaan voor het dekoloniseren van onze straatnamen, bruggen en tunnels Coen was immers een massamoordenaar en van Heutz een misdadiger ontkom ik er niet aan een oordeel te vellen over de held van onze theatervoorstelling. Johannes van den Bosch, de oprichter van de armenkoloniën én de man die in voormalig Nederlands-Indië het Cultuurstelsel introduceerde was dat een held of een schurk? De paupers in zijn gestichten leefden onder een hardvochtig regime. Hele gezinnen werden uit elkaar getrokken. De weeskinderen moesten hun eigen stad en familie verlaten zodat hij zijn begroting op orde kreeg, meisjes die ongehuwd zwanger raakten, stuurde hij naar de strafkolonie. En dan het Cultuurstelsel. Dat was regelrechte uitbuiting van de inlanders, zie de Max Havelaar. Schurk dus. De weeskinderen moesten hun eigen stad en familie verlaten zodat hij zijn begroting op orde kreeg. Verboden liefde in het korenveld. In het Aalmoezeniersweeshuis. De generaal denkt groot. FOTO S: REYER BOXEM Maar destijds was Van den Bosch een groot staatsman. Wat zeg ik? Hij was onmiskenbaar een volksheld. Hij trok zich als één van de weinigen het lot van de allerarmsten aan. Hij wilde de armoede uitroeien. Hij gunde iedere pauper een kans en zette zich met hart en ziel in voor hun heropvoeding. Toen hij als Gouverneur- Generaal van Nederlands-Indië het Cultuurstelsel introduceerde, vloeide er voor het eerst sinds lang weer geld naar de Nederlandse schatkist, en hij vond dat juist de armen daarvan moesten profiteren. En met zijn Maatschappij van Weldadigheid, in feite een enorme crowdfundingactie avant la lettre, wist hij tienduizenden te enthousiasmeren. Held dus. Maar voldoet hij dan aan onze normen voor verantwoord bestuur, transparantie en good governance? Nee natuurlijk. Alleen: zijn betrokkenheid en idealisme, daar kunnen we vandaag de dag wel wat meer van gebruiken. Wat mij betreft is het mislukte sociale project van deze idealist er juist een om nooit te vergeten. Kort gezegd: ik gun elke stad zijn eigen Laan van Weldadigheid. COLOFON: REDACTIE: Suzanna Jansen, Puck Overman VORMGEVING: Len t Hoen MET DANK AAN: Tom de Ket, Mirjam van der Heide, Wolter Lommerde, Nick van de Braak, Saskia Smith

8