Jaarverslag 2008
Voorwoord
VOORWOORD In 2008 was de periode waarin het beleidsplan Natuur ontmoet cultuur van kracht is, halverwege. Hetzelfde gold voor de vierjarige subsidieperiode van de provincie. Tijd om de tussenbalans op te maken. De conclusie was dat we met een deel van de ambities in het beleidsplan goed op koers liggen. De bestuurlijke structuur is aangepast, het beheerareaal neemt aanzienlijk toe, in de gemeente Almere wordt Het Flevo-landschap meer zichtbaar, het motto natuur ontmoet cultuur wordt door velen herkend, en het aantal begunstigers groeit gestaag. Er zijn echter ook ambities die bij gelijkblijvende inspanning niet zullen worden gehaald. Het bestuur heeft daarom besloten tot een tweetal extra impulsen gedurende de tweede helft van de beleidsperiode: voor beheerplanning, en voor draagvlak en identiteit. Het opstellen van beheervisies vraagt een aanzienlijke inspanning, die met de huidige capaciteit niet kan worden geleverd. Tegelijkertijd verandert het stelsel van Programma Beheer, wat het formuleren van natuurdoelen, beheermaatregelen en monitoring nog urgenter maakt. Er is daarom besloten tot extra personele inzet. De dynamiek in de provincie is groot, met name in Zuidelijk Flevoland. Tegelijkertijd is de binding van de bevolking met het gebied nog klein. Vergroting van draagvlak vergt hier een zeer grote inzet. Wil Het Flevo-landschap daarnaast ook bij de rest van de provincie nog beter in beeld komen, dan is ook daarvoor extra inzet van personeel en middelen nodig. 2008 was ook het jaar waarin een aantal meerjarige herstel- en ontwikkelingsprojecten kon worden afgerond. Na een zorgvuldig ontwerp- en inpassingstraject zijn het herstel en de landschappelijke inpassing van de historische havenhoofden Elburg succesvol afgerond. Een feit, waarop de organisatie samen met de partners trots is. Het OBNproject Plan Roerdomp in Natura 2000 gebied De Lepelaarplassen is eveneens voltooid. Met het gereedkomen van dit grootschalige moerasherstel is nieuw biotoop voor kwetsbare moeras- en watervogels beschikbaar gekomen. De eerste broedgevallen van de Roerdomp bewijzen het succes! Een nieuw fietspad en twee vogelkijkhutten hebben het gebied beter beleefbaar gemaakt. Als derde en laatste project noemen we hier het moerasherstel in de Kamperhoek. De voltooiing van dit OBN-project heeft geleid tot onder meer een spectaculaire toename van de libellenstand en zal voorjaar 2009 worden bezegeld met het openstellen van een nieuwe observatiepost. De ontwikkeling van het OostvaardersWold is een belangrijk project, dat in 2008 wederom veel tijd en energie heeft gevraagd, zowel van het bestuur als van de werkorganisatie. In 2008 is de rolverdeling tussen Staatsbosbeheer en Het Flevo-landschap geconcretiseerd: Het Flevo-landschap is de aankopende partij en eigenaar in het Oostvaarderswold, Staatsbosbeheer wordt de beheerder. Ter compensatie zal Staatsbosbeheer bestaande natuur in erfpacht overdragen aan Het Flevo-landschap. Daartoe is hard gewerkt aan de onderlinge overdracht van de eerste 175 verworven hectares samen met de Grote Trap in het OostvaardersWold en het Reve-Abbertbos bij Dronten. Wat betreft de financiën kijkt Het Flevo-landschap tevreden terug op het jaar 2008. De opbrengsten uit met name verpachtingen en het rendement van het belegd vermogen waren hoger dan begroot, de inkomsten uit sponsoring bleven echter achter bij de verwachtingen. De kosten zijn echter goed beheerst, zodat het jaar is afgesloten met een batig saldo. Voorwoord 3
Bestuursverslag 5 Directieverslag 8 1 Beheer terreinen 10 1.1 terreinbeheer 11 1.2 terreincoördinatie 19 1.3 cultuurhistorie en landschap 21 2 Herstel & ontwikkeling 23 3 Voorlichting 25 3.1 communiatie 26 3.2 communicatieprojecten 31 4 Fondsenwerving 32 4.1 begunstigers 33 4.2 vrienden 33 4.3 giften en legaten 34 4.4 verkoop eigen winkels 34 4.5 nationale postcode loterij 35 5 Algemene Zaken 36 5.1 beleid en bestuur 37 5.2. bedrijfsorganisatie 43 Bijlage(n) 1 Samenstelling bestuur en personeel 46 2 Vrijwilligers en vergunninghouders 49 3 Verantwoordingsverklaring bestuur 52 Financieel verslag 1 Bestuursverslag 58 2 Vergelijking begroting met exploitatie 2008 59 Jaarrekening 2008 A Balans per 31 december 2008 60 B Staat van baten en lasten over 2008 62 C Toelichting op balans per 31 december 2008 63 D Toelichting op staat van baten en lasten over 2008 81 Accountantsverklaring 88 Bijlage(n) 1 Overzicht te vorderen subsidies 90 2 Specificatie projecten Nationale Postcode Loterij 91 3 Overzicht vooruitontvangen bedragen 93 4 Begroting 2009 94 4 Inhoudsopgave
Bestuursverslag
A. BESTUURSVERSLAG 1. nieuwe bestuurlijke vorm Met de wijziging van de statuten in september 2006 is het onderscheid tussen Algemeen en Dagelijks Bestuur vervallen en is er sprake van een bestuursvorm met een Bestuur en een Raad van Advies. Bestuur De wijziging in bestuurlijke structuur bracht met zich mee dat het bestuur tijdelijk bestond uit drie in plaats van vijf leden. Een onwenselijke situatie en reden voor het bestuur om zich zeer in te spannen om de installatie van de Raad van Advies voor te bereiden, daar deze Raad de nieuwe bestuursleden voor benoeming dient voor te dragen. Eind 2008 zijn twee nieuwe bestuursleden voorgedragen en bereid gevonden het bestuur te versterken. Het bestuur zal daarmee in 2009 weer de gewenste omvang hebben. De samenstelling van het bestuur is in 2008 dan ook niet gewijzigd, het bestuur bestond het hele jaar uit dezelfde drie leden. Raad van Advies Op 11 februari 2008 vond de installatiebijeenkomst van de Raad van Advies plaats. De Raad, bij aanvang tellende acht leden en later uitgebreid tot negen leden, is drie keer bijeen geweest. De Raad is in adviserende zin direct betrokken geweest bij de werving en selectie van nieuwe bestuursleden. De Raad van Advies heeft zich in zijn vergaderingen verdiept in en geadviseerd over de naamsbekendheid, marketingstrategie en communicatie van Het Flevo-landschap. 2. bestuursvergaderingen Het bestuur heeft in 2008 zeven keer vergaderd. De vormgeving van de Raad van Advies, de bestuurlijke rollen in het algemeen, en de verdeling van bevoegdheden en taken tussen bestuur en werkorganisatie zijn in 2008 belangrijke thema s in de bestuursvergaderingen geweest. Dit heeft onder meer geleid tot het vaststellen van een Directiestatuut. Het tweede belangrijke thema was de ontwikkeling van de robuuste verbindingszone OostvaardersWold en daarmee samenhangende zaken als de relatie met Staatsbosbeheer en de positie van Het Flevo-landschap in Almere. De besprekingen met Staatsbosbeheer betroffen een zeer complexe materie en zijn deels op bestuurlijk niveau gevoerd. Zowel ten aanzien van de terreinoverdrachten in relatie tot het OostvaardersWold als ten aanzien van de posities in de Pampushout in Almere zijn bevredigende oplossingen bereikt. Waterbeheer is van groot belang voor de natuurkwaliteit. Het Flevo-landschap hecht daarom aan een goede samenwerking met het Waterschap Zuiderzeeland. De lijnen naar het waterschapsbestuur waren kort dankzij de goede relatie met de Fractie Water, Wonen & Natuur en het feit dat dhr. C Okkerse, Secretaris van Het Flevolandschap, tevens als gekozen AV-lid deel uitmaakte van de Fractie Water, Wonen & Natuur. De waterschapsverkiezingen en de samenwerking daarin met zowel de Fractie Water Wonen en Natuur als het Bosschap hadden de warme belangstelling van het bestuur. Uiteraard beperkte de aandacht van het bestuur zich niet tot deze onderwerpen. Veel van de door het bestuur behandelde zaken komen aan de orde in het hoofdstuk 5.1. productgroep beleid en bestuur. Het bestuur heeft op de derde Zomeravondbijeenkomst op 23 juni de relaties in de provincie ontvangen in de Waterlely, en met hen van gedachten gewisseld over het thema natuur in de woonomgeving. Tijdens de regiobijeenkomsten op 14 en 16 oktober in resp. Almere en Lelystad hebben bestuur en organisatie de begunstigers en andere relaties geïnformeerd over de ontwikkelingen in Het Flevo-landschap. Het tweede deel van het programma bestond uit een onderhoudende lezing over het belang van natte natuur in Flevoland. Op 5 augustus hebben bestuur en staf gezamenlijk een bezoek gebracht aan de Oostvaardersplassen, waar collegaorganisatie Staatsbosbeheer een excursie heeft verzorgd. 6 Bestuursverslag
landelijk samenwerkingsverband De twaalf provinciale landschappen werken samen in DE LANDSCHAPPEN. Deze samenwerking stelt de afzonderlijke landschappen in staat om de krachten te bundelen en zich gezamenlijk te profileren. Het Flevo-landschap was in 2008 vertegenwoordigd in het Dagelijks Bestuur van DE LANDSCHAPPEN door dhr. B. Fokkens, die tevens voorzitter is van DE LANDSCHAPPEN. De directeur en het hoofd Communicatie & Marketing namen resp. deel aan het Directeuren- en rentmeestersoverleg en het Communicatie- en marketingoverleg. Het hoofd Terreinbeheer en de Medewerker Beheerplanning namen deel aan het Beheerdersoverleg. 3. verantwoordingsverklaring Het Centraal Bureau Fondsenwerving vraagt aan het bestuur een verantwoordingsverklaring waarin het bestuur toelicht hoe de taken besturen, toezicht houden en uitvoeren gehanteerd worden in Het Flevo-landschap. Hier wordt een samenvatting gegeven, de Verantwoordingsverklaring is als bijlage 3 in dit Jaarverslag opgenomen. Scheiding van uitvoering, besturen en toezicht: Het Bestuur bestaat uit onafhankelijke leden. De bestuursleden verrichten hun activiteiten onbezoldigd en ontvangen slechts een vergoeding voor werkelijk gemaakte onkosten. Het Bestuur vervult de taken besturen en toezicht houden. De penningmeester is met name belast met de toezichthoudende taak. De directeur vervult met de werkorganisatie de taak uitvoering. Afspraken tussen het Bestuur en de directeur zijn vastgelegd in het directiestatuut. De beleidsmedewerker is tevens plaatsvervangend directeur. De directie informeert het Bestuur bij elke bestuursvergadering in een managementrapportage over de voortgang van de uitvoering van het Jaarplan en actuele ontwikkelingen. De nevenfuncties van de bestuursleden en directeur evenals bezoldiging directeur zijn vermeld in bijlage 1. Efficiënte en doelmatige besteding van middelen: Het Flevo-landschap streeft naar een efficiënte en doelmatige besteding van de middelen voor de doelstellingen. Zoveel mogelijk activiteiten van de organisatie zijn direct hierop gericht. Er zijn echter ook activiteiten van bestuur en werkorganisatie die voorwaardenscheppend zijn voor een goede taakvervulling ten behoeve van de doelstellingen. Het Flevo-landschap hanteert een meerjarenbeleidsplan met een meerjarenbegroting, vastgesteld door het Bestuur. De werkorganisatie stelt jaarlijks binnen het kader van het beleidsplan een jaarplan op met concrete doelen, bij voorkeur gericht op effecten dan wel inspanningen. Ten aanzien van kosten van natuurbeheer en deelname aan activiteiten worden kengetallen en prestatie-indicatoren opgenomen. Duidelijkheid over omgang met belanghebbenden: Het Flevo-landschap ambieert een organisatie te zijn die in open wisselwerking met de maatschappelijke omgeving opereert. Het betreft zowel de begunstigers, sponsoren en vrijwilligers, alsook de beleidsmatige en bestuurlijke omgeving. Het Flevo-landschap betrekt de bestuurlijke en maatschappelijke omgeving bij de evaluatie en het formuleren van het beleid. Het Flevo-landschap informeert de belanghebbenden met diverse uitingen: website, magazine, digitale nieuwsbrief. jaarverslag en folders. Het Flevo-landschap heeft een beleid t.a.v. sponsoren geformuleerd. Jaarlijks worden de bedrijfsvrienden uitgenodigd voor een informerende bijeenkomst. Jaarlijks vinden ook de zogenaamde regiobijeenkomsten plaats in de provincie. In deze bijeenkomsten blikken Bestuur en Directeur met de begunstigers en andere relaties terug en vooruit op het gevoerde beleid en de verrichte activiteiten. Jaarlijks organiseert Het Flevo-landschap een brede wisselwerkbijeenkomst voor de vrijwilligers. Daarnaast vinden met regelmaat bijeenkomsten plaats voor specifieke groepen vrijwilligers. De werkorganisatie kent drie soorten overleggen: stafoverleg, lijnoverleggen en themaoverleggen. Daarnaast overleggen directie en personeelsvertegenwoordiging met regelmaat. Bestuursverslag 7
Directieverslag
DIRECTIEVERSLAG Het Directieverslag bestaat uit de volgende onderdelen: 1 Beheer Terreinen 2 Herstel & Ontwikkeling 3 Voorlichting 4 Fondsenwerving 5 Algemene Zaken Directieverslag 9
Beheer Terreinen
1. doelstelling beheer natuur, landschap en cultuurhistorie Bij terreinbeheer gaat het om twee invalshoeken: beheren van de terreinen en ontwikkelen van de natuurwaarden, en openstelling voor publiek. Beide aspecten wil Het Flevo-landschap verder ontwikkelen. Voor het beheer en de ontwikkeling van natuurwaarden zijn beheervisies en operationele planning gekoppeld aan monitoring en uiteraard daarop volgend zorgvuldige uitvoering van het beheer vereisten. De openstelling van terreinen heeft als consequentie dat er aandacht moet zijn voor toegankelijkheid en veiligheid. Een groot deel van het dagelijkse werk betreft deze recreatieve voorzieningen: maaien van paden, verwijderen van overhangende takken, onderhoud van bruggen en recreatiemeubilair. 2008 Was een zeer groeizaam jaar, waardoor het maaibeheer intensiever was dan gemiddeld. 1.1 productgroep terreinbeheer In het beheerareaal hebben zich in 2008 uitsluitend wijzigingen voorgedaan in het kader van het OostvaardersWold. In aanvulling op de 18 hectare welke al in 2007 waren verworven, zijn in totaal 56 hectare aangekocht. Eind december heeft de eerste overdracht tussen Het Flevo-landschap en Staatsbosbeheer plaatsgevonden. Hierbij is 172 hectare in OostvaardersWold (101 ha Grote Trap en 71 hectare verworven landbouwgrond) overgedragen naar Staatsbosbeheer en 716 hectare Reve-Abbertbos overgedragen naar Het Flevo-landschap. beheerareaal realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 totaal beheeroppervlakte in hectares 4.642 5.040 5.243 5.248 aantal hectares in eigendom en beheer 589 1.063 572 1.022 waarvan hectares in Oostvaarderswold in beheer 17 350 3 0 aantal hectares in erfpacht 3.997 3.963 4.615 4.610 aantal hectares met alleen beheer 56 103 56 56 aantal hectares met vergoeding Programma Beheer 3.599 3.599 3.733 4.212 aantal hectares zonder vergoeding PB 1.441 1.510 1.107 totale beheervergoeding Programma Beheer 340.900 323.300 398.200 398.400 totale opbrengst verpachting 232.200 220.850 288.300 250.800 aantal hectares in eigendom en niet in beheer (OVW) nvt nvt 71 450 De reguliere beheerkosten zijn aanzienlijk lager dan begroot. Dit wordt ten dele veroorzaakt doordat geen geschikte kandidaat kon worden gevonden voor de vacature van Terreinbeheerder Zuid. Een andere belangrijke oorzaak is het feit dat voor het bosbeheer in 2008 veel voorbereidende werkzaamheden hebben plaatsgevonden, die pas in 2009 tot kosten in de uitvoering zullen leiden. Daarnaast hebben de halfnatuurlijke graslanden meer aandacht gevraagd (met name het Greppelveld), wat ten koste is gegaan van de werkzaamheden in de moerassen en plassen en de landschappelijke beplantingen. De pachtopbrengst is hoger dan begroot. Dit wordt deels veroorzaakt doordat enkele kavels nog niet voor natuur zijn ingericht; het betreft dus geen structurele verhoging. De waterschapslasten waren in het laatste jaar dat de oude kostentoedeling van kracht was, conform de begroting. Er moest wederom regelmatig aandacht gegeven worden aan zwerfvuil in onder meer de Reigerplas, het Wilgenbos en de Pampushout. In 2008 heeft dit 270 uren en 1.730 euro stortkosten gevergd, een totale kostenpost van ruim 20.000 euro. Beheer Terreinen 11
beheerkosten totaal realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares in beheer jaar 2008 4.625 4.690 4.625 5.248 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 951.500 1.019.600 802.900 1.181.200 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 206 217 174 225 waterschapslasten totaal 256.700 182.800 182.100 100.400 waterschapslasten per ha 56 39 39 19 1.1.1 moerassen en plassen Ongeveer 25 % van het beheerareaal (ruim 1.100 hectare) van Het Flevo-landschap bestaat uit moerassen en plassen. De Lepelaarplassen neemt hierin als Natura 2000 gebied een speciale plaats in. Het Toppad Urk is een beschermd natuurmonument. Een essentiële factor in het beheer van moerassen vormt het peilbeheer. In de moerassen die op voedselrijke klei liggen schrijdt verlanding snel voort en zijn het behoud van open water en vochtig terrein een permanente bron van zorg. Met begrazing, maaien en afvoeren worden in een aantal terreinen verruiging en verbossing tegengegaan. In de terreinen die opengesteld zijn voor publiek is bovendien maaien van de paden en bermen regelmatig terugkerend werk. In de Burchtkamp ontwikkelt zich op de schrale oevers langs de plas, de Zanderij, een zeer interessante vegetatie met onder meer Rond wintergroen, Ronde zonnedauw en Moeraswolfsklauw. In het voorjaar zijn vijf territoria van de Kwartelkoning vastgesteld: drie in het extensief begraasde weidegebied, één in een graanperceel en één in het ruigtegebied. Ook waren er dit jaar enkele broedgevallen van Roodborsttapuit en Sprinkhaanzanger. In het Gorzenveld was bijzonder de functie van het rietland als overnachtingsgebied in de winter. Er hebben tot wel 20 Blauwe kiekendieven overnacht, maar ook de Zeearend vond er een rustplek. De Kamperhoek ontwikkelt zich steeds meer tot een belangrijk libellengebied. Opmerkelijk is dat ondanks de geïsoleerde ligging veel soorten het gebied weten te vinden. Het gaat om zeer hoge aantallen van o.a. de Vroege glazenmaker en de Glassnijder, beide kwetsbare soorten. De Noordse en de Gevlekte witsnuitlibel (bedreigde soort) planten zich er voort. Ook de Gevlekte glanslibel (ernstig bedreigde soort) is waargenomen. Veel op libellen jagende roofvogels zoals Smelleken, Boomvalk en Roodpootvalk benutten het gebied. Twee paar Bruine kiekendieven hebben er samen zeven jongen grootgebracht. De dijk bij de Kamperhoek is zeer geliefd bij vogelaars! Het moeras in de Kamperhoek heeft echter sterk de neiging tot dichtgroeien. Reden waarom circa eenderde deel van de rietrand langs de centrale plas is gemaaid en afgevoerd. Dankzij het VSB-project Moerasherstel kon aanvullend circa 4 hectare rietland worden gemaaid voor structuurdifferentiatie. De grond uit het gronddepot in de Kamperhoek is afgevoerd, het terrein is op natuurlijke wijze afgewerkt. De oeverzwaluwwand is nu aan de achterzijde steil afgegraven. Het OBN-project Kamperhoek is daarmee afgesloten. Aansluitend is door het voor het publiek opengestelde deel (Kamperhoekbos) een nieuwe wandelroute aangelegd. In 2009 wordt deze aangevuld met een vrij toegankelijke vogelkijkhut. Deze komt diep in het voor publiek afgesloten grasland te staan waardoor grote delen van het afgesloten grasland, nieuwe waterpartijen en een deel van het oude moerasgebied vanuit de hut zijn te bezichtigen. Het in 2004 gestarte Plan Roerdomp is in 2008 afgerond. Het ontgraven van de diepe poelen en het hydraulisch verpompen van de grond bleek dermate moeizaam te gaan, dat meerdere werkseizoenen nodig waren. De officiële afronding vond op 11 september plaats in aanwezigheid van de Statencommissie Ruimte en de Commissaris van de Koningin, dhr. M. Jager. In Plan Roerdomp hebben in 2008 twee woudapen en een roerdomp gebroed. Er is een kwak waargenomen. Signalen dat verjonging van het moeras leidt tot terugkeer van de kenmerkende soorten. 12 Beheer Terreinen
De Commissie Ruimte was op de Trekvogel vanwege een werkbijeenkomst over Natura 2000. Het Flevo-landschap heeft tijdens deze bijeenkomst een bijdrage geleverd over de ontwikkeling van het Natura 2000 beheerplan voor de Lepelaarplassen. Met het oog op de toekomst van de Lepelaarplassen is met ondersteuning van een ecologisch adviesbureau een verkenning gedaan naar mogelijkheden om meer dynamiek in het gebied te krijgen. Deze dynamiek is nodig voor een vitaal en robuust moerasecosysteem. Het gaat daarbij onder meer om jonge stadia als slikvlakken en waterriet. De uitkomst is dat deze dynamiek vooral gezocht moet worden in een hoger peil in combinatie met meer peilfluctuatie. Externe deskundigen delen dit inzicht. Het zal dan ook opgenomen worden in de beheervisie. In 2008 hebben circa 1150 Aalscholvers gebroed in de Lepelaarplassen, maar wederom geen Lepelaars. Het gebied is wel zeer in trek als foerageergebied van zowel Lepelaar als Grote zilverreiger. De Waterdienst heeft voor een onderzoek naar het voedsel van Aalscholvers braakballen verzameld. De Vereniging voor Zoogdierkunde heeft een onderzoek gedaan naar het voorkomen van vleermuizen. In het gebied zijn zes soorten vleermuizen foeragerend en/of passerend waargenomen. Van de Ruige dwergvleermuis zijn paarverblijfplaatsen in wilgen vastgesteld. Oud wilgenbos zoals in de Lepelaarplassen en het Wilgeneiland is van groot belang voor deze soort. Door het waterschap werd maandelijks de waterkwaliteit op een aantal punten bemonsterd en onderzoek verricht naar het waterleven.. In het verslagjaar heeft de gemeente Almere in samenwerking met Het Flevo-landchap het fietspad rond de Natte graslanden aangelegd. Tegelijkertijd zijn twee observatiehutten (De kiekendief en De Oeverloper) geplaatst met uitzicht over de Natte graslanden. Nabij De Oeverloper is de oppervlakte water uitgebreid om de observatiemogelijkheden te verbeteren. Met hulp van vrijwilligers zijn tweeduizend struiken op de kade langs de Natte graslanden ingeplant om deze kade aantrekkelijker te maken voor zangvogels. Het fietspad is op 19 september feestelijk geopend door wethouder Arno Visser en Jacob van Olst. Door Hajé-restaurants is aan de noordoostzijde van de Ooievaarplas een nieuw fietspad aangelegd. Dit fietspad vormt een verbinding met de Ooievaarweg. In aansluiting op dit project is langs de oostgrens van de Ooievaarplas een strook grond langs de plasrand ontgraven met als doel condities voor waterriet en moeras te maken. De recreanten bij de Reigerplas richtten evenals voorgaande jaren regelmatig vernielingen aan. Bij herstel van vernielde objecten is gekozen voor Spartaanse middelen. Zo is een houten bruggetje vervangen door een dam met duiker. Het strandje blijft desondanks populair. Op de in 2007 verworven landbouwkavel grenzend aan de Rotterdamse hoek is een ontsluitingspad aangebracht met het oog op de toekomstige inrichting en beheer. Met een besluit over de inrichting wordt gewacht tot ook de andere begrensde kavels zijn verworven. De aangekochte kavel blijft daarom vooralsnog in agrarisch gebruik. Het eerder genoemde VSB-project Moerasherstel heeft het eveneens mogelijk gemaakt om in het Toppad en het Staartreservaat samen 5 hectare botanisch waardevolle vegetaties aanvullend te maaien en te verschralen, en houtige opslag te verwijderen. Het gaat daarbij om vegetaties met het karakter van natte duinvalleien. beheerkosten moerassen en plassen realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares* 1.127 1.170 1.127 1.092 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 121.700 161.600 128.900 172.800 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 108 138 114 158 waterschapslasten totaal 63.000 46.100 43.600 20.700 waterschapslasten per ha 56 39 39 19 * de uitbreiding Rotterdamse hoek is vooralsnog bij deze categorie gevoegd Beheer Terreinen 13
1.1.2 bossen Ongeveer 45 % van het beheerareaal (ruim 2.000 hectare) van Het Flevo-landschap bestaat uit bossen. Een deel van het Wilgenreservaat heeft daarbij de status van bosreservaat. Het merendeel van de bossen zijn zogenaamde polderbossen: jonge bossen op voedselrijke klei. Naast het bosbeheer is in de terreinen die opengesteld zijn voor publiek maaien van de paden en bermen regelmatig terugkerend werk. Omdat de reguliere beheervergoeding ontoereikend is voor deze snelgroeiende polder-bossen is, heeft het Ministerie van LNV de intentie om tot en met 2018 in principe een extra bosbeheerbijdrage toe te kennen. Dankzij deze bijdrage kan de omvorming van pionier- naar volwassen bos gestalte krijgen. De omvorming vergroot op termijn niet alleen de natuurwaarden maar ook de recreatieve waarde. In december 2007 is de contractperiode 2005-2007 afgelopen, en afgerond met een evaluatiedocument. Deze brochure is opgesteld op verzoek van het Ministerie van LNV als een meer publieke verantwoording van de besteding van de aanvullende bosbijdrage. De brochure kan als informatiemateriaal voor geïnteresseerden worden benut. De provincie heeft de door het Ministerie van LNV gevraagde toetsing op omgevormde hectares uitgevoerd. Conclusie is dat in de periode 2005-2007 de ambitie van 10 hectare per jaar is gehaald. Het Ministerie heeft conform verzoek de maximale subsidie uitgekeerd. Met het Ministerie was in 2007 al een principeakkoord bereikt over verlenging van de aanvullende beheerbijdrage voor de bossen voor een periode van drie jaar, te weten 2008-2010. Een en ander is eind 2008 echter nog niet formeel bekrachtigd. In 2008 is in totaal 12,65 ha bos omgevormd: 5,1 ha in de Pampushout, 1,0 ha in het Schokkerbos en 6,55 ha in het Knarbos. De populierendunningen in de Stichtse Putten en het Priembos zijn uitgesteld tot 2009. Het Knarbos ontwikkelt zich tot een broedvogelgebied met soorten passend bij een opgaand en ouder loofbos. In het gebied zijn acht Rode lijstsoorten aangetroffen: Koekoek, Zomertortel, Nachtegaal, Spotvogel, Matkop, Grauwe vliegenvanger, Wielewaal en Graspieper. Tevens neemt een aantal vogels van opgaand en ouder bos (Boomkruiper, Grote bonte specht en Grote lijster) toe. Duidelijk toegenomen zijn de roofvogels (Sperwer met 2 broedparen, Havik met 4 broedparen en Buizerd 17 broedparen). Dit heeft vooral te maken met de rust in het bos! In en rond de poel in de Stuifketel zijn onder meer de zeer zeldzame Knolrus en de vrij zeldzame Bleekgele droogbloem aangetroffen. In en rond de plassen in het Knarbos zijn voor de provincie zeer zeldzame soorten aangetroffen: o.a. Naaldwaterbies en Borstelbies. Het Larserbos wordt veel geconfronteerd met vernielingen, crossen en andere ongewenst vormen van gebruik. Het bosgebied wordt daardoor minder gebruikt door recreanten die voor natuur en rust komen. Het Waterschap Zuiderzeeland heeft een start gemaakt met de ecologische inrichting van de Larservaart. Op veel plaatsen is over een behoorlijke afstand de betonnen beschoeiing naar beneden gedrukt. Hierdoor kunnen zoogdieren makkelijker de vaart weer uit. Ook zijn er vele kilometers plasberm aangelegd, wat voor kuitschietende vis en rietbewonende zangvogels aantrekkelijk is. Bij de visplaats de Snoek is een grote waterpartij aangelegd. Het is de bedoeling dat in het midden hiervan een rieteiland ontstaat, dat interessant is als broedplaats voor bijvoorbeeld de kiekendief. Tevens is hier een steilwand gemaakt voor Oeverzwaluwen en IJsvogels. Bij het voormalig siloterrein aan de Meerkoetenweg wordt een amfibiepoel gerealiseerd. Helaas is hier door de vondst van asbest vertraging ontstaan. Aansluitend worden waterpartijen en een beek gegraven vanaf de Vogeltocht naar de Larservaart. Via een vistrap ontstaat een open verbinding waardoor vissen en andere waterdieren tussen de Larservaart en de Vogeltocht kunnen uitwisselen. In de Pampushout kon dit jaar voor het eerst gewerkt worden met het Bosbeheerplan. Er is bosplantsoen ingeplant in het kader van bosomvorming. Tijdens een storm zijn in een aantal populierenvakken helaas veel toppen uitgewaaid. De ontwikkeling van Almere Poort krijgt zichtbare gevolgen voor de Pampushout. In verband met de geplande aanleg 14 Beheer Terreinen
van een ontsluitingsweg voor Almere Poort is aan de zuidzijde van de bosstrook tussen de Brikweg en de Oostvaardersdijk een brede strook beplanting gerooid. Op de bruikleenkavel grenzend aan Noorderplassen west zijn de eerste huizen gebouwd en ontsluitingswegen aangelegd. In december is in de Pampushout nabij de Botterweg gestart met de aanleg van de eerste stapsteen van de Ecozone tussen Lepelaarplassen en Kromslootpark. Deze stapsteen omvat een verbreding van de tocht met de aanleg van een eiland en een moerasgedeelte. In het Tollebekerbos zijn voorbereidingen getroffen voor de bosomvorming in 2009. Samen met de basisscholen, de Groenbrigade Tollebeek, Landschapsbeheer en IVN heeft vrijwillig beheerwerk in het bos plaatsgevonden. Circa 65 kinderen staken de handen uit de mouwen. Het ging om hooien, snoeien, aanleg van broeihopen voor ringslangen, vlinders tellen e.d. In het Urkerbos heeft het waterschap de wateraanvoersloot natuurvriendelijk ingericht. Er is tevens een poel met meer diepte aangelegd. Hier kan (kleine) vis zich met name in de winterperiode in terugtrekken. Ook is een steile broedwand voor de IJsvogel aangelegd. Het Urkerbos blijkt waardevol te zijn voor libellen en vlinders. Zo zijn er de Noordse en de Gevlekte witsnuitlibel (bedreigde soort) aangetroffen en bleek de vlinder Eikepage zich er voort te planten. Ook het Bruin blauwtje vindt in het Urker- en Tollebekerbos een leefgebied. In de dennenopstand langs de Staartweg heeft een paartje Ransuil twee jongen grootgebracht. In de Wildwallen is de dunning van opstanden op grootschalig aangepakt. Het streefbeeld bestaat uit solitaire bomen met daaronder groeiend struweel. Tijdens een kartering in verband met de aanleg van poelen zijn territoria van twee Kwartelkoningen, een IJsvogel en vier Zomertortels geconstateerd. Langs de Larservaart bevindt zich in de Wildwallen een beverburcht. De Bever is zeer actief op een stukje voormalig grasland dat in 1997 ecologisch is ingericht en waar nu veel essenopslag op komt. Deze opslag wordt door de bever als het ware begraasd. Het Waterschap heeft in het Wilgenbos twee nieuwe stuwen geplaatst ten behoeve van de afwatering van de Oostvaardersplassen. Aansluitend is het wandelpad van een nieuwe zandlaag voorzien. In dit bos is veel activiteit van bevers. beheerkosten bossen realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares* 2.015 2.063 2.015 2.777 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 347.900 354.700 294.000 586.700 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 173 172 146 211 waterschapslasten totaal 101.000 69.600 69.400 53.400 waterschapslasten per ha 50 34 34 19 * exclusief 714 ha Reve-Abbertbos per januari 2009 1.1.3 halfnatuurlijke graslanden Ongeveer 7 % van het beheerareaal (bijna 300 hectare) van Het Flevo-landschap bestaat uit halfnatuurlijke graslanden. Overigens liggen vaak ook binnen andere terreinen (bijvoorbeeld Lepelaarplassen, Schokland, Natuurpark) graslanden. Belangrijk voor de weidevogels is het zogenaamde mozaiekbeheer, wat ervoor zorgt dat gedurende het hele broedseizoen vegetatie van verschillende hoogtes aanwezig is. Samen met de pachters wordt ingezet op dit mozaïekbeheer. De Grote Trap, ook wel het Adelaarswegtracé genoemd, vormt een natte en droge ecologische verbindingszone van ruim 100 hectare. Deze is eind 2009 overgedragen aan Staatsbosbeheer voor ontwikkeling van het OostvaardersWold. Beheer Terreinen 15
Als onderdeel van het project Herstel historische havenhoofden Elburg zijn vier stuwen in het Greppelveld aangebracht met als doel verbetering van de waterhuishouding. Op een kavel (voorheen Raterink) in het Greppelveld zijn vijf poelen aangelegd voor amfibieën en libellen, en een ontsluitingspad voor beheer. De helft van de bestaande poelen is geschoond. Vrijwel alle kavels zijn door pachters bemest met stalmest. In het voorjaar zijn door de faunabeheerder met geweer en kunstlicht acht vossen geschoten. Door een droog voorjaar was het een slecht broedseizoen voor de weidevogels. De Kwartelkoning is op slechts eenmalig gesignaleerd. Met bijdragen uit een begunstigeractie in het Magazine Flevo-landschap kon in het najaar een deel van het weiland opnieuw worden ingezaaid met een diploïd grasmengsel. Dit moet een gunstiger vegetatiestructuur voor jonge weidevogels opleveren. De resultaten hiervan worden pas in 2009 zichtbaar. De weidevogelstand in het Gruttoveld lijkt zich te herstellen, waarschijnlijk mede dankzij het uitgevoerde mozaïekbeheer en de hogere waterstand in het voorjaar. De aantallen broedparen van Kievit en Grutto waren in 2008 hoger dan in voorgaande jaren. Ook zijn regelmatig foeragerende Lepelaars waargenomen. beheerkosten halfnatuurlijke graslanden realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares* 298 275 275 174 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 39.000 35.200 64.200 46.800 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten) 131 128 233 269 waterschapslasten totaal 14.700 12.400 11.500 3.300 waterschapslasten per ha 49 45 42 19 * 101 ha Grote Trap per januari 2009 overgedragen aan SBB 1.1.4 landschappelijke elementen Het Flevo-landschap beheert ruim 300 hectare (circa 7% van het areaal) aan landschappelijke elementen, grotendeels wegbeplantingen, bosjes, en stroken langs tochten. Dit zijn objecten die intensief beheer vragen: onderhoud van bomen, maaien van gras onder bomen en bermen, en soms ook nog onderhoud van fietspaden. Het komende decennium bereiken verschillende wegbeplantingen de leeftijd dat er drastisch gedund en/of opgesnoeid moet worden. Wegbeplantingen bestaande uit populieren en iepen dienen zelfs geheel vervangen te worden. Een deel van de A6 strook is geklepeld om opslag tegen te gaan van de in 2007 op verzoek van Rijkswaterstaat gekapte bomen en struiken. Voorjaar 2009 zal de strook worden ingezaaid met gras. De eiken aan de noordzijde van de Larserringweg (8 kilometer) zijn opgekroond. Bij het Provinciaal Meerjarenprogramma voor het Platteland is subsidie aangevraagd voor het planten van eiken aan de zuidzijde van deze weg. De bosjes aan de Noordermiddenweg en de Karel Doormanweg zijn in het najaar geblest. In het voorjaar worden de gebleste bomen gekapt zodat in de toekomst de sloten en schouwpaden vrij zijn van overhangende takken en bomen. De Modelvliegclub van Noordoostpolder heeft een kavel grenzend aan het bosje langs de Nagelerweg in gebruik genomen. Het Flevo-landschap heeft op grond van aanwezige natuurwaarden aan deze locatie de voorkeur gegeven boven kavels bij Schokland en de Rotterdamse hoek. In Zuidelijk Flevoland zijn individuele zieke en omgewaaide iepen langs de Lepelaarweg en de toegang tot de Burchtkamp verwijderd. 16 Beheer Terreinen
Het Waterschap Zuiderzeeland heeft in samenwerking met Het Flevo-landschap langs de Roerdomptocht natuurvriendelijke oevers aangelegd. beheerkosten landschappelijke elementen realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares 324 324 321 321 beheerkosten totaal (excl. waterschapslasten) 70.200 84.400 58.500 88.100 beheerkosten per ha (excl. waterschapslasten 217 260 182 275 waterschapslasten totaal 27.700 20.800 17.800 6.100 waterschapslasten per ha 85 64 55 19 1.1.5 Schokland Het werelderfgoed Schokland bestaat uit 1000 hectare, waarvan Het Flevo-landschap 492 hectare beheert (circa 11% van het beheerareaal). Het gaat om het Schokkerbos, de graslanden en akkers op en rond het eiland, de hydrologische zone aan de oostzijde, archeologische en cultuurhistorische objecten, en een groot aantal kilometers wandel- en fietspaden en informatievoorzieningen. In de beheervisie voor Schokland zijn archeologie en cultuurhistorie prioritair, gevolgd door landschap en ecologie. Het beheerwerk bestaat dan ook uit graslandbeheer waarbij bestrijding van rietgroei belangrijk is, en bosbeheer. In de hydrologische zone is het definitieve peilbeheer in 2008 voor het eerst het hele jaar in praktijk gebracht. Door de hoge grondwaterstand komen steeds meer weidevogels in dit gebied tot broeden. Broedvogels van 2008 zijn onder meer Veldleeuwerik, Grutto, Kievit, Watersnip, Zomertaling (veel) en Tureluur, maar ook watervogels als Dodaars, Knobbelzwaan, Wilde eend en Nijlgans. In de zone werden ook bijzonderheden als de Kraanvogel en Zwarte ooievaar waargenomen. De meest bijzondere waarneming is die van twee roepende mannetjes van de Porseleinhoen. 2008 Was het laatste jaar van het Programma Beheer Inrichtingsproject voor het zuidelijk deel van de hydrologische zone. Dankzij dit project kon de hydrologische zone worden ingericht en beheerd. Met name de nattere delen kunnen alleen met gespecialiseerde rupsapparatuur worden gemaaid. Daarom is een tweede fase inrichtingsbeheer aangevraagd voor een oppervlakte van 48 ha. Deze aanvraag is gehonoreerd, maar dekt niet de kosten. De drogere delen van de hydrologische zone worden door agrariërs van Schoklands Boerengoed gemaaid. Bij de RACM wordt gestudeerd op een aanvullende beheervergoeding voor archeologie, ook binnen Programma Beheer wordt een beheervergoeding voor archeologie voorbereid. Hopelijk biedt dit op termijn soelaas. De Rugstreeppad is nog steeds volop in dit gebied aanwezig. Door het veranderende biotoop - veel akkers zijn omgezet in gras en poelen en sloten raken meer begroeid - neemt echter de concurrentie van de andere paddensoorten toe. In 2007 is een groot deel van de nog aanwezige iepen op de Noordpunt doodgegaan en verwijderd. De iepen zijn echter niet verwijderd omdat ze de vaste woonplaats vormen van Steenuilen en voorlopig geen gevaar voor publiek opleveren. Afgelopen zomer zijn op de Noordpunt twee jonge Steenuilen geringd. Rond de Gesteentetuin is geïnvesteerd in het bosrandbeheer. Een deel van de werkzaamheden is uitgevoerd tijdens de landelijke Natuurwerkdag, een ander deel met de vrijwilligers van de Gesteentetuin. Het grasveld rond de Gesteentetuin is in handkracht gemaaid en afgevoerd. De poelen zijn geschoond. De Welriekende agrimonie en het Duifkruid hebben zich dit jaar gehandhaafd. Ook de Rietorchis floreert. Al met al krijgt dit grasland steeds grotere natuurwaarde. In 2008 was geen aanvullende beheervergoeding van het Rijk voor archeologie en cultuurhistorie beschikbaar. Hierdoor kwamen beheerkosten voor archeologie en publieksontsluiting geheel voor rekening van Het Flevolandschap. De RACM en de provincie Flevoland zijn van dit probleem op de hoogte. Een belangrijke kostenpost Beheer Terreinen 17
vormden de terpen. Deze zijn vanwege het ontbreken van aanvullende financiering handmatig in eigen beheer gemaaid, een zeer arbeidsintensieve klus. De uitkijktoren op de Zuidpunt is afgesloten vanwege instabiliteit. Van dit object zijn maar zeer beperkt gegevens beschikbaar. In 2009 wordt besloten tot herstel dan wel sloop. beheerkosten Schokland realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares 492 513 492 492 beheerkosten totaal 64.600 71.100 93.900 85.300 beheerkosten per ha 131 139 191 166 waterschapslasten totaal 46.000 25.300 30.700 9.700 waterschapslasten per ha 93 49 62 19 1.1.6 Natuurpark Lelystad Natuurpark Lelystad beslaat ruim 370 hectare bos, wetland en grasland met daarin een vertakt fiets- en wandelpadennet (circa 8 % van het beheerareaal). In het park worden verschillende diersoorten gehouden, waarvan een aantal bedreigde Euraziatische grazers de belangrijkste van zijn. De dieren worden in semi-natuurlijke omstandigheden gehouden. Naast de dagelijkse zorg voor de dieren bestaat het beheer voornamelijk uit bos- en graslandbeheer en vanwege het grote aantal recreanten uit onderhoud van paden en speelweides. Het parkachtige karakter brengt een hoger onderhoudsniveau met zich mee. Het park biedt huisvesting aan de prehistorische nederzetting. In het bosgedeelte is gedund. In het gedunde populierenvak zijn 300 jonge beuken geplant. Verder hebben veel werkzaamheden plaatsgevonden langs de randen van het park, en rond de prehistorische nederzetting. De lanen en solitaire bomen in het park zijn zonodig gesnoeid. Een paar oude griendvakken zijn afgezet. De rasters en paden vergden door het natte weer veel onderhoud. De rasters moeten vrijgehouden worden van vegetatie, de paden van modder. De in 2007 samengestelde fokgroep Przewalskipaarden, met de hengst Tataar en drie jonge merries uit de oude fokgroep, is succesvol. In het voorjaar van 2008 zijn twee gezonde veulens geboren. Later in het jaar is één veulen dood ter wereld gekomen. In Schooltelevisie is aandacht besteed aan de geboorte van het eerste veulen, dat dankzij een oproep onder kinderen de naam Sarah heeft gekregen. De elandkoeien hebben beide vroeg in het jaar een tweeling geworpen, in gevangenschap redelijk bijzonder. Daarmee is de populatie echter te groot geworden voor het gebied. De jonge elandstier uit 2007 is op transport gezet; later is de andere elandstier overleden. In 2009 zal voor de kalveren een andere eigenaar moeten worden gezocht vanwege de draagkracht van het gebied. Het leefgebied van de wisenten is uitgebreid met enkele hectares, zodat ze nu weer beschikken over houtig gewas om te eten. Vier eenjarige kalveren zijn gevangen voor transport naar Letland, twee van deze dieren zijn helaas tijdens de quarantaine overleden. Met de kalveren van de Pater Davidherten ging het in 2008 niet goed. Ze zijn grotendeels kort na de geboorte overleden door verstoting door de hinde en agressief gedrag van de herten. Het Flevo-landschap heeft de laatste otter van Staatsbosbeheer in eigendom overgenomen. Een andere otter is overleden aan ouderdom. 18 Beheer Terreinen
Het Natuurpark heeft gefungeerd als tussenstation voor drie bevers die bestemd waren voor uitzetting langs de Waal. Een jonge, door Staatsbosbeheer gevonden bever is tijdelijk verzorgd in het Natuurpark. Een paartje bevers uit het Natuurpark zelf is losgelaten bij het Informatiecentrum van de Bieschbosch. Het scheepswrak de Zeehond is sinds het voorjaar van 2008 niet meer bereikbaar, het zal op verzoek van de RACM worden verplaatst naar het NISA. Het Natuurpark blijft mediageniek. Ook in 2008 werden weer verschillende omroepen ontvangen: RTL4 voor de ooievaars, NOS journaal voor de edelherten, SBS6 voor het weerbericht. Omroep Flevoland heeft opnamen gemaakt voor de serie Natuurlijk Flevoland en voor de nieuwe serie Het Verleden van Flevoland. gehouden dieren in Natuurpark begin geboren / overleden / eind 2008 aangevoerd afgevoerd 2008 Przewalskipaarden 13 3 2 14 wisenten 20 8 4 24 elanden 4 4 2 6 Pater Davidsherten 24 7 7 24 edelherten 26 11 7 30 wilde zwijnen 22 21 32 11 Europese otters 4 1 3 Aziatische kleinklauwotters 5 5 beheerkosten Natuurpark realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 aantal hectares 371 371 371 371 beheerkosten gehouden dieren 123.100 138.400 149.900 136.800 beheerkosten natuur en recreatie 184.900 171.500 163.400 201.500 beheerkosten per ha 498 462 440 543 waterschapslasten totaal 4.300 8.000 9.000 7.000 waterschapslasten per ha 12 22 24 19 1.2 productgroep terreincoördinatie Er is een groot aantal voorwaardenscheppende en coördinerende werkzaamheden die niet door de uitvoerende medewerkers worden uitgevoerd maar door de kantoororganisatie. Het betreft uiteenlopende zaken als de kadastrale en financiële administratie gekoppeld aan terreinen, het regelen van de pachtcontracten, het bijhouden en uitbouwen van het GIS, de coördinatie van het beheerwerk en de monitoring, het faunabeheer, de verwerving van subsidies voor beheer, de onderhandelingen inzake verwerving en vervreemding en last but not least de beheerplanning en de ontwikkeling en begeleiding van projecten. Zowel landelijk als provinciaal is gewerkt aan de nieuwe systematiek voor Programma Beheer. De terreinbeherende organisaties hebben hier gezamenlijk de Index Natuur, Landschap en Recreatie voor ontwikkeld. Het doel van deze index is om in uniforme taal de natuurdoeltypen te beschrijven en reële vergoedingen voor natuurbeheer vast te stellen. De natuur in Flevoland dient met deze index te worden beschreven in een nieuw Beheerplan voor Natuur en Landschap. Het is de intentie om per 2010 met deze index te gaan werken. Speciale zorgpunten voor Het Flevo-landschap zijn eerder genoemde aanvullende bosbijdrage, de beheervergoeding voor natuur buiten de EHS, en de vergoedingen voor landschappelijke elementen en recreatieve openstelling. Beheer Terreinen 19
In 2008 is voor een achttal terreinen de periode Programma Beheer 2002-2007 afgerekend. Over het algemeen blijken de aanvragen goed ingediend te zijn en is het resultaat over deze contractperiode een eenmalig batig saldo van ruim 52.000 euro. Monitoring is in 2008 voor een groot deel in eigen beheer uitgevoerd. Meer en meer zijn er echter ook vrijwilligers (onder meer van de KNNV, de Vogel- en Natuurwacht en de Mycologische vereniging) die zeer bruikbare en interessante gegevens aandragen. Plezierig daarbij is dat de belangstelling van de vrijwilligers zich verbreedt, zodat nu ook gegevens van soortgroepen als vissen, libellen, nachtvlinders, sprinkhanen en paddestoelen beschikbaar komen. In 2008 heeft het leeuwendeel van het werk voor het Beheerplan Natura 2000 en EHS voor de Lepelaarplassen plaatsgevonden. Het werk is onder aansturing van Het Flevo-landschap gedaan door een ecologisch adviesbureau. Een externe klankbordgroep heeft de keuzes begeleid. Afronding en inspraak vinden plaats in 2009 of 2010, nadat het Natura 2000 Aanwijzingsbesluit definitief is geworden. Het GIS-systeem is bijgehouden. Het kadastrale deel van de werkzaamheden is overgedragen aan de afdeling Financiën, die daarvoor een cursus heeft gevolgd. Veel werk is verzet voor de verwervingen samenhangend met het Oostvaarderswold en een reeks oude dossiers die afhandeling tussen Staatsbosbeheer en Het Flevo-landschap behoeven. Het betreft niet alleen grondtransacties via aankoop, maar ook ruilingen, terugleveringen en compensaties. Naar verwachting kunnen de oude dossiers in 2009 worden afgehandeld. De verwervingen en transacties in relatie tot het Oostvaarderswold zullen nog meerdere jaren doorlopen. voortgang monitoring realisatie realisatie realisatie 2006 2007 2008 Burchtkamp vegetatie door vrijwilligers x x x Gruttoveld in eigen beheer x x x Gorzenveld broedvogels door vrijwilligers x Greppelveld in eigen beheer x x x Heggenlandschap in eigen beheer x Kamperhoek door bureau x Kamperhoek libellen en vlinders door vrijwilligers x x x Knarbos door bureau x Knarbos libellen en vlinders door vrijwilligers x Knarbos vissen door vrijwilligers x Lepelaarplassen broedvogels door vrijwilligers x x x Lepelaarplassen Kwelzone door vrijwilligers x x x Lepelaarplassen Kwelplas door vrijwilligers x x x Lepelaarplassen Trekvogelgrasland vrijwilligers x x Lepelaarplassen Natte graslanden in eigen beheer x x Lepelaarplassen plan Roerdomp eigen beheer/vogelwacht x x x Natuurpark vissen door vrijwilligers x Schokland libellen en vlinders door vrijwilligers x x x Tollebekerbos libellen en vlinders door vrijwilligers x x x Urkerbos libellen en vlinders door vrijwilligers x x x Wildwallen in eigen beheer x 20 Beheer Terreinen
voortgang beheerplannen vastgesteld voorbereiding omschrijving Gruttoveld x Larserbos x stage-rapport Lepelaarplassen x Natura-2000 traject Pampushout 2007 Robert Morris x relatie Hanzelijn Schokland 2004 beheerplan Stichtse Putten x Urkerbos x overzicht waarden Rotterdamse hoek x wegbeplantingen 2007 1.3 productgroep cultuurhistorie en landschap Het Flevo-landschap beheert naast het werelderfgoed Schokland een aardkundig reservaat bij Urk, het voormalig havenhoofd bij Elburg, en twee landart-objecten, het Observatorium Robert Morris en de Aardzee van Piet Slegers. kosten cultuur(historie) realisatie begroting realisatie begroting 2007 2008 2008 2009 Robert Morris 5.700 10.800 5.800 9.600 Aardzee 11.300 16.600 9.000 18.000 havenhoofd Elburg 2.600 18.800 29.500 13.700 cultuurhistorie Schokland 24.500 43.600 59.500 48.200 geologisch reservaat P. van der Lijn 800 7.400 5.100 7.300 Traditioneel heeft in het Observatorium Robert Morris op de langste dag Sunsation plaatsgevonden. Ondanks het feit dat de werkzaamheden voor de Hanzelijn zijn gestart, was het een goed bezocht programma met als thema Knettergek. Wanneer de werkzaamheden voor de Hanzelijn ter plekke naar verwachting medio 2010 zullen zijn afgerond, zal de provincie Flevoland starten met de aanleg van de N23. Dit zal wederom geruime tijd overlast geven. Positief is dat de provincie Flevoland in goede samenspraak met Het Flevo-landschap een goed plan heeft opgesteld voor de nieuwe ontsluiting en een herinrichting van het terrein van het observatorium. Op de Aardzee is de infrastructuur deels hersteld en verbeterd. Het toegangshek tot het Geologisch reservaat P. van der Lijn is vernieuwd. De bosopslag is in eigen beheer grotendeels verwijderd. Deze opslag van bomen is een terugkerend probleem veroorzaakt door de ligging in het Urkerbos. De werkzaamheden voor herstel van de historische havenhoofden Elburg zijn afgerond. In maart heeft de feestelijke opening plaatsgevonden in aanwezigheid van een honderdtal genodigden met als eregasten de burgemeesters van Dronten en Elburg. Verheugend was de belangstelling vanuit het toeristisch bedrijfsleven en de agrarische wereld. Kort hierna kon ook het door brand vernietigde Informatiecentrum Veluwerandmeren worden heropend. Beide projecten maken deel uit van het de Integrale Inrichting Veluwerandmeren. Met een extra bijdrage vanuit de Europese Unie, de gemeente Dronten en Het Flevo-landschap zelf, kon een ontbrekende schakel van 800 meter fietspad worden aangelegd. Dit pad verbindt de Stobbeweg met de Elburgerweg en maakt een rondje fietsen rond het Greppelveld mogelijk. Alle partijen vinden dit toeristisch aantrekkelijk. Een folder over de Havenhoofden Elburg en het Greppelveld is breed verspreid via het Magazine en de recreatiebedrijven in de omgeving. Een publieksdag in het gebied viel helaas in het (regen)water. Beheer Terreinen 21
In de winter 2007-2008 zijn nieuwe bestuurlijke afspraken voor Schokland voorbereid. Het betreft een periode van zes jaar conform de Unesco-systematiek. Vormgeving van een bestuurlijke structuur voor het werelderfgoed die recht doet aan de belangrijkste partijen gemeente Noordoostpolder en Flevo-landschap is daarin uitgesteld tot 2009, evenals de bepaling van het siteholderschap. Unesco verlangt dat een en ander in een zogenaamd managementplan wordt uitgewerkt. Bekrachtiging van de bestuurlijke afspraken, die voor het overige in het verlengde liggen van de vorige set, heeft inmiddels plaatsgevonden. Het Ministerie van OC&W heeft in 2007 een onderzoek naar knelpunten in de instandhouding en ontsluiting van de werelderfgoederen laten doen. Ook het Flevo-landschap is hiervoor geïnterviewd. Uit het onderzoek blijkt dat twee knelpunten bij bijna alle Nederlandse werelderfgoederen aan de orde zijn, te weten structurele financiële tekorten in de exploitatie en beperkte bekendheid. Koninklijke Schuttevaer wenst ter ere van het 150 jarig jubileum van de vereniging in 2009 een monument te plaatsen in de omgeving van de haven van Schokland. Na rijp beraad is in samenspraak met Het Flevo-landschap en de RACM een locatie gekozen langs het klinkerpad van de Oud-Emmeloorderweg naar de haven. Overweging hierbij is dat het zorgvuldig tot stand gekomen landschappelijk beeld van de terp Oud-Emmeloord intact blijft. De terreinbeherende organisaties Natuurmonumenten, Staatsbosbeheer, DE LANDSCHAPPEN en de Federatie Particulier Grondebezit hebben een lijst met waardevolle cultuurlandschappen in hun beheer opgesteld: de Landschapscollectie Nederland. De Landschapscollectie is tijdens de Landschapstriënnale gepresenteerd. Doel is het vragen van politieke aandacht voor beheermiddelen voor landschap en cultuurhistorie. Het Flevo-landschap is betrokken geweest bij het opstellen van de collectie. Schokland en de Kamperhoek zijn opgenomen in de collectie. Tijdens de Landschapstriënnale is een internationele groep van 50 studenten landschapsarchitectuur en ruimtelijke ordening rondgeleid over Schokland en geïnformeerd over het landschap van de Nederlandse en meer specifiek Flevolandse polders. De opdracht voor deze studenten was om een strategie voor het behoud van het landschap van drie werelderfgoederen te ontwikkelen: Schokland, de Beemster en de Kinderdijk. Met provinciale beleidsmedewerkers landschap, natuur en toerisme heeft een oriëntatie plaatsgevonden op de ontwikkeling van eigentijdse fietsroutes in het Flevolandse landschap. Dergelijke routes (waarschijnlijk met GPSrouting) kunnen natuur, landschap en cultuurhistorie op een ontspannen manier onder de aandacht van recreanten en toeristen brengen. Gedacht wordt aan een PMJP-project met meerdere partners in 2009 en 2010. 22 Beheer Terreinen