Katern voor scholing, her- en bijscholing 28 inhoud 1 Verhelpen daklekkage 5 Otib-nieuws 5 Cursussen Een uitgave van Intech Klimaat & Sanitair en otib juni 2010 Verhelpen daklekkage Daken horen regenwater buiten de woning te houden, maar als er lekkage ontstaat kan de schade al snel groot zijn. Snelle opsporing en reparatie zijn dus geboden. Voor elk soort dak, of het nu een hellend of plat dak betreft, is weer een eigen werkwijze voor het opsporen en verhelpen van problemen. Door: Han Brouwer-Keij Daklekkages zijn erg vervelend doordat ze vaak al snel heel veel schade veroorzaken. Het is dus belangrijk lekken snel op te sporen en te repareren. Vraag, als je als installateur bij een daklekkage wordt geroepen, altijd aan de bewoner of er de laatste tijd nog iemand op het dak is geweest en wat er toen voor werkzaamheden zijn uitgevoerd. Het zal niet de eerste keer zijn dat een doe-het-zelver eigenhandig zijn schoorsteen heeft geveegd en daarbij de dakbedekking stuk heeft ge trapt, of de dakdoorvoer heeft gedemonteerd en deze niet goed heeft teruggeplaatst. Als er onlangs iemand op het dak is geweest, is het belangrijk daar eerst naar te kijken. Een andere situatie die zich nog weleens voordoet, is dat bij een opgaande gevel de voeg vlak boven het muurlood wordt afgekit. Hierdoor kan in de spouwmuur water blij ven staan, ongeveer ter hoogte van de kit voeg (een cm). Als het lood alleen maar overlapt, zoals gebruikelijk is, kan dat vocht onder de dakbedekking stromen. Hetzelfde probleem kan ontstaan als een opgaande gevel opnieuw is gevoegd en de open stootvoegen ook zijn dichtgemaakt. afhankelijk van het type goot onderaan het dak in de muur. Controleer eerst of de dakdoorvoer waterdicht is, of het lood niet is uitgezakt en het elkaar in de juiste volgorde overlapt: hoger over lager. Bij langdurige sterke wind en regen uit een bepaalde hoek kan regenwater horizontaal tussen de loketten worden gestuwd. In een enkel geval kan dat vochtproblemen geven, maar in de meeste gevallen is de wind al gaan liggen voor het zo ver is. Controleer of loketten zijn opgewaaid en ook of het slabbenlood niet te lang is, en deels op een plat deel ligt. In dat geval kan lekkage ontstaan door capillaire werking. Daarnaast kan lood natuurlijk gescheurd zijn of gecorrodeerd door ouderdom, ijzer of andere edelere metalen direct in de buurt van het lood. Een achtergebleven beugel van een oude antenne of een paar spijkers kunnen ervoor zorgen dat gaten in het lood ontstaan. Het is niet altijd zo dat het lek op de plaats van de lekkage zit. Bij een pannendak kun je enkel pannen vlak boven de dakdoorvoering opschuiven en controleren of er leksporen zijn. Meestal is dat goed te zien in het stof onder de pannen. Soms kom je er dan achter dat het echte lek een paar meter hoger zit, bijvoorbeeld bij een gebroken nokpan. Hellende daken Lekkages in hellende daken geven meestal vochtproblemen bij dakdoorvoeren of Platte daken Op platte daken is het opsporen van lekkages vaak nog lastiger, zeker als de dakbedekking Belangrijke normen en richtlijnen zijn onder andere: - nen-en 12588:2007 en Lood en loodlegeringen Gewalste loodplaten voor toepassing in de bouw. - nen 2778, Vochtwering in gebouwen. Bepalingsmethoden. - nen 6707:2001, Bevestiging van dakbedekking. Eisen en bepalingsmethoden. - npr 6708: 2006, Bevestiging dakbedekking. Richtlijnen. - Bouwbesluit. 28 1
een ballastlaag heeft van grind. In dat geval verwijder je het grind op het deel waar je de lekkage vermoedt. Probeer eerst een oppervlak van ongeveer 1 m 2 grindvrij te maken en zorg dat dit deel droog is. Als er veel water op het dak staat, is het misschien nodig een dammetje te leggen van bijvoorbeeld zand of leem. Als je nu met een vlakke schoen met je volle gewicht op de dakbedekking gaat staan, kan er als je geluk hebt een klein beetje water uit het lek komen. Meestal is dat bij een slechte overlap. Wanneer je het lek niet kunt vinden, moet je een volgend stuk van het dak controleren. Voorkom, vooral bij houten dakconstructies, dat je erg veel grind op een hoop gooit. Vooral als dat in het midden van het dak is, kan het dak bezwijken. Verzakkingen Oudere woningen kunnen zijn verzakt. Als de verzakking meer dan 10 cm is op een plaats waar net geen afvoer zit, kan het water over de opstand van de dakbedekking onder de dakbedekking lopen. In dat geval moet je het dak droogmaken en op het laagste punt een extra afvoer aanbrengen. Ook bij kleinere verzakkingen kan het voetlood in het water komen te hangen. En door capillaire werking kan het water dan onder de dakbedekking komen. Opsporingstechnieken Vooral bij platte daken komt het vaak voor dat een lekkage niet door de dakdekker wordt gevonden. Er zijn specialistische bedrijven die daklekkages opsporen met moderne technieken, zoals: - rookgastechniek; - impulsstroomtechniek; - neutronensonde; - thermografiecamera. Deze bedrijven hebben vaak ook apparatuur om de dakconstructie te drogen. Kouddakconstructie Vochtproblemen kunnen ook ontstaan door het ontbreken van, of een beschadiging aan de dampremmende laag van een constructie. Een dampremmende laag zit bij een kouddakconstructie aan de binnenkant (de warme kant) van een bouwkundige constructie met isolatie. Deze laag voorkomt dat vocht uit de woning in de 1. Daklekkage. 2. Voorbeeld van rastermeting met neutronensonde. 3. Voorbeeld thermografische foto. 4. Dubbele plakplaat. a. dakbedekkingssysteem b. rozet van dampremmend materiaal c. ventilatiekap met plakplaat en dubbele O-ringen d. plakplaat met uitloopstuk en dubbele O-ringen e. dampremmende laag f. isolatie g. standleiding constructie kan komen. Dit wordt een kouddakconstructie genoemd omdat de isolatie aan de warme kant van de constructie is aangebracht, en het grootste deel van de constructie daardoor koud is. Warme lucht kan veel meer vocht in dampvorm bevatten dan koude lucht. Bij elke temperatuur is de maximale hoeveelheid anders. Hoe kouder de lucht, hoe minder vocht die lucht kan bevatten. Als de lucht in de woning 20 C is, de relatieve vochtigheid 70 procent en het buiten -10 C is, wil die warme lucht met het vocht door de constructie naar buiten. Daarbij daalt de luchttemperatuur en loopt de relatieve vochtigheid op. Ergens in de constructie is de relatieve vochtigheid 100 procent geworden. Meer dan 100 procent relatieve vochtigheid kan niet, waardoor een deel van het water uit de lucht in de constructie condenseert. Als dit kort duurt en het slechts een kleine beschadiging is van de dampremmende laag, geeft het beetje vocht niet direct overlast en verdampt het er de volgende zomer wel weer uit. Maar als het lang duurt en het om een grote beschadiging gaat, of de dampremmende laag ontbreekt, druipt het water al snel naar beneden. Dit komt vooral voor in woningen waar veel vocht wordt aangemaakt zonder dat dit goed wordt afgevoerd. Warmdakconstructie De dampremmende laag wordt ook wel aan de buitenzijde aangebracht. In dat geval wordt op het betonnen of houten dak eerst een dampremmende laag aangebracht van bijvoorbeeld gebitumeerd glasvlies. Daaroverheen gaat de isolatielaag en over die isolatielaag komen de dakbedekking en ballastlaag. In dit geval is een deel van de constructie, het deel onder de dampremmende laag, warm. Het wordt daarom ook een warmdakconstructie genoemd. Fouten die nogal eens bij zo n constructie worden gemaakt is dat de dampremmende laag niet dampdicht aan de dakdoorvoeringen wordt gemaakt. Dat zijn dan zwakke punten waar damp uit de woning makkelijk in de isolatie kan komen. Niet alleen de isolatiewaarde neemt daardoor af, maar het proces wordt ook nog versneld. Op deze plaatsen moet je het dus eerst zoeken als er vochtproblemen zijn en er geen lek te vinden is in de dakbedekking. Reparatie van dit soort lekken is lastig, want je moet eerst een stuk uit de dakbedekking snijden en de isolatie vaak ook de dakdoorvoer verwijderen. Daarna moet je de dampremmende laag repareren, zodat 28 2
deze dampdicht aan de dakdoorvoer zit. Eigenlijk moet je daarvoor een dakdoorvoer hebben met een dubbele plakplaat, een voor de dampremmende laag en een voor de dakbedekkingslaag. Beide plakplaten kunnen met een O-ringconstructie in elkaar worden geschoven. Een andere oplossing is dat je de dampremmende laag met een manchet vastzet aan de buis en dan de dakdoorvoer met een O-ringconstructie dampdicht op de buis aansluit. Daarna moet je de isolatie weer terugplaatsen en de dakbedekking repareren. Daarop bevestig je dan de plakplaat die je weer afwerkt met een rozet van dakbedekking. Repareren schoorsteenlood Schoorsteenlood op platte daken bestaat uit vier slabben die rondom de schoorsteen worden ingemetseld tot op het binnenspouwblad. In het algemeen zijn hierbij weinig problemen te verwachten, als de slabben hoog genoeg boven het dakvlak eindigen en de slabben hoog genoeg zijn doorgezet in het binnenspouwblad. Op hellende daken bestaat het lood uit een aantal onderdelen die meestal worden ingemetseld en een aantal delen die los worden aangebracht. Al die onderdelen moeten in de juiste volgorde zijn aangebracht en in alle richtingen voldoende overlap hebben. De volgorde van de in te metselen delen is volgens de nummers 1 tot en met 4 uit afbeelding 5. Daarna wordt loodslab 5 aangebracht, zo hoog mogelijk onder het voorlood (1) met voldoende lengte om tot de buitenzijde van de loodslabben aan de zijkant te komen. Dan klop je het lood netjes om de hoek. Daarna worden de loodslabben 6 aangebracht tot minimaal 10 cm onder de loketten, gemeten haaks op het dakvlak. Boven moet het lood ruim boven de schoorsteen eindigen zodat het zalinglood er ruim overheen kan vallen. Aan de onderzijde moet het lood ruim over de onderslabbe vallen, bij voorkeur zo ver dat het aan de onderzijde 1 cm om de onderslabbe kan worden gebogen. Ook dit lood wordt netjes met de pannen mee gedreven en eindigt aan de zijkant net over de wel van de pan. Aan de onderzijde wordt het om de hoek gedreven. Is het lood daar langer dan 5 cm, knip je het weg. Aan de bovenzijde wordt het om de hoek gedreven en over de zaling. Hier wordt niets weggeknipt. Tot slotte wordt het zalinglood aangebracht tot ruim onder het achterlood (4). Het zalinglood (7) moet tot de buitenkant van het zijslabbenlood komen en wordt om de hoek gedreven. Aan de bovenkant moet het ruim onder de pannen vallen en wordt er een waterkering ingezet. Ten slotte wordt slabbe 1 om de hoek geklopt en loket 2 om de hoek en over de slabbe 6, waarna de voorrand wordt dubbelgeslagen. Ga zo verder loketten 3 en verder, tot en met 4 over de loodslabben geklopt en de voorrand van de loketten omgeslagen voor versteviging. Voor de reparatie van schoorsteenlood is het noodzakelijk dat je bovenliggende onderdelen eerst deels omhoogtrekt. Dan 5. Werkvolgorde aanbrengen schoorsteenlood. 6. Schoorsteenlood. 7. Branden dakbedekking. wordt het betreffende onderdeel verwijderd, het nieuwe onderdeel geplaatst en in model geklopt. Vervolgens druk je het omhooggetrokken onderdeel weer op zijn plaats en klop je het aan. Als die onderdelen bros zijn, is het beter dat je die ook vervangt. Vervangen van loketten en ander muurlood is wat lastiger. Een oplossing die in het algemeen goed voldoet, is dat je het betreffende lood afsnijdt langs de voeg. Vervolgens hak je de voeg tot een diepte van 5 cm uit, waarbij je probeert het lood in de voeg heel te laten. Dan druk je het lood in de voeg omhoog en plaats je het nieuwe lood met een omslag onder het oude lood. Het nieuwe lood zet je vast met loodproppen of loodklemmen om de 25 cm. De loodprop sla je met een hamer en een platte beitel klem in de voeg. De loodklem sla je met een platte beitel in de voeg, deze houdt zich vervolgens zelf vast. Daarna klop je het lood netjes in model en werk je de voeg af met voegspecie, een mengsel van zand en cement. Repareren stukje dakbedekking Als je een lek in de dakbedekking van een platdakconstructie hebt gevonden, kun je dat repareren door er een stuk dakbedekking overheen te branden of door een laag dakbedekking aan te brengen met koude kleefstof. Is het lek een niet goed geplakte overlap en kun jede overlap goed schoon en droog maken? Probeer dan eerst of je onder de overlap koude kleefstof kunt aanbrengen. Let op dat zeker bij een eenlaagse bedekking de isolatie niet smelt als je het dak onder de overlap met een brander verwarmt. Voor situaties waarin de ondergrond niet goed is droog te krijgen, bestaan speciale kleefstoffen die zelfs onder water nog een goede hechting geven. 28 3
Werkvolgorde repareren dampremmende laag in een warmdakconstructie Repareren van een dampremmende laag ter plaatse van een dakdoorvoer gaat als volgt: 8. Enkele plakplaat met manchet. a. dakbedekkingssysteem b. dampremmende laag c. manchet van dampremmend materiaal d. ventilatiekap met uitloop en dubbele O-ringen f. standleiding Voorbereiding: - verwijder ruim 1 m 2 ballastlaag rondom de dakdoorvoer; - maak de dakbedekking droog; - breng eventueel een waterkerende rand aan van leem of zand; - snijd een vierkant van 60x60 cm uit de dakbedekkingslaag; - verwijder de ontluchtingskap; - verwijder de resten dakbedekking van de ontluchtingskap door deze warm te maken; - snijd een vierkant van 50x50 cm uit de isolatielaag; - controleer of de standleiding boven het dak uitsteekt tot bijna de bovenkant van de isolatielaag (verleng dit eventueel). Repareren dampremmende laag: - maak eventueel de dampremmende laag droog; - snijd een rond manchet met een middellijn van ongeveer 30 cm; - snijd in de manchet een rond gat (bij elastische materialen 4 cm kleiner dan de buitenmiddellijn van de standleiding, bij minder elastische materialen iets minder); - breng koude kleefstof aan op de onderste 3 cm rondom de standleiding; - verwarm eventueel de manchet licht, maar zorg dat deze niet smelt; - schuif de manchet zo over de standleiding dat het vlak op de dampremmende laag ligt en om de standleiding een rand zit van ongeveer 2 cm hoog; - breng drie ringen koude kleefstof aan onder de manchet; - druk de manchet in de koude kleefstof en zorg dat de koude kleefstof rondom, net onder de manchet uitkomt. Isolatie en dakbedekking repareren: - breng de isolatie weer aan en verdun de isolatie eventueel ter plaatse van de manchet; - breng koude kleefstof aan langs 10 cm van de rand van de dakbedekking die is blijven zitten; - breng een laag dakbedekking aan over het uitgesneden deel en zorg dat die laag de bestaande dakbedekking overal minstens 10 cm overlapt; - breng bij meerlaagse bedekking meer lagen aan; - druk de dakbedekking met je schoen goed in de koude kleefstof, zodat de koude kleefstof overal onder de rand uitkomt. Ontluchtingskap terugplaatsen: - plaats de ontluchtingskap in de standleiding en druk de ontluchtingskap strak op de dakbedekking; - snijd een rond manchet dakbedekking zo groot dat het overal minsten 10 cm buiten de plakplaat steekt; - snijd een gat in de manchet zo dat er minsten 10 cm over de plakplaat komt te liggen; - breng koude kleefstof aan op de onderzijde van de manchet (vooral langs de binnen- en buitenrand); - plaats de manchet op de plakplaat en dakbedekking; - druk de manchet met je schoen goed aan, zó dat de koude kleefstof rondom aan de binnenrand en buitenrand onder de manchet uitkomt; - breng de ballastlaag weer aan; - laat eventueel de constructie door een gespecialiseerd bedrijf drogen. Bekijk de video op www.installtv.nl 28 4
otib-nieuws cursussen Weet smakelijk: de ontbijtsessies van Otib Otib organiseert regionaal voor kleine ondernemers ontbijtsessies. Werkgevers met maximaal 25 werknemers kunnen tijdens deze ontbijtsessies op informele wijze met elkaar overleggen over de aanpak en knelpunten op het gebied van personeel en organisatie. Met praktische tips, professionele ondersteuning van een ervaren p&o-adviseur met kennis van de technische installatiebranche en de beschikbare hulpmiddelen van Otib kunnen werkgevers aan de slag. Tijdens de tweede en derde ontbijtsessie worden de thema s verder besproken en uitgewerkt naar een praktische actie voor het eigen bedrijf. Interesse? Meer informatie over de ontbijtsessies is te vinden op: www.otib.nl/ontbijten. Nieuwe afleveringen jeugdprogramma Cluebie In april zijn de nieuwe afleveringen van Cluebie gestart, het tv-programma waarin de digitale leefwereld van kinderen en jongeren tussen de acht en vijftien jaar centraal staat. Het is inmiddels het derde seizoen van het succesvolle tv-programma, dat mede mogelijk wordt gemaakt door Otib. Presentator Koert-Jan de Bruijn verkende in het tweede seizoen samen met kinderen onder andere de installatietechniek in vliegtuigen maar speelde ook Pool Paradise, het spel van de technische installatiebranche dat de gamer uitdaagt het ultieme zwemparadijs te realiseren. De invalshoek van Cluebie is altijd fun, waarbij kinderen daarnaast nog de nodige kennis opsteken en op de hoogte worden gehouden van allerlei digitale nieuwtjes, weetjes en feitjes. Kijk voor meer informatie op: www.cluebie.nl Tegemoetkoming om te investeren in talenten binnen het bedrijf Het Europees Sociaal Fonds (esf) geeft onder andere bedrijven de mogelijkheid een extra impuls te geven aan hun opleidingsbeleid. Voor het jaar 2010 is het voor bedrijven in de technische installatiebranche weer mogelijk via het Otib-esf-project Branche Breed Opleiden (bbo) een extra financiële tegemoetkoming te ontvangen voor de kosten van een brede selectie cursussen. Otib heeft zich ingespannen om bedrijven binnen de technische installatiebranche gebruik te kunnen laten maken van deze subsidie. Alles is in het werk gesteld om de administratieve lasten tot een minimum te beperken. Ga voor meer informatie naar www.otib.nl/regelingen/werkgevers/esf of neem contact op met het esf-bureau van Otib via 0348 43 73 40. Otib-bedrijf op het witte doek Voor de nieuwste campagne van het ervaringcertificaat (evc) hebben de ministeries van szw en ocw de samenwerking gezocht met Otib. Otib heeft hiervoor een van de vele installatiebedrijven die gebruikmaken van de bestaande evc-regelingen, te weten Bokhorst Installatiegroep, voorgedragen om in een korte film te vertellen hoe het ervaringscertificaat op succesvolle wijze in het bedrijf wordt ingezet. Het resultaat is te bekijken op de website www.ervaringscertificaat.nl of www.otib.nl/regelingen/ werkgevers/evc. Regeling voor aanvullende praktijkscholing vervalt Let op: met ingang van 1 juli 2010 vervalt de vergoeding voor aanvullende praktijkscholing (aps). Met deze regeling kunnen werkgevers een bijdrage in de opleidingskosten aanvragen voor leerling-werknemers die in de technische installatiebranche werken en een leer-werktraject volgen. Tot 1 juli 2011 kunnen in het kader hiervan over heel 2010 nog maximaal twintig aps-dagen als declaratie worden ingediend. Declaraties die na deze datum worden ontvangen, kunnen niet meer worden gehonoreerd. Bel voor meer informatie over de werkgeversvergoedingen met de Otib-servicedesk via 0800 885 58 85. Cursussen Praktijktraining Installeren Koelinstallaties Voor wie? Aircomonteur, monteur koudetechniek Waar? www.roc.nl Aircosystemen: service en onderhoud Voor wie? Servicemonteurs Waar? www.cursusloket.nl, www.roc.nl Middenkader airconditioning Voor wie? Ontwerpers, projectleiders, ondernemers Servicemonteur airconditioning Voor wie? Monteur, servicemonteur airco Monteur airconditioning inclusief Stek Voor wie? Installatiemonteur e&w Waar? www.mijnkenteq.nl, www.vereniging-orka.nl Koude- en luchtbehandelingstechniek Voor wie? Schoolverlater vmbo kb/gl/tl, monteur airco-installaties, eerste monteur Waar? www.roc.nl Aircomonteur Voor wie? Monteur, servicemonteurs Ammoniakkoeling Voor wie? Servicemonteur koudetechniek, servicemonteur installatietechniek, monteur koudetechniek, installatiemonteur utiliteit Waar? www.ptcplustechniek.nl Stek voor aircomonteurs Voor wie? Technicus, installateur, monteur Waar? www.cursusloket.nl 28 5