Patiënteninformatie IVON Zorgprogramma Pessarium bij verzakking Martini Ziekenhuis Postadres Postbus 30033 9700 RM Groningen Bezoekadres Van Swietenplein 1 Groningen Algemeen telefoonnummer (050) 5 245 245 www.martiniziekenhuis.nl 1220100 02-2011
INHOUD Inleiding...3 Wat is een pessarium?...4 Hoe wordt een pessarium ingebracht?...4 Wat zijn mogelijke bijwerkingen?...5 Hoe vaak moet het pessarium worden schoongemaakt?...6 Hoe moet een pessarium worden schoongemaakt?...7 Zelf weghalen en terugzetten...7 Mag ik alles doen met een pessarium?...8 Voor- en nadelen van een pessarium en een operatie...8 Meer informatie...10 Pessarium bij verzakking 1
Inleiding IVON staat voor Incontinentie en Verzakking Operaties Nieuwe Stijl. Het inbrengen van een pessarium is geen operatieve ingreep, maar een eenvoudige en snelle manier om de klachten van een verzakking (tijdelijk) tegen te gaan. Het is een van de behandelingsmogelijkheden bij verzakking. In deze brochure leest u hier meer over. Over het IVON- Zorgprogramma zijn de volgende brochures verschenen: IVON Zorgprogramma operatie bij verzakking IVON Zorgprogramma: Operatie bij inspanningsincontinentie IVON Zorgprogramma: Bekkenbodemproblemen bij vrouwen Daarnaast geeft de Nederlandse Vereniging voor Obstetrie en Gynaecologie (NVOG) brochures uit. U kunt deze brochures inzien op de website van de NVOG: www.nvog.nl. 2 Martini Ziekenhuis
Wat is een pessarium? Een pessarium of ring is een voorwerp van kunststof die de verzakking in de vagina tegenhoudt. Er zijn vele soorten en maten, maar meestal wordt een flexibele ring gebruikt met een diameter tussen ca 50 en 80 mm. Deze kan in het midden open zijn of min of meer dicht. Ringen zijn meestal gemaakt van siliconen of PVC. Vroeger werd ook wel rubber en bakeliet gebruikt. Welke vorm en welke grootte voor u het beste is, hangt af van het type verzakking. Uw arts geeft u hierover meer informatie. Een pessarium neemt de verzakking niet weg, maar houdt deze wel tegen. Hierdoor kunnen de klachten minder worden of zelfs verdwijnen. U hoort de ring niet te voelen en er alles mee te kunnen doen. Hoe wordt een pessarium ingebracht? U krijgt eerst een inwendig onderzoek. De arts voelt hoe wijd de vagina is en bepaalt welk pessarium voor u geschikt is. Vervolgens zet hij/zij het pessarium in de vagina. Het pessarium wordt daarbij in verticale stand tussen de schaamlippen door in de schede gebracht en dan zo gedraaid dat de achterrand achter de baarmoederhals ligt en de voorrand achter het schaambeen. Daarna voelt de arts of het pessarium goed ligt. Zo niet, dan kunt u direct een beter passend pessarium krijgen. De hele procedure duurt enkele minuten en is meestal pijnloos. Figuur 1: ring inbrengen Soms lukt het niet goed om een pessarium in te brengen omdat de vagina te nauw is of past de ring niet omdat de vagina te kort is. Ook is het mogelijk dat het pessarium er kort na het inbrengen weer uit valt. Vooral wanneer de ingang van de vagina erg wijd is en het pessarium te weinig steun krijgt van de bekken- Pessarium bij verzakking 3
bodemspieren. In die situatie wordt soms een ander pessarium geprobeerd of wordt een operatie geadviseerd. Pessarium ondersteunt de baarmoeder en blaas tegen verzakken Figuur 2 Wat zijn mogelijke bijwerkingen? Een goed passend pessarium geeft zelden complicaties. Wel kunnen de volgende bijwerkingen voorkomen: Het pessarium drukt altijd iets tegen de wanden van de vagina. Soms raakt de wand van de vagina hierdoor geïrriteerd. U krijgt dan last van afscheiding of bloedverlies door kleine drukwondjes. Dit is onschuldig, maar kan wel vervelend zijn. Het gebeurt vooral op wat oudere leeftijd als de vaginawand toch al wat droger en kwetsbaarder wordt. Bij irritatie of kleine wondjes wordt vaak Synapause voorgeschreven. Hierin zit een lage dosis oestrogene hormonen die de wand van de schede weer steviger maakt en beter doorbloedt. Ook kan u geadviseerd worden de ring een tijdje uit te laten. Bij het steeds terug komen van de klachten moet soms een andere oplossing gevonden worden. Neem altijd contact op met uw arts als u bloedverlies heeft! Het is mogelijk dat het pessarium uit de vagina komt. Bijvoorbeeld op het toilet als u perst. U kunt het pessarium dan tegenhouden of zelf terug zetten, als u dat wilt. Lukt dit niet? Neem het pessarium dan mee naar de volgende controle en bespreek met uw arts of een ander pessarium zinvol is. Ook kunt u natuurlijk altijd even langs uw huisarts gaan. 4 Martini Ziekenhuis
Sommige vrouwen worden met een ring gevoeliger voor een blaasontsteking, andere vrouwen juist niet. Soms kunnen Cranberry pillen goed helpen, of Vitamine C. Ook met een ring moet u normaal kunnen plassen. Neem hiervoor wel de tijd. Waarschuw uw huisarts als u niet (goed) kunt plassen. De vagina is aan de bovenkant afgesloten. Het pessarium kan dus nooit verdwijnen of op een verkeerde plaats terechtkomen. Alleen als de ring jaren blijft zitten en nooit wordt verwisseld kan er in uitzonderlijke gevallen schade van bijv. de blaas of endeldarm ontstaan. Hoe vaak moet het pessarium worden schoongemaakt? Het is niet nodig om de ring regelmatig te laten controleren. Wel moet de ring zo nu en dan worden schoongemaakt. Meestal is een reiniging om de 3-4 maanden voldoende. Uw gynaecoloog of huisarts kan dit doen. Soms kunnen de controles zelfs wat minder vaak plaats vinden, bijvoorbeeld eens in de zes maanden. Als u het pessarium zelf in de vagina kunt zetten, kunt u de reiniging zelf doen. Vooral jongere vrouwen kunnen dit vaak uitstekend zelf. Dit maakt hen minder afhankelijk en het scheelt heel wat bezoekjes aan de dokter. Of u de ring zelf schoonmaakt en hoe vaak u dat doet, hangt helemaal van u af. U moet zich prettig voelen met de keuze die u daarin maakt. Sommige vrouwen kunnen de ring heel gemakkelijk zelf in en uit doen. Zij gebruiken de ring alleen overdag of bij veel lichamelijke inspanning. Anderen doen het zelf, maar vinden het wat lastiger. Zij zullen de ring eens in de paar weken of maanden een nachtje uit laten. Weer andere vrouwen laten het liever doen door de huisarts of gynaecoloog. Alles is mogelijk, zolang u zich er prettig bij voelt en de ring tenminste eens in de 3-4 maanden wordt schoongemaakt. Als u de ring zelf schoonmaakt dan is het raadzaam de ring ook een nachtje uit te laten. Zo kan de vagina als het ware even tot rust komen. Pessarium bij verzakking 5
Hoe moet een pessarium worden schoongemaakt? U kunt de ring gewoon schoonmaken met lauw water en zonodig een zacht sponsje. Desgewenst kunt u een vloeibare zeep gebruiken. Zorg dat u de ring goed afspoelt, zodat eventuele zeepresten zijn verdwenen. Gebruik geen kokend water, de ring hoeft namelijk niet steriel te zijn! Zelf weghalen en terugzetten Het pessarium kan de vaginawanden irriteren. Dit is soms te voorkomen door s avonds zelf het pessarium uit de vagina te halen en s ochtends weer in te brengen. Veel vrouwen vinden dat een eng idee, maar in de praktijk gaat dat meestal goed. Probeer zelf uit in welke houding u dit het gemakkelijkst doet: liggend in bed, staand met bijvoorbeeld een been op een stoel, of zittend op het toilet. Of misschien wil uw partner het pessarium in en uit de vagina halen. Bij het inbrengen is het handig de ring iets nat te maken zodat deze makkelijker glijdt. Sommige vrouwen gebruiken ook wat vaseline of glijmiddel op de rand van de ring. Nadeel daarvan is dat u minder houvast heeft. U kunt de ring het beste verticaal (gelijk aan de ingang van de vagina) inbrengen. Sommige ringen zijn goed dubbel te vouwen. Dat maakt het inbrengen ook wat makkelijker. Vaak helpt het om bij het inbrengen zachtjes te persen, zodat de ingang van de vagina iets wijder wordt. Als de ring grotendeels in de vagina zit kunt u deze loslaten. Vervolgens moet u met 1 of 2 vingers de ring op de juiste plaats drukken. De ring hoort dwars in de vagina te liggen. Bij een perfecte ligging zit de ring aan de voorzijde achter het schaambeen en aan de achterzijde achter de baarmoederhals (zie figuur 1 en 2). Dit lukt lang niet altijd zo goed. Dat is niet erg, zolang u de ring maar niet of nauwelijks voelt. Zeker in het begin vragen vrouwen zich vaak af of het pessarium goed zit. Als u hem niet voelt zitten, kunt u ervan uitgaan dat hij goed zit. Veroorzaakt het pessarium pijn? Probeer hem dan met een vinger van plaats te veranderen. Wees niet bang dat u iets kapot kunt maken! Dat is uiterst zeldzaam. 6 Martini Ziekenhuis
Figuur 3: houdingen waarin u de ring in en uit kunt doen Mag ik alles doen met een pessarium? Ja. Een pessarium moet uw klachten verminderen en uw leven verbeteren. Een goed passend pessarium voelt u niet zitten. Met de ring moet u alles kunnen doen, zoals sporten, fietsen, zwemmen en vrijen. Ook kunt u gerust tampons gebruiken als u nog menstrueert. Veel vrouwen zijn bang dat zij tijdens seks last zullen hebben van een pessarium, of dat hun partner het voelt zitten. In de praktijk gebeurt dit slechts zelden. De meeste vrouwen vrijen probleemloos met de ring in. Sommige vrouwen vinden het toch prettiger zonder de ring te vrijen en halen de ring er dan uit. Voor- en nadelen van een pessarium en een operatie Een pessarium en een operatie hebben allebei voor- en nadelen. Het ligt aan uw persoonlijke situatie welke voor- en nadelen voor u belangrijk zijn. Voordelen van een pessarium Eenvoudige en snelle manier om de klachten van een verzakking tegen te gaan. Minder risico s dan operatie. Kan een operatie voorkomen of uitstellen. Pessarium bij verzakking 7
Nadelen van een pessarium Geen definitieve oplossing (maar een operatie is dat ook niet altijd). Werkt minder goed voor een darmverzakking (rectocele) en bij een wijde of korte vagina. Het is mogelijk dat u last blijft houden van de verzakking, ondanks het pessarium. De ring kan wat uitzakken of u kunt de ring zo nu en dan verliezen. Moet regelmatig schoon gemaakt worden. Kan klachten geven zoals toename van afscheiding of urineverlies. Kan door druk in de schede kleine drukwondjes en bloedverlies geven. Voordelen van een operatie Meestal definitieve oplossing. Na de ingreep geen noodzaak meer voor controles. Niet de nadelen van de ring. Nadelen van een operatie Blootstelling aan mogelijke complicaties. Opname in het ziekenhuis. Herstel periode van minimaal 6 weken (eerste 3 weken zijn vaak het zwaarst). Klachten soms onvoldoende weg of komen na enige tijd toch weer terug. Tegenwoordig is een operatie voor bekkenbodemklachten ook op hogere leeftijd vaak goed mogelijk. Leeftijd is dus geen belangrijke reden meer om van een operatie af te zien. Er zijn zelfs goede redenen om juist op jonge leeftijd wat terughoudend te zijn met een ingreep en eerder voor een pessarium te kiezen: Meer kans dat verzakking ergens in het leven toch terugkomt, een ring kan de operatie dan soms uitstellen. Vaak een baan en actief leven, waardoor een operatie een grote onderbreking betekent. Vaak handiger in het zelf in en uit doen van de ring en dus geen noodzaak tot controles. Minder kans op afscheiding en drukwondjes in de vagina bij gebruik van een ring. 8 Martini Ziekenhuis
Leeftijd is dus geen belangrijk argument bij de keuze voor een pessarium of operatie. De keuze is heel persoonlijk, de ring moet goed zitten en de klachten moeten duidelijk verminderen. U kunt altijd nog voor een operatie kiezen. Meer informatie Heeft u naar aanleiding van deze brochure nog vragen, dan kunt u contact opnemen met de polikliniek Gynaecologie, tel. (050) 524 5840. Websites Martini Ziekenhuis: www.martiniziekenhuis.nl Beroepsvereniging Gynaecologie: www.nvog.nl Informatiecentrum Gynaecologie: www.icgynaecologie.nl Pessarium bij verzakking 9
Ruimte voor aantekeningen 10 Martini Ziekenhuis
Pessarium bij verzakking 11
12 Martini Ziekenhuis