INHOUDSOPGAVE ALGEMENE VRAGEN... 2 WAT ZIJN DE ZWAKKE PUNTEN IN DE ENERGIEPRESTATIES VAN DE WONINGEN IN SCHAARBEEK?... 2 BIJ EEN RENOVATIE: WELKE WERKEN MOETEN PRIORITAIR UITGEVOERD WORDEN?... 2 VOOR WELKE WERKEN MOET ER EEN BOUWAANVRAAG WORDEN INGEDIEND?... 3 WAAR VINDT MEN DE JUISTE VAKMENSEN:... 3 ENERGIEAUDIT EN THERMOGRAFIE... 4 WAT IS EEN THERMOGRAFIE?... 4 WAT IS EEN ENERGIEAUDIT?... 4 WIE MAG EEN PEA-AUDIT (PROCEDURE ENERGIE ADVIES) EN EEN THERMOGRAFIE UITVOEREN?... 4 HOEVEEL KOST EEN PEA-AUDIT EN EEN THERMOGRAFIE?... 4 WELKE PREMIES EN BELASTINGVERMINDERINGEN KENT HET BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST TOE VOOR PEA- AUDITS?... 4 HOE LANG DUURT EEN ENERGIEAUDIT EN/OF EEN THERMOGRAFIE?... 5 WELKE OMSTANDIGHEDEN ZIJN NOODZAKELIJK OM EEN GOEDE THERMOGRAFIE TE KUNNEN UITVOEREN?... 5 ZELF EEN AUDIT VAN HET EIGEN ENERGIEVERBRUIK REALISEREN? DAT IS MOGELIJK!... 5 LUCHTDICHTHEID EN VENTILATIE... 6 WELKE VENTILATIESYSTEMEN BESTAAN ER?... 7 HOE EEN WONING VENTILEREN ZONDER TE INVESTEREN IN EEN MECHANISCH VENTILATIESYSTEEM?... 7 MAG EEN RUIMTE MET EEN ATMOSFERISCHE VERWARMINGSKETEL PERFECT LUCHTDICHT ZIJN?... 8 HOE KAN MEN VERMIJDEN DAT EEN SCHOORSTEEN (OF EEN DAMPKAP) GROTE WARMTEVERLIEZEN VEROORZAKEN?... 8 WAT IS EEN WARMTEBRUG?... 8 ISOLATIE... 9 WELKE ISOLATIEMATERIALEN ZIJN BESCHIKBAAR OP DE MARKT?... 9 WAT IS EEN ECOLOGISCH ISOLATIEMATERIAAL?... 9 WELK ISOLATIEMATERIAAL PAST BIJ WELK GEBRUIK?... 10 WAT IS EEN DAMPSCHERM EN EEN DAMPREM?... 10 WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN EEN DAMPSCHERM EN EEN DAMPREM?... 11 WAT ZIJN DE GEVOLGEN VAN EEN SLECHTE LUCHTDICHTHEID OP EEN KRACHTIGE ISOLATIE?... 11 VERVULT EEN GROENDAK EEN ISOLERENDE ROL?... 11 KAN MEN EEN PLAT DAK AAN DE BINNENKANT ISOLEREN?... 11 KAN MEN EEN BUITENMUUR AAN DE BINNENKANT ISOLEREN?... 12 IS HET INTERESSANT OM DE ZOLDERING OF DE VLOER BOVEN DE KELDER TE ISOLEREN?... 12 IS ALLE ISOLATIE BRANDVRIJ?... 12 VERWARMING... 14 WAAR MOET U OP LETTEN OM EEN GOED RENDEREND VERWARMINGSSYSTEEM TE HEBBEN?... 14 WAT IS HET VERSCHIL TUSSEN EEN ATMOSFERISCHE VERWARMINGSKETEL EN EEN GESLOTEN VERWARMINGSKETEL?... 14 WAAROM IS EEN VERWARMINGSKETEL MET EEN TE HOOG VERMOGEN AF TE RADEN?... 14 WAARVOOR DIENT EEN WEERSAFHANKELIJKE REGELAAR?... 15 WAT TE DENKEN VAN GIETIJZEREN RADIATOREN?... 16 VENSTERS... 17 IS HET ALTIJD NUTTIG OM DUBBELGLAS TE PLAATSEN IN BESTAANDE RAMEN?... 17 VERLIEST DUBBELGLAS METTERTIJD ZIJN ISOLATIEKRACHT?... 17 WAAROP MOET MEN LETTEN BIJ HET PLAATSEN VAN EEN NIEUW RAAMKOZIJN?... 17 HOE ZORGT U VOOR EEN GOED ONDERHOUD VAN HET RAAM?... 17 IS EEN SCHUIFRAAM EVEN LUCHTDICHT ALS EEN DRAAIVENSTER?... 18 1
ALGEMENE VRAGEN Wat zijn de zwakke punten in de energieprestaties van de woningen in Schaarbeek? De belangrijkste zwakke punten van de Schaarbeekse woningen zijn: - Gebrekkige luchtdichtheid, - Ontbreken van dakisolatie, - Ontbreken van isolatie in buitenmuren, - Ontbreken van isolatie in de kelderzoldering, - Geringe prestaties van vensters en deuren, - Ontbreken van isolatie rond de buizen van de centrale verwarming, - Verwarmingssystemen met geringe prestaties. Bij een renovatie: welke werken moeten prioritair uitgevoerd worden? Het isoleren en luchtdicht maken van de buitenschil van een gebouw zijn prioritair om de nood aan energie te verminderen. Als die werken uitgevoerd zijn, kan men overwegen om de verwarmingsketel te vervangen door een nieuw exemplaar met een hoger rendement en een lager verbruik. De prioriteit van de werken kan worden bepaald via de return on investment (ROI) : 1. Verbetering van de luchtdichtheid (vervanging van de tochtstrook aan het opendraaiende deel van de vensters, plaatsen van een luchtdichte afdichting tussen het raamwerk van de venster en het metselwerk, vastzetten van het raamwerk, plaatsen van kleppen op luchtuitlaten: dampkap, schoorsteen) 2 jaar 2. Isolatie van de kelderzoldering 4 jaar 3. Verbetering van het verwarmingssysteem (bijstellen van het regelsysteem, plaatsing van thermostatische kranen, isolatie van verwarmingsbuizen). Bij een vervanging van de verwarmingsketel, verhoogt de ROI uiteraard. 4. Dakisolatie. De ROI vermindert erg sterk als er helemaal geen basisisolatie is. We raden aan om de werken te laten uitvoeren door een geregistreerde aannemer; dat biedt verschillende voordelen: 6% btw, renovatiepremie, energiepremie, belastingvermindering en een betere plaatsingskwaliteit. 5. Isolatie van buitenmuren. Ook hier raden we aan om de werken te laten uitvoeren door een geregistreerde aannemer (zie dakisolatie). 4 jaar 5 tot 20 jaar afhankelijk van het geval 6 tot 15 jaar 6. Vervanging van vensters en deuren 17 jaar De investering die zichzelf terugbetaalt (ROI) is hier berekend op basis van de prijzen in de bouwsector in 2010. Er werd eveneens rekening gehouden met de 2
«energiepremie» en de fiscale aftrekmogelijkheden, en ook met de verhoging van de energieprijzen (10 % per jaar). Voor welke werken moet er een bouwaanvraag worden ingediend? In het algemeen is er in Schaarbeek geen bouwvergunning nodig voor werken die bijdragen tot energiebesparing (dakisolatie, vervanging raamwerk, isolatie van de achtergevel, vervanging van een verwarmingsketel ), als de werken in overeenstemming zijn met de huidige reglementen van het gewest en de gemeente. Een bouwaanvraag (zonder architect) is echter wel noodzakelijk als de werken veranderingen aanbrengen aan het architecturale aspect van gevels die zichtbaar zijn vanaf een publieke ruimte of van gevels die gesitueerd zijn in de onmiddellijke nabijheid van een beschermd goed. Voorbeeld: Ik wil de puntgevel van mijn huis isoleren. Momenteel gaat het om een onbepleisterde bakstenen gevel en ik wil hem bepleisteren met een isolerend materiaal. Is een bouwaanvraag noodzakelijk? Er moet een bouwaanvraag (zonder architect) worden ingediend vooraleer de werken worden uitgevoerd omdat het architecturale aspect dat zichtbaar is vanaf een publieke ruimte, wordt veranderd (baksteen > pleisterlaag). Ik wil dezelfde werken uitvoeren aan de achtergevel (niet zichtbaar vanaf een openbare plaats) van mijn huis. Maakt dat een verschil? Er is geen bouwaanvraag vereist, tenzij het huis zich in de onmiddellijke nabijheid van een beschermd gebouw bevindt. Om te controleren of er voor de geplande werken een bouwaanvraag nodig is, is het altijd aangeraden om vooraf contact op te nemen met de dienst Stedenbouw van Schaarbeek. Waar vindt men de juiste vakmensen: - Cluster Eco-build: www.brusselsgreentech.be - Register van de beroepen van het architecturaal : www.patrimoniumberoepen.be - Batibouw beurs : www.batibouw.be - Cluster éco-construction : http://clusters.wallonie.be/ecoconstruction - Nature et progrès : www.natpro.be - Salon Bois et Habitat : www.bois-habitat.com - VIBE (Vlaams Instituut voor Bio-Ecologisch Bouwen en Wonen) : www.vibe.be - Mond-tot-mondreclame 3
ENERGIEAUDIT EN THERMOGRAFIE Wat is een thermografie? Thermografie gebruikt een infraroodcamera voor het lokaliseren van interne en externe isolatiefouten, luchtinfiltraties en warmtebruggen* van een woning. Die gebreken zorgen voor temperatuurschommelingen die de camera zichtbaar maakt via verschillende kleuren. Wat is een energieaudit? Een energieaudit is een theoretische berekening, die steunt op de kenmerken van een gebouw in zijn huidige staat (gegevens over het verbruik, de gebouwschil, het verwarmingssysteem, de productie van warm water voor sanitair gebruik en de ventilatie). Op basis van de berekening van de resultaten kan bepaald worden welke wanden en welke systeemelementen problematisch blijken te zijn. Vervolgens kan men becijferde aanbevelingen doen die aangeven waarom het nuttig is om bepaalde zwakke punten aan te pakken. Een PEA-audit (Procedure Energie Advies) zal vereist zijn voor eengezinswoningen. Andere audittypes zullen noodzakelijk zijn voor flatgebouwen. Wie mag een PEA-audit (Procedure Energie Advies) en een thermografie uitvoeren? Een PEA-audit mag enkel worden uitgevoerd door een erkend auditeur, dit wil zeggen iemand die een theoretische en praktische opleiding van enkele dagen heeft gevolgd en geslaagd is voor een examen. Om in aanmerking te komen voor de premie voor het realiseren van een audit, is het verplicht om een beroep te doen op een PEA-auditeur die erkend is door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest (BHG). De lijst van auditeurs die erkend zijn door het BHG is beschikbaar op de website van Brussel Leefmilieu: http://www.bruxellesenvironnement.be/templates/particuliers/informer.aspx?id=2768 Hoeveel kost een PEA-audit en een thermografie? De kostprijs hangt af van de grootte van de woning, tussen 600 en 1000 voor een energieaudit en tussen 300 en 800 voor een thermografie. Welke premies en belastingverminderingen kent het Brussels Hoofdstedelijk Gewest toe voor PEA-audits? Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest kent een premie toe die 50% van de kostprijs van de audit terugbetaalt, met een plafond van 400 voor de premie. Een fiscale aftrek van 40% van het factuurbedrag dat werd besteed aan de energieaudit wordt onder bepaalde voorwaarden eveneens toegekend. Opmerking: Door een juridisch probleem kan het laten uitvoeren van een energieaudit in het Brussels Hoofdstedelijk Gewest op dit ogenblik niet fiscaal worden 4
afgetrokken. Om het ontbreken van die belastingaftrek te compenseren kent het Gewest een ministeriele compensatiesubsidie voor die steunt op dezelfde termijn als de federale fiscale aftrek. http://www.bruxellesenvironnement.be/templates/particuliers/informer.aspx?id=2768 Hoe lang duurt een energieaudit en/of een thermografie? Het bezoek aan de woning vergt 2 uur zowel voor een audit als voor een thermografie. Voor de combinatie van de twee diagnose-instrumenten (audit + thermografie), duurt een bezoek 3.30 tot 4 uur. Welke omstandigheden zijn noodzakelijk om een goede thermografie te kunnen uitvoeren? Er moet een temperatuurverschil zijn van minimum 4 C tussen de binnen- en de buitentemperatuur van een woning, anders kunnen de resultaten van de thermografie niet correct geïnterpreteerd worden door een ervaren vakman. Noteer! Aarzel niet om de vakmensen te zeggen dat u na de werkzaamheden (na de ondertekening van het contract) een controlethermografie gaat laten uitvoeren. Dat verplicht hen om kwaliteitswerk af te leveren. Maar, wees voorzichtig met thermografieën die gerealiseerd worden door dezelfde vaklui die de renovatiewerken hebben uitgevoerd. Die zijn niet altijd betrouwbaar. Zelf een audit van het eigen energieverbruik realiseren? Dat is mogelijk! Brussel Leefmilieu biedt een online instrument aan waarmee het verbruik grondig onderzocht kan worden en u ontvangt ook een reeks tips om uw verbruik te verminderen. http://app.bruxellesenvironnement.be/energy_audit/indexfr.asp 5
LUCHTDICHTHEID EN VENTILATIE Luchtdichtheid houdt in dat wordt belet dat er ongecontroleerd koude lucht infiltreert via verschillende spleten in de gebouwschil (bv. openslaande vleugels van vensters en deuren, brievenbus, aansluiting van het raamwerk en het metselwerk, schoorsteen of luchtafvoer zonder klep, dakramen, dak zonder onderdak ). De luchtdichtheid hangt vooral af van de kwaliteit van de materialen en de plaatsingskwaliteit. In traditionele woningen wordt de luchtdichtheid verzekerd door de bepleistering, afdichting met siliconen, zelfklevende tape De luchtdichtheid van een gebouw is erg belangrijk want ze waarborgt: - de effectiviteit van de thermische isolatie, - een beter thermisch comfort door het beperken van onaangename tochtstromen, - een aanzienlijke besparing op de verwarming, - de effectiviteit van een gecontroleerde mechanische ventilatie, - een langere levensduur van het gebouw, - een betere bescherming tegen externe lawaaihinder. Een auditanalyse maakt duidelijk dat voordeuren vaak erg zwakke punten zijn inzake de luchtdichtheid van een huis en dus verantwoordelijk zijn voor veel energieverlies. Koude lucht infiltreert: - onderaan de deur (geen onderlat) - de randen van de deur (luchtstroom tussen het vaste en de openslaande vleugel van de deur) - de brievenbus De geïnfiltreerde lucht stroomt in de traphal, creëert aldus een echt schoorsteeneffect en verspreidt zich over alle verdiepingen. Bovendien gebeurt het vaak dat er in het dak een koepel of dakvenster zit die niet luchtdicht zijn, waardoor het schoorsteeneffect nog versterkt wordt. Een mogelijke oplossing bestaat erin terug te grijpen naar wat men vroeger deed, namelijk in de gang een tweede deur plaatsen zodat er een sas ontstaat tussen de voordeur en de traphal zodat het schoorsteeneffect verdwijnt. Er bestaan ook modellen van brievenbussen die beter isoleren (kijk bij groothandelaars in bouwbeslag ). Het garanderen van een luchtdichte woning impliceert automatisch het installeren van een gecontroleerde ventilatie. Gecontroleerde ventilatie zorgt voor luchtverversing, een doordachte verversing van de lucht die de hygiëne en het wooncomfort verbeteren (zuiveren van vervuilde binnenlucht, vochtigheid en geurtjes). Het voordeel van een gecontroleerde ventilatie, dit wil zeggen een gestuurde ventilatie die natuurlijke infiltratie belet, bestaat erin dat ze de bewoners enkel de noodzakelijke hoeveelheid verse lucht bezorgt, zodat het energieverbruik wordt herleid tot het minimum, en de luchtkwaliteit optimaal is. 6
Welke ventilatiesystemen bestaan er? Er bestaan vier ventilatiesystemen: 1. Natuurlijke ventilatie (systeem A): de lucht komt binnen via luchtverversers in het raamwerk of muurroosters in de kamers, de woonkamer, het bureau of elke andere droog geachte ruimte. De doorstroming in het gebouw wordt doorgaans verzekerd via een verhoging van de deuren met ongeveer 1 cm. De vochtige, vervuilde lucht wordt er vervolgens op een natuurlijke manier uitgehaald via ventilatieroosters of natuurlijke schoorstenen in de keuken, badkamer of het washok. 2. Mechanische ventilatie enkele flux via blazers (systeem B): de afvoer en de doorstroming van de lucht in de woning gebeuren op dezelfde manier als in systeem A. De luchttoevoer is mechanisch en maakt gebruik van ventilatoren, terwijl de afvoer verloopt via natuurlijke kokers. Het systeem neemt nogal wat plaats in beslag, want er is een blaasnetwerk nodig en natuurlijke verticale kokers. In de praktijk wordt het zelden toegepast. 3. Mechanische ventilatie enkele flux door extractie (systeem C): de lucht komt de woning binnen zoals in systeem A. De afvoer gebeurt echter via ventilatoren in vochtige ruimtes. Het is het gemakkelijkste systeem om te plaatsen. 4. Mechanische ventilatie dubbele flux (systeem D): het dubbele fluxsysteem vereist een netwerk om de verse lucht te verspreiden in de juiste ruimten via de mechanische toevoer. De afvoer is eveneens mechanisch en zuigt de lucht weg uit vochtige lokalen. Systeem D kan worden gekoppeld aan een systeem om warmte te recupereren uit de afgevoerde lucht. Het terugwinnen van warmte uit de afgevoerde lucht maakt dat de toegevoerde lucht, zonder te worden gemengd, dankzij een warmtewisselaar kan worden voorverwarmd. Systeem D wordt vooral toegepast in perfect luchtdichte woningen (lage energiewoning of passiefhuis). Hoe een woning ventileren zonder te investeren in een mechanisch ventilatiesysteem? Om op korte tijd een doeltreffende luchtverversing te hebben, moet men een luchtstroom opwekken: - In een huis de vensters op de verschillende verdiepingen openen, en ook alle deuren tussen die vensters. Zo profiteert u van het schoorsteeneffect. - In een appartement, openen van vensters in tegenoverstelde buitenmuren, om te profiteren van een luchtstroom veroorzaakt door de wind. - In appartementen met slechts één buitenmuur is het moeilijker om een luchtstroom te creëren. Daarom wordt aangeraden om de vensters wat langer open te houden. Belangrijk: niet vergeten om de thermostatische kranen te sluiten en om de verwarming af te zetten vooraleer het venster te openen. Er wordt aangeraden om de lucht tweemaal per dag 15 tot 30 min te verversen. 7
Mag een ruimte met een atmosferische verwarmingsketel perfect luchtdicht zijn? Neen, deze ketel gebruikt de lucht uit de ruimte waar hij opgesteld staat, voor de verbranding. Als er niet voldoende zuurstof wordt toegevoerd, bestaat er gevaar op een slechte verbranding en de productie van koolstofmonoxide. Een vergiftiging door koolstofmonoxide kan dodelijk zijn. In de kamer moet er dus een permanente luchttoevoer zijn (zie norm NBN B 61-002): deze norm verplicht een hoge en lage ventilatie van de verwarmde ruimte. Hoe kan men vermijden dat een schoorsteen (of een dampkap) grote warmteverliezen veroorzaken? Er bestaan terugslagkleppen. De kleppen zorgen ervoor dat de afvoerbuizen van de schoorsteen en de dampkap gesloten worden als ze niet werken. Zo wordt vermeden dat er koude lucht binnenkomt. Wat is een warmtebrug? Dat is een plek in het huis (vaak de verbinding muur/dak, buitenmuren, plek waar zoldering en buitenmuur samenkomen enz..) waar de isolatie-index laag is tegenover de andere wanden van een ruimte. De waterdamp in de warme lucht van huizen in de winter zorgt voor condensatie op die plekken (zoals er vroeger condensatie voorkwam op enkelglas) maar in plaats van naar beneden te vloeien en zichtbaar te worden, zet de damp zich vast in het isolatiemateriaal, het raamwerk, de zoldering, dus op plaatsen waar men het niet opmerkt en waar het huis beschadigd wordt (schimmelvorming, zwammen, rotten van het houtwerk enz.). Wie slecht isoleert creëert warmtebruggen: dat maakt de situatie slechter dan voordien. 8
ISOLATIE Welke isolatiematerialen zijn beschikbaar op de markt? Er zijn twee categorieën inzake isolatiemateriaal: synthetisch en mineraal isolatiemateriaal, en ecologisch isolatiemateriaal. Het klassieke isolatiemateriaal omvat twee types: - Synthetisch materiaal : o Polyurethaan (PUR) o Polyisocyanuraat (PIR) o Geëxpandeerd polystyreenschuim (EPS) o Geëxtrudeerd polystyreenschuim(xps) o Schuimfenol (PF) - Mineraal materiaal : o Glaswol o Rotswol Er bestaat veel meer ecologisch of zogeheten natuurlijk isolatiemateriaal, maar het is minder verspreid: - Cellulose: gerecycleerd papier en/of stro. Een behandeling met boriumzout beschermt ze tegen aanvallen van insecten, schimmels en vuur, - Plantaardige en dierlijke wol: platen bestaande uit vezels van hout, kokos, vlas, hennep, of schapenwol, - Kurkschuim, - Gerecycleerde textielvezels in rollen of platen, - Vermiculiet en perliet (vulkaangesteente), - Kleischuim, - Schuimglas in de vorm van platen of blokken. Wat is een ecologisch isolatiemateriaal? Ecologische isolatie bestaat uit natuurlijke, hernieuwbare materialen en het productieproces vereist weinig energie. Het wordt vervaardigd met behulp van plantaardige of dierlijke vezels. Het biedt de volgende voordelen: - Het is beter bestand tegen schommelingen van de vochtigheid, in tegenstelling tot de meeste klassieke isolatie die, bij vochtigheidsschommelingen, haar isolatiekracht verliest, - Het is beter bestand tegen temperatuurstijgingen dankzij een grotere thermische inertie (waardoor oververhitting in de zomer wordt vermeden), - Het productieproces vereist weinig grijze energie. Bovendien zijn er steeds meer bewijzen van hun warmteprestaties en pleit hun energiebalans in hun voordeel. 9
Welk isolatiemateriaal past bij welk gebruik? ECOLOGISCHE ISOLATIE Isolatietype Lambda waarde (W/m.k) Buitenkant muur Vullen van spleten Binnenkant muur Hellend dak Dakzoldering geventileerde holte Op de plankenvloer KLASSIEKE ISOLATIE Korrels silicaatschuim (SLS 20) 0,04 X Cellulose 0,04 X X X Perliet (vulkanisch gesteente) 0,045 tot 0,050 X X X Vermiculiet (vulkanisch gesteente) 0,045 tot 0,050 X X Kurk (los of in platen) 0,040 tot 0,05 X X X X X X X Hennep of hennepwol 0,039 tot 0,08 X X Vlaswol 0,037 tot 0,08 X X Katoenwol 0,04 X X Schapenwol 0,035 tot 0,045 X X Wol/Vezels van hout (coating, platen) 0,040 tot 0,042 X X X X X X Geëxpandeerde klei 0,103 tot 0,108 X X Glaswol 0,003 tot 0,004 X Icynene (plantaardig gespoten schuim) 0,038 X X X X X Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) 0,027 tot 0,034 X X X X Geëxpandeerd polystyreen 0,028 tot 0,04 X X X Polyurethaan 0,035 X X X Bolletjes polystyreen (EPS) 0,035 X Mineraalwol 0,04 X X X X X X X Bron: Brussel Leefmilieu Wat is een dampscherm en een damprem? Het zijn materialen die de isolatie beschermen tegen interne condensatie. Dampschermen/remmen worden geplaatst aan de warme kant van de isolatie, dus binnen het huis, om te beletten dat de waterdamp die aanwezig is in de lucht gaat afkoelen en condenseren in de isolatie of de dakstructuur. Het ontbreken of de slechte plaatsing van een dampscherm/rem kan het hygrothermisch gedrag van de isolatie sterk verstoren (verhogen van de interne condensatie of beletten dat het vocht wordt verwijderd uit de constructie). Dampschermen/remmen vervullen verschillende functies: Vermijden van condensatie in de warmte-isolatie en het dakgebinte Beletten van waterabsorptie door de capillariteit in de warmte-isolatie en dus de verslechtering van de isolatiekracht Verzekeren van de luchtdichtheid 10
Wat is het verschil tussen een dampscherm en een damprem? Zowel het dampscherm als de damprem zijn luchtdicht. Het dampscherm is volledig ondoordringbaar voor waterdamp, maar een damprem heeft vochtregelende eigenschappen. Een damprem laat de vochtigheid ontsnappen uit het isolatiemateriaal. Een damprem gebruiken we daarom met isolatie die de vochtigheidsgraad kan regelen en tegelijk thermisch goed blijft presteren (natuurlijke isolatie). De keuze voor een damprem of een dampscherm hangt dus af van de geplaatste/gekozen isolatie. Bepaalde isolatiematerialen zijn bijzonder gevoelig voor vochtigheid en isoleren niet meer als ze vochtig zijn (minerale wol ). In dat geval is een dampscherm aanbevolen. Wat zijn de gevolgen van een slechte luchtdichtheid op een krachtige isolatie? Als de isolatie lucht doorlaat (slechte plaatsing, toevallige perforatie ), zullen de warmteprestaties slechter worden. Voorbeeld: wanneer er in 14 cm minerale isolatie, op een oppervlakte van 1m², de luchtdichtheid (dampscherm) verminderd is door een gaatje van 1mm door de hele dikte, zijn de isolatieprestaties verminderd met een factor 5. De warmteprestatie is dan herleid tot een perfect werkende isolatie van 3 cm dikte. Een perfecte staat van de binnenisolatie (dampscherm en damprem) is dus primordiaal. Het is belangrijk dat de damprem/het dampscherm goed op elkaar aansluiten en dat de afdichtingen en de verbindingen tussen de verschillende bouwelementen (voorbeeld: verbinding dakwerk/muur, raamwerk/muur) aan elkaar gelijmd of gesoldeerd zijn met een overlapping, zodat dampscherm/rem perfect doorlopen. Vervult een groendak een isolerende rol? Een dak met planten werkt niet echt isolerend. Het is wel inert, en daardoor kan het temperatuurverschillen in de ruimte onder het groendak vertragen. Bovendien profiteren de vensters en de ruimten die uitgeven op een groendak van een aangenaam microklimaat dankzij de verdamping op de aanwezige planten. Het is er minder warm dan op een dak dat bedekt is met een luchtdicht bitumineus bouwmateriaal. Kan men een plat dak aan de binnenkant isoleren? Het WTCB (Wetenschappelijk en Technisch Centrum voor het Bouwbedrijf) raadt het isoleren van platte daken langs de binnenkant af: het gevaar voor condensatie aan de binnenkant is immers erg groot. Indien men echter alleen aan de binnenkant kan isoleren, wordt aangeraden om een natuurlijk isolatiemateriaal te gebruiken dat beter bestand is tegen schommelingen in de vochtigheid, met een damprem waardoor de vochtigheid in de winter wordt opgenomen en vervolgens in de zomer weer wordt afgegeven. 11
Kan men een buitenmuur aan de binnenkant isoleren? Het isoleren van de muren aan de binnenkant wordt bij een gewone renovatie afgeraden omdat het technisch moeilijk te realiseren is. Het gevaar bestaat dat er veel warmtebruggen gecreëerd worden. Het is beter om de buitenkant te isoleren en om voorrang te geven aan de achtergevel omdat er daar geen stedenbouwkundige beperkingen zijn voor zover de aangebrachte veranderingen niet zichtbaar zijn vanaf een openbare ruimte. De voorgevel isoleren is moeilijk omdat de werken vaak aanzienlijke wijzigingen aanbrengen aan het architecturale aspect van het gebouw, en ook aan de voorkant (extra isolatiedikte: +/- 10cm). Voor deze werken is een bouwvergunning nodig. Is het interessant om de zoldering of de vloer boven de kelder te isoleren? Ja, want de houten zoldering van de kelder vormt vaak de grens tussen de warme kamers van het huis (woonruimten) en de koudere kamers (kelder). Er zijn twee technieken mogelijk: ofwel het isoleren van de kelderplafonds, ofwel isoleren tussen de balken die de plankenvloer erboven dragen. Voor de plafonds bestaat de beste isolatieoplossing erin om er een kurken plaat op te lijmen en een dampscherm ter hoogte van de balken. Ter herinnering: een damprem/scherm wordt altijd aan de warme kant van het isolatiemateriaal geplaatst. In het geval van het isoleren van kelderplafonds wil dat zeggen dat het tegen het plafond geïnstalleerd moet worden en dat daaronder de isolatie moet komen. Als de kelder en de woonruimte daarboven gescheiden worden door een betonnen structuur, is het niet nodig om een damprem/scherm te plaatsen: de betontegel vervult die rol. Als de isolatie onder de plankenvloer tussen de steunbalken wordt geplaatst, worden damprem/scherm boven de isolatie geplaatst. Er kan ook een dunne isolatie worden geplaatst ter hoogte van de ondervloer als het parket vervangen wordt. We gebruiken fenolschuim (is echter gevaarlijk in geval van brand) of een dun vlies van houtvezel (1-2 cm). Er is weinig ruimte om de isolatie te plaatsen en dus is deze oplossing minder goed dan het isoleren van het kelderplafond! Is alle isolatie brandvrij? De weerstand en de reactie op brand hangen af van het isolatiemateriaal. De brandreactie gaat over de manier waarop een materiaal zich gedraagt als brandstof. De brandweerstand is de tijd waarbinnen het bouwelement zijn fysieke en mechanische eigenschappen behoudt. Er bestaat een Europese classificatie (Euroklasse) en andere nationale (Franse, Duitse ). Voor meer informatie, contacteer de technologische gids van het WTCB: 02 529 81 06 ; Classificatie brandreactie: 12
Euroklasse A1 - A2 Franse Classificatie Verbrandbaarheid Ontvlambaarheid Voorbeelden M0 Brandvrij Onontvlambaar A2 - B M1 Brandstof Niet ontvlambaar C M2 Brandstof D M3 Brandstof D - E M4 Brandstof Moeilijk ontvlambaar Matig ontvlambaar Gemakkelijk ontvlambaar F NC Niet ingedeeld Niet ingedeeld steen, baksteen, keramiek, pleisterkalk, beton, glas, rotswol polyester, katoen, hout, brandwerend middel spaanplaat hout (met inbegrip van gelameleerd en gelijmd), wol polypropyleen, tapijt met gemengde vezels Hierbij enkele voorbeelden van brandreacties van isolatiemateriaal: ECOLOGISCHE ISOLATIE KLASSIEKE ISOLATIE Isolatietype Cellulose Perliet (vulkanisch gesteente) Vermiculiet (vulkaanrots) Kurk (korrels of platen) Hennep of hennepwol Vlaswol Katoenwol Schapenwol Houtwol/vezels (coating, platen) Geëxpandeerde klei Glascellen Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) Geëxpandeerd polystyreen Polyurethaan Polystyreenbolletjes (EPS) Mineraalwol Ontvlambaar? Zelfdovend neen neen moeilijk moeilijk moeilijk brandwerend met boriumzout brandwerend met boriumzout moeilijk neen neen ja ja ja ja neen 13
VERWARMING Waar moet u op letten om een goed renderend verwarmingssysteem te hebben? Een regelmatig onderhoud van de verwarmingsketel zorgt ervoor dat de ketel zijn rendement behoudt. Stookolieketels moeten jaarlijks gecontroleerd worden (KB van 6/01/1978) terwijl dat bij gasketels om de 3 jaar is (KB 9/07/2010, wordt ingevoerd). De verwarmingsketels met het beste rendement zijn gasketels met het label HR TOP of HR+. Het label HR TOP hoort bij condensatiegasketels met Hoog Rendement, een rendement tot 107 %. Het label HR+ voor gasketels met Hoog Rendement zonder condensatie. De elementen van het distributiesysteem (radiatoren en verwarmingsbuizen) moeten ook onderhouden worden. Het is nodig om: - De radiatoren eenmaal per jaar te ontluchten en af te stoffen, - Vrijhouden van radiatoren en thermostatische kranen om te zorgen voor rechtstreekse warmtestraling en een optimale luchtverplaatsing (niet bedekken, geen zetel ervoor ) - Isoleren van de verwarmingsbuizen in niet-verwarmde ruimten (leidingen, kelder, traphal ). Het isolatiemateriaal moet minstens even dik zijn als de diameter van de buizen. De verliezen te wijten aan 1 meter niet-geïsoleerde buis lopen op tot 60W/m per lopende buis per verwarmingsperiode, dat komt overeen met het 24uur/24 laten branden van een gloeilamp (een zogeheten «klassieke lamp») tijdens een verwarmingsperiode. Anders gezegd een verlies van 5 /maand/jaar. De verwarming kan optimaal geregeld worden met thermostatische kranen, een kamerthermostaat en een weersafhankelijke regelaar. Wat is het verschil tussen een atmosferische verwarmingsketel en een gesloten verwarmingsketel? Een atmosferische verwarmingsketel gebruikt voor de verbranding de zuurstof uit de ruimte waar hij staat. Die ruimte moet dus voldoen aan strenge voorwaarden inzake luchtverversing: een slechte verbranding kan immers leiden tot koolstofmonoxidevergiftiging (zie norm NBN B 61-002) Een gesloten verwarmingsketel zuigt de zuurstof die hij nodig heeft voor zijn verbranding via een externe buis buiten op. Hij is dus niet afhankelijk van de luchtverversing in de ruimte waar hij zich bevindt. Hij mag dus in een gesloten ruimte staan zonder dat er gevaar is op koolstofmonoxidevergiftiging. Ketels met gestuwde afvoer zijn gesloten ketels. Waarom is een verwarmingsketel met een te hoog vermogen af te raden? Een verwarmingssysteem moet in verhouding zijn tot de kenmerken van de woning (volumes die verwarmd moeten worden, isolatieniveau ) om een overdreven verbruik door een te groot vermogen te vermijden. Ondanks het gebruik van een brander met een variabel vermogen, verbruikt een ketel met een te groot vermogen meer dan ketel met een correct vermogen. 14
Waarvoor dient een weersafhankelijke regelaar? Een weersafhankelijke regelaar dient voor het regelen van het vermogen van de verwarmingsketel (de temperatuur van het water voor de centrale verwarming) rekening houdend met de buitentemperatuur. Door het gebruiken van een weersafhankelijke regelaar wordt de regeling geoptimaliseerd. 15
Wat te denken van gietijzeren radiatoren? Gietijzeren radiatoren werken erg goed met condensatieketels omdat ze doorgaans te groot zijn en een goede thermische inertie hebben (ze hebben een grote massa die, eenmaal hij warm is, de warmte behoudt): de watertemperatuur in het systeem kan dus verlaagd worden. 16
VENSTERS Is het altijd nuttig om dubbelglas te plaatsen in bestaande ramen? Ja, voor zover het bestaande raamwerk ervoor geschikt is. Controleer daarom: - De overeenstemming tussen het overgewicht van het dubbelglas en het bestaande raam - De overeenstemming tussen de grotere dikte van het dubbelglas en het profiel van het bestaande raam - De regeling van het raamwerk zodat het optimaal kan sluiten - De werking van het raambeslag - De staat van de voegen (tussen metselwerk en raamwerk/tussen het vensterkozijn en het opendraaiende deel) Verliest dubbelglas mettertijd zijn isolatiekracht? Dubbelglas kan zijn isolatiekracht met de jaren verliezen (na een tiental jaar of meer, afhankelijk van het geval). Het isolerend gas tussen de beide glazen begint te ontsnappen. Als het raamkozijn nog in goede staat is kan men overwegen om het glas te vervangen. De vervanging van het glas is tweemaal minder duur dan de vervanging van het kozijn! Waarop moet men letten bij het plaatsen van een nieuw raamkozijn? Bij de plaatsing van nieuwe ramen stellen bedrijven altijd een afdichting voor met polyurethaanschuim (PUR) voor het vullen van de ruimte tussen het metselwerk en het kozijn. Hoewel het schuim zelf luchtdicht is, verliest het bij de plaatsing aan luchtdichtheid. (schuim slecht verdeeld, stof dat verhindert dat het schuim goed vastzit aan het metselwerk ). Luchtinfiltratie maakt gebruik van die zwakke punten en het kozijn verliest bijna heel zijn isolatiekracht!!! Eis dus het plaatsen van een luchtdichte folie (zelfklevende tape) voor het maken van de verbinding muur/raam, laat daarboven een pleister en een afwerklaag aanbrengen. Het is eveneens interessant om de ruimte tussen het metselwerk en het kozijn te vullen met een isolatiemateriaal om een warmtebrug te vermijden. Het gebruik van een soepele isolatie (minerale wol, houtvezels ) zorgt voor een opmerkelijke verbetering van de akoestische isolatie van het venster. Aan de buitenkant moeten het metselwerk en het raam goed vastgezet worden met mortel (als de spleet groter is dan 10 mm), en vervolgens met siliconen. Hoe zorgt u voor een goed onderhoud van het raam? Een jaarlijks onderhoud van het raamkozijn is aangeraden om ervoor te zorgen dat het goed luchtdicht blijft. Ziehier de belangrijkste punten waarop men moet letten: - Regelmatig schoonmaken van de verbindingen om te beletten dat zand of ander materiaal zich daar gaat vasthechten. - Invetten van alle beweegbare elementen van het raambeslag. 17
- Terwijl u aan het invetten bent, kunt u ook de standen en de staat van de schroeven controleren. - Indien nodig, het kozijn optimaal laten afregelen. - Indien nodig, de EPDM-verbindingen (synthetisch rubber) vervangen. Die verbindingen situeren zich op het opendraaiende deel van het raam en zijn machinaal in het hout gefreesd. Als ze in slechte staat zijn, moeten ze vervangen worden. Voor meer informatie: http://www.curbain.be/fr/renovation/information/isolationbruitsexterieursfenetres_ia C.php http://www.fenstar.com/images/stories/fenstar/prospekty/pdf/bon_de_garantie.pdf Is een schuifraam even luchtdicht als een draaivenster? Neen, een raam is pas goed geïsoleerd en vooral luchtdicht dankzij de platgeduwde tochtstroken tussen het draaibare en het vaste gedeelte van het raam. Bij schuiframen zijn er geen platgedrukte tochtstroken en dus zijn de isolatie en de luchtdichtheid niet optimaal. 18