Cultuurkoffer Bouwmeesters Eekhoutcentrum Universitaire Campus Etienne Sabbelaan 53 8500 Kortrijk T 056 24 61 82 F 056 24 69 98 Provinciehuis Boeverbos Koning Leopold III-laan 41 8200 Brugge (Sint-Andries) T 050 40 31 11 F 050 40 31 00 E Eekhout.Centrum@kuleuven-kortrijk.be W www.eekhoutcentrum.be Inleiding concept bouwmeesters is een architectuurproject voor jonge kinderen (4 tot 10 jaar) waarbij de leerlingen kennismaken met een aantal basiselementen uit de architectuur en bouwkunst. Ze maken kennis met een aantal eenvoudige beeldende vormprincipes (koepel, toren). Ze gaan muzisch-creatief aan de slag met muziek, beeld en drama. Aan de hand van fotomateriaal en bouwopdrachten maken de leerlingen kennis met basisbegrippen uit de architectuur. De lesbundel bezorgt de leerkracht zes uur boeiend en actief materiaal waarmee ze onmiddellijk aan de slag kunnen in de klas. Het is een project waarin wereldoriëntatie en kunstzinnige vorming aan elkaar gelinkt worden. De koffer bevat een opdrachtenbundel, fotomateriaal voor de verschillende opdrachten en bouwmateriaal (eenvoudige geometrische vormen)
algemene doelen Met de koffer Bouwmeester willen we een muzisch(artistiek)-creatief proces op gang brengen waarin leerlingen - vormen van kunst en cultuur ontdekken, waarbij ze de taal van de architectuur op een speelse manier leren ontdekken en ermee vormgeven aan hun eigen verbeelding. - de samenhang (samenspel) tussen kunstzinnige vormen kunnen ervaren (zoals dit meer en meer in het actuele kunstgebeuren terug te vinden is). In dit project werken we met beeld, muziek, beweging en drama. - in een creatief proces kunnen participeren door een doordachte opbouw van de muzische activiteiten, met ruimte voor experimenteren en vormgeven en creatieve inbreng en beleving/betrokkenheid van de leerlingen. - actief omgaan met beschouwen en creëren (linken naar erfgoed en kunstgeschiedenis, beschouwen van reproducties, linken met de kunsten, aanzetten tot zelf experimenteren, meningsvorming, kritische ingesteldheid, enz.). - gestimuleerd worden tot het ontwikkelen van een muzische grondhouding, tot vertrouwen in eigen kunstzinnige mogelijkheden, tot respect voor elkaars werk, tot open staan voor onbekende kunstvormen, enz. - nieuwe ervaringen opdoen. inhoud De koffer bevat drie soorten materiaal: - handleiding Alle opdrachten zijn gebundeld in een lesmap voor de leerkracht. Overzichtelijk en instapklaar, met duidelijke omschrijving van de doelen en het nodige materiaal. Bij elk hoofdstuk wordt het nodige (foto-)materiaal geleverd, telkens in een ander kleur. - lesmateriaal (foto s en reproducties) Leerlingen bekijken diverse reproducties van bouwwerken zodat ze zicht krijgen op wat belangrijk is in de architectuur. Ze beschouwen foto s van torens, koepels en muren om vanuit het beschouwen zelf te werken met diverse bouwopdrachten. - blokken Geometrisch materiaal, waarmee de leerlingen kunnen bouwen. De blokjes zijn 12 cm lang, 2,4 cm breed en 0,8 cm dik. Drie diktes vormen een breedte, (3 x 0,8 cm = 2,4 cm) Vijf breedtes vormen een lengte (5 x 2,4 cm = 12 cm) CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 2
moeilijkheidsgraad De muzische opdrachten zijn in principe open, zodat ze zowel door jongere als oudere kinderen ingevuld kunnen worden. Toch zal je merken dat sommige opdrachten meer technische ervaring vragen. Daarom geven we aan wat kan voor verschillende deelgroepen. KLEUTERS EERSTE GRAAD TWEEDE GRAAD 1. koppige gebouwen KLEUTERS de opdracht met de foto s en een eenvoudige versie van de Rizzi-opdracht EERSTE GRAAD alles TWEEDE GRAAD alles 2. even architect KLEUTERS de verkennende opdrachten met blokken, daarna enkele eenvoudige bouwwerken, je kan de kleuters zelf laten experimenteren en huisjes laten maken EERSTE GRAAD de meeste bouwopdrachten, poort en koepel zijn het moeilijkst. TWEEDE GRAAD ook de koepel en de poort 3. gevelmuziek KLEUTERS een eenvoudige versie (benedenverdieping en daken) EERSTE GRAAD kleine gevels, als leerkracht sterk ondersteunen TWEEDE GRAAD kan helemaal uitgevoerd worden 4. stutten en steunen KLEUTERS eenvoudige versie kan, het gebouw weergeven met de hele groep EERSTE GRAAD je kan kiezen tussen de blokkenversie of de Taj Mahal TWEEDE GRAAD helemaal, ook langer stilstaan bij de krachten die in een gebouw uitgevoerd worden 5. drie biggetjes KLEUTERS helemaal, drama sterk ondersteunen (in een groep) EERSTE GRAAD helemaal TWEEDE GRAAD helemaal 6. bouwmeesters KLEUTERS beeldende opdracht kan vereenvoudigd worden EERSTE GRAAD kan helemaal TWEEDE GRAAD helemaal projecthoek Tijdens het project is het aangewezen om een projecthoek te maken (tafel, wand, enz) waarin je alle resultaten kan plaatsen, samen met de foto s en de andere beeldmaterialen die reeds gebruikt werden. Zo zorg je ervoor dat het thema aanwezig blijft en dat je aan de hand van concreet materiaal kan terugblikken op het project (zie deel 6 afronding). CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 4
bronnen en interessante websites architecture it s elementary, AIA Michigan, Michigan Architecture Foundation all about architecture, curruculum guide for first grade, 2007, The Honolulu Academy of arts, Museum Learning centre. Ogen open, JJ Beljon, 1987, De Arbeiderspers, Amsterdam Architectuur begrijpen, J. Melvin, 2005, Librero, Kerkdriel http://www.alifetimeofcolor.com/play/arch1/design.html website voor jonge kinderen over architectuur http://www.archkidecture.org/learn.html educatieve website over architectuur http://www.heuvelrugnieuws.nl/monumentengids/frameset_begrippen.htm alle begrippen uit de bouwkunde uitgelegd http://www.pbs.org/wgbh/buildingbig/sitemap.html leuke website over bouwwerken voor iets oudere kinderen http://www.beeldbankwest-vlaanderen.be/ beeldbank West-Vlaanderen http://www.webby-s.com/dutch/bedrij.htm website van webby s bedanking De materialen in de doos zijn webby s blokken. Dankzij de tussenkomst van het andere speelgoed in Zwevegem konden we rekenen op een korting bij het aanschaffen van het bouwmateriaal. Indien je zelf dergelijk bouwmateriaal in de klas wil, kan je bij hen terecht. Het Andere Speelgoed Otegemstraat 34 8550 Zwevegem Siglinde Casier - Kurt Rommens T 056 75 55 84 F 056 75 55 84 E info@hetanderespeelgoed.be W www.hetanderespeelgoed.be - www.houtenspeelgoed.be CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 5
deel 1 Koppige gebouwen een gesprek over gebouwen aan de hand van foto s en een tekenopdracht gebaseerd op het werk van beeldend kunstenaar James Rizzi Stap 1: een gebouw of niet? foto s classificeren gebouwen of geen gebouwen. Stap 2: wat is nu een gebouw? Een gesprek over de kenmerken van een gebouw. Stap 3: Rizzi-gevels in de stad Een beeldende groepsopdracht waarin gevels gezichten krijgen zoals in het werk van de kunstenaar James Rizzi. ontwikkelingsdoelen OD muzische vorming (beeld) 1.1. visuele waarnemingen en beeldend geheugen versterken en vergroten door beeldelementen te herkennen. OD muzische vorming (beeld) 1.4. verschillende beeldende, technische middelen aanwenden en samen gebruiken om tot beeldend werk te komen. OD muzische vorming (attitudes) 6.5. genieten van fantasie, de originaliteit, de creativiteit en de zelfexpressie in kunstwerken. OD wereldoriëntatie (technologie) 2.2. van eenvoudige voorwerpen uit hun omgeving kunnen aantonen dat ze bestaan uit verschillende onderdelen. eindtermen ET muzische vorming (beeld) 1.2. door betasten en voelen (tactiel), door kijken en zien (visueel) impressies opdoen, verwerken en erover praten. ET muzische vorming (beeld) 1.6. tactiele, visuele impressies, ervaringen, gevoelens en fantasieën op een beeldende manier weergeven. ET muzische vorming (attitudes) 6.3. genieten van het muzisch handelen waardoor hun expressiemogelijkheden verruimen. ET wereldoriëntatie (technologie) 2.4. van een bestaande constructie en van een constructie die ze zelf willen maken, kunnen zeggen aan welke eisen ze moeten voldoen. lesdoelen: de leerlingen kunnen - criteria aangeven of iets een gebouw is of niet - de kenmerken van een gebouw aanduiden aan de hand van voorbeelden. - de gevel van een huis omvormen zoals in het werk van Rizzi. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 6
Wat heb je nodig voor deze activiteit? Stap 1: 10 foto s (ROOD 1 tot 10), Bord of wand, magneten Stap 3: 5 foto s Rizzi (ROOD 11 tot 15). per kind: dik tekenpapier (een halve A4 in de lengte doormidden gesneden), kopie van een huis (ROOD 16) een potlood, dikke viltstiften, (zeker een zwarte stift). voor de groep: enkele scharen lijm(sticks). groot stuk blauw stuk (kaft)papier (om alle huizen op te plakken Stap 1: een gebouw of niet? Wat is nu eigenlijk een gebouw? Toon de tien foto s aan de kinderen. De kinderen zeggen of de foto een gebouw weergeeft of niet. Hang de foto s in twee kolommen aan het bord: gebouw of geen gebouw. Laat ze verwoorden waarom ze denken dat het een gebouw is of niet. Vraag aan de kinderen om te beschrijven wat ze zien en waaruit het bestaat. (foto s ROOD 1 tot 10) foto 1: een huis foto 2: een slakkenhuis foto 3: een brug foto 4: een televisie foto 5: een toren foto 6: een kerk foto 7: een winkel foto 8: een glijbaan foto 9: een boot foto 10: een concertgebouw Oplossingen: foto 1 (een huis) - foto 5 (een toren) - foto 6 (een kerk) - foto 7 (een winkel) - foto 10 (een theater) zijn gebouwen. foto 2 (een slakkenhuis) is geen bouwwerk - foto 3 (een brug), daar kan je niet in, heeft geen wanden, is wel een bouwwerk maar geen gebouw - foto 4 (een televisie), is geen bouwwerk foto 8 (een glijbaan), daar kan je niet in - foto 9 (een boot) is geen bouwwerk. De omschrijving van een gebouw vind je in de volgende stap. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 7
Stap 2: wat is nu een gebouw? Stel de vraag waarom de leerlingen vinden dat de ene verzameling foto s wel gebouwen voorstelt en de andere niet. Laat ze enkele antwoorden geven. Probeer een kort gesprek op te bouwen waarin je met de kinderen op zoek gaat naar een omschrijving van het begrip een gebouw. Wat zijn de voorwaarden om van een gebouw te kunnen spreken. Het is veeleer de bedoeling hierover na te denken en te filosoferen dan de exacte omschrijving van een gebouw weer te geven. Speel waar nodig de advocaat van de duivel, laat de kinderen argumenteren. een stukje uit een gesprek Renée: Een gebouw is een soort huis Lk: Moet je er altijd in kunnen wonen om van een gebouw te kunnen spreken? Kobe: Zoals een kerk of een toren, daar woon je niet in. Lk: En het is wel een gebouw. Kijk nog eens even naar de verschillende foto s. Wat is het grootste verschil? Emma: In een gebouw kun je in. Lk: is er ergens een foto van een gebouw waar je niet in kunt? Kobe: Nee, Lk: Dus, iets is een gebouw als je er in kunt, in een glijbaan of in een slakkenhuis kun je niet binnenstappen. Maar in een boot kan je wel. Wat nog? een gebouw - is een bouwwerk (een grote blijvende constructie op de grond) - waar je in moet kunnen - en waar er muren (wanden) zijn. meer achtergrondinformatie vind je op de laatste bladzijde van de handleiding in de koffer. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 8
Stap 3: Rizzi-gevels in de stad opdracht 1: gevels kijken Indien mogelijk kun je een wandeling in de buurt van de school maken om enkele gevels te bekijken. Laat de kinderen verwoorden wat er op elke verdieping te zien is. Je kunt dit eventueel ook doen met enkele foto s uit de buurt. opdracht 2: James Rizzi James Rizzi James Rizzi is geboren in Brooklyn (VS) in 1950. Hij studeerde op de kunstacademie van Florida waar hij experimenteerde met schilderen, druktechnieken en beeldhouwen. Meer informatie vind je op zijn website www.james-rizzi.com. Zijn werk sluit aan bij de kunststroming pop-art. De schilderijen ziijn gemaakt met felle kleuren en het ziet er wat kinderlijk naïef uit. De algemene sfeer is stralend en vrolijk. Picasso, Klee en Dubuffet zijn zijn grote voorbeelden. Laat de foto s zien van James Rizzi en zijn happy houses. (foto s ROOD 11 tot 15). Bekijk de schilderijen van James Rizzi en laat de kinderen vertellen wat ze zien. - de huizen hebben gezichten en zien er menselijk uit. - heldere, vrolijke kleuren (geel, oranje, lichtblauw, paars, ) - effen kleurvlakken (geen schakeringen) - de huizen zijn zwart omlijnd - het schilderij is vrij druk - allerlei dingen in de lucht: sterren, ufo's, wolken, zon opdracht 3: huizen worden mensen Geef elk kind een kopie (ROOD 16). Op de kopie staat de omtrek van een huis. De kinderen tekenen ramen en deuren en kiezen welk dak het huis heeft. Daarna maken ze van het huis een menselijke figuur. Ze hoeven het niet in te kleuren, het is een verkennende opdracht. opdracht 4: Rizzigevels Teken met potlood op het halve A4-blad een hoog huis of flatgebouw. Zet er een deur en ramen in. Bedenk ook welk dak het huis heeft. Maak van je de gevel een gezicht zoals Rizzi dit doet. Dit is een huis met een gezicht (lippen, een snor enz.). Let goed op dat het wel een huis CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 9
blijft en geen vierkante mens wordt. Door te starten met het tekenen van de basiselementen van een huis (ramen, deuren) kun je dit voorkomen. Kleur het huis in met felgekleurde viltstiften. Omlijn de details van je huis met een zwarte stift. Knip je huis uit en teken dan pas de buitenste lijn met een dikkere zwarte stift (dit is om te voorkomen dat de zwarte lijn afgeknipt wordt). Om er een groepswerk van te maken, moet elk kind ten minste één huis tekenen en uitknippen. Schik al de huizen op een blauwe ondergrond en plak ze vast (of laat dit door een kind doen). Begin achteraan met plakken, zodat de onderste rij huizen er deels overheen geplakt kan worden. Let hierbij op de kleuren: geen twee dezelfde huizen naast elkaar. Kinderen die wat vlugger werken, kunnen ook dingen tekenen die in de lucht kunnen voorkomen (sterren, een maan, een wereldbol, een luchtballon, ufo s enz.). Laat ze hiervoor nog eens de schilderijen van Rizzi zelf bekijken. Die tekeningen knippen ze uit en plakken ze op de achtergrond. opdracht 5: presentatie Hang het groepswerk in de klas en ga ervoor zitten. Laat de kinderen verwoorden wat ze zien en of ze de kenmerken van het werk van Rizzi in het groepswerk terugvinden. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 10
deel 2 Even architect inzicht verwerven in stevig bouwen door allerlei bouwopdrachten met webby sblokken; hoekenwerk Stap 1: webby s Allerlei opdrachten om de materialen te leren kennen. Stap 2: hoekenwerk hoek 1: de toren hoek 2: de muur hoek 3: de poort hoek 4: de trap hoek 5: de tunnel hoek 6: de brug hoek 7: de koepel ontwikkelingsdoelen OD muzische vorming (beeld) 1.2. materiaalgevoeligheid ontwikkelen door exploreren en experimenteren OD muzische vorming (attitudes) 6.1. openstaan voor nieuwe dingen uit hun omgeving. OD wereldoriëntatie (technologie) 2.2. van eenvoudige voorwerpen uit hun omgeving kunnen aantonen dat ze bestaan uit verschillende onderdelen. OD wereldoriëntatie (technologie) 2.4. met gangbare materialen een eenvoudige constructie kunnen maken, waarbij ze geschikt materiaal, geschikte hechtwijzen en geschikt gereedschap kiezen. eindtermen ET muzische vorming (beeld) 1.2. door betasten en voelen (tactiel), door kijken en zien (visueel) impressies opdoen, verwerken en erover praten. ET muzische vorming (beeld) 1.4. plezier en voldoening vinden in beeldend vormgeven en genieten van wat beeldend is vormgegeven. ET wereldoriëntatie (technologie) 2.4. van een bestaande constructie en van een constructie die ze zelf willen maken, kunnen zeggen aan welke eisen ze moeten voldoen. ET wereldoriëntatie (technologie) 2.4. bij het monteren/demonteren van een constructie hun materialenkennis en hun kennis van constructie- en bewegingsprincipes functioneel kunnen toepassen. lesdoelen: de leerlingen kunnen de basiselementen benoemen van een aantal bouwwerken (toren, tunnel, enz.); met blokken zelf een stevige constructie bouwen; verwoorden hoe ze de constructie gemaakt hebben. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 11
Wat heb je nodig voor deze activiteit? Stap 1 de webby s-blokken Stap 2 7 hoekenfiches (er zijn er twee per hoek, één met kijken, de andere met maken) BLAUW 1 tot 7, kijken en maken - Webby s-blokken per hoek Stap 1: webby s Dit onderdeel doen we met de gehele groep, om kennis te maken met de bouwmogelijkheden van de blokken. OPDRACHT 1: letters elk kind heeft een tiental blokken voor zich jonge kinderen: maak met alle blokken een slang, daarna een huisje (plat op de tafel). oudere kinderen: leg zo vlug mogelijk de eerste drie letters van je voornaam met de blokjes. OPDRACHT 2: toren Leg een blokje neer, zet een blokje recht en leg er eentje op zijn kant. Maak een toren met al je blokken. Er moeten blokken rechtstaan, neerliggen of platliggen. Je moet ten minste de drie verschillende manieren van blokken plaatsen (liggend, staand, op zijn kant) in je toren hebben. OPDRACHT 3: jenga Per drie gaan we jenga spelen. Om de beurt voegt elk kind een blokje toe aan de constructie. Als er blokjes vallen, moet het die terugnemen. Wie durft een blokje op een moeilijke plaats leggen zonder dat de toren valt? Wie is er eerst zonder blokken? OPDRACHT 4: rug aan rug (voor oudere kinderen) Ga per twee rug aan rug op de grond zitten. Iedereen heeft vier blokken voor zich (tussen de benen). Een van de twee kinderen bouwt iets met de blokken. Het moet even kunnen blijven staan. Daarna vertel je aan de persoon die tegen je rug zit hoe je bouwwerk eruit ziet. Die moet met jouw aanwijzingen precies hetzelfde maken, zonder te kijken. Op het eind kan je controleren of je hetzelfde gemaakt hebt. Daarna wordt er gewisseld. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 12
Stap 2: hoekenwerk Maak zeven hoeken. Per hoek kunnen drie à vier kinderen aan de slag. Elke hoek heeft twee fiches: kijken en maken. Verdeel alle blokken over de zeven hoeken. Bij de hoek de muur heb je ook gekleurde blokken nodig. Je kunt de kinderen laten doorschuiven of je kunt ze ook slechts in een hoek laten werken. Na de bouwwerktijd kun je ook vragen aan de kinderen om even bij elkaar te gaan kijken. Laat ze indien mogelijk verwoorden wat ze gemaakt hebben. Ga rond en help de leerlingen met de kijkvragen (vooral de jonge kinderen die nog niet kunnen lezen). Laat ze nadenken en het antwoord formuleren. hoek 1: de toren hoek 2: de muur hoek 3: de poort hoek 4: de trap hoek 5: de tunnel hoek 6: de brug hoek 7: de koepel Bij de jonge kinderen zul je zeker moeten helpen de opdracht te verwoorden. Het spreekt voor zich dat jonge kinderen ook eigen bouwwerken mogen maken of verder mogen experimenteren met de blokken. CULTUURKOFFER BOUWMEESTERS HANDLEIDING P. 13