BELGA DOCUMAP VAN RACHIDA LAMRABET. EEN PRODUCTIE VAN t ARSENAAL MET DE STEUN VAN MOUSSEM BELGA DOCUMAP 1 STEF DEPOVER

Transcriptie

1 HANSWIJKSTRAAT MECHELEN T. 015/ F. 015/ BELGA VAN RACHIDA LAMRABET EEN PRODUCTIE VAN t ARSENAAL MET DE STEUN VAN MOUSSEM STEF DEPOVER DOCUMAP BELGA DOCUMAP 1

2 INTRO In deze documentatiemap vindt u informatie over Rachida Lamrabet, die met BELGA haar eerste theatertekst schreef. U verneemt ook meer over regisseur Michael De Cock en acteurs Mourade Zeguendi, Lotte Heijtenis en Mostafa Benkerroum. Verder lichten we ook de geschiedenis en evolutie van migratie in België toe en bundelen we mogelijke positieve en negatieve aspecten van migratie. Met deze informatie willen we dieper ingaan op de thematiek en het verhaal van BELGA en het vaak enge debat over migratie opentrekken om samen tot een genuanceerder beeld te komen. BELGA ging in november 2009 in Casablanca (Marokko) in première. Het vertelt een stuk geschiedenis maar blijft ook meer dan een jaar later nog zeer actueel. Migratie en asiel zijn onderwerpen die niet uit het nieuws weg te denken zijn. Daarom voegen wij aan deze documentatiemap ook nog enkele recente artikels over het (falend) asielbeleid in België toe. BELGA DOCUMAP 2

3 INHOUD 1. BELGA door t ARSENAAL 2. Rachida Lamrabet + enkele interviews 3. Michael De Cock 4. Mourade Zeguendi Lotte Heijtenis Mostafa Benkerroum 5. Oproepbrief migratie jaren Evolutie van de migratie in België 7. Ben ik een migrant? De geschiedenis van onze migraties 8. Migratie: positief en/of negatief? Enkele kritische analyses/stemmen 9. Migratie en asielbeleid: artikels oktober-december Achtergrondinformatie Marokko 11. Literatuur en film over migratie en integratie 12. Internationale dag van de migrant: 18 december BELGA DOCUMAP 3

4 1. BELGA DOOR t ARSENAAL Op vraag van 't ARSENAAL schreef Rachida Lamrabet haar eerste theatertekst: BELGA. Een tekst over de eerste generatie migranten die naar België komt. BELGA gaat over de jonge Marokkaan die in de jaren '60 vol verwachting in België arriveert. Hij komt om te werken! Aangetrokken door sprookjesachtige beloften hoopt hij snel en bemiddeld terug te keren naar zijn vaderland. Al gauw beseft hij echter dat hij in België zijn verdere toekomst zal moeten uitbouwen. Zijn vrouw komt. De kinderen komen. Ze groeien op in de westerse maatschappij. Een maatschappij met andere normen en waarden dan die waar hij vandaan komt. Ooit... zo maakt hij zichzelf wijs, keren ze allemaal terug. Maar voor de kinderen en de kleinkinderen, is er geen weg terug. BELGA gaat over een vader, zijn zoon en een vrouw. Over jonge mannen die in hun vaderland een leven achterlaten om in een ander land een nieuw leven te vinden. Over de dromen van gastarbeiders, hun bijdragen tot onze maatschappij, zowel sociaal als economisch... en over hun eenzaamheid, zoveel jaren later. BELGA vertelt niet enkel een stuk migratiegeschiedenis maar ook een verhaal met zijn wortels in de jaren '60 en '70 van de vorige eeuw. Een verhaal dat tot vandaag het leven/ samenleven in onze steden bepaalt. Met deze voorstelling willen we het over vandaag hebben, door terug te graven naar de eerste verhalen en dromen van de eerste avonturiers die naar hier kwamen. ROBERT MARTIN / RIJKSDIENST VOOR PENSIOENEN een productie van t ARSENAAL / met de steun van Moussem tekst Rachida Lamrabet regie Michael De Cock dramaturgisch advies Caroline Fransens vormgeving Stef Depover licht Jaak Van de Velde kostuums Anna Seniow danscoach Eric Raeves spel Mourade Zeguendi, Mostafa Benkerroum en Lotte Heijtenis SPEELDATA BELGA ging op 5 november 2009 in Casablanca (Marokko) in première. Daarna was BELGA tot eind december in t ARSENAAL te zien en reisde het tot eind februari 2010 door Vlaanderen en Nederland. In januari 2011 start een nieuwe tournee met twee voorstellingen in eigen zaal. Laatste reisvoorstelling op vrijdag 25 februari 2011 (speellijst: BELGA DOCUMAP 4

5 2. RACHIDA LAMRABET Rachida Lamrabet ( 1970) is geen onbekende meer in de literaire wereld. Met haar verhaal Mercedes 207 won ze in 2006 de Kif Kif Literatuurprijs 'Kleur de Kunst!'. Met Vrouwland won Rachida Lamrabet de Debuutprijs 2008 (een initiatief van Boek.be). De jury noemde haar een belangrijke nieuwe stem in het Vlaamse literaire landschap. In het najaar van 2008 verscheen ook haar tweede boek, Een kind van God. Na de Debuutprijs mocht Rachida Lamrabet in januari 2009 de BNG Nieuwe Literatuur Prijs in ontvangst nemen. Een oeuvreprijs KOEN BROOS voor een oeuvre dat volop in ontwikkeling is en nog niet de aandacht heeft gekregen die het volgens de jury verdient. De jury van de BNG-prijs noemde Een kind van God een rit door de hedendaagse grootstad. Bij de uitreiking van de prijs, zei Rachida Lamrabet: Dit is mijn realiteit en die blijkt uit wat ik schrijf. Ik hoor niet bij Marokko, ik hoor hier en mijn geschiedenis en achtergrond zijn een deel van deze samenleving. Op vraag van t ARSENAAL schreef Rachida Lamrabet haar eerste theatertekst: BELGA. Na haar twee boeken, is het schrijven van een theatertekst een interessante volgende stap in haar carrière. Rachida Lamrabet: Ontworteling, migratie, identiteit: dat is wat me bezighoudt. In het toneelstuk wil ik drie mensenlevens schetsen, dat van twee mannen, een vader en een zoon, van Marokkaanse afkomst en dat van een Belgische vrouw. Rachida Lamrabet is behalve auteur ook juriste voor het Centrum voor Gelijkheid van Kansen en voor Racismebestrijding (CGKR). Voor het schrijven van BELGA kreeg ze steun van het Vlaams Fonds voor de Letteren. ENKELE INTERVIEWS MET RACHIDA LAMRABET: Interview met Rachida Lamrabet over Een kind van God (Knack, 1 oktober 2008) Rachida Lamrabet over de Debuutprijs die ze voor Vrouwland ontving (De Standaard, 8 oktober 2008) Scherp gesteld, 7 vragen aan Rachida Lamrabet (DSM Magazine, 31 oktober 2008) Tekst van Rachida Lamrabet bij de uitreiking van de Debuutprijs voor Vrouwland (Standaard der Letteren, 7 november 2008) Kerstgesprek met Rachida Lamrabet (de bond, 19 december 2008) Rachida Lamrabet over haar verantwoordelijkheid als schrijfster, quota op de werkvloer en de neveneffecten van Barack Obama (Knack, 24 december 2008) Rachida Lamrabet over solidariteit, het beloofde land van haar vader en nationalisme (site pvda, 23 november 2010) BELGA DOCUMAP 5

6 INTERVIEW MET RACHIDA LAMRABET OVER EEN KIND VAN GOD Knack / 1 oktober 2008 / Herman Jacobs BELGA DOCUMAP 6

7 BELGA DOCUMAP 7

8 RACHIDA LAMRABET OVER DE DEBUUTPRIJS DIE ZE VOOR VROUWLAND ONTVING De Standaard / 8 oktober 2008 / Eva Berghmans BELGA DOCUMAP 8

9 SCHERP GESTELD, 7 VRAGEN AAN RACHIDA LAMRABET DSM Magazine / 31 oktober 2008 / Katrien Steyaert BELGA DOCUMAP 9

10 RACHIDA LAMRABET BIJ DE UITREIKING VAN DE DEBUUTPRIJS VOOR VROUWLAND Standaard der Letteren / 7 november 2008 / Rachida Lamrabet Tijdens de opening van de Boekenbeurs nam Rachida Lamrabet de Debuutprijs in ontvangst. Dankbaar, maar met een pertinente bedenking die we u niet willen onthouden. Mijn vader heeft me leren fietsen. Mijn vader heeft me geleerd dat het niet erg was om te vallen als je maar snel genoeg weer rechtstond. Mijn vader is er niet meer. Aan hem draag ik deze prijs op. Kijk vader, hier sta ik dankzij jou. *** Deze prijs betekent veel voor me, het is het teken dat de taal die ik me eigen heb gemaakt, begrepen wordt, dat ik in staat ben om ermee te communiceren, dat ik er mensen mee kan beroeren. Voor een dochter van de migratie is dat cruciaal. Deze taal tot mijn taal maken en gehoord worden. Ik kom uit een wijk niet ver hiervandaan, met tram 2 of 7 sta je in nog geen kwartier voor de deur van de Boekenbeurs. Alleen is de kans klein dat er veel volk van daar naar hier zal afzakken de komende dagen en weken. En taal heeft daar mijns inziens niets of weinig mee te maken. De taal, die hebben we ons al eigen gemaakt, alleen gaat het nog niet al te best met het gehoord worden. Heeft het te maken met het feit dat er in mijn wijk, in vergelijking met de rest van de stad, meer jongeren zijn? Jongeren die vooral schoollopen in het beroeps-, deeltijds of bijzonder onderwijs? Heeft het te maken met het feit dat meer dan zeventig procent van de mensen uit die wijk geen werk heeft? Dat het gemiddelde gezinsinkomen er 3500 euro lager ligt dan het stedelijke gemiddelde? Een wijk waar er procentueel gezien veel minder behoorlijke woningen zijn dan ergens anders in de stad? En ik zeg u dat taal er niet veel mee te maken heeft. Die is van ons. Recente tewerkstellingscijfers tonen een andere realiteit bij hooggeschoolden naargelang de etnische afkomst. Terwijl de werkloosheid bij hooggeschoolde Belgen van Belgische afkomst daalde met bijna tien procent de afgelopen 12 maanden, steeg de werkloosheid bij hooggeschoolde Belgen die niet van Europese afkomst zijn met bijna vijf procent. Kunst en literatuur, de Boekenbeurs en flitsende camera's, dat is allemaal wel mooi, maar wanneer op nog geen boogscheut hiervandaan jonge mensen niet weten waar ze naartoe gaan en hoe ze de volgende dag moeten halen en zinvol kunnen invullen, is het misplaatst om het daar niet over te hebben. Er moet iets gebeuren. En wanneer op een dag de Boekenbeurs ook wordt bezocht door mensen uit mijn wijk, wanneer er meer en meer schrijvers met een Marokkaanse of Turkse naam hun boeken presenteren, dan pas zal ik me niet enkel de taal hebben eigen gemaakt, maar zal ik dit land ook het mijne noemen. De roman 'Vrouwland', waar Rachida Lamrabet de Debuutprijs voor kreeg, en de verhalenbundel 'Een kind van God' verschenen bij uitgeverij Meulenhoff/Manteau. BELGA DOCUMAP 10

11 KERSTGESPREK MET RACHIDA LAMRABET de bond / 19 december 2008 / Kristien Rombouts BELGA DOCUMAP 11

12 BELGA DOCUMAP 12

13 RACHIDA LAMRABET OVER HAAR VERANTWOORDELIJKHEID ALS SCHRIJFSTER, QUOTA OP DE WERKVLOER EN DE NEVENEFFECTEN VAN BARACK OBAMA Knack / 24 december 2008 / Joël De Ceulaer BELGA DOCUMAP 13

14 BELGA DOCUMAP 14

15 BELGA DOCUMAP 15

16 BELGA DOCUMAP 16

17 INTERVIEW RACHIDA LAMRABET: SOLIDARITEIT IS EEN WEZENLIJK ONDERDEEL VAN GOED BESTUUR / 23 november 2010 / Thomas Blommaert Schrijfster Rachida Lamrabet was een van de eerste ondertekenaars van de petitie Solidariteit maakt een cultuur groot. Een gesprek over het beloofde land van haar vader, zondebokken en nationalisme. Met de petitie Solidariteit maakt een cultuur groot ondertussen onderschreven door meer dan zeshonderd mensen wil de cultuursector ingaan tegen het discours over de Vlaamse identiteit dat u en ik elke dag door de strot geramd krijgen. Ik zou het einde van België vreselijk vinden, zegt de schrijfster van wonderlijk mooie boeken als Vrouwland en Een kind van God bij aanvang van ons gesprek. Dit is het land waar mijn vader naar toe trok omdat hij droomde van een betere toekomst, zijn beloofde land. Heel die geschiedenis en erfenis draag ik mee. Maar eigenlijk wilden we met iets heel anders beginnen: Onlangs zag ik u op een debat over literatuur en interculturaliteit op de Antwerpse Boekenbeurs. Daar werd u onrechtstreeks opgevoerd als Rachida, de allochtone schrijfster. Stoort u dat? Rachida Lamrabet: Ja, omdat ik dat hokjesdenken jammer vind. En neen, omdat ik me in dit geval afvraag wat het alternatief is. Ik zou kunnen zeggen: ik doe niet mee aan dat circus. Maar dan laat je het wel over aan anderen die misschien net dat zeggen waar ik niet achter sta. Het is vaak zo dat er over ons gesproken wordt, nu kunnen we al deelnemen aan het debat, weliswaar nog steeds volgens de regels en verwachtingspatronen van de blanke mainstream, maar ik ben ervan overtuigd dat dit een overgangsfase is. Op een dag zal er echt sprake zijn van een gesprek tussen gelijkwaardige partners en zal men spreken met Rachida, de schrijfster die het over haar literaire werk heeft. Ik stel de vraag omdat de aanleiding voor Solidariteit maakt een cultuur groot, de petitie die u ook ondertekende, de 11 juli-toespraak van N-VA er Jan Peumans was. Daarin uitte hij zijn bezorgdheid over het gebrek aan identiteit in Vlaanderen. Hoe zit dat bij u? Is Rachida Lamrabet Belgische, Vlaamse, Marokkaanse of zoals u schrijft in Vrouwland een Maroccaine Résidente à l Etranger? Rachida Lamrabet: Ik vertrek van mezelf als individu en als mens. En ik verschil maar weinig van anderen: ik wil het goed hebben, ik wil dat mijn dierbaren gelukkig zijn, ik wil leven en werken in een omgeving waar ik kansen krijg, enz. Is dat typisch Vlaams, Belgisch of Marokkaans? Ik ben het product van mijn geboorteplek, de omgeving waar ik opgegroeid ben, de tijd waarin ik leef, mijn ouders, de boeken die ik lees, de mensen die ik ontmoet heb en de dingen die ik meemaak. Het is heel moeilijk om dat heel exact af te bakenen en te kunnen zeggen dit ben ik nu in twee of drie woorden. Je kan en hoeft geen etiketten te plakken op mensen: identiteiten zijn meerlagig. Een identiteit is ook voortdurend in beweging. Ik ben niet meer exact dezelfde Rachida als tien jaar geleden, ik heb dingen geleerd en kijk iets anders aan tegen het leven. Heeft u getwijfeld om de petitie te ondertekenen? Rachida Lamrabet: Twijfel is mijn tweede natuur. Ja dus. Maar ik heb het toch gedaan omdat ik ervan overtuigd ben dat België een toekomst heeft. Ik zou het heel erg vinden om mijn kinderen de kans te ontnemen op te groeien in een land met drie taalgemeenschappen, een land in het hart van Europa. De media focussen altijd op alles wat slecht gaat in België. Alles wat verschilt van ons moeten we zogezegd wegduwen. Ik vind dat een grote vergissing. Een cultuur die zich afsluit, is gedoemd te verdwijnen. Onze diversiteit maakt ons net rijker. Ja maar, gillen Bart De Wever en acolieten dan, die diversiteit is halve fictie. We leven in twee aparte landen. Vlamingen kijken niet naar de Waalse televisiejournaals en vice versa. Rachida Lamrabet: Is dat een reden om een staat op te splitsen? Dat vind ik dan toch een erg magere. Bovendien kan je je afvragen: hoe komt het dat we in twee verschillende democratieën leven? Dat is ook een verantwoordelijkheid van de De Wevers. (denkt na) Eigenlijk is dat discours hilarisch maar ze kunnen het wel goed verkopen. Nu ja, het verhaal over zondebokken is zo oud als de straat. BELGA DOCUMAP 17

18 Het is een boutade, maar zijn de Walen van vandaag niet de allochtonen van gisteren? Een mens kan zijn radio of tv niet aanzetten of hoort dat ze lui zijn, profiteren, niet willen werken Rachida Lamrabet: Met dat verschil dat de Walen nog steeds kunnen terugvallen op een historische claim op hun territorium, wat bij migranten veel minder het geval is. In de hoofden van de publieke opinie blijven dat mensen die naar hier zijn gekomen bij gratie van de Belgen. En met de Walen kan men na verdeling van de boedel scheiden, maar bij migranten zal men eerder denken in termen van terugkeer of volledige assimilatie. Wat betekent solidariteit voor u? Rachida Lamrabet: Dat ondanks het feit dat jij het goed hebt, je niet vergeet dat anderen het minder hebben. En dat je bereid bent om daar iets te doen. Niet omdat je die anderen zo geweldig vindt, maar omdat het je plicht is. Voor mij is solidariteit dus een wezenlijk onderdeel van goed bestuur. Een sp.a-gemeenteraadslid uit mijn stad outte zich onlangs als Vlaams-nationalist en schreef: Waarom zouden we meer solidair zijn met een Waal dan met een inwoner van Sri Lanka? Rachida Lamrabet (blaast): Wat stelt die solidariteit met Sri Lanka dan voor? Als je zulke vanzelfsprekende dingen al in vraag stelt, is het triest gesteld. Het doet me denken aan de wetgeving die kinderen verplicht hun behoeftige ouders te onderhouden. Misschien heeft dat te maken met mijn achtergrond waar zorg voor ouderen heel belangrijk is, maar eigenlijk vind ik het onvoorstelbaar dat we zoiets in een wet moeten gieten. Een heel aantal vanzelfsprekende dingen zijn niet meer vanzelfsprekend en solidariteit is daar een typisch voorbeeld van. Terwijl ik denk: heb ik het goed maar mijn buurman niet, dan heb ik het eigenlijk ook niet goed. Ik ga u niet vragen of literatuur België kan redden. Maar mocht u een boek mogen cadeau doen aan de Bart De Wevers van deze wereld, welk zou dat zijn? Rachida Lamrabet: Ik ben nu bezig in Het complot tegen Amerika van Philip Roth, een boek waarin een joods-amerikaans jongetje het wedervaren van zijn gezin in de jaren veertig vertelt. Het is fictie, maar Roth voert wel Lindbergh op. Die man wordt, in het verhaal van Roth, Amerikaans president met een heel ongezonde voorliefde voor nazisme en antisemitisme. Lindbergh heult zelfs mee met Hitler. De jongen uit het boek beschrijft hoe zijn geliefde Amerika, waarvan hij dacht dat het ook zijn land was, afglijdt naar een natie die een onderscheid maakt tussen blank en niet blank en christelijk en niet-christelijk. Roth beschrijft wat dat teweegbrengt bij die jongen, hoe al zijn zekerheden in elkaar stuiken. Hoe hij zich niet meer veilig voelt in zijn eigen huis en stad, omdat het beleid een gevoel van wantrouwen en angst creëert, door eerst het verbale antisemitisme en de negatieve sfeerschepping de vrije hand te laten en daarna het geweld en pogroms ongestraft te laten. Misschien zou meneer De Wever wel iets hebben aan dat boek, ja. BELGA DOCUMAP 18

19 3. MICHAEL DE COCK Michael De Cock ( 1972) schrijft, vertaalt, bewerkt, regisseert, acteert en is sinds augustus 2006 directeur van 't ARSENAAL. Hij studeerde eerst Romaanse talen en letterkunde, daarna volgde hij een acteursopleiding aan het conservatorium van Brussel. INDRA VAN GISBERGEN ACTEUR Michael De Cock speelde diverse rollen op televisie o.a. voor Thuis, Sedes en Belli, Flikken. Hij acteerde ook bij diverse gezelschappen zoals HETPALEIS en het Publiekstheater. AUTEUR Michael De Cock richtte Droomedaris-Rex op en met Pieter Genard vormde hij verscheidene jaren het Dick van Landeghem Trio. Hij schreef intussen een tiental theaterteksten waaronder Right in the middle van mijn fucking fruitdieet, Firenzee, Het Zuchten, Febar en NAMAALS. Interviews met vluchtelingen en asielzoekers vormden het basismateriaal voor zijn boek Op een onzeker uur (Meulenhoff/Manteau, 2004) en voor Saw it on television/did't UNDERSTAND, een voorstelling die Michael in de laadbak van een vrachtwagen bracht. Interviews met bootvluchtelingen vormden de basis voor een artikelenreeks in Knack en voor de voorstelling Febar, een unieke samenwerking tussen FOTTI, t ARSENAAL en Théâtre de Poche. Deze gesprekken en interviews leidden in 2010 ook tot het boek Aller/ Retour, met foto's van Stephan Vanfleteren, en de voorstelling HAVEN 010 (coproductie Walpurgis i.s.m. Union Suspecte) dat op TAZ#2010 in première ging en ook op de Zomer van Antwerpen op de affiche stond. In mei 2004 verscheen het boek Floor, Oto en Titus dat Michael samen met Cécile Bertrand schreef. In 2005 volgde de kindertheatervoorstelling Het Fluistertheater van Floor, Oto en Titus door Droomedaris- Rex dat 2 maanden op de Zomer van Antwerpen te zien was op het dak van parking Nova. Een stage op verschillende palliatieve afdelingen leidde eerst tot een reportage in Knack, evolueerde daarna tot de theatertekst NAMAALS en resulteerde ook in het boek Hoe mensen sterven (Meulenhoff/ Manteau, oktober 2006). In 2009 schreef Michael De Cock op vraag van Passa Porta twee scheppingsverhalen Het begin van alles. En op brusselnieuws.be verscheen in het voorjaar van 2009 om de twee weken een nieuwe aflevering van Rosie, een vervolgverhaal over een klein meisje in een grote stad. Dit verhaal vormde de basis voor het boek Rosie en Moussa (november 2010, tekst Michael De Cock, met illustraties van Judith Vanistendael) en de familievoorstelling Rosie en Moussa (6+, première december 2010). In januari 2009 ging SALUUT! (Droomedaris-Rex) in première, een tekst van Michael De Cock, over een oma die almaar kleiner wordt. Een familievoorstelling voor iedereen vanaf 5 jaar. In februari 2010 verscheen het boek Hoe oma almaar kleiner werd met illustraties van Kristien Aertssen. REGISSEUR Als regisseur verdiende hij zijn sporen met producties als Bash, Het Land, Norway.today, Beleg, NAMAALS, Het Zuchten, HEDDA, Gidst! (met Rwina), De Kollega's, Interview, PUIN, 386:Molière, De Pruimelaarstraat, Belga, HAVEN 010 en De koning sterft. In februari 2011 regisseert Michael De Cock Tsjechovs Drie zusters. BELGA DOCUMAP 19

20 In 2007 brachten 't ARSENAAL en Brussels Jazz Orchestra samen Writing Billie over leven en werk van Billie Holiday. Met zangeres Tutu Puoane, actrice Sara De Bosschere, muzikant Frank Vaganée en BJO. De eindregie was van Michael De Cock. BJO en 't ARSENAAL maakten in 2010 samen met Gerda Dendooven Vliegen tot de hemel. Vliegen tot de hemel werd ook een boek met luister-cd. In 2009 regisseerde hij samen met Younouss Diallo (FOTTI) Serisse, naar De Kersentuin van Tsjechov, met Senegalese en Belgische acteurs. VERTALER Als vertaler/tekstbewerker werkte hij o.m. voor WALPURGIS, NTGent en de Queeste. Voor 't ARSENAAL (en Droomedaris-Rex) vertaalde hij o.a. Kinderheil en Het Fluistertheater (Le Théâtre chuchoteur). Hij vertaalde en/of bewerkte ook teksten van Molière, Ionesco en Tsjechov. Michael De Cock was samen met Jan Lauwers en Jan Fabre laureaat voor de Vlaamse Cultuurprijs Toneelliteratuur In 2008 werden Michael De Cock en illustratrice Gerda Dendooven met De lange weg naar huis (het verhaal van Odysseus) genomineerd voor de Boekenleeuw en Boekenpauw. BELGA DOCUMAP 20

21 STEF DEPOVER BELGA DOCUMAP 21

22 4. DE ACTEURS MOURADE ZEGUENDI Mourade Zeguendi ( 1980) begon zijn carrière als acteur in de ateliers die Théatre Océan Nord organiseerde voor buurtjongeren uit Schaarbeek. Al snel bleek dat hij over grote talenten beschikte en werd hij aangenomen voor de productie Niet alle Marokkanen zijn dieven van Arne Sierens. Daar ontmoette hij Zouzou Ben Chikha met wie hij Les Glandeurs oprichtte. Hij speelde mee in de voorstellingen Grensstraat 41 Rue de la limite, L hafa, In the forest is a monster en Bruine Suiker. Voor de RTBF werkte hij mee aan het kinderprogramma G NOME. Als filmacteur was hij te zien in Bruxelles mon amour van Marc Didden, Bronxelles van Dieter de Coster, Fatal Attraction van Frederic Fonteyn en Dikke Nek van Olivier Vanhostad. Met de film Les Barons (2009) van Nabil Ben Yadir oogstte Mourade veel succes in binnen- en buitenland. Hij wordt ook regelmatig voor buitenlandse films gevraagd. Onlangs was Mourade ook te zien in de Canvasreeks Duts. In de zomer van 2004 ging Mourade Zeguendi aan de slag met een groep jongeren in Sint-Joost-ten-Node in het kader van hun speelpleinwerking. In hetzelfde jaar werd hij artistiek lid van Union Suspecte, waar hij nog altijd in het artistieke team zit. Een overzicht vanaf 2004: : acteur in Onze-Lieve-Vrouw van Vlaanderen van Union Suspecte : acteur in Roberto Zucco van KVS : acteur in Singhet ende Weset vro, KVS / Union Suspecte : acteur in Incendies, KVS en Théâtre National : tekst en acteur in We People, Union Suspecte i.s.m. KVS, Nieuwpoorttheater, cc Genk : acteur in They Eat People, Union Suspecte en Abattoir Fermé : acteur in Mou & Titus van Union Suspecte : acteur in BELGA van t ARSENAAL i.s.m. Moussem : acteur in HAVEN 010 van t ARSENAAL en WALPURGIS, i.s.m. Union Suspecte : acteur in Back To School van Union Suspecte MOURADE ZEGUENDI OVER BELGA "Ik kende Rachida niet, en ook haar boeken niet, maar het thema boeide mij onmiddellijk. Het vertelt immers de geschiedenis van een migrant, en ik ben de zoon van zo'n migrant. Bovendien hou ik van die onmogelijke liefde tussen een migrant en een Belgische vrouw. Het is de perfecte metafoor voor de twee culturen die elkaar zoeken en beter proberen te begrijpen. Ik mag in dit stuk een Marokkaanse vader spelen. Dat is een eer voor mij, en de kans om mijn ouders beter te begrijpen. Wat mij vooral aanspreekt in dit project is dat we geen politiek correcte allochtonen gaan neerzetten, maar echte mensen, van vlees en bloed, met driften en verlangens... Je moet naar BELGA komen kijken om beter te begrijpen hoe Brussel gemoderniseerd is, hoe het komt dat al die Marokkaanse mannen hier zijn blijven hangen, en waarom wij nu Belgen zijn zoals alle andere Belgen hier. Het is de eerste keer dat ik voor 't ARSENAAL werk, maar ik heb er veel zin in. Het is een fijne plek, en ik herken in de drive en de reden om theater te maken een aantal dingen die ik ook bij Union Suspecte herken. Onder andere het feit dat er ook hier helemaal geen angst is om het over deze thema's te hebben." BELGA DOCUMAP 22

23 MOSTAFA BENKERROUM Mostafa Benkerroum ( 1974) kwam toevallig in contact met theater maar kreeg de smaak goed te pakken. Hij werkt(e) als acteur en regieassistent bij SERING. SERING is een organisatie uit Antwerpen die mensen, ongeacht hun leeftijd, origine of financiële toestand, de kans wil geven op de planken te staan en samen te werken met professionele podiumkunstenaars. Van toerde Mostafa Benkerroum door Vlaanderen en Nederland met de monoloog Vreemde grootmoeders, geinspireerd op het gelijknamige boek van Mim El Messaoudi (1998). Vreemde Grootmoeders vertelt het verhaal van Karim, een 10-jarig jongetje uit een gemengd huwelijk, en brengt twee culturen bijeen, de Marokkaanse en de Belgische. Voor SERING werkte Mostafa ook achter de schermen mee (techniek en regieassistentie) aan de producties Fanfaresoep en Het verhaal van twee werelden. Mostafa Benkerroum was ook te zien in de films Kassablanka en De Hel van Tanger. In 2009 werkte hij in t ARSENAAL mee aan BELGA, de eerste theatertekst van Rachida Lamrabet. BELGA reisde begin 2010 door Vlaanderen en toert in januari en februari 2011 opnieuw langs de culturele centra. In het najaar van 2010 vertelde Mostafa sprookjes uit het Oosten in het kader van Al Boeksoek, een project van CCMechelen i.s.m. de bibliotheek van Mechelen. MOSTAFA BENKERROUM OVER BELGA "Rachida benadert verschillende culturele problemen met de nodige tederheid en vooral met humor. BELGA vertelt ook onze eigen geschiedenis. Je merkt dat de allochtone jongeren weinig afweten van het verleden van hun ouders. Weinigen beseffen dat het jonge mannen en vrouwen waren op zoek naar avontuur. Ze gingen graag uit en dronken al eens een glaasje. Nu zijn het oude mannen en vrouwen in djellaba's. Het zijn mensen die hun dromen opgaven om hun kinderen een betere toekomst te geven, maar velen hebben nu het gevoel dat ze gefaald hebben. Toen Michael De Cock me contacteerde, kon ik alleen maar juichen. Door aan BELGA mee te werken, ga je zelf in je eigen geschiedenis graven. De cassettes in BELGA zijn voor mij heel herkenbaar. Je zit met de hele familie rond de cassetterecorder en luistert naar de stemmen uit Marokko. Ik voel me nu schuldig als ik er aan denk hoeveel van die cassettes ik als kind stuk gemaakt heb. Al die verhalen van al die familieleden waarvan velen er nu niet meer zijn." BELGA DOCUMAP 23

24 LOTTE HEIJTENIS Lotte Heijtenis ( 1979) is licentiaat Romaanse talen, volgde theaterstudies aan de Sorbonne in Parijs en studeerde in 2007 af aan de toneelacademie van Maastricht. Ze werkte als docent woord in het deeltijds kunstonderwijs, had een rol in de kortfilm Drive me crazy en een gastrol in Aspe. In het theater speelde ze met Theater Onderhetvel in Kamer en de man en Hebben/Zijn en met de KVS in Incendies. Begin 2008 werkte ze in de Antwerpse werkplaats detheatermaker aan de productie Jaz, die in april 2008 tijdens het Hit the Stage evenement van theater Monty werd voorgesteld. Lotte Heijtenis speelde de rol van Charlotte Vranken in de prestigieuze televisieserie De Smaak van De Keyser, op Eén ( ). Ze vertolkte ook de hoofdrol in de tv-serie Jes op VTM (2009). Begin 2009 engageerde theatergezelschap Laika haar voor Jusqu'au désert dat in Calais werd gespeeld. Laika hernam deze productie, met de titel Tot in de woestijn, met dezelfde acteurs in Antwerpen in april 2009 als onderdeel van het cultuurfestival Blok/Bloc op Linkeroever. In 2011 zal Tot in de woestijn opnieuw toeren. In 2009 werkte Lotte Heijtenis mee aan BELGA, de eerste theatertekst van Rachida Lamrabet. BELGA reisde begin 2010 door Vlaanderen en toert in januari en februari 2011 opnieuw langs de culturele centra. In het najaar van 2010 kon u Lotte aan het werk zien in de film Zot van A van Jan Verheyen en de succesvolle Eén-reeks Dubbelleven. In het theater creëerde ze en speelde ze samen met Yves De Pauw mee in Agatha van compagnie lodewijk/louis, naar Marguerite Duras. Agatha ging in november 10 in première. STEF DEPOVER BELGA DOCUMAP 24

25 LOTTE HEIJTENIS OVER BELGA "'t ARSENAAL is een van de plekken waar ik heel graag eens wilde werken. Na de eerste ontmoeting was het duidelijk: wij gaan elkaar tegenkomen en dit verhaal vertellen. Rachida peilt in haar werk naar de complexiteit van de mens, en dit op een meedogende, scherpe, ontroerende en ook grappige manier. BELGA tracht de mens achter de geschiedenis te tonen. De voorstelling is geen analyse van 'de eerste generatie migranten' als een soort homogene groep, maar tracht een menselijk aspect te tonen van een complexe geschiedenis door het verhaal van een man te brengen, met herkenbare verlangens, illusies, angsten. Wat me in mijn personage aanspreekt, is leven met de herinnering aan de liefde van je leven." BELGA DOCUMAP 25

26 5. OPROEPBRIEF MIGRATIE Hieronder kunt u een oproepbrief lezen zoals die in de jaren 60 samen met een infobrochure onder kandidaat-migranten werd verspreid. Deze brief behoorde tot het materiaal dat t ARSENAAL gebruikte voor het bijzondere locatieproject GIDST!, dat we samen met Rwina vzw in februari 2008 creëerden. GIDST! was een bustoer door Mechelen, gegidst door jongeren van andere origine, met op diverse locaties verhalen en theater. De toeschouwer kreeg zo een beeld van de geschiedenis van de migratie in Mechelen en van hoe jongeren van de 2 de en 3 de generatie hier nu leven. WEES WELKOM IN BELGIË Je denkt eraan in België te komen werken? Misschien heb je de grote beslissing reeds genomen? Wij, Belgen, zijn gelukkig dat jij ons je krachten en je verstand aanbiedt. Wij wensen dat dit nieuwe leven kan bijdragen tot jouw geluk. Om dit te bereiken stellen we je voor om langs deze brochure kennis te maken met de levensomstandigheden en het werk in België. Zo zal je de beslissing tot "de grote sprong" kunnen nemen met kennis van zaken. Emigreren naar een land dat noodzakelijkerwijze verschillend is van het jouwe, stelt enige aanpassingsproblemen. Deze aanvangsmoeilijkheden zullen heel wat makkelijker te overwinnen zijn, als je een normaal leven leidt. Een familiaal leven. België is een land waar de arbeid goed betaald wordt, waar veel comfort te vinden is. Vooral voor wie met zijn gezin leeft. Je zal in ons land een internationale geest aantreffen. 258 internationale organisaties hebben immers hun zetel in België. En vele politici, technici, zakenmensen en studenten uit andere landen leven op onze bodem. Er zijn reeds arbeiders uit jouw land bij ons werkzaam. Kom hen vervoegen als je erin gelooft dat je je situatie kan verbeteren. Maar om meer op de hoogte te zijn, lees volgende bladzijden met aandacht. Wij herhalen in elk geval voor je: arbeiders uit het gebied rond de Middellandse Zee zijn welkom bij ons in België. De Belgen hebben verscheidene kwaliteiten zoals: de goede wil, de moed, ze zijn harde werkers, ze houden van hun gezin en van hun onafhankelijkheid. Ze zijn gastvrij en ze hebben een ingeboren drang om anderen te helpen. Ze ontvangen graag vreemdelingen. In de huizen vind je een zeker comfort. Dit ligt aan de hoge levensstandaard. Binnenshuis vind je, buiten het feit dat de huizen er kraaknet bij liggen, voorwerpen die het leven aangenamer maken zoals radio, tv,... of die het leven gemakkelijker maken zoals elektrische huishoudtoestellen (wasmachines,...). Als je kinderen hebt, weet dan dat in elke belangrijke gemeente consultaties zijn voor de jonge kinderen, dat er verpleegsters zijn die bij je op bezoek komen, diensten de je voorzien van de nodige inentingen... Er is medisch onderzoek op school. Vanaf het ogenblik dat het mogelijk is en hij een fatsoenlijke woonst heeft gevonden, zal de gehuwde arbeider zijn vrouw en kinderen laten overkomen naar België: indien je te lang wegblijft van je familie, zal je kennismaken met de nefaste gevolgen van eenzaamheid en verveling. Na één maand mag je je familie doen overkomen. We raden je aan om alle kleren die je hebt naar België mee te brengen, in het bijzonder het ondergoed, warme kledij (pulls en mantels) en de regenjassen. Voor de kinderen breng je hun hele garderobe mee, zelfs de kleren die te klein geworden zijn. Je zal het kunnen gebruiken als er een kindje geboren wordt. Vergeet vooral het beddengoed niet (dekens en lakens). Indien je enkele nuttige maar niet te grote voorwerpen hebt zoals een transistorradio, aarzel dan niet om hem mee te brengen. BELGA DOCUMAP 26

27 6. EVOLUTIE VAN DE MIGRATIE IN BELGIË De instroom van migranten in België blijft toenemen. Dat blijkt uit het 'Jaarverslag Migratie 2008' van het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. Dat verslag geeft een volledig overzicht van de migratie in België. Het bevat ook cijfers over de migratieevolutie. De tendens die in 1984 (het jaar van de nieuwe groei van de immigratie) voor het eerst werd opgemerkt en die een gevoelige stijging kende sinds 2003, krijgt bevestiging in 2007: het migratiesaldo naar België (de instroom min de uitstroom) is in constante verhoging: in 2007 (tegenover bijvoorbeeld in 2003). In tegenstelling tot wat doorgaans wordt aangenomen, nemen de laatste jaren vooral EU-burgers het leeuwendeel van de immigraties voor hun rekening (55 % van de toestroom). In 2006 zijn vier nationaliteiten prominent aanwezig. Het gaat om Fransen, Nederlanders, Marokkanen en Polen die respectievelijk 14 %, 14 %, 9 % en 8 % van de buitenlandse toestroom vertegenwoordigen. Dit jaarverslag sluit aan bij de dubbele opdracht van het Centrum inzake migratie: de overheid inlichten over de aard en omvang van de migratiestromen door een overzicht te geven van alle dimensies van migratie waken over de fundamentele rechten van de vreemdelingen In 2009 besliste het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding n.a.v. De Dag van de Migrant om het perspectief om te draaien door te focussen op migratie door Belgen naar het buitenland. Jaarlijks verlaten meer dan Belgen ons land om elders te gaan leven. Migratie is een universeel verschijnsel van alle tijden. In 2010 werd pijnlijk duidelijk hoeveel nood er in België is aan een degelijk migratie- en asielbeleid. De migratiestroom blijft immers toenemen. BELGA DOCUMAP 27

28 7. BEN IK EEN MIGRANT? DE GESCHIEDENIS VAN ONZE MIGRATIES Dit pedagogisch document laat toe migratie beter te begrijpen door de geschiedenis ervan te belichten. Het werd verwezenlijkt door het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding. De brochure 'Ben ik een migrant? De geschiedenis van onze migratie' laat toe inzicht te krijgen in de migratiebewegingen die vroeger plaatsvonden en vooral in de redenen die onze voorouders voor hun migratie hadden. Dat is belangrijk voor hoe we kijken naar de uitdagingen waarvoor migratie ons vandaag stelt maar ook voor het milderen van de angst en vooroordelen tegenover migranten. Hieronder vindt u de inleidende tekst en enkele fragmenten uit de brochure, alsook het hoofdstuk over emigratie uit en immigratie naar België. De volledige brochure (met werkblad en didactische suggesties) kunt u downloaden op INLEIDENDE TEKST Het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding heeft verschillende opdrachten. Een van die opdrachten bestaat erin te waken over de grondrechten van vreemdelingen. Daarnaast wil het Centrum mensen informeren over de verschillende soorten migratiestromen en hun reikwijdte. We hebben nog een lange weg af te leggen. Migratie komt vaak op een negatieve manier in het nieuws: hongerstakingen, uitwijzingen, racisme, mensenhandel Deze berichten werken wantrouwen en angst in de hand, ten koste van een grondige bezinning. De gevolgen van migratie worden in de media breed uitgesmeerd, maar naar de oorzaken en redenen wordt niet of nauwelijks gepeild. Migratie maakt nochtans onlosmakelijk deel uit van de geschiedenis van de mensheid. Misschien moeten we de mensen hiervan meer bewust maken om de vrees en de spanningen die ermee gepaard gaan weg te nemen. Dat is de uitdaging die het Centrum wil aangaan. We willen jongeren een referentiewerk aanbieden op basis waarvan ze (de historische wortels van) migraties beter leren begrijpen. Waarom hebben mensen zich vroeger verplaatst? Waarom doen ze het nu? De mens heeft zich steeds verplaatst, om te overleven of simpelweg om beter te leven. De geschiedenis van onze migraties kan ons helpen om de huidige migraties beter te kaderen. Migraties hoeven niet enkel als een probleem benaderd te worden. Ze zijn gewoonweg een historisch gegeven. In dit dossier ontdek je niet alleen hoe vaak de mens zich altijd heeft verplaatst, maar ook dat zijn motieven om te migreren gisteren vaak dezelfde zijn als die van vandaag en wellicht ook die van morgen! Een correct beeld krijgen van het migratiefenomeen kan alleen als we de achterliggende motieven begrijpen. Dit dossier is een verhelderende bron van informatie. Het nodigt je uit om migratie niet als een homogeen en alleenstaand fenomeen zonder context te zien, maar als een onderdeel van de geschiedenis van de mens. Migraties zijn een direct gevolg van de wil van de mens om te overleven of beter te leven. Zolang mensen redenen hebben om zich te verplaatsen, zal migratie deel uitmaken van ons leven. Een betere kennis van migraties en hun geschiedenis zal leiden tot een andere kijk op migranten en zal de angst en vooroordelen tegenover migranten milderen. In plaats van niets te doen aan het angstgevoel bij burgers kunnen we maar beter een beroep doen op hun gezond verstand. We bedanken hierbij mevrouw Hannelore Goeman, historica aan de Vrije Universiteit Brussel (Institute for European Studies) voor het schrijven van dit heldere pedagogische document en mevrouw Anne Morelli (Studiegroep over de geschiedenis van de emigraties, Université Libre de Bruxelles) voor haar advies en betrokkenheid. Jozef De Witte, Directeur / Eduouard Delruelle, Adjunct-directeur BELGA DOCUMAP 28

29 ENKELE FRAGMENTEN PLANTEN, DIEREN EN MENSEN OP STAP Migreren betekent eigenlijk verhuizen. Een migrant is dus iemand die zich verplaatst en naar een andere streek trekt. In die zin zijn wij allemaal in feite migranten. Alle levende wezens migreren. Doorheen de geschiedenis hebben niet alleen mensen, maar ook planten en dieren zich voortdurend verplaatst. De wereld zoals wij die nu kennen, is het resultaat van ontelbare migraties. WIJ, NOMADEN Wij zijn allemaal afstammelingen van nomaden. Sinds zijn ontstaan als soort heeft de mens overwegend een zwervend bestaan geleid. De voorouders van de moderne mens hebben miljoenen jaren over de aarde gezworven vooraleer de homo sapiens zijn nomadische levensstijl uiteindelijk inruilde voor een boerenbestaan. Meer dan 90% van de tijd dat de mens bestaat, leefde hij in kleine groepen als jager-verzamelaar. Slechts ongeveer jaar geleden begonnen mensen zich steeds vaker op een vaste plaats te vestigen. De omschakeling naar een sedentair leven is dus een bijzonder recente ontwikkeling in de geschiedenis van de mensheid. EUROPA ZWERMT UIT Eenmaal overgeschakeld op een sedentaire levensstijl, werd de mens snel honkvast. In de middeleeuwen verplaatste hij zich nog amper in vergelijking met zijn vroege voorouders. Vaak had hij dieren om voor te zorgen of akkers die bewerkt moesten worden. De mens was dan ook niet geneigd zijn geboortestreek te verlaten. BELGIË, HET BELOOFDE LAND De 21e eeuw wordt nu al de eeuw van de migratie genoemd. Nooit eerder hebben mensen zich zo vaak verplaatst. Wetenschappers voorspellen dat het aantal migraties de komende jaren sterk zal toenemen. De technische vooruitgang stelt ons in staat om in een hels tempo de wereld rond te reizen. Een zakelijke meeting in New York of een snoepreisje naar Parijs, de hedendaagse mens draait er zijn hand niet voor om. Helaas worden mensen ook vandaag nog vaak verplicht om te migreren, op de vlucht voor oorlog of natuurgeweld. Denk maar aan de vluchtelingenstroom in Darfoer of de massale exodus uit New Orleans door de komst van de orkaan Katrina. Emigratie uit en immigratie naar België De toon werd alvast gezet in de voorbije eeuw. De 20 e eeuw kende een aaneenschakeling van massale migraties. Het uitbreken van de twee wereldoorlogen, de economische heropleving van de jaren zestig, het conflict in ex-joegoslavië en de groeiende kloof tussen Noord en Zuid zijn maar enkele voorbeelden van oorzaken die de grote migratiestromingen op gang hebben gebracht. Ook in België lieten deze ontwikkelingen zich duidelijk voelen. Bij de Duitse inval in 1914 zochten ongeveer Belgen bescherming in de buurlanden. Op enkele weken tijd verliet bijna een vijfde van de hele bevolking het Belgische grondgebied! Hoewel er dus in de loop van de 20e eeuw heel wat Belgen tijdelijk uitgeweken zijn naar het buitenland, zou België in de 20e eeuw vooral een uitgesproken immigratieland worden. Onze streken kenden een lange geschiedenis van immigratie. Het huidige België dat pas in 1830 werd gesticht behoorde onder andere tot het Romeinse Rijk en dat van Karel de Grote, stond onder het bestuur van de Spaanse en Oostenrijkse Habsburgers, om uiteindelijk kort deel uit te maken van Frankrijk ( ) en het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden ( ). Telkens als onze gebieden door een ander land werden ingelijfd, ging dat gepaard met de instroom van een hele groep vertegenwoordigers van het nieuwe gezag. BELGA DOCUMAP 29

30 Na de Eerste Wereldoorlog Toen België in 1830 uiteindelijk onafhankelijk werd, bleef het aantal nieuwe immigranten aanvankelijk bescheiden. Zoals gezegd kwamen de meeste vreemdelingen naar ons land vanuit de buurlanden. Pas na de Eerste Wereldoorlog zou de immigratie naar ons land opvallend toenemen. Vooral tijdens het interbellum (de periode tussen de twee wereldoorlogen) bereikte de immigratie in België nooit geziene hoogten. Dat had vooral te maken met het feit dat de Belgische overheid voor het eerst rekruteringscampagnes organiseerde om buitenlandse arbeiders aan te trekken, voornamelijk voor de bloeiende steenkoolindustrie. Vooral Italianen en Oost-Europeanen uit Polen, Tsjecho-Slowakije en Joegoslavië lieten zich overtuigen om naar België te migreren. Tweede Wereldoorlog Voor de Tweede Wereldoorlog werd de Belgische bevolking aangevuld met immigranten die gevlucht waren voor de miserie en de dictaturen in Zuid- en Oost-Europa. Denk aan Franco in Spanje, Pidulski in Polen en Mussolini in Italië. Bovendien waren ook heel wat buitenlanders actief in het Belgische verzet tijdens de oorlog: gevluchte Russische gevangenen, Italianen, Fransen... Helaas verloor ons land tijdens de oorlog ook een deel van zijn migranten. Op 11 juni 1942 kreeg de SSofficier Kurt Asche, verantwoordelijk voor Joodse Aangelegenheden in Brussel, de opdracht Joden uit België te deporteren naar Auschwitz. Een paar maanden later werd dit aantal nog verdubbeld. Een eerste golf Joden was eind 19e eeuw naar onze streken gekomen, op de vlucht voor gewelddadige vervolging in het tsaristische Rusland. Een tweede, veel grotere groep was na de Eerste Wereldoorlog uit Polen vertrokken, omdat daar tijdens het interbellum een extreem nationalistisch en antisemitisch klimaat heerste. De deporatie van Joden naar Duitse vernietigingskampen heeft miljoenen mensen op de vlucht gedreven. Helaas zijn vele Joden niet aan de vervolgingen van de Nazi s kunnen ontkomen. Tussen 1942 en 1944 zijn bijna Joden uit België naar Auschwitz en andere kampen gedeporteerd. Gelukkig kon meer dan de helft van de vooroorlogse Joodse bevolking in België aan deze gruwel ontsnappen, dankzij het verzet en de solidariteit van zowel Joden als van de Belgische bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog Na de bevrijding werden Duitse krijgsgevangenen tewerkgesteld in onze steenkoolmijnen om de Poolse en Russische gevangenen te vervangen die intussen bevrijd waren. Sommige Duitsers zouden ook na de bevrijding van alle buitenlandse gevangenen in België blijven om een nieuw leven op te bouwen. De gevangenen die vertrokken dienden vervangen te worden door flexibele en weinig veeleisende arbeidskrachten. Op 20 juni 1946 sloot de Belgische regering een overeenkomst met Italië over de komst van Italiaanse werkkrachten. Voor elke migrant kreeg de Italiaanse regering een bepaalde hoeveelheid steenkool. Nadat 262 mensen, waarvan 136 Italianen, in 1956 om het leven kwamen bij een ongeval in de mijn van Marcinelle, eiste Italië een beter toezicht op de arbeidsomstandigheden van haar onderdanen. Omdat België weigerde op deze vraag in te gaan, vertraagde de instroom van Italiaanse gastarbeiders. De regering sloot daarom vanaf 1956 overeenkomsten met Griekenland en Spanje. De jaren zestig In de volgende jaren bereikte de immigratie in België een absoluut hoogtepunt. De golden sixties hebben hun naam niet gestolen: de jaren zestig waren een periode van ongeziene economische bloei. De vraag naar arbeidskrachten was zo groot dat de Belgische regering genoodzaakt was haar rekruteringsbeleid voor buitenlandse arbeiders uit te breiden. Tussen 1961 en 1966 werden niet minder dan werkvergunningen uitgedeeld. Naast Spanjaarden en Grieken kwamen vooral Marokkanen en Turken naar ons land om te werken. In februari 1964 sloot België een akkoord met Marokko over de immigratie van arbeidskrachten, enkele maanden later gebeurde hetzelfde met Turkije. Alle partijen hadden baat bij deze overeenkomst: België had nood aan nieuwe arbeidskrachten, terwijl de Turkse en Marokkaanse regeringen rekenden op het geld dat via de arbeidsmigranten naar hun land zou terugstromen. In de verdragen was ook expliciet opgenomen dat het ging om migraties van hele families: mannen werden dus aangemoedigd hun vrouw en kinderen mee te brengen. Op die manier hoopte de Belgische regering het geboortecijfer te doen stijgen. Bovendien wilde men verhinderen dat migranten zich in een ander land zouden vestigen van zodra ze daar beter werk vonden. De regering rekende er namelijk op dat gastarbeiders hun loon in de Belgische economie zouden investeren. BELGA DOCUMAP 30

31 Toch bleef de Belgische regering deze immigranten lang beschouwen als gastarbeiders die uiteindelijk naar huis zouden terugkeren. Daarom koppelde de regering haar immigratiebeleid nooit aan een gerichte integratiepolitiek. Pas in 1989 werd het eerste, officiële integratiebeleid voorgesteld. Vandaag betalen we de prijs voor die late reactie. Het heersende onbegrip jegens de populatie van vreemde origine had misschien vermeden of toch minstens gemilderd kunnen worden als men veel vroeger had geïnvesteerd in taalcursussen en culturele uitwisselingsprogramma s. Bovendien werd het nieuwe migranten aanvankelijk bijzonder moeilijk gemaakt om de Belgische nationaliteit te verwerven. In 1984 werd de Belgische nationaliteitswetgeving voor het eerst grondig herzien met de bedoeling de naturalisatie van vreemdelingen te vereenvoudigen. De nieuwe snel-belg-wet van 2000 heeft de voorwaarden om Belg te worden nog versoepeld. Talrijke migranten hebben daardoor in de voorbije decennia de Belgische nationaliteit aangenomen. Economische crisis Na de oliecrisis in 1973 brak een periode van economische malaise aan. De globale economie stuikte in elkaar en ook België ontsnapte niet aan de crisis. Een groot aantal bedrijven ging failliet en de werkloosheid in ons land steeg dramatisch. Intussen werd ook duidelijk dat de migranten die in de jaren zestig naar België waren gekomen als gastarbeiders helemaal niet van plan waren om naar huis terug te keren nu er eigenlijk niet langer werk voor hen was. Om de arbeidsmarkt niet nog verder onder druk te zetten, kondigde de Belgische overheid in 1974 een migratiestop af. Mensen konden alleen via het recht op familiehereniging naar ons land komen. Na een periode van gezinsherenigingen waarbij vrouwen en kinderen hun man of vader kwamen vervoegen, brak een periode aan van gezinsvormende migratie. Ook vandaag gaan veel Belgen van vreemde origine op zoek naar een partner in het land van herkomst. Door familiehereniging en een hoog geboortecijfer bleef het aantal migranten in België ook na de migratiestop stijgen. Jaren zeventig en later De economische migratie naar ons land zou in de jaren zeventig grotendeels stilvallen. Voor gewone arbeiders werd het haast onmogelijk om een werkvergunning te krijgen, met meer illegale immigratie tot gevolg. Dat neemt niet weg dat België wel nog steeds migranten bleef opvangen die om humanitaire redenen naar ons land kwamen. Asielzoekers kunnen bescherming vragen. Op het moment dat een vreemdeling als vluchteling erkend wordt, is hij niet langer een asielzoeker maar heeft hij het statuut van erkend vluchteling. Vandaag Ook vandaag blijven uitbarstingen van geweld mensen op de vlucht drijven. Recente cijfers geven aan dat er in 2008 meer dan 40 miljoen mensen op de vlucht waren in de wereld. De meeste vluchtelingen komen uit Palestina, Irak, Afghanistan, Soedan, Colombia en Congo. Daarnaast neemt het aantal economische immigranten de voorbije jaren opnieuw toe. Werkgevers zijn steeds op zoek naar goedkope arbeidskrachten voor zware jobs die anders niet ingevuld geraken. Zo kwamen veel arbeiders uit Oost-Europa de voorbije jaren naar hier om bijvoorbeeld als poetsvrouw of in de fruitteelt te werken. Ook Latijns-Amerikaanse arbeiders vinden trouwens steeds vaker hun weg naar ons land. Mensen zijn dus de voorbije eeuw om verschillende redenen naar België gekomen. In 2006 verbleven er vreemdelingen in ons land. Dat is ongeveer 10% van de bevolking. Veel mensen denken dan in de eerste plaats aan de Marokkaanse en Turkse bevolking, maar in werkelijkheid is het plaatje heel divers. De top vijf van best vertegenwoordigde bevolkingsgroepen in ons land wordt aangevoerd door de Italianen (+/ ), gevolgd door de Fransen (+/ ) en de Nederlanders (+/ ). Marokkanen (+/ ) en Spanjaarden (+/ ) komen respectievelijk op de vierde en de vijfde plaats. Met burgers valt Turkije zelfs buiten dit lijstje. Daarbij moet evenwel rekening gehouden worden met het feit dat veel Turken en Marokkanen de voorbije jaren de Belgische nationaliteit hebben verkregen waardoor ze niet langer in deze telling worden opgenomen. bron: publicatie van 3 april 2009 BELGA DOCUMAP 31

32 In 2009 besliste het Centrum voor gelijkheid van kansen en voor racismebestrijding n.a.v. De Dag van de Migrant om het perspectief om te draaien door te focussen op migratie door Belgen naar het buitenland. Jaarlijks verlaten meer dan Belgen ons land om elders te gaan leven. Migratie is een universeel verschijnsel van alle tijden. STEF DEPOVER BELGA DOCUMAP 32

33 8. MIGRATIE: POSITIEF EN/OF NEGATIEF? ENKELE KRITISCHE ANALYSES/STEMMEN We hebben onder deze rubriek een aantal artikels/visies verzameld die de verschillende, positieve en negatieve, aspecten van migratie belichten. De bedoeling is diverse stellingen aan te reiken, zo tot een genuanceerder beeld te komen en de clichés te ontkrachten. overzicht artikels/visies: Migratie is positief én negatief (Jan-Pieter Everaerts, MO* Magazine, 4 februari 2009) Migratie kost jaarlijks 7,67 miljard euro (De Tijd, 8 oktober 2009) Wereld kan veel beter worden van migratie (UNDP) (Mondiaal.be, oktober 2009) Willem Schinkel te gast VPRO Zomergasten 19 augustus 2008 Zonder conflict zal het niet gaan (Paul Scheffer, Knack.be, 25 september 2007) BELGA DOCUMAP 33

34 MIGRATIE IS POSITIEF ÉN NEGATIEF MO*Magazine / 4 februari 2009 (OPINIE) / Jan-Pieter Everaerts Het mondiaal magazine MO* besteedt regelmatig aandacht aan thema s zoals globalisering en migratie. Onderstaand artikel is een reactie van Jan-Pieter Everaerts op een bijdrage die in januari 2009 in MO* verscheen. Jan-Pieter Everaerts licht de voor- en nadelen van migratie toe. Een overzicht van de pro s en contra s (het volledige artikel volgt daarna): NEGATIEVE ASPECTEN 1. migratie is vaak rampzalig voor milieu 2. migratie is vaak een aderlating voor land van vertrek 3. migranten opvangen lost fundamentele problemen niet op 4. migratie betekent vaak ontworteling voor de migrerende mens 5. migratie brengt grote uitdagingen voor de ontvangende bevolking 6. migratie is in allerlei opzichten schadelijk voor onze volksgezondheid en economie 7. Europese vrijzinnigheid én mensenrechten in het gedrang POSITIEVE ASPECTEN 1. een positief biologisch aspect 2. migratie biedt enorme kansen tot culturele verrijking 3. migratie is stimulerend voor economie en technologie 4. migratie kan ook voor de individuele migrant een enorme verrijking betekenen van zijn of haar leven 5. migratie kan ook een humanitaire uitlaatklep vormen voor gebieden die door overbevolking, natuurrampen, oorlogen of hongersnood getroffen worden 6. een cultureel-esthetisch genoegen Dit opinieartikel werd gepubliceerd in het dagelijkse e-zine "De Groene Belg" en het ontstond als een reactie op de bijdrage "Migratiebeweging is een positieve zaak" in de e-mo*-berichten van vrijdag 23 januari, uitgegeven door het mondiaal magazine MO*. Het is maar door de lijsten van de negatieve en de positieve aspecten van de migratie naast elkaar te leggen en dan te wikken en wegen welke aspecten het zwaarst doorwegen, dat we tot een evenwichtige inschatting van het migratiefenomeen kunnen komen om vervolgens te trachten de migratie op de best mogelijke wijze voor iedereen te laten verlopen. SOCIOLOOG JAN HERTOGEN: NIET ZEUREN OVER MIGRATIE e-mo* opende met de bevinding dat er "in 2007 in België vreemdelingen bijgekomen zijn", vooral in Brussel en Antwerpen. Hertogen gaf in het artikel ook informatie over de landen van herkomst van de nieuwkomers: Nederland, Marokko, Turkije en verder Azië, Afrika en Oost-Europa. Hertogen vermeldde verder hoeveel "vreemdelingen" Belg werden en dat volgens de bevolkingsprojecties van het Planbureau de stijging van nieuwe inschrijvingen zich zal doorzetten. Vervolgens noteert MO* dat Hertogen de migratiestroming als een positief gegeven ziet. "De migratie komt tegemoet aan de verwachtingen van Europa," zegt Hertogen. "Het stelt België veilig voor de komende jaar. Dat komt omdat er een jonge generatie naar ons land migreert. Gezien de algemene vergrijzing in België is dat niet slecht." Hertogen stelt ook dat de verschillende nationaliteiten die naar ons land komen een potentieel met zich meebrengen. "Daar zou België zorg voor moeten dragen, in plaats van erover te zeuren, want dat richtte tot hiertoe alleen maar schade aan." Onderwijs, vorming en werk zouden dat potentieel volgens hem moeten benutten. We moeten die diversiteit niet als een last zien, maar eerder inspelen op de migratie en de rijkdom ervan inzien. BELGA DOCUMAP 34

35 "Marokkanen brengen bijvoorbeeld een cultuur van drieduizend jaar met zich mee, dat is van groot sociologisch belang," vindt Jan Hertogen. MOGEN WE A.U.B. NAAR VOOR- ÉN NADELEN KIJKEN? Jan Hertogen is dus socioloog en zijn monnikencijferwerk valt sterk te waarderen. Maar wat is er sociologisch wetenschappelijk aan een Hertogen die alleen oog heeft voor positieve aspecten van de migratie? Is de basis van de wetenschap niet de kunde om aan elke medaille voor- en nadelen te zien? Om genuanceerd te wikken en wegen? Om continu de tegenspraak te cultiveren? Volgens velen is dat overigens dé belangrijke erfenis die de Grieken ons cadeau deden: de kritische wetenschap die zich door god noch gebod de mond laat snoeren. Dan nog liever zoals Socrates de gifbeker drinken. Hertogen gaat overigens helemaal uit de bocht als hij stelt dat de Belgen niet mogen "zeuren, want dat richtte tot hiertoe alleen maar schade aan". Daar ook weer dat eenzijdig denken: "alleen maar schade". En wat een verwijt maakt hij hier niet naar al die Belgen die de barensweeën ondergaan van de multiculturele maatschappij - die we overigens met het dagelijkse e-zine "De Groene Belg" ondersteunen, ze is één van onze principiële uitgangspunten. Dat er een enorm potentieel binnenkomt met de migranten, dat kunnen we niet genoeg beklemtonen. Maar Marokko - dat Hertogen als voorbeeld aanhaalt - biedt ons niet alleen een cultuur van drieduizend jaar maar ook mensen die komen uit een tussen Berbers en Arabieren verscheurd land met een allesbehalve lange democratische traditie én met een drugsproductie die tot de grootste ter wereld behoort. Met Marokkaanse drugs worden heel veel Belgische mensenlevens kapot gemaakt. En we gaan niet racistisch wezen: heel negatieve dingen kan je bv. ook over blanke Nederlanders zeggen. Hoeveel Nederlandse criminelen komen in België hun geld niet witwassen of belastingen ontduiken? Onwetenschappelijk is ook de stelling van Hertogen dat de inwijking nodig zou zijn om de vergrijzing van België op te vangen. In feite kan een wetenschapper daar zomaar geen eenduidige uitspraak over doen want je kan de vergrijzing ook op andere manieren aanpakken. Door de bedrijven bv. minder winst te laten nemen op hetgeen arbeiders en bedienden aan waarde produceren. Of door de ouder wordende en langer gezond blijvende bevolking enkele jaren langer te laten werken. In Nederland kwamen wetenschappers overigens tot de tegenovergestelde conclusie: neen, migratie gaat de vergrijzing niet "oplossen". (zie "Migratie geen remedie tegen vergrijzing", een artikel van twee auteurs van het NIDI, een onderzoeksinstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen. (artikel te vinden op Onwetenschappelijk is ook dat Hertogen geen rekening houdt met de ecologische overdruk en de daaruit voortvloeiende economische kosten en welvaarts- en welzijnsdaling die een nog grotere overbevolking van België zou meebrengen. MERKWAARDIGE EENSGEZINDHEID Ondanks het feit dat Jan Hertogen bekend staat als een links iemand oogt zijn betoog- alleen positief denken over de migratie, nodig wegens vergrijzing - erg "commercieel". Het artikel heeft net dezelfde teneur als de vele artikels die we in de mainstream pers (De Morgen, De Standaard) aantreffen. Steeds weer wordt zonder tegenspraak beweerd dat het vergrijzende Europa migranten nodig heeft. De merkwaardige eensgezindheid tussen "linksen" en kapitalisten - racistisch rechts dat garen spint uit de vreemdelingenangst uitgezonderd - kan al doen vermoeden dat vele betrokkenen geen eerlijk debat wensen omdat ze te veel voordeel hebben bij de huidige migratiegolven. De patroons hebben baat bij de gestage instroom van goedkoop uitbuitbare werkkrachten. Linkse partijen hopen onder de nieuwe migranten zieltjes te winnen. En nog anderen stellen zich bijzonder graag op als "de goede blanken" die de arme sukkelaars uit het zuiden welkom heten. En sommigen, die zijn ook gewoon goed maar zien daardoor sommige problemen niet meer. BELGA DOCUMAP 35

36 Het is pas als je het ecologisch inzicht verwerft dat België overbevolkt is en dat vanuit milieuopzicht de wereldbevolking best zoveel mogelijk over de aarde verspreid kan worden, dat je ten volle de problematische kanten van de migratiegolven kan ontdekken. Zetten we nu eerst de negatieve en dan de positieve aspecten van de migratie eens op een rij. 1. ENKELE NEGATIEVE ASPECTEN VAN MIGRATIE (1) Migratie is vaak rampzalig voor milieu Om te beginnen is de migratie niet milieuneutraal zoals ex-agalev-politicus Eddy Boutmans het in een lezersbrief stelde. Een Congolees leeft tegenwoordig met een ecologische voetafdruk van 0,6. Een Belg heeft er gemiddeld één van 5,6. En dat komt niet alleen doordat de Belg er zo'n verspilzuchtige levensstijl op nahoudt, maar ook doordat de Congolees zich niet de helft van het jaar kunstmatig moet verwarmen, de Belg wel. Als bovendien een Congolees naar België komt én gesteld dat hij of zij hier goed aan de bak weet te komen, dan zal hij of zij ook regelmatig terug naar Congo willen. Dat doet hij niet met een prauw maar met een vliegtuig. De kans dat onze Congolees dus nog hoger dan 5,6 scoort is reëel. En dan hebben we het nog niet over de extra-goederenstroom - afgedankte auto's bv. - die onze vriend of vriendin op gang brengt tussen de twee continenten. Je kan dat allemaal economische groei noemen, maar in de feiten betekent het vooral ecologische afbraak. (2) Migratie is vaak een aderlating voor land van vertrek Nog steeds er van uitgaande dat de Congolese Belg hier goed "boert", zal hij of zij wellicht ook familie laten overkomen. In Congo zal zijn of haar Belgisch succes, een aantal mensen prikkelen en de Congolese diaspora weer een stukje groter maken. Nog meer initiatiefrijke Congolezen laten hun eigen land in de steek en trekken voor eigen gewin naar den vreemde. Congo verliest zo weer een aantal van zijn beste krachten. Het is dan maar de vraag of dat gecompenseerd wordt door de geldstroom richting Congo - om bv. ginder een tweede huis te bouwen (daar piekt onze ecologische voet!) - die er vaak ook op gang komt en die als we het nu even los van onze ene Congolees bekijken, inderdaad vaak bijdraagt tot de (kapitalistische) "ontwikkeling" van het "zuiden". De verwestersing die hiermee gepaard gaat - het zich richten op Europa - is ook een feit én de vraag is nog maar of die wel wenselijk is. (3) Migranten opvangen lost fundamentele problemen niet op Dyab Abou Jahjah stelde onlangs terecht: als er geen armoede in de wereld zou zijn, zouden mensen uit het Zuiden in het Noorden op toeristische visite komen en omgekeerd. Maar ze zouden niet massaal blijvend hun land verlaten. De migratiegolven hebben één grote oorzaak: armoede. En als men zich beperkt tot het opvangen van wie het Noorden bereiken kan, laat men de armoede in de wereld onopgelost. De migratiebeweging komt vooral de sterksten uit het zuiden ten goede. Zoals journalisten die het zuiden vaak bezoeken, me herhaaldelijk vertelden: de grootste sukkelaars raken niet tot hier. In die zin komen de inspanningen die we nu doen om migranten op te vangen, ten goede van hen die al het geld hadden om naar hier te komen, terwijl de allerarmsten in de kou blijven. (4) Migratie betekent vaak ontworteling voor de migrerende mens Dat mensen pas migreren als ze er door de armoede of het perspectief op een rijker bestaan toe gedwongen of verleid worden wijst er op dat ze voor hun migratie een hoge prijs betalen. Waaronder die van het afgesneden worden van hun familie en kennissen, hun volk, hun cultuur. Veel mensen die hun land verlaten - niet allemaal natuurlijk; er zijn er die het avontuur heel goed aankunnen - en elders gaan wonen, hebben het gevoel tussen twee stoelen te vallen. Als je als "oude Belg" bevriend raakt met een zoon of dochter uit de recente migratie, hoor je vaak dat gevoel naar boven komen, dat men niet weet waar men bij hoort. Migreren is voor een stuk ontwortelen. Waar dan nog bijkomt dat men in het "ontvangende land" soms ronduit racistisch behandeld wordt. Je zou van minder existentieel gaan twijfelen. BELGA DOCUMAP 36

37 Wellicht moet ook daar een deel van de verklaring gezocht worden voor het te hoog percentage criminelen onder de migrantenbevolking. Dat hoog aantal kan je niet alleen verklaren door de sociaal-economische discriminatie alhoewel die er wel degelijk ook is. Maar als het alleen daar aan lag, zou de criminaliteit onder alle migrantengroepen even groot moeten zijn, terwijl er nu duidelijke verschillen zijn per land van herkomst. (5) Migratie brengt grote uitdagingen voor de ontvangende bevolking De ontvangende bevolking is uiteraard niet opgezet met vreemde misdadigers - ze wordt al genoeg uitgebuit door de "eigen" witteboordcriminelen - maar ook de veel talrijkere "brave" migranten dwingen door hun aantallen de ontvangende bevolking om zich aan te passen. En dat gaat vaak niet met veel goesting. En waarom niet? Waarom zien de "gewone" mensen niet spontaan de voordelen die een Jan Hertogen bij migranten wel waarneemt? Waarom zeurt men? Soms gaat het om heel 'onschuldig' lijkende aspecten, zoals zuiderse kinderen die meer buiten op straat spelen en zo "lawaaioverlast" veroorzaken. Soms gaat het om het verdwijnen van de Belgische winkels uit een straat en het vervangen door Arabische of Turkse winkels. Soms gaat om meer fundamentele zaken: om de botsing tussen de Europese vrijzinnigheid met name en de zuiderse religies. En zo zijn we bij de islam beland maar eerst nog naar een ander aspect. (6) Migratie is in allerlei opzichten schadelijk voor onze volksgezondheid en economie België is één van de dichtstbevolkte landen ter wereld. Het noordelijk deel ervan staat in de wereldtop 3 van gebieden met de vuilste lucht. Dat "Vlaamse" deel scoort ook in Europa het hoogste qua borstkankers bij vrouwen, zoals op 23/01 nog bleek. Laat dan de Belgische bevolking op enkele tientallen jaren zoals het nu bezig is, met 2 miljoen extra mensen groeien én dat vooral via de migratie en het hoge geboortecijfer van de recent ingewekenen, én je verergert alle ecologische en de bijhorende gezondheidsproblemen in dit land aan een tempo zonder voorgaande. "Vlaanderen" telde enkele jaren geleden nog een handvol "stiltegebieden". Hoeveel zijn er dat in 2050 nog? Geen enkel? Hoeveel kankers zal ons land dan tellen, hoeveel hartpatiënten? En dan hebben we het nog niet over vele praktische problemen door de toename aan volk: nog meer files op de weg, nog langere wachttijden voor een sociale woning en nog hogere huurprijzen, nog minder groenruimtes in de steden, nog meer overbevolkte gevangenissen ook. En met dit alles daalt de welvaart, rijdt de economie zich klem. Vandaar dat groenen nu steeds vaker pleiten voor de consumptie van goederen uit eigen streek om zo de waanzinnige transportstromen over de wereld, af te zwakken. En net op het moment dat we de migratie van producten willen verminderen, moet dan de migratie van mensen toenemen? (7) Europese vrijzinnigheid én mensenrechten in het gedrang In een overzicht dat Jan Hertogen op vrijdag 23 januari via verzond - het gaat hier dus niet meer om zijn stuk in MO - en waarin hij cijfers geeft over de aanwezige "allochtonen" in België, schrijft hij uitgebreid over de islam. En hij argumenteeert met cijfers dat die door de Belgische staat niet behandeld wordt zoals het katholicisme. Aan het eind schrijft Hertogen: "Elk kind en jongere moet de kans krijgen om godsdienstonderwijs te krijgen door de eigen bedienaars, ongeacht het net, ook islam in het Katholieke net voor zover geen Islamnet beschikbaar is. Dat is een mensenrecht." Nu moeten we geen strijd tussen de godsdiensten organiseren - iets waar je bv. sommige liberalen in dit land soms kan van verdenken en al zeker het Vlaams Blok - want dat leidt alleen maar tot... meer strijd. Laten we de godsdiensten zich doen inspannen om elk zo goed mogelijk te zorgen voor mens en planeet. Maar anderzijds moeten vrijzinnigen - agnosten en atheïsten - toch de vraag mogen stellen of het een mensenrecht, een kinderrecht is om kinderen in één bepaalde godsdienst op te voeden? Is het juist niet nodig dat alle kinderen kennismaken in het onderwijs met alle godsdiensten én met de vrijzinnigheid. En dat ze kritisch leren denken over alle mogelijke pogingen van de mens om het leven te verklaren, zin te geven? Waarna de kinderen de vrijheid krijgen om zelf hun keuze te maken. Lopen we niet het risico dat we binnenkort scholen krijgen waar alleen het creationisme onderwezen wordt en niet langer de evolutieleer van Darwin die zoveel christenen en moslims des duivels lijkt? BELGA DOCUMAP 37

38 2. EN NU EEN AANTAL POSITIEVE KANTEN VAN DE MIGRATIE (1) Mogen we met een positief biologisch aspect beginnen? Weinig fenomenen ondermijnen zo sterk de gezondheid van kinderen als de gevolgen van "inteelt". Kijk maar naar de "bloedziektes" die de Europese vorstenhuizen - vaak familie van elkaar - teisterden. Paarvorming ver buiten de eigen grenzen daarentegen, brengt een meer gezonde kroost voort. Was het toeval dat De 'Metro' van 22 januari op zijn voorpagina twee foto's van mensen kon plaatsen die allebei "metissen", "halfbloeden" zijn? (Zou een term in het genre van "dubbelbloeden" niet positiever klinken?) Het ging om twee mannen die elk in hun domein aan de top staan en als voorbeeldfiguren dienen: Barack Obama en de winnaar van de Gouden Schoen, Axel Witsel. Neen, met de internationale migratie en de daarmee samengaande vermenging van de "rassen" gaan we er niet op achteruit, zoals nochtans velen nog steeds vrezen. (2) Migratie biedt enorme kansen tot culturele verrijking Zoals een biologische uitwisseling over allerlei grenzen heen, ons allen versterkt, zo kan ook de uitwisseling van ideeën over alle grenzen heen, ons cultureel (in de brede zin van het woord) "versterken." In plaats van opgesloten te leven in bv. een katholiek gebied, kom je nu ook veel en makkelijk in contact met bv. protestanten, boeddhisten, moslims... En verschillende religies, verschillende culturen, verschillende talen, ze brengen elk hun eigen andere, aanvullende visie op de realiteit mee. Een Afrikaans schrijver stelde ooit dat als hij doelgericht wil denken, hij in het Engels denkt. Als hij wil filosoferen gebruikt hij de taal die hij daar het best geschikt voor acht, het Frans. En op momenten dat hij aan het sociale denkt, denkt hij in zijn eigen Afrikaanse taal. Hiermee is niet gezegd dat het Engels ongeschikt zou zijn om te filosoferen, maar er zijn nuanceverschillen in wat je met een taal aan kan vangen. Een Eskimo bv. heeft enkele tientallen woorden voor iets waar wij maar één woord voor hebben: "sneeuw" want de Eskimo kent het voor hem soms levensbelangrijk onderscheid tussen bv. verse en oude sneeuw. Een Amazone-Indiaan zal dan weer duizenden woorden hebben voor wat veel westerlingen slechts als een wild oerwoud zien. En zo verder. In haar eind 2008 in De Morgen verschenen opiniebijdrage "Witte mannen tegen de hoofddoek" schreef sociologe Nadia Fadil: "De uitdagingen waar onze multiculturele samenleving ons voor plaatst zijn velerlei en gaan veel verder dan het leren omgaan met verschillen in uiterlijk, hoewel het bedroevend is vast te stellen dat in het Vlaanderen van vandaag zélfs dat laatste moeilijk is (in casu de hoofddoek). Waar het ook vooral om gaat, is het besef dat mensen zich op uiteenlopende kaders kunnen beroepen, hetzij seculier en/of religieus, Westers en/of niet-westers. En dat ze dit kunnen doen zonder op hoongelach te worden onthaald of onmiddellijk als bedreiging te worden gezien voor de 'eigen' seculiere verworvenheden." Dat leren omgaan met die "verschillende denkkaders", dat is een enorme uitdaging voor de toekomst maar één die ook zeer verrijkend kan zijn als we het interessante uit de verschillende levensvisies weten te combineren. Denk in dit verband bv. aan de ethische manier waarop er volgens de Islam aan bankieren mag gedaan worden. Daar kunnen Westerse rommelkredietverkopers een voorbeeld aan nemen. (3) Migratie is stimulerend voor economie en technologie Wat voor de cultuur geldt, geldt uiteraard ook voor de economie, voor de technologische ontwikkelingen en zo verder, zowel voor het land van vertrek als dat van aankomst. Geen land kan nog een economie op zijn eentje ontwikkelen. Internationale samenwerking is de boodschap én dat houdt ook in, het laten heen en weer reizen van zakenlui, het overkomen van mensen uit arme landen naar rijke landen waar ze een kapitaaltje bijeenwerken en dat dan eventueel weer kunnen investeren in hun landen van herkomst. We moeten hier 'natuurlijk' wel niet in overdrijven want nu worden er net iets te veel goederen en mensen over en weer getransporteerd dan goed is voor de planeet. (4) Migratie kan ook voor de individuele migrant een enorme verrijking betekenen van zijn of haar leven. Enerzijds dreigt het risico van een 'ontworteling', maar mede door de toenemende transport- en communicatiemogelijkheden kan dat risico beperkt worden. Er is ook de toenemende vorming van migrantengemeenschappen in zowat alle landen ter wereld waardoor mensen zowel kunnen deel uit maken van bv. het land België als zich tegelijkertijd gedeeltelijk in een bv. Marokkaans milieu kunnen blijven bewegen. BELGA DOCUMAP 38

39 Meervoudige identiteiten ontwikkelen zich zo; niet altijd even makkelijk, maar voor wie er mee leert om te gaan, toch wel een aanwinst. (5) Migratie kan ook een humanitaire uitlaatklep vormen voor gebieden die door overbevolking, oorlogen, hongersnood of natuurrampen getroffen worden. Denk aan de migratiestromen vanuit Europa naar "de nieuwe wereld". (Hetgeen de 'native Americans' wel met hun bijna uitroeiing hebben moeten bekopen.) Anderzijds zien we hoe een immens groot en zeer dunbevolkt land zoals Canada nog altijd (goedgeschoolde) immigranten probeert aan te trekken omdat het die nodig ljkt te hebben voor zijn economische ontwikkeling. (6) Kunnen we met een cultureel-esthetisch genoegen afronden? Voor wie een beetje van mensen houdt, van het kijken naar al die variatie in gezichten en lichamen, is het leven in een multiculturele wereld ook gewoon esthetisch boeiend. Om maar één aspect te vermelden: in een stad als Brussel zie je 's zomers zowel haast naakte westerse meisjes (met soms niet meer dan een bikinietje aan, zeker als je naar Brussel Bad trekt) én vlak daarnaast van kop tot teen gesluierde moslima's. Even verderop Congolese mama's in hun wijde kleren. Om van de hoedjes van de Andes-muzikanten nog te zwijgen. En je kan in Brussel naar festivals gespecialiseerd in films van over heel de wereld: Arabische, Latijnse, Afrikaanse... Je kan er de keuken uit de meest "exotische" landen proeven, klaargemaakt door mensen uit die landen. Je leeft er echt in "de wereld". Boeiend tot en met, zolang je je nog verplaatsen kan en de overbevolking niet alles en iedereen immobiliseert. Jan-Pieter Everaerts (De Groene Belg - mediadoc.diva(at)skynet.be) BELGA DOCUMAP 39

40 MIGRATIE KOST JAARLIJKS 7,67 MILJARD EURO De Tijd / 8 oktober 2009 In zijn nieuwe boek 'Hoofddoek of blinddoek' maakt Kamerlid Jean-Marie Dedecker een beenharde analyse van de migratie van moslims en de manier waarop onze politici daarmee zijn omgegaan. "Hun houding was en is er een van pappen en nathouden", zegt de politicus donderdag in Gazet van Antwerpen. (belga) - Het boek toont volgens Dedecker aan dat migratie ons veel kost en weinig of niets opbrengt. "En dan heb ik het niet alleen over geld, maar ook over geestelijke waarden. Het gaat ook over de bedreiging van de scheiding tussen Kerk en Staat. Verder bewijs ik dat 70 procent van onze criminaliteit te maken heeft met allochtonen en dat 60 procent van de sociale huisvesting in onze steden wordt bezet door vreemdelingen", gaat Dedecker voort. Dedecker beseft dat hij zich met zijn boek blootstelt aan veel kritiek en "dat ze zullen proberen me terug in de hoek van het Vlaams Belang te drukken. Daarom heb ik mijn boek geschreven als een doctoraatsthesis, elke stelling is onderbouwd met cijfers en bewijzen", luidt het. Hij rekende voor dat de migratie jaarlijks 7,67 miljard euro, of 2,2 procent van het BNP, zou kosten. Het verschil tussen zijn boek en "Inch'Allah" van VB-voorman Filip Dewinter, is volgens hem dat Dewinter de migranten weg en de grenzen dicht wil. "Ik zeg dat dit niet meer kan. Voor mij zijn de migranten welkom, mits ze willen presteren, niet om te profiteren", aldus Dedecker. BELGA DOCUMAP 40

41 WERELD KAN VEEL BETER WORDEN VAN MIGRATIE (UNDP) Mondiaal.be / oktober 2009 Mensen die hun geboortestreek verlaten, trekken meestal naar plaatsen waar ze meer kunnen verdienen. Maar de stroom gaat lang niet alleen van de ontwikkelingslanden naar de rijke landen. De meeste migranten in de wereld trekken van ontwikkelingslanden naar andere ontwikkelingslanden. De migratiebewegingen binnen Azië alleen al zijn groter dan alle internationale stromen die in Europa aankomen. Veel meer mensen blijven ook binnen de eigen landsgrenzen dan een ander land op te zoeken. De wereld telt ongeveer 214 miljoen internationale migranten (daar zijn ook ongeveer 14 miljoen vluchtelingen bijgerekend) en 740 miljoen interne migranten, schrijft het UNDP in zijn Rapport over de Menselijke Ontwikkeling TE ARM OM TE MIGREREN Het zijn ook niet de armste mensen die migreren. Wie te arm is, heeft vaak te weinig vaardigheden en financiële middelen om de sprong te wagen. Veel landen laten mensen met geen of een laag diploma ook minder makkelijk binnen. Ondanks de enorme welvaartsverschillen is dan ook tot hiertoe minder dan één procent van de Afrikaanse bevolking naar Europa getrokken. Zelfs de allerrijksten zoeken veel vaker andere oorden op dan de minst gegoede bevolkingslagen. De migratie tussen rijke landen is aanzienlijk. Maar 12 procent van de migranten in Europa komt uit Afrika, terwijl meer dan 50 procent uit Europa zelf afkomstig is. Een logisch gevolg is dat het niet alleen de armere landen zijn die beter worden van migratie. De Europese Unie kreeg in 2007 duidelijk meer geld binnen van haar emigranten dan dat niet-europese migranten in de EU geld naar hun verwanten stuurden. Frankrijk ontving in 2007 ongeveer 9 miljard euro, Polen 7 miljard, België 5,5 miljard (een gevolg van het hoge aantal internationale bedrijven en instellingen in België) en Nederland 1,7 miljard. Europese landen van waaruit migranten veel geld naar huis sturen, zijn Duitsland, Spanje, Italië en vooral Zwitserland (geen EU-land). Wereldwijd profiteert India met een inkomensstroom van meer dan 24 miljard euro in 2007 het meest van internationale migratie, gevolgd door China (22 miljard euro) en Mexico (18,5 miljard euro). VOORDELEN VOOR IEDEREEN Migranten zijn in de eerste plaats op zoek naar (beter betaald) werk, maar ze doen meestal ook hun voordeel met betere gezondheidszorgen en onderwijskansen in de landen waar ze terechtkomen. Bij een gezin dat van Nicaragua naar Costa Rica verhuist, wordt de kans dat de kinderen naar de lagere school gaan 22 procent hoger. Dergelijke voordelen zijn uiteraard veel geringer voor de naar schatting 50 miljoen illegale migranten die de wereld telt. Frappant is dat veel landen de aanwezigheid van buitenlanders zonder papieren in de hand werken en tolereren. Dat is een aanwijzing dat hun inbreng nodig is, maar dat nogal wat regeringen kiezen voor een aanpak die de economische baten van migratie maximaliseert en de lasten - de rechten van de migranten - zo beperkt mogelijk houdt. Volgens het UNDP is de bezorgdheid van veel gastlanden dat laaggeschoolde migranten uit armere landen banen afpakken van plaatselijke werkzoekenden, het loonniveau omlaaghalen, en de openbare dienstverlening extra belasten, "vaak overdreven". Negatieve effecten zijn "meestal klein en blijven soms helemaal uit". De positieve effecten op de werkgelegenheid, de investeringen en zelfs op het inkomen overwegen, en integratie verloopt meestal makkelijker dan verwacht. BELGA DOCUMAP 41

42 MIGRATIE MAKKELIJKER MAKEN De VN-instelling pleit ervoor migratie makkelijker te maken en tegelijk de behandeling van migranten te verbeteren om hun inbreng te maximaliseren. Het UNDP stelt onder meer voor seizoensarbeiders in de landbouw en in de toeristische sector vlotter binnen te laten en beter te beschermen. Er zouden ook meer en soepelere visa moeten verleend worden voor laaggeschoolde arbeiders in het algemeen. Landen als Nieuw-Zeeland en Zweden geven daarin al het goede voorbeeld. Anderzijds zouden alle gastlanden de immigratieformaliteiten kunnen vereenvoudigen en goedkoper maken. Ze zouden er ook voor moeten zorgen dat migranten een gelijk loon voor gelijke prestaties krijgen, op menswaardige arbeidsvoorwaarden kunnen rekenen en zich kunnen organiseren. Beleidsmakers moeten ook meer investeren in maatregelen als anti-discriminatiecampagnes, inburgeringscursussen en taalonderwijs, die de integratie van migranten en hun gezin kunnen bevorderen. Voor Europa lijkt toenemende migratie een noodzaak. Zonder aanvoer van extra mensen uit het buitenland zal de vergrijzing de actieve bevolking in Europa de komende 40 jaar met 23 procent doen afnemen. Meer info over het Human Development Reports van UNDP (United Nations Development Programme) en het rapport zelf vindt u op: BELGA DOCUMAP 42

43 WILLEM SCHINKEL te gast bij VPRO Zomergasten / 19 augustus 2008 Willem Schinkel was in mei 2009 te gast in t ARSENAAL in het kader van de themaweek.kom, om een lezing te geven over de samenleving, migratie en integratie. Binnen zijn vakgebied wordt socioloog Willem Schinkel (Kampen, 1976) een radicaal denker genoemd, die scherpzinnig en meedogenloos analyseert en redeneert. In 2005 promoveerde hij cum laude op Aspects of Violence. Geweld is vaak een doel op zich, ook gewoon lekker, was een van zijn conclusies. Sinds 2005 is Schinkel universitair docent theoretische sociologie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Hij publiceert o.m. meer over de sociologie van de staat, de sociologie van integratie en de sociologie van de liefde. In 2007 verscheen 'Denken in een tijd van sociale hypochondrie. Aanzet tot een theorie voorbij de maatschappij'. Hierin analyseert hij een samenleving die zichzelf angstvallig onderzoekt op zijn kwalen in de vorm van integratieproblemen. Schinkel ontwricht de vanzelfsprekendheid van de terminologie waarmee het integratiedebat in Nederland wordt gevoerd en pleit voor afschaffing van het integratiebeleid. Enkele quotes van Willem Schinkel: Ik wil ontwrichtend denken. Inhakken in de muur van de sociale werkelijkheid, daar doorheen meppen, om een doorkijkje te geven voorbij die muur. Natuurlijk zijn er problemen rond integratie. Maar die worden niet veroorzaakt door mensen van buitenaf, maar door mensen die er al zijn. Er bestaat een wensbeeld van de Nederlandse samenleving als een duidelijk afgebakend geheel. Dat eigenlijk helemaal geen problemen heeft. Alleen zijn er migranten die de samenleving bedreigen. Daarmee wil je niet onderkennen dat de samenleving met de komst van migranten is veranderd. De achterstand van migranten is een probleem van die nieuwe maatschappij. de Volkskrant, 2007 De enige manier waarop wij onze identiteit nog kunnen vaststellen is, door het verschil te benadrukken tussen onze maatschappij en een groep daarbuiten. Dan gaat het niet alleen over migranten. Allochtonen, werklozen, criminelen: alles wat buiten de samenleving staat, moet integreren of re-integreren. De Groene Amsterdammer, 2007 Door een probleem als criminaliteit aan cultuur te koppelen, sluit je mensen uit. Dat leidt tot een enorme onvrede bij migranten die het heel goed doen. De tweede generatie migranten doet het goed in het hoger onderwijs. Toch krijgen ze voortdurend het gevoel dat ze er niet bijhoren, dat ze nog een brug moeten nemen omdat hun cultuur niet zou deugen. de Volkskrant, 2007 De samenleving is altijd een productieve fictie; een fictie waar je wat aan hebt omdat die sociaal geconstrueerd is. Want het is productief om te weten wie bij wie hoort en wie daar zogenaamd buiten staat. Er is een soort exorcisme. Van bepaalde mensen zeggen we dat ze buiten de samenleving staan, die horen er niet bij. Maar die zitten in een paradoxale positie. Want ze zitten ook niet in België of Duitsland. Waar zijn ze dan? Desmet Live, 2008 BELGA DOCUMAP 43

44 PAUL SCHEFFER: ZONDER CONFLICT ZAL HET NIET GAAN Knack.be / 25 september 2007 In januari 2000 zorgde de publicatie van een opiniestuk van de Nederlandse hoogleraar grootstedenproblematiek Paul Scheffer in een krant voor ware schokgolven. Op 5 oktober ligt zijn nieuwe boek Het land van aankomst in de winkel. Zelden zorgde de publicatie van een opiniestuk in een krant voor zoveel schokgolven als het essay 'Het multiculturele drama' van Paul Scheffer, dat in januari 2000 in NRC Handelsblad verscheen. De integratie van migranten, betoogde de hoogleraar grootstedenproblematiek, is mislukt omdat we weigeren de problemen onder ogen te zien en ons blijven wentelen in een verkeerd begrepen multiculturalisme. Scheffer kwam in een storm terecht. Hij werd bedreigd en beschimpt. Zijn tekst werd in het parlement besproken en een bewindsman vond dat hij het land moest worden uitgeschopt. Zeven jaar na het beruchte artikel verschijnt het boek Het land van aankomst, waarin Paul Scheffer zijn visie verder uitwerkt. We hebben ondertussen 11 september, Pim Fortuyn, de kwestie Ayaan Hirsi Ali, de moord op Theo van Gogh en de herrie rond de Deense cartoons gehad, maar in een gesprek met Knack zegt Paul Scheffer dat hij toch in de eerste plaats een hoopvol boek heeft willen schrijven. "Ik ben nog geen migratie tegengekomen die een maatschappij langdurig ontwricht. Er komt altijd een moment waarop er een vergelijk ontstaat.' Alleen: 'Eerst moeten we door het conflict heen. Het gaat altijd in drie fases: vermijding, conflict, vergelijk. Je moet altijd hopen dat het allemaal geweldloos verloopt en bij woorden blijft, maar zonder conflict gaat het niet." "Het belangrijkste verschil met vroegere migraties is de sociale zekerheid", zegt Paul Scheffer nog in Knack. "Migranten kunnen vandaag een beroep doen op een niveau van bescherming dat zonder precedent is in de geschiedenis. Dat wil niet zeggen dat ze huis en haard hebben verlaten om hier van een uitkering te genieten. Dat ze verstrikt zijn geraakt in het vangnet van de sociale zekerheid kun je zowel henzelf als de ontvangende samenleving aanrekenen." Specifiek aan deze migratie is ook dat de migranten de islam meebrachten, een godsdienst die zichzelf nu moet heruitvinden in een seculiere, liberale omgeving. "Wij moeten accepteren dat moskeeën mee de skyline van onze steden bepalen", zegt Paul Scheffer. "Dit is een onomkeerbare werkelijkheid. Godsdienstvrijheid is de enige manier om uit het conflict met de islam te komen. Maar moslims die zich op het principe van de godsdienstvrijheid beroepen, moeten tegelijk godsdienstkritiek leren aanvaarden." BELGA DOCUMAP 44

45 STEF DEPOVER BELGA DOCUMAP 45

46 9. MIGRATIE EN ASIELBELEID: ARTIKELS OKT-DEC 2010 In 2010 haalden asielzoekers en vluchtelingen vaak de pers. Helaas is er geen positief nieuws te melden. De migratiestroom blijft toenemen en België en ook Europa slagen er niet in een degelijk migratie- en asielbeleid uit te werken. Met een pijnlijke afsluiter van het jaar i.f.v. de opvang van zoveel mensen op zoek naar een beter leven. De volgende artikels geven een goed beeld van het (falende) migratie- en asielbeleid in ons land en de problematiek van de vluchtelingen. België slikt vier keer meer asielzoekers (De Standaard, 27 oktober 2010) Gratis advocaat bij de gratis soep (De Standaard, 27 oktober 2010) Dit gaat niet vanzelf over (De Standaard, 20 november 2010) Van rampenplan tot asielbegeleiders Groen! heeft eigen crisisplan voor falend beleid (De Standaard, 24 november 2010) Asiel- en migratiebeleid een historisch overzicht door Marc Reynebeau (De Standaard, 24 november 2010) Interview met Els Keytsman van Vluchtelingenwerk Vlaanderen (Knack, 1 december 2010) Asielcrisis, het rampenplan van De Morgen (De Morgen, 2 december 2010) BELGA DOCUMAP 46

47 BELGIË SLIKT VIER KEER MEER ASIELZOEKERS De Standaard / 27 oktober 2010 BELGA DOCUMAP 47