Factsheet Energieverbruiksmanagers Energiebesparing door meer inzicht in eigen energieverbruik 2012 Milieu Centraal Bij gebruik van informatie uit dit factsheet Milieu Centraal als bron vermelden. Zie ook http://www.milieucentraal.nl/copyright. 1
2 Factsheet Energieverbruiksmanagers
Wat zijn energieverbruiksmanagers? Energieverbruiksmanagers zijn producten of diensten die huishoudens meer inzicht geven in eigen energieverbruik. Dat kan met speciale displays in de woonkamer, maar ook met programma s voor smartphones, tablets en de PC. Ze vergroten de betrokkenheid bij energieverbruik en geven richting aan energie besparen. De term energieverbruiksmanagers is nog niet ingeburgerd. Het gaat om een nieuw soort producten en diensten. Er wordt ook wel gesproken over energiedisplays, maar die term legt te veel nadruk op de speciale displays in de woonkamer. Sommige energieverbruiksmanagers bieden naast inzicht in energieverbruik ook de mogelijkheid om apparaten en verwarming op afstand te bedienen. Veel huishoudens hebben geen idee van hun energieverbruik Een groot deel van de huishoudens heeft geen inzicht in eigen energieverbruik: 44 %geeft aan niet te weten of men eind dit jaar moet bijbetalen voor de energierekening, of geld terugkrijgt; 31 % zegt het wel te weten, en 26% antwoordt neutraal. Dat blijkt uit onderzoek van voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal, in oktober 2012 uitgevoerd onder 1038 huishoudens door onderzoeksbureau GfK. Het gebrek aan inzicht heeft te maken met een gebrek aan informatie. Een keer per jaar een nota biedt onvoldoende informatie De meeste huishoudens zijn voor inzicht in hun energieverbruik afhankelijk van hun jaarlijkse energienota. Dat is onvoldoende frequent voor inzicht in eigen verbruik. Bovendien is voor een consument de belangrijkste boodschap of hij of zij moet bijbetalen. Met andere woorden: was het maandelijkse voorschot voldoende of onvoldoende? Deze terugkoppeling kan consumenten op het verkeerde been zetten. Geld terug krijgen wil nog niet zeggen dat je weinig hebt verbruikt, het kan ook betekenen dat je voorschot hoog is. Energieverbruiksmanagers bieden huishoudens de mogelijkheid om veel vaker informatie te krijgen over hun energieverbruik, sommige producten geven zelfs het actuele verbruik aan. Ze brengen het verbruik in het hier en nu. Hoe nieuw zijn energieverbruiksmanagers? Regelmatige feedback op energieverbruik wordt al lange tijd gezien als een effectieve manier om consumenten te helpen met energie besparen. De eerste initiatieven in Nederland dateren uit de jaren tachtig. Destijds was het grote probleem hoe je huishoudens op een praktische en kosteneffectieve manier voorziet van gegevens over hun energieverbruik. Mensen moesten met pen en papier wekelijks hun meterstanden opnemen, en hun weekverbruik vergelijken met een standaard weekverbruik (afhankelijk van de buitentemperatuur in die week) dat in lokale bladen werd gepubliceerd. Het was een nogal omslachtige werkwijze, die voor veel huishoudens te veel moeite was. De komst van persoonlijke pagina s op een website (begin deze eeuw) waar huishoudens hun meetgegevens konden invoeren, betekende een verbetering van de dienstverlening. De correctie naar buitentemperatuur ( graaddagen ) gebeurt automatisch, en de mogelijkheden voor presentatie zijn veel groter. Toch blijft het wekelijks handmatig registreren en invoeren van meterstanden een drempel. Slimme meters creëren praktische mogelijkheden In de afgelopen twee jaar zijn er ongeveer 15 energieverbruiksmanagers op de markt gekomen. In de komende maanden wordt de introductie van nog zo n vijf energieverbruiksmanagers verwacht. Het aanbod van diensten en producten voor meer inzicht in energieverbruik groeit door het besluit om gas- en elektriciteitsmeters te vervangen door slimme meters. Dat is een digitale meter voor het 3
gas- en elektriciteitsverbruik. De slimme meter is op afstand te lezen. Een slimme meter op zichzelf biedt geen uitgebreide dienstverlening voor inzicht in energieverbruik. Maar als huishoudens een energieverbruiksmanager aan de slimme meter koppelen, krijgen ze moeiteloos dagelijks of zelfs op ieder moment (real time) informatie over het eigen gebruik. Van 2012 tot 2013 krijgen huishoudens bij wie de energiemeters vervangen moeten worden al een slimme meter van de netbeheerder. Net als woningen die in deze periode nieuw of gerenoveerd opgeleverd worden. Vanaf 2014 begint grootscheepse vervanging en komen alle andere huishoudens aan de beurt. Volgens Europese regels moet 80 procent van alle huishoudens en bedrijven in 2020 een slimme meter in huis hebben. Omdat op dit moment nog maar weinig huishoudens beschikken over een slimme meter, werken veel energieverbruiksmanagers met optische lezers op gewone energiemeters. Dit wordt gezien als een overgangssituatie. Slimme meters en het meten van energieverbruik Een slimme meter registreert het totaal verbruik van gas en elektriciteit, én de door zonnepanelen opgewekte elektriciteit. Er zijn drie kanalen voor het aanbieden van meetgegevens: 1. De meetgegevens van een slimme meter kunnen via de zogenaamde P1-poort naar een energieverbruiksmanager verstuurd worden, die de gegevens verwerkt tot begrijpelijke informatie. Het meten gebeurt met een tijdsinterval van een paar seconden, en de gegevens worden direct ( real time ) naar de applicatie doorgestuurd. Sommige energieverbruiksmanagers hebben aanvullend ook afzonderlijke elektriciteitsmeters om per apparaat het verbruik te meten. Dit geeft extra inzicht ten opzichte van het totaal elektriciteitsverbruik. 2. De meetgegevens van een slimme meter kunnen ook door de netbeheerder worden uitgelezen (huishoudens die dat niet willen kunnen deze functie laten uitzetten). Wettelijk is bepaald dat de netbeheerder dit zes keer per jaar mag doen en de verbruiksgegevens mag doorgeven aan de energieleveranciers. Die sturen vervolgens elke twee maanden aan huishoudens een overzicht van het energiegebruik en de geschatte kosten. 3. Een erkende Onafhankelijke Diensten Aanbieder (ODA) kan na uitdrukkelijke toestemming van een huishouden (opt-in) meetgegevens over het energieverbruik van een huishouden krijgen, verwerken tot begrijpelijke informatie en via een persoonlijke webpagina toegankelijk maken. Een huishouden krijgt eens per dag verbruiksgegevens over de dag er voor, en dus niet real time zoals bij energieverbruiksmanagers die werken met de P1- poort. 4
De verschillende kanalen in schema: Welke producten en diensten zijn er nu op de markt? Milieu Centraal houdt op haar website een overzicht bij van producten en diensten. Zie: http://www.milieucentraal.nl/themas/energie-besparen/slimme-meter-enenergieverbruiksmanagers/energieverbruiksmanagers-inzicht-in-energieverbruik Op dit moment (december 2012) zijn door Milieu Centraal de volgende producten en diensten beschreven: Nuon E-manager Qurrent Qbox Mini Essent E-inzicht Toon Volcraft Smart Metering-System Wattcher Wattson Energy Monitor CurrentCost EnviR YouLess Plugwise Benext-iHome Internet Gateway EnergiemanagerOnline Slimmemeteruitlezen.nl Websites van energieleveranciers (zelfregistratie) 5
\De besparing door het gebruik van energieverbruiksmanagers Het gebruik van apps, displays en websites voor meer inzicht in energieverbruik kan leiden tot een besparing van 5 tot 10% op de energierekening. Voor een gemiddeld huishouden komt dit neer op een besparing tussen de 100 en 200 euro per jaar. Milieu Centraal baseert deze indicatie van de besparing op een inventarisatie van pilots met energieverbruiksmanagers en van wetenschappelijke experimenten met feedback op energieverbruik (zie onder de geraadpleegd bronnen). De besparing in een specifieke situatie hangt af van: Kenmerken die te maken hebben met de aard van energieverbruiksmanagers. De ene tool is de andere niet. Er zijn verschillen in functionaliteit en presentatie, die van invloed zijn op het besparingseffect. Kenmerken die te maken hebben met de gebruiker. De ene gebruiker is meer gemotiveerd dan de andere. En de ene gebruiker heeft meer mogelijkheden tot verandering (denk aan investeringen in energiebesparende maatregelen) dan de andere. Hiernaast bestaat het vermoeden dat de effectiviteit op korte termijn (de eerste maanden) en de langere termijn kan verschillen. Kenmerken van energieverbruiksmanagers die van belang zijn Op basis van ervaringen en onderzoeken lijken onderstaande kenmerken van belang voor het effect van energieverbruiksmanagers. Elektra én gas Als een tool naast het elektriciteitsverbruik ook gegevens biedt over het gasverbruik, levert dat meer handelingsperspectieven voor besparing op. Ongeveer twee derde van het energieverbruik in huis is gas, een derde is elektra. Energieverbruik én kosten in euro Consumenten kunnen zich meer voorstellen bij euro s dan bij kilowattuur (de maat voor elektriciteitsverbruik)en kubieke meter gas. Tools die de gebruiker in staat stellen zelf te kiezen tussen een weergave in euro s en een weergave in kilowattuur en kubieke meter gas, zijn het meest effectief. Totaal verbruik én afzonderlijk verbruik Als een tool naast het totale verbruik van gas en elektriciteit ook informatie geeft over het gasverbruik van verwarming en warm water afzonderlijk en van het elektriciteitsverbruik van afzonderlijke apparaten, is er meer inzicht in wat bijdraagt aan een hoog energieverbruik. Dat biedt meer handvatten voor besparing. Vergelijkingen Door het verbruik van een huishouden te vergelijken met anderen in de zelfde situatie, of met een vergelijkbare periode, of met gestelde doelen krijgt de informatie meer betekenis. Uit verschillende sociaal psychologische onderzoeken blijkt dat vergelijking met anderen (sociale vergelijking) een sterke motivatie kan opleveren. Sociale vergelijking lijkt zeker voor de startfase een essentieel kenmerk, waarmee een gebruiker in geval van meer verbruik dan anderen geprikkeld wordt om aan de slag te gaan. In geval van inzicht in afzonderlijk verbruik vergroot het presenteren van referentiegegevens het inzicht. Bijvoorbeeld gegevens over het energieverbruik van jouw koelkast afzetten tegen die van een vergelijkbare, meest zuinige koelkast. 6
Handelingsperspectief bieden Tips en adviezen (op maat) zijn belangrijk voor het bieden van een handelingsperspectief voor besparen. Voldoende opvallend Opvallende tools krijgen meer aandacht van de gebruiker. Displays in de woonkamer hebben daarbij een voordeel boven een persoonlijke webpagina. Leuk In algemene zin geldt: applicaties die leuk zijn om te doen, een soort spelelement of uitdaging of competitie bevatten, en de nieuwsgierigheid prikkelen, trekken meer de aandacht. De rol van Milieu Centraal Voorlichtingsorganisatie Milieu Centraal helpt consumenten met duurzame keuzes in het dagelijks leven. Energie besparen in huis is daarbij een belangrijk thema. Milieu Centraal ziet energieverbruiksmanagers als een innovatieve manier om consumenten te helpen met energie besparen. Milieu Centraal wil consumenten wijzen op het bestaan van energieverbruiksmanagers, en ze helpen bij de keuze van een van de producten of diensten door deze op een systematische manier te beschrijven en te vergelijken. Bronnenlijst Abrahamse W., 2007. Energiebesparing door gedragsverandering, onderzoek naar de effectiviteit van een advies-op-maat benadering, academisch proefschrift, Rijksuniversiteit Groningen. Abrahamse W., 2011. Energy conservation through behavioral change: examining the effectiveness of a tailor-made approach. Proefschrift Universiteit Groningen Boer, J. de en Ester, P. (1985). Gedragsbeïnvloeding door voorlichting en feedback. Nederlands Tijdschrift voor de Psychologie, 40, 87 95. "PowerPlayer pilot 2008-2009", finaal rapport van Agentschap NL, Nuon, Home Automation Europe, UC Partners en de Technische Universiteit Eindhoven, maart 2009. "Turning concern into action: Energy efficiency and the European consumer", LogicaCMG, 2007. Slimme meter leidt tot lagere energierekening, persbericht OVVio (www.ovviopers.nl), 28 maart 2011. http://www.agentschapnl.nl/nieuws/slimme-meter-leidt-tot-lagere-energierekening Darby, S, 2006. The Effectiveness of feedback on energy consumption", Environmental Change Institute, 2006. Darby, S, 2010. Literature review for the Energy Demand Research Project, Environmental Change Institute, 2010. Fennema H., "Slimme meters", het Financieel Dagblad, 16 november 2010Fischer, C., 2007. Influencing Electricity Consumption via Consumer Feedback. A review of evperience", ECEEE 2007 Summer Study, 2007. Gardner G.T., P.C. Stern, The Short List: The Most Effective Actions U.S. Households Can Take to Curb Climate Change Gerwen R. van, D. van Hameren, H. de Heer, 2011. Laat zien wat je in huis hebt? De noodzaak van een display in een woning als aanvulling op de slimme meter. KEMA Nederland B.V. Arnhem, http://www.google.com/powermeter/about/. Janssen, E.; R.Jonkers; R.Gelissen (2007) Effectiviteit van feedback bij huishoudelijk energieverbruik. 7
Kester J.C.P., 2010. Smart Metering Guide, Energy Savings and the Customer. Midden, C. en Weenig, W. (1982). Energiebesparing door gedragsbeïnvloeding. Den Haag: VUGA uitgeverij. NUON, 2009. Directe feedback energieverbruik helpt bij energiebesparing. Nuon i.s.m. SenterNovem en UCPartners, Home Automation Europe en de TU Eindhoven.Amsterdam, 28 mei 2009; Piessens A., 2008. Domotica, de technologie van de moderne elektrische huisinstallatie Vlaams Elektro Innovatiecentrum (VEI). Scharp M., 2008. Reducing the Energy Consumption of Residents by Behavioural Changes, EU-project Beware, Working Paper ED21f Energy Service Inventory Europe, 19 september 2008. Sluis M. van der, A. Hesselink, R. Jonkers, 2011. Energieadvies op maat via gebruik van slimme meters - Determinanten- en effectonderzoek. ResCon, research & consultancy, Amsterdam. Völlink T., R. Meertens, 2007. De effectiviteit van elektronische feedback op het energie- en waterverbruik. Universiteit Maastricht i.o.v. AgentschapNL, Maastricht; Voorstudie ten behoeve van optimalisering van feedback bij de slimme meter. ResCon, Haarlem; Wilhite H., A. Hœivik, J.G.G. Olsen, A. Hoivik, 2010. Advances in the use of consumption feedback information in energy billing: the experiences of a Norwegian energy utility Wood, G. & Newborough, M. (2006) Energy-use information transfer for intelligent homes: Enabling energy conservation with central and local displays. Energy and Buildings, 39, 495-503. Zafirovski M., 2003. Human Rational Behavior and Economic Rationality, University of North Texas, http://www.sociology.org/content/vol7.2/02_zafirovski.html 8