Basis Opname en verwerking - beknopt Uitgangspunt is dat elke foto bij de opname technisch goed belicht zou moeten worden. En wat elke foto nodig heeft is achteraf een aanpassing om de hoogste kwaliteit te kunnen bereiken. Toen we nog analoog werkten probeerden we natuurlijk ook de opname goed te belichten. In de doka werd bij het verwerken van de film al rekening gehouden met de manier waarop de opname was gemaakt (ISO gevoeligheid) en of de film pittig of zacht moest worden ontwikkeld (contrastomvang). Ook bij het afdrukken werden weer aanpassingen gedaan in de zin van het papier langer of korten te belichten (helderheid). En met kleurfilters of soort papier, werd bij zwartwit het contrast aangepast en bij een kleuren foto werd de kleur van de foto aangepast en/of gecorrigeerd (kleurzweem, kleurtoon). Die kennis lag bij de mensen (en zat in machines) van de ontwikkelcentrales en vaklabs. Nu we digitaal fotograferen, brengen we onze geheugenkaartjes (zo uit de camera) niet weg om af te laten drukken. Dus zullen we zelf een basis-kennis moeten bezitten om de foto s thuis goed te kunnen verwerken. Hierbij ga ik vanuit dat men de hoogste kwaliteit uit de foto s wil halen. Dit gaat over de technische kant van de fotografie en uitlegt hoe je controle kunt houden over de kwaliteit van je foto s. De uitleg is niet om de techniek op zich uit te leggen, maar de bedoeling is dat je gaat begrijpen wat voor jou handig is om van die techniek te gebruiken om je uiteindelijke doel, een foto zoals jij hem wilt zien, zo efficiënt mogelijk te bereiken. 1
RAW of JPG JPEG: JPEG niet de beste keuze voor hoogste kwaliteit. Omdat elke foto achteraf een aanpassing nodig heeft om de hoogste kwaliteit te kunnen bereiken, maar die zijn al gedaan in de camera door beeldstijl instellingen en vervolgens is het beeld met compressie opgeslagen, daardoor kunnen die beelden achteraf niet veel aanpassingen meer hebben zonder kwaliteitsverlies. Fotografeer je toch in JPEG dan moet je in de camera de juiste keuzes beeldstijl instellingen maken (aanpassingen vooraf). In de camera de keuze maken welke kleurruimte (srgb of AdobeRGB). Opname RAW: Alle informatie wat is verzameld in de camera (sensor en exif-info) wordt bewaard in een RAW-bestand. Daarmee heb je een bestand (wat nog geen foto is) waaraan uitstekend (zelfs nodig) aanpassingen zijn te doen om de hoogste kwaliteit foto uit die informatie te halen. Kleurruimte (van belang bij JPEG opname) Mijn advies: Kies voor de grote kleurruimte AdobeRGB. Witbalans Voor echt neutrale weergave fotografeer je een wit of grijs target. Bij JPEG zorg dat je target beeldvullend is en gebruik dat beeld om een eigen witbalans instelling te maken. Bij RAW zorg je dat er in de foto een wit of grijs target is mee gefotografeerd waarmee je later in de software je grijs op kunt prikken. Voor het vastleggen van sfeer-licht zet je de witbalans op een vaste voorkeuze, in meeste gevallen is de instelling daglicht bruikbaar. Met RAW kun je die keuze achteraf maken en/of aanpassen bij de verwerking in de software. Beeldstijl Kies bij JPEG voor de juiste instelling. Liever die instellingen aan de lage kant dan te hoog zodat je het later nog enigszins kunt aanpassen/ corrigeren. In RAW maakt de beeldstijl instelling niet zoveel uit, zorg wel dat de instelling niet te ver afwijkt van een redelijke opname als je in JPEG zou opnemen, omdat de voorvertoning van het histogram en de waarschuwing van overbelichting gebaseerd zijn op JPEG voorvertoning. Belichting en histogram Zorg dat je belicht voor de hoge lichten. Dat betekend dat je zorgt dat de witte delen waarin je nog doortekening wilt hebben niet overbelicht. RAW opnemen heeft het voordeel dat je daarna nog aardig wat informatie uit de donkere stukken kunt ophelderen. Zet je waarschuwing voor over- en onderbelichting op je camera aan. Controleer je histogram of het klopt met het onderwerp in je foto. Een donker onderwerp geeft een histogram waarbij het gewicht links zit. Zit het gewicht in het midden of meer naar rechts terwijl je onderwerp overwegend donker is, dan moet je wat krapper belichten. 2
Kleur instellingen voor Photoshop Photoshop moet zo worden ingesteld dat het op de juiste manier gebruik maakt van kleurmanagement. Het monitorprofiel wordt automatisch herkend. Werkruimten RGB: AdobeRGB (1998) De instellingen voor de RGBwerkruimte zijn voor de fotograaf van ondergeschikt belang. Ze worden alleen toegepast wanneer je een nieuw bestand maakt in Photoshop, en dat doe je als fotograaf waarschijnlijk niet zo vaak. Het ligt natuurlijk wel voor de hand om bij RGB de kleurruimte van je camera te kiezen, dat zal dan meestal AdobeRGB zijn. Wanneer je JPEG als opnameformaat in je camera gebruikt, kan het soms zijn dat er zit er geen profiel in zit, dat is pas het geval wanneer je vanuit Photoshop bewaard of vanuit Lightroom geëxporteerd hebt. CMYK: Alleen voor mensen die zich bezighouden met omzetting van bestanden naar CMYK kleuren voor drukwerk. Grijs: Gamma 2.2 De grijswaarden instelling heeft enige betekenins voor fotografen: op het moment dat je een foto van kleur naar zwartwit omzet (in Photoshop) wordt deze instelling in eerste instantie gekozen. De technisch gezien simpelste keuze is een gammawaarde die gelijk is aan de gammawaarde in je kleurenfoto s, AdobeRGB of srgb. Beide gebruiken een gammawaarde van 2.2. Steunkleur: Voor werken met foto s niet van belang. Beleid voor kleurbeheer In alle gevallen: ingesloten profielen behouden. De allerbelangrijkste instelling bij de kleurinstellingen is die voor het beleid voor kleurbeheer, daar regel je namelijk hoe Photoshop omgaat met je foto s die je opent. De keuzes voor Profielen komen niet overeen : Vragen bij openen en Vragen bij plakken kunnen worden uitgezet, dat werkt sneller en logischer. De keuze bij Ontbrekende profielen : moet de optie Vragen bij openen altijd aan staan. Omzetting De Adobe (ACE) als engine, Relatief colorimetrisch als intent. Bij die combinatie moet compensatie zwarte punten absoluut aangezet worden. 3
Professionele software Bij het serieus fotograferen en verwerken wordt er gebruik gemaakt van professionele software, Photoshop, Lightroom, CaptureOne en Aperture. Bij Lightroom, CaptureOne en Aperture valt (en hoeft) er niets in te stellen wat kleurbeheer betreft, en ook hierbij wordt het monitorprofiel automatisch herkend. Overige software Het gebruik van andere programma s kan tot problemen leiden. Dat is het gevolg van het feit dat niet alle programma s die foto kunnen laten zien ze ook correct laten zien. Niet elk programma gebruikt namelijk kleurmanagement correcties en het monitorprofiel voor een juiste schermweergave. Voor deze situatie is er een duidelijk onderscheid tussen de verschillende computerplatforms. Voor gebruikers van het Apple systeem, Mac OSX is het buitengewoon eenvoudig: elk programma dat een foto kan laten zien doet dat met behup van kleurmanagement en het monitorprofiel, en dus goed. Er is in principe geen verschil tussen bijvoorbeeld Mail, Safari en Photoshop. Kleine interpretatieverschillen kunnen ontstaan door andere keuzes bij de kleurinstellingen van Photoshop. Voor gebruikers van een Windows systeem geldt deze eenvoud niet. Hier kunnen foto s alleen beoordeeld worden in programma s waar het kleurmanagement nadrukkelijk geregeld is, zoals bij Photoshop en de meeste andere professionele foto bewerkingssoftware. Outlook, Word en Internet Explorer kunnen absoluut niet gebruikt worden om kleur, helderheid of contrast van een foto te beoordelen. De monitor De monitor speelt een centrale rol bij het werken met digitale foto s. Voor serieus fotografisch werk moet er niet op het beeldscherm bezuinigd worden. Er moet een monitorprofiel gemaakt worden waarin de eigenschappen van de monitor zijn vastgelegd. Dat kan eventueel met software zoals het programma Adobe Gamma (wordt geïnstalleerd als je Photoshop hebt geïnstalleerd), of het regelpaneel beeldscherm van de Apple computers. Windows 7 gebruikers kunnen het programma Schermkleurkalibratie gebruiken. Open De beeldschermkleur kalibreren door te klikken op de knop Start en vervolgens op Configuratiescherm. Typ beeldscherm kalibreren in het zoekvak en klik vervolgens op De beeldschermkleur kalibreren. Windows 8 gebruikers kunnen de optie Kleuren kalibreren gebruiken. Deze functie vind je onder Beeldscherm in het Configuratiescherm. Dat is beter dan niets doen. De enige echt betrouwbare methode is om gebruik te maken van een speciale meetcel en de erbij behorende software. Ongeacht de gebruikte methode om het monitorprofiel te maken zijn de instelling van de monitor: Witpunt 6500 K, maar tegenwoordig wordt (met LCD-monitoren) de keuze voor native gebruikt, meestal wijkt dat maar weinig af van de gewenste waarde. Gamma 2.2 Helderheid: 100 cd/m2, dit is geen strenge waarde. Er is een relatie tussen de helderheid van je beeldscherm en de hoeveelheid licht op je werkplek. Je kunt ze beide hoger kiezen dan hier wordt aangeraden, dat werkt ook goed, Maar de verhouding moet wel zo zijn dat wit papier naast je beeldscherm minder helder is dan het wit op je beeldscherm. 4
Foto s aanpassen RAW of JPEG Bij het bewerken van foto s, en dan nog vooral bij de mogelijkheden om kleine afwijkingen in de belichting te corrigeren wordt het verschil tussen RAW en JPEG echt duidelijk. Wanneer je naar het histogram van een JPEG bestand kijkt, dan zie je alles wat er te zien is. Maak je de foto donkerder, dan ontstaat er meteen ruimte aan de rechterkant, het echte wit verdwijnt uit de foto. Bij een RAW bestand gaat dat anders, daar lijkt diezelfde rechterkant wel van elastiek, er komt als het ware extra informatie te voorschijn. Niet onbeperkt, maar toch. Daaruit kun je afleiden dat een RAW bestand meer speelruimte voor correcties biedt, niet alleen in het wit, ook in het zwart. Bij een JPEG bestand is daar duidelijk een grens aan, hoewel je best ver kan gaan. JPEG bestand RAW bestand Foto 1,5 stop donkerder gemaakt. Je ziet dat de histogram geen informatie meer bezit aan de rechterkant (lichte linten) waardoor het echte wit uit de vitrage verdwijnt en dus grijs wordt. Dezelfde foto maar dan in RAW opgenomen. Ook deze 1,5 stop donkerder gemaakt waardoor er meer doortekening ontstaat in de vitrage en het echte wit ook wit is gebleven. Witbalans Wanneer je de opnames in het JPEG bestand hebt vastgelegd is het gereedschap voor de witbalans beperkt beschikbaar. Het is dan een gereedschap waarmee je de kleur van de foto kunt bijstellen. Het biedt een balans voor geel-blauw, een wat warmer of koelere kleurweergave, en daarnaast een groen-magenta balans. Bij opnames die in RAW gemaakt zijn is er bij de keuze voor de witbalans achteraf in de software precies zo veel mogelijk als op het moment van de opname in de camera. JPEG bestand RAW bestand Bij JPEG is de witbalans aanpassingen een relatieve aanpassing. Het is altijd een aanpassing ten opzichte van de opname. Het startpunt is dan ook altijd 0 ongeacht je witbalans op de camera. Bij RAW opgenomen foto s is de witbalans een absolute waarde. De Kelvin waarden zie je dan ook terug bij Temperatuur. 5
Basisinstellingen Bij de basisinstellingen, vooral belichting en contrast en wat apart te wijzigen onderdelen daarvan, gaat het hopelijk vooral om het subtiel bijstellen met een nauwkeurigheid die tijdens het fotograferen niet haalbaar is. De belangrijkste instelling is die voor de belichting, het effect is vergelijkbaar met een andere instelling op de camera tijdens de opname, alleen wel met een enorme beperking. Als je meer dan een volle stop moet corrigeren begint de technische grens voor een goede kwaliteit eindresultaat wel in zicht te komen. Los van de belichting is er het contrast, hoe groot maak je de verschillen in de helderheid in het midden van de toonschaal. Wanneer je foto donker is, of licht, op grond van het gekozen onderwerp, zal een contrastaanpassing ook de helderheid beïnvloeden, maar dat valt vervolgens weer eenvoudig bij te stellen. De gereedschappen die je daarbij gebruikt zijn de Hooglichten/Witte tinten en de Schaduwen/Zwarte tinten. Die gereedschappen worden meestal ingezet om extra informatie uit het RAW bestand binnen het zichtbare bereik te krijgen, maar het is ook mogelijk ze juist andersom in te stellen, je kunt dan je foto precies mee op maximaal zwart en wit krijgen als dat niet vanaf de opname het geval was. Het is erg handig om terwijl je met deze wijziging bezig bent de waarschuwingen voor over- en eventueel de onderbelichting in te schakelen. Dan drie regelaars dat heel erg een smaakkeuze zijn. Met de optie lokaal contrast wordt, zoals de naam al doet vermoeden, het lokale contrast verhoogt. De foto s zien er vaak wat frisser uit als het maar met mate wordt toegepast. Levendigheid is eigenlijk een verzadigingsaanpassing maar dan wat minder extreem en met tot op zekere hoogte een bescherming van de huidtinten. Bij verzadiging pas je alle tinten evenredig aan meer of minder verzadiging. Als je het contrast hebt verhoogt zul je vaak de verzadiging wat terug moeten brengen, want met de verhoging van het contrast wordt daarmee ook de kleurverzadiging (kleurcontrast) verhoogt. Camera RAW Lightroom 6
Curven De curve is een nogal speciaal gereedschap om de verdeling van de helderheid van de foto binnen de toonschaal te wijzigen. Tooncurve aanpassing met één punt. Het totale beeld zal lichter worden in dit voorbeeld. Tooncurve aanpassing met twee punten. Deze typische s-curve zorgt voor een extreem hoog contrast in het foto. Kleuraanpassingen Het biedt teveel mogelijkheden en is wat betreft correcties alleen voor noodgevallen zinvol. Dit is dan vooral de plek voor eventuele creatieve effecten. Voor echt beheersen van de kleuren in je opnames is het gebruik van het cameraprofiel, en dan bij voorkeur een zelfgemaakte cameraprofiel op basis van een opname van de Macbeth Colorchecker, een betere oplossing. Zwartwit Serieuze beeldbewerkingsprogramma s bieden de optie om de foto s in monochroom / grijswaarden om te zetten met behoud van aanpassing voor een aantal kleurwaardes. Dat levert je dan vergelijkbare, maar veel verdergaande mogelijkheden dan het gebruik van de klassieke fotografische kleurfilters (blauw, rood, oranje) bij de opname. Je moet er wel op letten dat je de naast elkaar gelegen kleurbereiken niet echt helemaal anders instelt, dan ontstaan er vreemde randverschijnselen op de overgang van die kleurbereiken. Technische gezien is het nog steeds een kleurenbeeld, maar de drie kleurwaardes Rood, Groen en Blauw RGB hebben een gelijke waarde gekregen. 7
Afdrukken Bij het maken van inkjet afdrukken is het op de juiste manier gebruiken van het kleurbeheer absoluut noodzakelijk. De foto s waarvan de getallen in een bestand informatie in een RGB kleurruimte bevatten, waarvan de betekenis bepaald wordt door het ingesloten ICC-profiel, moeten worden vertaald in hoeveelheden inkt van allerlei kleuren. Daarvoor is dan ook het ICC-profiel van de printer-papier combinatie nodig. Profielen voor printers Er zijn verschillende mogelijkheden om aan het juiste profiel voor je eigen printer-papier combinatie te komen. Er zijn zogeheten generieke, algemene of standaardprofielen, zoals de profielen die door de printerfabrikant meegeleverd worden voor de eigen merk papiersoorten. Dan zijn er de profielen die je van internet kunt ophalen bij de papierfabrikanten die zelf geen printers maken. Ook dat zijn generieke profielen. Photoshop afdrukinstellingen Selecteer hier je printer Selecteer bij Kleurverwerking: Photoshop beheert kleuren Selecteer bij Printerprofiel: de juiste papiersoort waar je op gaat printen Selecteer bij Rendering Intent: Relatief colorimetrisch en zorg dat Zwart punt compenseren altijd aan staat. Laboratoria Laat je de foto s ergens anders afdrukken, dan heb je eigenlijk niets te maken met kleurbeheer en de profielen van het bedrijf dat je foto s gaat afdrukken. Het enige dat je moet doen is foto s afleveren met een ingesloten kleurprofiel, waarbij AdobeRGB voor professioneel afdrukken voor de hand ligt. De omzetting naar de juiste kleurruimte voor de gebruikte printers/belichters en papier combinatie is dan een klusje voor degene die de afdruk maakt. Amateur afdrukken bij afdrukcentrales zijn daarentegen weer gebaseerd op srgb. 8