Het Nederlands in Suriname

Het Nederlands in Suriname Janneke Diepeveen Institut für Deutsche und Niederländische Philologie Freie Universität Berlin Universiteit Antwerpen, 20.11.2013

Wat weet je eigenlijk over Suriname? Ligging? Hoofdstad? Bevolking? Klimaat? Staatshoofd? Munteenheid? Taalsituatie??? 2

Nederlands in Zuid-Amerika De Republiek Suriname 3

De Republiek Suriname 4

Nederlandse kolonies en handelsposten in de 17de eeuw 5

De Nederlandse Taalunie vandaag 6

Het Caribisch gebied = voormalige Nederlandse Antillen talen: Nederlands, Engels, Spaans, Papiaments 1) zelfstandige landen: Aruba Curaçao Sint-Maarten 2) "bijzondere gemeenten" van Nederland: Bonaire St.-Eustatius Saba = de BES-eilanden 7

De Republiek Suriname voormalige Nederlandse kolonie (1667-1975) periode van slavernij (1667-1863): slaven uit West-Afrika periode van contractarbeiders uit Azië en 'Nederlands model' semi-autonoom in 1954 volledig autonoom in 1975 8

Multi-etnisch Suriname bevolkingsgroepen in Suriname: oorspronkelijke bewoners (Indianen) afstammelingen van Europese kolonisten afstammelingen van Afrikaanse slaven (Creolen) afstammelingen van gevluchte slaven (Marrons = Boslandcreolen) afstammelingen van Aziatische contractarbeiders (Hindoestanen, Javanen, Chinezen) 9

Multi-etnisch Suriname bevolkingsgroepen in Suriname: oorspronkelijke bewoners (Indianen) afstammelingen van Europese kolonisten afstammelingen van Afrikaanse slaven (Creolen) afstammelingen van gevluchte slaven (Marrons = Boslandcreolen) afstammelingen van Aziatische contractarbeiders (Hindoestanen, Javanen, Chinezen) grootste bevolkingsgroepen (2004): 1. Hindoestanen 27,4% 2. Creolen 17,7% 3. Marrons 14,7% 4. Javanen 14,6% 10

Multicultureel Suriname creoolse keuken Hindoestaanse keuken Javaanse keuken 11

Meertalig Suriname meertalig op twee manieren: 1. er worden in totaal wel twintig talen gesproken oorspronkelijke talen: Indianentalen geïmporteerde talen: - Europese talen (Nederlands, Portugees, Engels...) - Aziatische talen (Chinees, Surinaams Javaans, Sarnami = Surinaams-Hindoestaans) creooltalen ontstaan in Suriname: Sranantongo, Saramakkaans... 12

Sranantongo: een creooltaal vroeger 'Negerengels' of 'Nengre' mengtaal: -Engels! -Afrikaansetalen - Portugees -Nederlands contacttaal: ontstaan als communicatiemiddel tussen Afrikaanse slaven en Europese kolonisten en tussen slaven onderling 13

Sranantongo: couplet in Surinaams volkslied Sta op Landgenoten sta op De grond van Suriname roept ons Waar onze voorouders ook vandaan komen, we moeten het land in orde maken. Strijd is om te strijden We zullen niet bang zijn God is onze leider. Ons hele leven tot de dood zullen we vechten voor Suriname. 14

Meertalig Suriname 1. er worden in totaal wel twintig talen gesproken 2. individuele Surinamers gebruiken dagelijks 2 of 3 talen (enquête bij ca. 140 Surinamers in Paramaribo, 2011) Aantal Surinamers en aantal talen dat zij dagelijks spreken ouder dan 30 jonger dan 30 15

Meertalig Suriname wisselen van taal is normaal, ook binnen één gesprek en zelfs binnen één zin elke bevolkingsgroep heeft zijn eigen taal voor communicatie binnen de groep 16

Nederlands vs. Sranantongo aantal sprekers officiële erkenning gebruik maatschappelijk belang 17

Nederlands vs. Sranantongo: aantal sprekers Nederlands 200 000 moedertaalsprekers (vooral in en rond Paramaribo; daar neemt het aantal toe) 200 000 spreken het als 2e taal (vooral in het binnenland) 18

Nederlands vs. Sranantongo: aantal sprekers Nederlands 200 000 moedertaalsprekers (vooral in en rond Paramaribo; daar neemt het aantal toe) 200 000 spreken het als 2e taal (vooral in het binnenland) Sranantongo 280 000 moedertaalsprekers 120 000 spreken het als 2e taal 19

Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning Nederlands de enige officiële taal van Suriname! onderwijstaal voor alle vakken, ook in het binnenland 20

Nederlands vs. Sranantongo: officiële erkenning Nederlands de enige officiële taal van Suriname! onderwijstaal voor alle vakken, ook in het binnenland Sranantongo geen officiële erkenning (al wordt daar wel om gevraagd) niet eens een schoolvak 21

Nederlands vs. Sranantongo: gebruik Nederlands taal waarin je leert lezen en schrijven voor officiële en formele situaties (onderwijs, overheid, geschreven documenten, werk, kranten, rechtszaken,...) maar: voor veel Surinamers ook de thuistaal 22

Nederlands vs. Sranantongo: gebruik Nederlands taal waarin je leert lezen en schrijven voor officiële en formele situaties (onderwijs, overheid, geschreven documenten, werk, kranten, rechtszaken,...) maar: voor veel Surinamers ook de thuistaal Sranantongo vooral een spreektaal de meest gebruikte omgangstaal, vooral voor dagelijkse communicatie tussen verschillende bevolkingsgroepen sociale functies: uitdrukken van emotie, vertellen van grapjes, rapmuziek, jongerentaal desondanks een sociaal taboe steeds vaker gebruikt in reclame, politieke campagnes,... 23

Nederlands vs. Sranantongo: maatschappelijk belang Nederlands van belang voor hogere studie, jobs,... brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur 24

Suriname en Nederland: een sterke band! 25

Nederlands vs. Sranantongo: maatschappelijk belang Nederlands van belang voor hogere studie, jobs,... brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur Sranantongo alleen van belang in Suriname als omgangstaal en voor locale cultuur vertegenwoordigt nationaal gevoel: Sranantongo = 'Surinaamse taal'; zie bv. volkslied 26

Nederlands vs. Sranantongo: maatschappelijk belang Nederlands van belang voor hogere studie, jobs,... brug naar Nederland: familie, studie, jobs maar ook literatuur Sranantongo alleen van belang in Suriname als omgangstaal en voor locale cultuur vertegenwoordigt nationaal gevoel: Sranantongo = 'Surinaamse taal'; zie bv. volkslied maar: steeds meer erkenning voor 'Surinaams-Nederlands' als eigen versie van het Nederlands! 27

Surinaams-Nederlands luistervoorbeeld uitspraak grammaticale eigenaardigheden woordenschat 28

Surinaams-Nederlands: luistervoorbeeld video: 10 minuten Jeugdjournaal: Natte voeten in Paramaribo-Noord 3 feb. 2012: regentijd in Suriname zorgt voor veel overlast http://www.youtube.com/watch?v=sda7nryvqxg Let eens op... uitspraak grammaticale kenmerken (zinsconstructies,...) taalverschillen tussen sprekers 29

Surinaams-Nederlands: luistervoorbeeld onbekende of minder bekende woorden uit het fragment: todobêre = larve van een kikker dengue = knokkelkoorts (virusziekte, voornamelijk overgebracht door muskieten) kousenband = boonsoort kapucijners = grauwe erwten pesie = erwten 30

Surinaams-Nederlands: uitspraak Uitspraak van bepaalde klanken bv.: ronde, bilabiale w stemloze uitspraak van z en v altijd een tongpunt-r zachtere g dan in noord-nederland Klemtoon bv.: kinderáchtig, parkeergelégenheid, Surinaams Nieuws Agéntschap Intonatie 31

Surinaams-Nederlands: grammaticale eigenaardigheden Enkele voorbeelden: als in plaats van of, bv. ik vraag aan de minister als hij ons hulp kan geven verwisselen van grammaticale geslacht van substantieven en gebruik van die als lidwoord, bv. die water veelvuldig gebruik van het hulpwerkwoord gaan om naar de toekomst te verwijzen, bv. Jan gaat kwaad zijn, hij gaat naar de kermis gaan ander voorzetselgebruik bij richtingaanduiding, bv. hijgaatbijzijn tante, hij gaat boven, waar ga je? 32

Surinaams-Nederlands: woordenschat Tekstfragment uit Parbode: Kwakoe komt eraan en dat gebeurt nooit geruisloos. Ook dit jaar niet. Het evenement is in handen van een deels blanke organisatie en een fanatiek deel van de Afro-Surinaamse gemeenschap accepteert dat niet. Redi musu, roepen zij. Terug naar de zomer van 2012. Het Kwakoe Zomerfestival is op 21 juli in volle gang, de zon schijnt en in het Bijlmerpark komen in het eerste festivalweekend duizenden mensen samen om zich in een prettige chaos tegoed te doen aan gemarineerde kip van de barbecue, fladder met peper en zuur, en bekertjes schaafijs. Onder het genot van een met ijs gekoelde djogo worden tori s verteld en afspraken gemaakt voor een aanstaande vakantie in Paramaribo. De mensen lachen en genieten, want na een jaar zonder Kwakoe door een politieke strijd in het stadsdeelbestuur van de Bijlmer werd in 2011 het Kwakoefestival afgeblazen beleeft het festival dit jaar zijn wederopstanding. 33

Surinaams-Nederlands: woordenschat Tekstfragment uit Parbode: Kwakoe komt eraan en dat gebeurt nooit geruisloos. Ook dit jaar niet. Het evenement is in handen van een deels blanke organisatie en een fanatiek deel van de Afro-Surinaamse gemeenschap accepteert dat niet. Redi musu, roepen zij. Terug naar de zomer van 2012. Het Kwakoe Zomerfestival is op 21 juli in volle gang, de zon schijnt en in het Bijlmerpark komen in het eerste festivalweekend duizenden mensen samen om zich in een prettige chaos tegoed te doen aan gemarineerde kip van de barbecue, fladder met peper en zuur, en bekertjes schaafijs. Onder het genot van een met ijs gekoelde djogo worden tori s verteld en afspraken gemaakt voor een aanstaande vakantie in Paramaribo. De mensen lachen en genieten, want na een jaar zonder Kwakoe door een politieke strijd in het stadsdeelbestuur van de Bijlmer werd in 2011 het Kwakoefestival afgeblazen beleeft het festival dit jaar zijn wederopstanding. 34

Surinaams-Nederlands: woordenschat 1. Woorden die alleen in het Nederlands van Suriname voorkomen: Nederlandse nieuwvormingen: bv. schaafijs, ijsappel leenwoorden uit het Sranan: bv. djogo, tori leenwoorden uit het Engels: bv. plane, cell verbasterde vormen van Engelse woorden: bv. zwamp, trens hybride vormen: djogofles (Sranan djogo + Nederlands fles)... 2. Woorden die in Nederland als archaïsmen gelden: bv. valies, toespijs 3. Woorden die in Suriname een andere betekenis/gebruikssfeer hebben: bv. baden, hartgrondige dank 35

Variatie in het Nederlands Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden: Surinaams-Nederlands Belgisch-Nederlands Nederlands-Nederlands 36

Variatie in het Nederlands Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden: Surinaams-Nederlands Belgisch-Nederlands Nederlands-Nederlands... hoe verhouden ze zich tot elkaar?... hoe gaan we om met de verschillen? zie enquête van de Nederlandse Taalunie uit 2009 37

Taalpeil (2009): enquête over taalvariatie 38

Taalpeil (2009): enquête over taalvariatie 39

Variatie in het Nederlands Op basis van de verschillen kunnen we 3 'nationale variëteiten' van het Nederlands onderscheiden: Surinaams-Nederlands Belgisch-Nederlands Nederlands-Nederlands... hoe verhouden ze zich tot elkaar?... hoe gaan we om met de verschillen? zijn mensen die Nederlands spreken, leren én doceren zich eigenlijk voldoende bewust van de verschillen? e-learningproject Dutch++: bewustzijn scheppen voor variatie in het Nederlands, taalgebruikers informeren over de verschillende soorten Nederlands, ze door praktijkvoorbeelden vertrouwd maken met taalvariatie 40

Dutch++ - variatie in het Nederlands Examples and new models for learning and teaching pluricentric languages = multilateraal onderzoeksproject binnen het LifeLongLearning-programma met financiële steun van de Europese Commissie Projectpartners: Universität Wien Freie Universität Berlin Thomas More Tilburg University (Instituut voor de Opleiding van Leraren (Paramaribo)) Looptijd: jan. 2012 dec. 2014 41

Dutch++ - variatie in het Nederlands Bedoeling: digitale leeromgeving voor studenten en docenten Onderdeel 'informatie over variatie' wordt uitgewerkt in Berlijn 3 modules: 1. Drie keer Nederlands: informatieve module (Nederlands in Suriname/België/Nederland, tussentaal, jongerentaal,...) 2. Variatie in de praktijk: praktische module (bv. woordenschat rond thema onderwijs, betalen in een winkel,...) met oefeningen 3. Concepten en theorie: theoretische module (bv. 'taal' vs. 'variëteit', wat is 'pluricentrisch',...) met literatuurtips 42

Bedankt voor jullie aandacht! 43

Literatuur (selectie) Bies, R. de (1994): Op weg naar standaardisatie van het Surinaams-Nederlands: Een lexicale beschrijving van vijftien jaar administratietaal van de Republiek Suriname. Dissertatie, Universitaire Instelling Antwerpen. Bies, R. de (2009): Prisma woordenboek Surinaams Nederlands. Houten: Het Spectrum. Brandon, R.; S. Kroon & J. Kurvers (2007): Nederlands in Suriname. Opvattingen van Surinamers over de toetreding van Suriname tot de Nederlandse Taalunie. OSO Tijdschrift voor Surinamistiek 26(2), 257-273. Carew, J.G. (1982): Language and survival: will Sranan Tongo, Suriname's lingua franca, become the official language? Caribbean Quarterly 4, 1-16. Carlin, E.B. & J. Arends (ed.) (2002): Atlas of the languages of Suriname. Leiden: KITLV Press. Donselaar, J. van (2005): Het Surinaams-Nederlands in Suriname. In: N. van der Sijs (ed.): Wereldnederlands. Oude en jonge variëteiten van het Nederlands. Den Haag: Sdu, 111-130. Eersel, H. (1997): De Surinaamse taalpolitiek: een historisch overzicht. In: K. Groeneboer (ed.): Koloniale Taalpolitiek in Oost en West. Nederlands-Indië, Suriname, Nederlandse Antillen en Aruba. Amsterdam: Amsterdam Univ. Press, 207-223. Fierens, L. (2006): Taalattitudes van Surinaamse jongeren ten opzichte van het Nederlands. Leuven: Katholieke Universiteit Leuven. [unpublished MA thesis] Geerts, G. (1992): Is Dutch a pluricentric language? In: M. Clyne (ed.): Pluricentric Languages. Differing Norms in Different Nations. Berlin/New York: Mouton de Gruyer, 71-85. Gobardhan-Rambocus, L. (2007): Nederlands in Suriname, een geslaagd resultaat van taalpolitiek. In: J. Fenoulhet et al. (eds.): Neerlandistiek in contrast. Handelingen Zestiende Colloquium Neerlandicum. Amsterdam: Rozenberg Publishers, 499-507. 44

Websites Nederlandse Taalunie http://taalunieversum.org/inhoud/feiten-en-cijfers Taalpeil 2009: onderzoek naar taalvariatie van de Nederlandse Taalunie http://taalunieversum.org/archief/taalpeil/download/190100_taalvariatie_rap port_v1_2%20_incl.voorblad.pdf Taalpeilonderzoek Suriname 2011 http://taalunieversum.org/archief/taalpeil/2011/download/taalpeil_onderzoe k_suriname.pdf Misconceptie over armoedegrens Suriname (16.02.2010). In: NoSpang.com, Suriname Network Online http://www.nospang.com/index.php?option=com_content&view=article&id=3 043:misconceptie-over-armoedegrenssuriname&catid=73:binnenland&Itemid=65 Neon Nederlands Online http://neon.niederlandistik.fu-berlin.de/nl/nedling/langvar/overview Parbode, Surinaams magazine http://www.parbode.com Romero, S. (2008): In debate over official language, Suriname seeks itself. In: The New York Times. http://www.nytimes.com/2008/03/23/world/americas/23iht- 23suriname.11335008.html Suriname op Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/suriname 45

Credits: projectinformatie... dankzij financiële steun van de Europese Commissie (Grant Agreement-nr. 2011 4037 / 001 001) Projectwebsite ('under construction'; voltooiing gepland eind 2014): https://dutch-beta.ned.univie.ac.at LifeLongLearning-programma: http://ec.europa.eu/education/lifelong-learningprogramme/doc78_de.htm 46

Credits: afbeeldingen http://commons.wikimedia.org/wiki/file:nederlandse_taalunie.png http://commons.wikimedia.org/wiki/file:kingdom_of_the_netherlands_ location_tree.svg http://commons.wikimedia.org/wiki/file:dutchempire15.png http://commons.wikimedia.org/wiki/file:languages_of_south_america _%28en%29.svg http://commons.wikimedia.org/wiki/file:flag_of_suriname.svg http://commons.wikimedia.org/wiki/file:suriname-cia_wfb_map.png + Foto's door Janneke Diepeveen, Henning Radke, Johanna Ridderbeekx en C. Bertram 47