Phoenix P o r t u g e e s - I s r a ë l i e t i s c h e G e m e e n t e Dayan dr. P. Toledano: Koken op Saba (deel 3) Parasat Korach 11 juni 2010 29 sivan 5770 Deze Naast week de Halacha, brengt de die Phoenix hieronder u een wordt open brief weergegeven, van rabbijn heeft Lopes ook Cardozo de aan president plaatselijke Obama, traditie naar een aanleiding belangrijke van zijn plek recente in het toespraak Jodendom. in Cairo. De tekst Volgende hieronder week komt hopen niet we noodzakelijkerwijs weer een les te publiceren overeen van met Dayan de Portugese Toledano. minhag. 18. Het is toegestaan om mintbladeren in een hete kop thee te leggen. In feite is dit de gewoonte bij vele Sefardische gemeentes. 19. De lepel die gebruikt wordt om soep enz. uit een "eerste kookgereedschap" te scheppen dient zelf gezien te worden als een "eerste kookgereedschap", want doordat hij in het "eerste kook-gereedschap" wordt ondergedompeld wordt hij beschouwd als een uitbreiding daarvan. 20. Men dient te vermijden dat heet water uit een "eerste kookgereedschap" in een nat glas of op een nat bord wordt gegoten, omdat de daar aanwezige waterdruppels automatisch gekookt zouden worden. 21. Het is toegestaan om ongekookt vast voedsel of 1
Dayan dr. P. Toledano: Koken op Saba (deel 3) ongekookte vloeistof bij een vuur te plaatsen om het op te warmen, op voorwaarde dat het niet kokend heet wordt. Als die kans wel bestaat is het niet toegestaan om het daar neer te zetten, zelfs niet voor heel korte tijd. 22. Wanneer een pan met helemaal gekookt voedsel op het vuur staat dat bedekt is met een metalen plaat, dan mag men het verplaatsen tussen de plek waar een lage vlam is naar de plek waar er een hoge vlam is en terug. 23. Evenzo mag men een pan die op een hete plaat staat verplaatsen van de ene plek naar een andere, op voorwaarde dat het het eten in de pan helemaal gekookt is. 24. Het is verboden om voedsel in een "eerste kookgereedschap" te roeren als het niet helemaal gekookt is. Het is ook verboden om eten met een lepel te verwijderen, omdat dit op hetzelfde neerkomt als roeren. Het maakt geen verschil of de pan op het vuur staat of is verwijderd van het vuur. In beide gevallen overtreedt men door te roeren het verbod om te koken. Maar als het voedsel helemaal gekookt is en nog op het vuur staat, dan mag men er een beetje uit scheppen, maar men moet voorzichtig zijn niet te roeren. 25. Men mag voedsel zoals een ei koken door de directe warmte van de zon te gebruiken, maar de rabbijnen hebben het verboden om te koken met gebruik van warmte die van de zon is afgeleid. Men mag dus niet een ei koken in water dat door de zon is verwarmd. Dit werd ingesteld als een voorzorgsmaatregel, zodat men niets zou koken in water dat was verwarmd met behulp van vuur. 26. Hieruit kan men afleiden dat het niet is toegestaan om iets te koken in warm water dat afkomstig is van een apparaat dat werkt op zonne-energie. 27. Wel mag men warm water gebruiken van een apparaat dat werkt op zonne-energie voor de afwas of om gezicht en handen mee te wassen. Dit is zelfs toegestaan als dit tot gevolg heeft dat warm water plaats maakt voor een stroom van koud water dat op zijn beurt zal worden verwarmd. Dit mag omdat men alleen maar wat water uit de kraan wil halen, zonder zich te verdiepen in de technische aspecten hoe het water warmer is geworden, en aangezien het alleen maar om een rabbijns verbod gaat is het toegestaan. 28. Het is belangrijk op te merken dat hoewel men water dat is verwarmd door een apparaat dat op zonne-energie werkt, mag gebruiken om ermee te wassen, warm water niet mag worden gebruikt als het afkomstig is uit apparaten die werken op elektriciteit of gas. Dat is omdat het gebruik van warm water er toe leidt dat het wordt vervangen door koud water dat wordt gekookt, en dit is verboden volgens de Tora. 2
Raadsel Twee weken geleden vroeg de Phoenix: waar bevindt zich deze gevelsteen, wanneer viel 5638 volgens de algemene jaartelling en welke joodse activiteit vond in dit pand plaats? Elie Sondervan (USA) antoordt: Het poortje is inderdaad de voormalige ingang van de Stoom Matse Bakkerij De Haan (bakkerij A.I. De Haan en co) in de Rapenburger. De fabriek behoorde in 19e eeuw toe aan drie boers De Haan. Een van de drie broers, Meijer de Haan (1852-1895), heeft zijn aandeel aan zijn broers verkocht om naar Parijs te verhuizen, waar hij een beroemd kunstschilder werd. Hij werkte en woonde ten huize van Theo van Gogh, de broer van Vincent. De Haan is een typisch Sefardische naam, oorspronkelijk Dahan. Het Joods Historisch Museum gaat dit najaar een tentoonstelling aan De Haan wijden. De bakkerij werd op last van de Joodsche Raad op 18 mei 1942 geliquideerd. Direct na de oorlog werd de De Haan opnieuw opgestart door een erfgenaam, de heer Jaap Vaz Dias z.l. Financieel directeur was mijn vader, Philip A. Sondervan z.l. De bakkerij moest echter in 1948 de poort sluiten: er waren in Nederland niet genoeg joden teruggekomen voor twee matse bakkerijen. Ik herinner mij nog hoe ik als kind mocht helpen tijden de "Campanje" - het seizoen waarin Pesach matses werden gemaakt. De Bakkerij had inderdaad een in huis kartonnagefabriek waar de ronde dozen werden gemaakt, een stans stampte het onder en boven deksel en met een enorme nietmachine werden de dozen in elkaar geniet. Toen ik als kind mazelen had, maakte mij vader in die fabriek twee ronde buizen die om mijn armen gingen zodat ik me niet kon krabben... Rijke mensen kochten in die tijd 20jes en armen 12jes - dat was het aantal matzes dat in een pond ging. Hoe dikker de "massoo" hoe minder beleg er nodig was. Standaard grap uit die tijd was: de snogère die bij Mincha zijn compañero de banco vroeg: hoeveel "massoos" heb jij voor de lunch gegeten? Het antwoord was: Elft en een halve masso. Elft was een populaire vis voor paaslunch. 3
Evenementen Op donderdag 17 juni geeft ons koor Santo Serviçio een concert bij kaarslicht in Snoge. Aanvang om 19:30 uur, deuren zijn open vanaf 19:00 uur. Leden van de PIG die zich tevoren hebben aangemeld ontvangen ruim 50% korting op de toegangsprijs en betalen slechts 4,00 in plaats van 8,50. Aanmelden is mogelijk tot de dag van het concert om 16:00 uur, bij het Secretariaat van de PIG (tel. 020-6245351, email : info@esnoga.com). 4
Evenement Uitnodiging LEZING JOODS AMSTERDAM 22 JUNI 2010, 20.00 uur Op dinsdag 22 juni 2010 geeft René Valensa in het Vegahuis, de bewaarderswoning bij de entree van de begraafplaats Beth Haim, een digitale lezing over de joodse geschiedenis van Amsterdam. Met een digitale dialezing neemt hij ons mee naar de geschiedenis van de joodse Amsterdammers van 1600 tot 1942. Na een korte inleiding over hun komst naar Amsterdam, de woon- en economische omstandigheden en typisch joodse beroepen in de beginjaren maken we een virtuele wandeling door de oude jodenbuurt met dia s van ca, 1900 tot 2005. We wandelen niet alleen langs de huizen en andere plekken van bekende (rijke) joden, weeshuizen, theaters etc. maar ook door de arme vroegere jodenbuurt. Hierbij wordt niet hun religieuze maar sociale leven belicht. De entreeprijs is 5 euro per persoon. U kunt zich opgeven op het e-mailadres bethhaim@gmail.com of 06-53725335. De lezing wordt georganiseerd door het Stichting David Henriques de Castrofonds 5
Evenement 6
In en om de Snoge In het kader van deze rubriek gaan we samen een kijkje nemen in de oude Jodenbuurt, waarvan de Snoge eeuwenlang het middelpunt en het kloppend hart is geweest. Met het boekje Joods Amsterdam in de hand (geschreven door Jan Stoutenbeek en Paul Vigeveno, uitg. K M Publishers in 1998) begeven wij ons naar de Nieuwe Herengracht. Dit is het pand Nieuwe Herengracht 33, het voormalige Portugees-Israëlietisch Oudemannenhuis. In 1794 werd eem oudemannenhuis opgericht door de Vereninging Misjenet Zekenim (Steun aan Ouden). Het heeft bestaan tot het werd gersloten tijdens de Oorlog. In het huis bevond zich een kleine synagoge en een soeka. Twe gevelstenen bevinden zich nog steeds op de buitenmuur van het gebouw - zie de volgende pagina. 7
In en om de Snoge Op de bovenstee gevelsteen staat: Des hemels gunst bestraalt en zegend en behoed, die de oude bejaarde lien staag onderhoud en voed. Het eerste deel van de tekst is waarschijnlijk geinspireerd door de Priesterzegen. מ שׁ ע נ ת ז ק נ ים Op de tweede gevelsteen, die zich boven de ingang bevindt, staan de woorden (misjngenet zekenim) - een steun voor de ouderen. 8
Drs. Leo Mock: De Parasa van de week (Korach) De parasa van deze week opent met het bekende verhaal van Korach die probeert een opstand tegen Mosjé, en in feite ook Aharon en de hele bevoorrechte stam Levi, te organiseren. Korach doet hier een beroep op het argument van egaliteit we zijn allemaal heilig, dus waarom moeten er leiders zijn, waarom heeft Mosjé, zijn broer en zijn familie de stam Levi een bevoorrechte positie binnen Israël? Korach zelf was overigens ook een Leviet, en behoorde dus ook tot de elite. Volgens de verklaarders wilde hij meer macht voor zichzelf en zijn clan binnen de Levieten. Wie het verhaal goed leest kan verschillende groepen vinden rond Korach allereerst de 250 voorname personen die hem steunden (Bemidbar 16:2). Daarnaast krijgt hij steun van Datan en Abiram, die blijkbaar ook een bepaalde groep mensen vertegenwoordigden die het niet eens waren met het leiderschap van Mosjé en de stam Levi. Volgens de traditie was de stam Ruben waar Datan en Abiram blijkbaar bij hoorden betrokken bij de opstand tegen Mosjé. Dat is allemaal minder raar dan het lijkt. Ruben was immers de eerstgeboren zoon van Jakob de bechor en die zou eigenlijk een belangrijke rol moeten hebben binnen het stamverband. Een rol die hem echter niet gegund wordt. In plaats daarvan hebben de stam Jehoeda en Levi de belangrijkste posities. De stam Jehoeda als stam waaruit de koningen komen, en de stam Levi als geestelijke leiders in de vorm van priesters. Sommige profeten waren ook priester, denk aan Jechezkel. Verder zullen de opstandelingen misschien nog wel meer steun hebben gehad binnen Israël. Hoe deze opstand afliep is ook bekend: Korach en de 250 mensen worden gestraft door een vuur dat uit de Hemel komt. Een vuur dat hen en de vuurpannen in hun hand met de wierook erin, verteert (16:35). Datan, Abiram en hun medestanders uit de stam Ruben worden door 9
Drs. Leo Mock: De Parasa van de week (Korach) de aarde verzwolgen precies zoals Mosjé dat had voorspeld (16:31-33). Onder de rest van Israël brak tegelijkertijd een mysterieuze plaag uit die 14.700 mensen doodt (17:14). Deze plaag kan alleen gestopt worden doordat Aharon met een vuurpan en wierook tussen het volk doorloopt. Een wierookoffer dat eerder juist de 250 mensen die hier niet voor bevoegd waren, had gedood. In de handen van de juiste persoon (Aharon) geven de rituelen juist leven, in de handen van onbevoegden brengt het de dood (Korach en aanhangers). Er moet nog een ander teken gebeuren om de bevoorrechte positie van Levi en Aharon als Hogepriester binnen Israël, te rechtvaardigen. Elk stamhoofd moet een staf van hout inleveren met zijn naam erop. Alle stokken worden in het Heiligdom neergelegd, en de persoon wiens staf zal bloeien, die is de uitverkorene van God om leider te zijn. De volgende dag blijkt de staf van Aharon bloemen en knoppen te hebben voortgebracht ja zelfs amandelen groeien er in één nacht aan de stok! (17:16-24). Dan volgt een reeks vermaningen waarin de bijzondere positie van de stam Levi en de priesters benadrukt worden. De gewone Israëliet moet niet proberen het Heiligdom te betreden, de heilige spullen daar aan te raken, de rituelen uit te voeren, of van de offers te eten (18:1-11). Daarnaast worden de verschillende afdrachten die de gewone Israëlieten aan de priesters geven, nogmaals beschreven en benadrukt (18:12-19) de orde binnen de samenleving is weer hersteld. 18:18-40). Ook daar volgt een vuur-oordeel. Wie er in slaagt om het Hemelse vuur op aarde te brengen, is de echte profeet en aanbidder van God. Mosjé doet hetzelfde: als Mosjé ongelijk heeft dan zullen zijn tegenstanders ongedeerd blijven, maar als hij gelijk heeft zullen ze door de aarde opgeslokt worden (16:28-30). En: iedereen mag een stok uitkiezen, maar wiens stok bloeit, die is de echte leider. Wat moeten we leren uit deze parasa? Dat tegenstanders altijd vernietigd moeten worden? Sommige geleerden stellen dat Mosjé zelf het teken van het opslokken van de mensen door de aarde initieerde hij had dit niet van God gehoord of hier opdracht voor gekregen (J. Albo). Volgens Nachmanides was de opdracht van het brengen van een wierookoffer aan de opstandelingen dat uiteindelijk hun dood zou betekenen door het Hemelse vuur dat hen treft ook niet een goddelijke opdracht aan Mosjé, maar zijn eigen gedachte. Met andere woorden, dit is één oplossing om met interne conflicten om te gaan, maar zeker niet de enige, en ook niet door God als opdracht gegeven. Misschien voldeed het voor die tijd, maar in onze tijd is een vreedzame oplossing van conflicten altijd te prefereren boven een oplossing waarbij geweld wordt gebruikt. In de verschillende tekens en wonderen die Mosjé voorspelt, gaat hij andere profeten voor. Ook zij laten hun woorden vergezeld gaan van een wonder, of iets dat juist níet gaat gebeuren. Het bekendste voorbeeld is de profeet Elijahoe op de berg Karmel (I Koningen 10
De verjaardagen van de afgelopen week Mw. L.H. Kroonenberg - Blok (Amsterdam) Mw. M. Serphos - Senior (Amsterdam) Portugees-Israëlietische Gemeente Mr. Visserplein 3 1011 RD Amsterdam Tel. 020-6245351 Email: p.i.g@esnoga.nl Webstie: http://www.esnoga.nl Suggesties/klachten: TinyURL.com/voorparnassim Dhr. E.H. Frances (Heemstede) Mw. H. Stokvis (Amstelveen) Mw. C.R. Cohen Lobatto - Waterman (Amstelveen) Dhr. N. Roz (Amsterdam) Dhr. D. Owsiany (Amsterdam) Dhr. S. Sofiar (Amsterdam) Dhr. D.I. Serphos (Amstelveen) Dhr. A. Gomes de Mesquita (Amsterdam) Mw. E. Serphos - Schuddeboom (Amstelveen) Mw. S. Ben Yakar - Krant (Amstelveen) Ronen Iwan (Amstelveen) Michelle P. Bachrach (Amsterdam) De PIG feliciteert al haar jarige leden! Op Saba-middag, na de derde maaltijd, hoopt Dayan Toledano in Snoge Amstelveen een sjioer te geven over de halachische aspecten van Birkat HaTora. Aanstaande woensdagavond hoopt Dayan Toledano in Snoge Amstelveen een sjioer te geven over de Parasa van de week, en vervolgt hij zijn sjioer over de wettehn van Saba. Aanvang: 20:00 uur 11