Brabantse Bestuursscan Gemeente Breda www.breda.nl Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant 20 maart 2013
Inleiding Het gemeentebestuur heeft in het kader van het project Krachtig Bestuur in Brabant gebruik gemaakt van het aanbod van de provincie Noord-Brabant, in met de Vereniging van Brabantse Gemeenten, tot deelname aan de door BMC ontwikkelde Brabantse Bestuursscan. De resultaten van de scan zijn een spreekwoordelijke portretfoto (of: spiegelbeeld) van de gemeente om de eigen discussie en die met andere gemeenten en partners te stimuleren over de toekomstbestendigheid van de gemeente. Methodiek Hieronder de schematische weergave van de Brabantse Bestuursscan. Interactie met Gezonde financiële positie Samenwerking Samenwerking 3 O s sverbanden Decentralisatieopgaven Werken naar vermogen Uitvoering: Opdrachtgevers: De kern van het bestuurlijk profiel van de gemeente bestaat uit het fundament van een goed functionerende gemeente, hetgeen blijkt uit een stabiel bestuur, een organisatie die op orde is en een gezonde financiële positie. De bestuurlijke kent diverse vormen, variërend van het uitvoeren van een incidenteel intergemeentelijk project tot clustering van buurgemeenten tot een gemeenschappelijke organisatie. Dit veld is in het rechterdeel van het schema uiteengezet. De informatie is via zelfanalyse met vragenlijsten voor gemeenten (inventarisatie meningen) en deskresearch (inventarisatie feiten) verzameld. Vervolgens heeft een gesprek tussen gemeentebestuurders en enkele leden van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant plaatsgevonden. Dit alles leidt tot een zgn. SWOT-analyse van sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen. De gegevens uit de deskresearch en de SWOT-analyse zijn in dit document opgenomen. 2 Gemeente Breda Gemeente Breda 3
De gemeente Breda grenst aan de gemeenten Moerdijk, Drimmelen, Oosterhout, Etten-Leur, Gilze en Rijen, Zundert en Alphen-Chaam. De gemeente bestaat naast de stad Breda uit de kerndorpen Bavel, Prinsenbeek, Teteringen en Ulvenhout. De gemeente Breda onderscheidt 22 wijken. Bevolking: De gemeente Breda heeft 176.507 inwoners (per 1-1-2012) waarvan iets meer vrouwen dan mannen. 78,8% is autochtoon (ref. 84% in Noord-Brabant), tegenover 21,2% allochtoon (ref. 16% in Noord-Brabant). Breda kent een bevolkingsgroei van 1,09% (ref. 0,38% in Noord-Brabant). Dit komt voort uit een geboorteoverschot van 0,29% (ref. 0,21% in Noord-Brabant) en een migratieoverschot van 0,80% (ref. 0,17% in Noord-Brabant). De groene druk (jonger dan 19 jaar) bedraagt 37,5% (38,5% gem. in Noord-Brabant) en de grijze druk (65 jaar of ouder) bedraagt 25,2% (25,7% gem. in Noord-Brabant). Beroepsbevolking: De gemeente Breda heeft een totale beroepsbevolking van 84.100 mensen. In 2009 telde de gemeente Breda zo n 5.700 niet-werkende werkzoekenden, dit is 6,9% van de totale beroepsbevolking. Dit ligt boven het regionaal en landelijk gemiddelde. Het werklozenbestand van de gemeente Breda bevat relatief veel langdurig werklozen (SES West-Brabant). Breda heeft micro-, kleine, middelgrote en grote ondernemingen in haar gemeente. Het percentage micro (28%) is iets lager dan het regionaal en landelijk gemiddelde (deze liggen zowel regionaal als landelijk op 32% wat betreft de micro-ondernemingen). Het percentage grote ondernemingen (22%) ligt boven het regionaal en landelijk gemiddelde (deze liggen zowel regionaal als landelijk op 20% (groot). Breda kent een positief oprichtingssaldo in de sectoren nijverheid, dienstverlening en detailhandel. Woningen: Breda heeft 76.276 woningen (t.o.v. 1.026.222 in heel Noord-Brabant) en een woningtoename van 0,95%. De gemiddelde woningwaarde bedraagt 257.000,- en ligt daarmee onder het Brabants gemiddelde (ref. 272.000,- in Noord-Brabant). Inkomen: Het gemiddeld persoonlijk inkomen ligt op 31.300,-. Dit ligt boven het regionale gemiddelde van 29.200,- in Noord-Brabant. 13.660 burgers ontvangen een uitkering. Van de personen met een uitkering heeft 46,9% een AO-, 22,2% een WW- en 30,9% een Wwb-uitkering. Er zijn minder AO-uitkeringen en meer Wwb-uitkeringen dan gemiddeld in Noord-Brabant en Nederland. Gemeenteraad VVD: 9 zetels PvdA: 8 zetels CDA: 6 zetels D66: 5 zetels GroenLinks: 4 zetels SP: 3 zetels Breda 97: 2 zetels Leefbaar Breda: 1 zetel TON: 1 zetel College van burgemeester en wethouders P.A.C.M. van der Velden burgemeester A.L.E. Arbouw wethouder (VVD) C.L.M. Meeuwis wethouder (VVD) B. Bergkamp wethouder (CDA) mevr. S. Boelema wethouder (D66) O.S. Akinci wethouder (GroenLinks) R.J.P. Meulenbroek gemeentesecretaris Organisatiemodel Sinds 2006 is de dienstenstructuur losgelaten. Zeer recent (2011/2012) is een reorganisatie doorgevoerd. De ambtelijke organisatie is georganiseerd naar een directiemodel. De hoofdstructuur bestaat uit de volgende onderdelen: Directie Ontwikkeling Directie Beheer Directie Dienstverlening Servicebedrijf Concernstaf, bestaande uit: Kaderstelling, Control en Bestuursondersteuning en Kabinet Iedere directie maakt gebruik van een eigen bedrijfsbureau. 4 Gemeente Breda Gemeente Breda 5
Interactie met Interactie met Gezonde financiële positie Gezonde financiële positie Financiën op orde: de gemeente valt voor het begrotingsjaar 2012 onder het gebruikelijke repressief toezicht. De begroting 2012 is sluitend ingediend. In de begroting 2012 is rekening gehouden met een aantal versnelde bezuinigingen. Het weerstandsvermogen van de gemeente Breda is, mede door de financieel-economische crisis, sterk verslechterd. Dit is het gevolg van stijgende risico s (NAC Breda en Via Breda) en een dalende vermogenspositie (zie grondexploitaties). Een aantal reserves zal per 31 december 2012 nihil zijn. De onderhoudsplannen zijn actueel. Er is sprake van achterstallig onderhoud. Daarnaast heeft de accountant geconstateerd dat er onvoldoende middelen zijn gereserveerd voor het onderhoud bij het huidige kwaliteitsniveau. De gemeente loopt hier een risico. Grondexploitatie: de grondexploitaties worden tweemaal per jaar geactualiseerd. De financiële positie van het grondbedrijf is verslechterd. De algemene reserve van het grondbedrijf in 2012 is nihil, verliezen moeten worden opgevangen in de algemene dienst. Aangezien de vermogenspositie van de algemene dienst ook zorgwekkend is (zie eerder), loopt de gemeente hier een fors risico. : in mei 2011 heeft een medewerkerstevredenheidsonderzoek plaatsgevonden. Uit de samenvatting van dit onderzoek blijkt dat de gemeente een gemiddelde waardering van 7,1 krijgt van de medewerkers. Thema s die binnen de werkgevers-werknemersrelatie goed scoren zijn: loyaliteit, verloopbestendigheid en rolduidelijkheid. Minder goed scoren thema s als: efficiëntie, klantgerichtheid en motivatie (in vergelijking tot benchmarkgemiddelde en voorgaande meting). 2012 staat in het teken van het doorvoeren van de organisatieontwikkeling. Door de bezuinigingen en veranderende context is er meer vraag naar een organisatie die flexibel kan meebewegen op de toekomst. De komende twee jaar worden er daarom 145 arbeidsplaatsen geschrapt. Samenwerking: in de kaderbrief 2011 stelt het college dat Breda zich profileert als (internationale) netwerkstad. Daarom wordt gezocht met Europese en internationale publieke en private partners. Breda kent het programma Regio, dat als doel heeft Breda in haar strategische centrumfunctie te positioneren en te versterken in diverse regio s: Stadsregio, West- Brabant, BrabantStad, Zuidwest-Nederland, corridor Rotterdam-Antwerpen. Breda vindt als centrumgemeente haar strategische onder andere binnen de gemeenschappelijk regeling van de Regio West- Brabant (RWB), welke begin 2011 is vastgesteld. Hierin werken de achttien (Aalburg, Alphen- Chaam, Baarle-Nassau, Bergen op Zoom, Breda, Drimmelen, Etten-Leur, Geertruidenberg, Halderberge, Moerdijk, Oosterhout, Roosendaal, Rucphen, Steenbergen, Werkendam, Woudrichem, Woensdrecht en Zundert) West-Brabantse gemeenten en het Zeeuwse Tholen intensiever dan ooit samen. Inmiddels is de Strategische Agenda 2012-2020 vastgesteld. Het strategische doel van het programma Regionale Samenwerking is om Breda in haar regionale centrumfunctie te positioneren en te versterken in de diverse regio s. Men werkt vanuit de volgende vier principes: (1) duurzame ontwikkeling volgens Telos driehoek People, Profit en Planet, (2) brede maatschappelijke alliantievorming tussen de 3 O s, (3) in vier windrichtingen op schaal van de Zuidwestelijke Delta waarin Breda als centrumgemeente de schakel vormt en (4) binnen de regio: voor die opgaven waar tussen alle negentien gemeenten noodzakelijk is, werkt men samen. Daar waar een kleiner schaalniveau voldoende is, wordt de in (sub)regionale allianties vormgegeven. Om gezamenlijk op intergemeentelijk niveau de weg te kunnen bepalen, is op regionaal niveau de handreiking lokale visie op regionale opgeleverd. 6 Gemeente Breda Gemeente Breda 7
Interactie met Interactie met Gezonde financiële positie Gezonde financiële positie De visie van de gemeente Breda, verwoord in het coalitieakkoord (genaamd: @Breda), gaat uit van de eigen kracht en creativiteit van en van de verbindingen die mensen onderling vinden. De gemeente staat voor die netwerken en voor de moderne relatie tussen inwoners, ondernemers en overheid. In de kaderbrief 2011 is het voornemen opgenomen om een kerntakendiscussie te voeren, waarin ook rekening wordt gehouden met de organisatieontwikkeling die in de ambtelijke organisatie reeds is ingezet. In de voorjaarsnota 2012 is rekening gehouden met de taakstelling die uit het kerntakendebat is voortgekomen. Uit de nota blijkt dat nog niet alle taakstellingen een concrete invulling hebben gekregen. Men verwacht dat de tweede bestuursrapportage hier meer inzicht in kan geven. Als dit niet het geval is, zullen bij de begroting 2013 alternatieve voorstellen worden voorgelegd. De gemeente Breda bereidt zich tevens voor op een nieuwe structuurvisie. Naar verwachting ligt deze visie begin 2013 op tafel. Gezamenlijk met de gemeenten Breda, Tilburg, Helmond, s-hertogenbosch en de provincie weet de gemeente Eindhoven zich kandidaat te stellen voor de titel van Culturele Hoofdstad van Europa 2018 en ontwikkelt zij het programma samen met de betrokken steden. Ook dit is een vorm om de interactie met en tussen de bevolking te vergroten en Breda op de kaart te zetten. Dit komt naast de (internationale) festivals die in Breda worden georganiseerd en het aanbod van culturele instellingen dat de gemeente heeft. De gemeente heeft een eparticipatie-instrument voor haar burgers ontwikkeld, deze is echter aan het begin van de huidige bestuursperiode beëindigd. 8 Gemeente Breda Gemeente Breda 9
Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Werken naar vermogen Werken naar vermogen sverbanden sverbanden De gemeente investeert in de startende ondernemers in de stad door kleine bedrijfsruimtes en atelierwerkplekken te realiseren. Daarnaast beschouwt zij de binnenstad als economische motor van Breda en bron van veel werkgelegenheid. Om de interactie tussen de ondernemers en de overheid te onderhouden, is één wethouder het centrale aanspreekpunt voor ondernemers in de binnenstad. Belangrijke opgave voor de gemeente is de (her)ontwikkeling van duurzame. Ook zet de gemeente stevig in op de vereenvoudiging van regelgeving en het ondersteunen van het bedrijfsleven om hun concurrentiekracht te versterken. Breda heeft zowel primair-, voortgezet-, beroepsals hoger binnen haar gemeentegrenzen gehuisvest. Breda is door INOP (Instituut voor Nationale Onderwijs Promotie) en het bestuur van de Nationale Onderwijs- Week gekozen als Onderwijsstad van het Jaar 2012 en 2013. De stad zet zich aantoonbaar in voor kwaliteit op alle niveaus, met een breed palet aan soorten: van voorschoolse educatie tot hoger. Voor de gemeente Breda ligt onder andere de notitie Meedoen@Breda ten grondslag aan de drie transities. Hoewel iedere transitie een eigen doelgroep(verbreding) kent, vindt men raakvlakken in de activiteiten. Men gaat er hierbij vanuit dat iedereen iets kan en iedereen iets doet. De regie ligt, wat betreft de gemeente, in handen van de burger. De gemeente Breda treedt daarom voornamelijk vraaggestuurd en ter ondersteuning op. Jeugdzorg: door de achttien gemeenten uit de regio West-Brabant is een gezamenlijke visie op de transformatie van de jeugdzorg opgesteld. Daarin wordt voortgebouwd op de uitgangspunten uit de regionale Visie Jeugd uit 2010. De gemeenten hebben hierbij tevens hun voorkeur uitgesproken voor een subregionale indeling. In de uitvoering wordt als basis het Centrum voor Jeugd en Gezin genomen, welke wordt gevormd door de integrale jeugdgezondheidszorg. De gemeente Breda werkt vanuit de CJG Breda. AWBZ/Wmo: op basis van de principes van Meedoen@Breda en de notitie De Kanteling, heeft de gemeente het plan tot implementatie van de transitie AWBZ vormgegeven. De uitgangspunten zijn vastgesteld. Tevens is besloten het proces bestuurlijk aan te besteden, hetgeen inhoudt dat gemeenten een gedeelde verantwoordelijkheid dragen voor de uitvoering, aanbieders worden betrokken bij de visievorming en implementatie en een convenant tot de mogelijkheden behoort. Het blijkt nog niet uit de voorliggende documentatie welke omliggende gemeente wil aansluiten bij het initiatief van de centrumgemeente. Werken naar vermogen: een plan van aanpak voor de implementatie van de Wwnv ligt op tafel. De negentien West-Brabantse gemeenten en de gemeente Tholen hebben de handen ineengeslagen om dit te realiseren. Zij worden daarbij ondersteund door Divosa. Men tracht bij de implementatie zo veel mogelijk aan te sluiten bij de bestaande (sub)regionale sverbanden. Dit lijkt niet eenduidig aangezien de Werkpleinregio s, intergemeentelijke sverbanden voor sociale zaken en SW-regio s niet één op één passen. Het jaar 2012 is daarom uitgetrokken om het netwerk te verkennen, gezamenlijke thema s en een visie vast te stellen en de voorbereidingen te treffen voor en informatie-uitwisseling. In het kader van de Wwnv is tevens de recente fusie van BSW (Bredase Samenwerkende Bedrijven) en de dienst Sociale Zaken het noemen waard. Het nieuwe leerwerkbedrijf heet vanaf juni 2012 ATEA-groep, hetgeen staat voor Activering, Training en Arbeidsbemiddeling. Het nieuwe leerwerkbedrijf bemiddelt cliënten naar regulier werk en leerwerkplekken, voorziet in beschutte en participatieve werkplekken, maar realiseert zelf ook werk. RUD: de regio Midden (acht gemeenten) heeft aangegeven te willen samenwerken met de regio West (achttien gemeenten) en zo samen één RUD West- en Midden-Brabant te vormen. De 26 gemeenten en de provincie hebben een intentieverklaring ondertekend. Het werkgebied is daarmee gelijk aan de Veiligheidsregio Midden- en West-Brabant. Hiermee is de inrichting van de RUD begonnen. Het doel is om naast het landelijke basispakket, ook de milieutaken onder te brengen bij de RUD. In de provinciaal bestuurlijke regiegroep van 25 januari 2012 is besloten dat de BRZO-Omgevingsdienst van Noord-Brabant de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant wordt. Een volledig bedrijfsplan van de nieuwe omgevingsdienst Midden- en West-Brabant is vastgesteld. De RUD zal worden opgericht als openbaar lichaam onder een functionele gemeenschappelijke regeling, die wordt aangestuurd door de colleges van de gemeenten en Gedeputeerde Staten van de provincie. Naast de drie decentralisaties wordt ook de voorbereiding getroffen voor de decentralisatie rondom passend. 10 Gemeente Breda Gemeente Breda 11
Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Werken naar vermogen Werken naar vermogen sverbanden sverbanden sverbanden: de verbonden partijen en gemeenschappelijke regelingen uit de programmabegroting 2012 geven een goed beeld van de voornaamste spartners. Niet uitputtend zijn dit de volgende: Regio West-Brabant, Beheer en ontwikkeling Kleinschalig Collectief Vervoer West-Brabant, Milieu en Afval Regio Breda, Overlegplatform Regio Breda, Sociaal Economische Samenwerking West-Brabant (SES), Belastingen Breda-Oosterhout, Belasting West-Brabant, Belgisch Nederlands Grensoverleg, GGD, Regionale Ambulance Voorziening Brabant Midden-West Noord en Veiligheidsregio Midden- en West- Brabant. : op het terrein van regionale lopen er op het gebied van de bedrijfsvoering initiatieven met betrekking tot Inkoop, ICT, HRM, Belastingen en (milieu) uitvoeringsdiensten. De gemeente Breda ervaart dat de gemeenten in de omgeving hierdoor steeds meer naar elkaar toe groeien op het gebied van bedrijfsvoering. Concrete resultaten zijn: traject om te komen tot programma van eisen voor inkoopfunctie; groeitraject ICT; diverse strajecten op het gebied van HRM (opleiding, traineepoule, loopbaancentrum); belastingverwerking door de regionale uitvoeringsorganisatie (vanaf 2011). 12 Gemeente Breda Gemeente Breda 13
Verslag SWOT-gesprek gemeente Breda 3 december 2012 Algemeen Dit verslag is een verkorte weergave van de opgedane resultaten en indrukken tijdens de gesprekken van de Adviescommissie Krachtig Bestuur in Brabant met het college van burgemeester en wethouders en een delegatie van de raad van de gemeente Breda. De gesprekken zijn gevoerd aan de hand van onder meer de beschreven situatie in de deskresearch en de antwoorden in de vragenlijst. De deskresearch maakt integraal onderdeel uit van dit verslag. De focus ligt op een aantal gezichtspunten, te weten: en gezonde financiële positie. Robuust en veerkrachtig bestuur dat ook onder minder gunstige omstandigheden effectief is en adequaat functioneert. Vermogen om opgaven en ambities te definiëren en om te zetten in uitvoering; gereed voor de uitvoering van de decentralisatieopgaven. Visie op ; sbereidheid, bijvoorbeeld strategische opgaven in de regio; prioritering conform opgaven Agenda van Brabant. Kennis en vermogen om te verbinden tussen inwoners, maatschappelijke en bestuurlijke partner. 14 Gemeente Breda Gemeente Breda 15
Interactie met Samenwerking 3 O s Decentralisatie-opgaven Werken naar vermogen Gezonde financiële positie sverbanden Sterk Het college en de raad zijn proactief bezig met het sluitend houden van de meerjarenbegroting en het verhogen van het weerstandsvermogen. Financieel is de zaak in control. De raad en het college onderstrepen het belang voor regionale en zorg voor een open opstelling ten opzichte van buurgemeenten; Sterke stad in een sterke regio is het credo. Breda is met draagvlak leidend in de regio West-Brabant. Breda is op strategisch niveau actief betrokken in zowel BrabantStad als DelTri-platform ( met Rotterdam en Drechtsteden). Breda vervult met groot aantal voorzieningen (onder andere rechtbank, defensie, Belastingdienst, bisdom, HSL-station, Amphia, Avans, NHTV, KMA, Chassé Theater, Dinalog) een natuurlijke centrumrol voor West-Brabant en in het bijzonder de regio Oosterhout/ Etten-Leur/Breda. Breda heeft met haar winkel- en horecabestand grote trekkracht voor dagbezoekers en is een belangrijk uitgaanscentrum. (sub) regionale voortrekkersrol bij decentralisatie transities. Zwak De financiële positie en het te geringe weerstandsvermogen. Frequente afslanking van het ambtelijke apparaat en noodzaak van vacaturestops kan kwaliteitsverlies geven. Het slecht op gang komen van op personeelsgebied in de regio. De zwakte van de regio door te veel gemeenten die kampen met bestuurskrachtproblemen. De focus op Noord-Zuid kan de met Midden-Brabant (Tilburg) te veel naar achteren drukken. Rekenschap van de regionale sverbanden is nog onvoldoende voor de controlerende rol van de raad. Kansen Zuid-West Delta als (Euroregionale) verbinding tussen twee mainports Rotterdam en Antwerpen biedt economische kansen. Grensoverschrijdende in Zuid-West-Delta en verstevigde tussen provincies Noord-Brabant, Zuid-Holland en Zeeland. Breda als logistiek en economisch knooppunt/poort in de Delta: Noord-Zuidas A16/A27 wordt extra versterkt door aansluiting HSL. Oost-westas A58/spoor biedt mogelijkheden voor met BrabantStad, Tilburg-Eindhoven/Brainport-Venlo. Breda als natuurlijke centrumstad voor West-Brabant. Strategische Agenda van de regio West-Brabant omzetten in jaarschijven met uitvoeringsmaatregelen. Triple Helix biedt met bedrijfsleven in de realisatie van de plannen. Bedreigingen Uiteenlopende belangen van stedelijk en landelijk gebied in de regio West-Brabant kunnen tot verzwakking leiden van RWB. Persoonsgebonden draagvlak voor regionale vertegenwoordiging zonder extra mandaten voor de centrumgemeente maakt wel erg afhankelijk van personen. Focus van de provincie op het gebied binnen de eigen provinciegrenzen leidt tot te weinig met de buurprovincie, die uit economisch oogpunt wel nodig is. Te lang aanhoudende economische recessie. Extra stagnatie in de bouwproductie door wegvallen van inzet woningbouwcorporaties. Te veel accent door de provincie op Brainport en te weinig oog voor de Mainports. 16 Gemeente Breda Gemeente Breda 17