UvA-DARE (Digital Academic Repository) Liefde, solidariteit en recht. Een interdisciplinair onderzoek naar het wederkerigheidsbeginsel. Pessers, D.W.J.M. Link to publication Citation for published version (APA): Pessers, D. W. J. M. (1999). Liefde, solidariteit en recht. Een interdisciplinair onderzoek naar het wederkerigheidsbeginsel. Amsterdam: Faculteit der Rechtsgeleerdheid General rights It is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s) and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an open content license (like Creative Commons). Disclaimer/Complaints regulations If you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, please let the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the material inaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: http://uba.uva.nl/en/contact, or a letter to: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. You will be contacted as soon as possible. UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (http://dare.uva.nl) Download date: 21 Jul 2018
Inhoud INLEIDING Het verzonken continent van de wederkerigheid LX WEDERKERIGHEID, RECHTVAARDIGHEID EN LIEFDE De psychologische en morele betekenis van wederkerigheid 1 Inleiding 1 2 Wederkerigheid in de psychoanalyse: Benjamin en Lacan 2 2.1 Wederkerigheid in dyadische verhoudingen 3 2.2 Wederkerigheid als bemiddelde verhouding 8 2.3 De trias van Lacan 9 3 Wederkerigheid in de morele ontwikkelingspsychologie: Mead, Piaget, Kohlberg en Gilligan 16 3.1 Morele ontwikkeling als een conflict tussen het Ik en het Mij 17 3.2 Sferen van socialisering 20 3.3 Wederkerigheid en morele ontwikkeling 22 3.4 Stadia van cognitieve ontwikkeling 24 3.5 Stadia van morele ontwikkeling 26 3.6 De transformaties van wederkerigheid 30 3.7 Gelijkheid en wederkerigheid 31 4 Feministische kritiek op Kohlbergs theorie van morele ontwikkeling 34 4.1 Vrouwelijke moraal en wederkerigheid 37 4.2 Kritiek op de zorgmoraal vanuit het perspectief van wederkerigheid 40 4.3 Kritiek op de zorgmoraal vanuit het perspectief van het recht 41 5 Mutualiteit en reciprociteit 45 6 Conclusie 51 II DE GIFT ALS PROTOTYPE VAN WEDERKERIGHEID De sociale betekenis van wederkerigheid 1 Inleiding 53 2 De zoektocht naar de structuur van sociale orde: Durkheim, Mauss en Lévi-Strauss 54 V
Liefde, rechtvaardigheid en solidariteit 2.1 De gift als prototype van wederkerigheid 59 2.2 De geest van de gift 61 3 Het principe van de wederkerigheid 66 3.1 Wederkerigheid als mentale structuur 72 4 Typen van sociale wederkerigheid 79 5 Conclusie 82 III IV WEDERKERIGHEID IN VERSCHILLENDE LEVENSSFEREN De transformaties van wederkerigheid 1 Inleiding 85 2 Wederkerigheid in de sfeer van de verwantschap 86 2.1 De positie van vrouwen 88 2.2 Het giftsysteem als het domein van vrouwen 91 2.3 Zorgarbeid en loonarbeid als een conflict tussen reciprociteit en mutualiteit 93 3 Wederkerigheid buiten de sfeer van de verwantschap 95 3.1 Wederkerigheid in de Gemeinschaft en Gesellschaft 98 4 Wederkerigheid en nationalisme 103 4.1 Etnisch nationalisme 104 4.2 Burgerlijk nationalisme 106 5 Wederkerigheid en de markt 109 5.1 Commodif icering 113 5.2 Zakenvriendschappen 116 6 Wederkerigheid en de staat 118 6.1 De staat als waarborg van een duurzaam patroon van wederkerigheid 118 6.2 Wederkerigheid en sociale zekerheid 120 6.3 Sociale zekerheid: het onopgeloste conflict tussen reciprociteit en mutualiteit 124 6.4 De crisis van de sociale zekerheid 132 7 Conclusie 134 VRIJHEID, GELIJKHEID EN WEDERKERIGHEID De grondslagen van de moderne rechtsorde 1 Inleiding 137 2 Symbolische orde en symbolisch systeem 140 3 De symbolische orde van het gewoonterecht 145 4 Moderniteit en de transformatie van wederkerigheid: Hobbes, Locke en Rousseau 152 VI
Inhoud 5 De samenleving als sociaal contract: de natuurwetten van Hobbes 156 5.1 Feministische kritiek op de natuurwetten van Hobbes 160 6 De eigendomsopvattingen van Locke en de breuk met het reciprociteitssysteem van het gewoonterecht 165 6.1 De staatsopvatting van Locke en de wederkerige rechtsbetrekking tussen staat en burgers 176 7 Het sociaal contract als pseudo-wederkerigheid: Rousseau en de denaturering van wederkerigheid 177 7.1 Het vertoog over de ongelijkheid 179 7.2 Het Sociaal Contract 186 7.3 Totalitaire wederkerigheid 188 8 Conclusie 189 V SOLIDARITEIT TUSSEN VREEMDEN Van mutualiteit naar reciprociteit 1 Inleiding 193 2 Het principiële karakter van de rationele wederkerigheid 194 3 De vermaatschappelijking van het privaatrecht 201 3.1 Van mutuele overeenkomst naar réciproque rechtsbetrekking 205 4 Wederkerigheid en post-moderniteit 211 4.1 Wederkerigheid in het arbeidsrecht 213 4.2 Wederkerigheid in het staats- en bestuursrecht 216 4.3 De wederkerige rechtsbetrekking in het bestuursrecht 219 4.4 Natuurlijke personen en rechtspersonen 223 4.5 Onderhandelend bestuur 227 4.6 Onderhandelend bestuur als reciprociteitsverhouding 230 5 Conclusie 232 Conclusie 235 Samenvatting 241 Summary 245 Geraadpleegde literatuur 249 VII