Operatie bij eierstokkanker Debulking Afdeling gynaecologie en verloskunde
Inleiding U wordt binnenkort in ons ziekenhuis opgenomen voor een operatie omdat bij u eierstokkanker is vastgesteld of het vermoeden bestaat dat u eierstokkanker heeft. Deze informatiefolder geeft uitleg over het ziektebeeld, de operatie en de nazorg. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen dan kunt u ze aan uw behandelend arts stellen. In het kort Kanker van de eierstokken gaat uit van het weefsel van de eierstok. De behandeling bestaat meestal uit een combinatie van een operatie en chemotherapie. Vergrootte eierstok Wat is eierstokkanker en bij wie komt het voor? Eierstokkanker is een kwaadaardige aandoening die uitgaat van het weefsel van de eierstok. Kankercellen kunnen losraken en in de buikholte terechtkomen, waar ze door het buikvocht worden versleept. Zo kunnen er uitzaaiingen ontstaan in de lymfklieren, in de buikholte, bij het middenrif en eventueel in de longen. Ook kan door de uitzaaiingen het buikvlies extra vocht aanmaken, dat zich in de buik ophoopt (ascites). Door ophoping van dit vocht kan de buik dikker en meer gespannen aanvoelen. In de westerse wereld komt eierstokkanker voor bij ongeveer 15 op de 100.000 vrouwen; in Nederland bij ongeveer 1100 vrouwen per jaar. De ziekte komt vaker voor bij oudere vrouwen: de gemiddelde leeftijd is 70 jaar. 1
Eierstokkanker kan ook voorkomen als onderdeel van erfelijke borst- en eierstokkanker. Als er sprake is van erfelijkheid dan komt de ziekte vaker op jongere leeftijd voor (onder de 50 jaar). Hierbij kan er sprake zijn van een erfelijke afwijking in bepaalde genen (BRCA1- of BRCA2-gen). Bij ongeveer 5-10 procent van de vrouwen met eierstokkanker speelt erfelijkheid als oorzaak een rol. Hoe ontstaat eierstokkanker? Over het ontstaan van eierstokkanker is weinig bekend. Er zijn studies die aangeven dat de kans op eierstokkanker samenhangt met het aantal eisprongen dat een vrouw in haar leven gehad heeft: hoe minder eisprongen, des te kleiner waarschijnlijk de kans op eierstokkanker. Uitzaaiingen bij eierstokkanker Eierstokkanker kan zich op verschillende manieren uitbreiden: door directe doorgroei in naburige organen door loslatende cellen die in de buikholte terechtkomen door de lymfevaten Is de kanker alleen aanwezig in één of in beide eierstokken en in het buikvocht, dan gaat het om een laag stadium. Als er sprake is van uitbreiding van de ziekte in of buiten de buik spreekt men van een hoog stadium. Wat zijn de klachten bij eierstokkanker? Eierstokkanker geeft vaak pas laat klachten. Meestal zijn er zelfs helemaal geen klachten, zeker niet in een vroeg stadium. Pas als de eierstok groter wordt of als er vocht in de buikholte ontstaat, kan het gevoel ontstaan dat de buik steeds dikker wordt, dat er iets in de buik zit of treden er vage maag- of darmklachten op. Een enkele keer kan de eierstok om zijn eigen as draaien (torsie) en zo acute buikpijn veroorzaken. Ook treedt er soms onregelmatig bloedverlies op. 2
Onderzoek bij eierstokkanker Om na te gaan of er sprake is van eierstokkanker kunnen verschillende onderzoeken worden verricht: algemeen lichamelijk onderzoek gynaecologisch onderzoek inwendige en/of uitwendige echoscopie bloedonderzoek (bepaling van tumormerkstoffen bijvoorbeeld CA 125) aanvullend radiologisch onderzoek: CT- of MRI-scan kijkbuisonderzoek (laparoscopie) en het afnemen van weefsel De behandeling van eierstokkanker De behandeling van eierstokkanker bestaat uit een operatie. Bij uitzaaiingen volgt chemotherapie. Afhankelijk van de situatie is het ook mogelijk dat wordt voorgesteld eerst te starten met chemotherapie gevolgd door een operatie. Er zijn verschillende soorten operaties. Debulking Deze operatie omvat in ieder geval het verwijderen van beide eierstokken. Afhankelijk van de gevonden afwijkingen wordt er meer weefsel verwijderd bij de ingreep. Bij deze zogenaamde debulking wordt ernaar gestreefd om al het afwijkende weefsel te verwijderen. Hierbij kan het nodig zijn een gedeelte van de darm te verwijderen en een stoma aan te leggen. Als er sprake is van een zeer vroeg stadium en u nog zwanger wilt worden, kan de gynaecoloog besluiten om de gezonde eierstok te laten zitten. Bespreek dit met uw arts. Stadiëringsoperatie: het bepalen van het stadium van de ziekte Voor de behandeling van eierstokkanker is het van belang om te weten in welk stadium de ziekte zich bevindt. Is echt alleen één eierstok aangetast, dan is de behandeling klaar na de operatie. Is de kanker mogelijk uitgezaaid of bestaat het vermoeden daarop al voor de operatie, dan volgt een stadiëringoperatie. De gynaecoloog verwijdert dan niet alleen de eierstokken en de 3
baarmoeder, maar bekijkt alle gebieden in de buikholte waar eierstokkanker uitgezaaid is of zou kunnen zijn, bijvoorbeeld het vetschort in de buik, de lever, het middenrif en de lymfklieren. Van deze gebieden worden stukjes weefsel (biopten) afgenomen voor microscopisch onderzoek. Ook het buikvocht wordt microscopisch onderzocht. Het afnemen van deze biopten heeft geen nadelige gevolgen voor u. Chemotherapie Na de operatie kan er nog aanvullende behandeling met chemotherapie moeten volgen. Chemotherapie bij eierstokkanker bestaat meestal uit zes kuren van twee verschillende medicijnen met een tussen liggende tijd van drie weken. De volgorde van opereren en chemotherapie hangt af van uw individuele situatie. Soms stelt de gynaecoloog in samenwerking met de internist-oncoloog voor om eerst te starten met chemotherapie en daarna de operatie te verrichten. Bezoek POS (Pre operatieve screening) Voor elke geplande operatie onderzoeken we uw gezondheidstoestand. In de periode voor de operatie bezoekt u daarom de afdeling POS (pre operatieve screening). U heeft hiervoor een afspraak meegekregen. Op de POS heeft u ook een gesprek met de anesthesioloog of anesthesiemedewerker. U kunt dan uw vragen stellen over narcose en de ruggeprik. Voor de opname De dag voor uw opname neemt een verpleegkundige tussen 13.30 en 15.00 uur telefonisch contact met u op om een kort opnamegesprek met u te voeren. We willen u dan nog enkele vragen stellen maar u vooral de mogelijkheid geven om zelf vragen te stellen. Op de afgesproken dag en tijd meldt u zich aan de balie van afdeling 118, in het Vrouw Moeder Kind-centrum van het Máxima Medisch Centrum locatie Veldhoven. 4
De operatie Op de dag van de operatie moet u vanaf 24.00 uur nuchter zijn, dit houdt in dat u niet mag eten, drinken en roken. De dag van de operatie kunt u zich gewoon wassen of douchen. U krijgt speciale operatiekleding van het ziekenhuis aan. U krijgt voorafgaand aan de operatie, indien de anesthesist dit heeft afgesproken, nog prémedicatie, dit is een pijnstiller en mogelijk een tabletje zodat u beter kunt ontspannen. De verpleegkundige brengt u met bed naar de operatiekamer. Via een infuus wordt het narcosemiddel toegediend. U valt in slaap en merkt niets meer tot u na de operatie wakker wordt. Bij de operatie maakt de gynaecoloog een snede in de buik vanaf het schaambeen tot boven de navel. Daarna worden in principe de eierstokken, de eileiders, de baarmoeder, het vetschort en de lymfeklieren weggenomen. Als de gynaecoloog het nodig acht, zullen stukjes weefsel (biopten) worden weggenomen voor onderzoek. De gehele operatie duurt gemiddeld 3 tot 4 uur. Na de operatie gaat u naar de uitslaapkamer en vervolgens weer terug naar de afdeling. 5
Na de operatie U heeft na de operatie een infuus voor toediening van vocht en eventueel medicatie, een urinekatheter en soms een slangetje in de rug voor pijnbestrijding (epiduraalkatheter). Mogelijk heeft u een wonddrain om wondvocht af te laten lopen en soms een maagsonde om maagsappen af te laten lopen. Door de operatie zullen de darmen tijdelijk niet helemaal goed functioneren. Afhankelijk van de snelheid waarmee de darmen zich herstellen en de ontlasting op gang komt, kunt u meer gaan eten en kunnen het infuus en de maagsonde verwijderd worden. Dit is ook afhankelijk van of u wel of geen stoma heeft gekregen. Na de operatie krijgt u ook dagelijks een spuitje om trombose te voorkomen. De wonddrain wordt enkele dagen na de operatie verwijderd wanneer er geen wondvocht meer afloopt. U mag, als u dat kunt, vanaf de eerste dag na de operatie uit bed. De eerste dagen zult u gedeeltelijk afhankelijk zijn van de verpleegkundige, die zal u helpen met de lichamelijke verzorging en het uit bed gaan. De blaaskatheter wordt verwijderd als u weer naar het toilet kan komen. Om de pijn tegen te gaan krijgt u medicijnen. Hechtingen Bij het dichthechten van de wond wordt doorgaans materiaal gebruikt dat vanzelf oplost. Andere hechtingen of nietjes verwijdert men meestal na één week. U krijgt hiervoor een afspraak mee bij ontslag, indien de hechtingen dan nog niet verwijderd zijn. Opnameduur De opname duurt gemiddeld 7 dagen. 6
Ontslagregels na de operatie na 1 week mag u licht huishoudelijk werk verrichten na 6 weken mogen de normale taken hervat worden niet zwaar tillen, langdurig bukken en langdurig gehurkt zitten 6 weken geen gemeenschap Mogelijke bijwerkingen en complicaties van de behandeling De belangrijkste complicaties na de operatie kunnen zijn: stoornissen in de wondgenezing, het niet op gang komen van de darmen, blaasontsteking, wondinfectie en nabloeding. Deze complicaties zijn over het algemeen goed te behandelen maar kunnen het genezingsproces iets vertragen. Vroege gevolgen De operatie en de chemotherapie zijn uitgebreide en ingrijpende behandelingen. Daarbij komen vaak vermoeidheid en maag- of darmklachten voor. Veel klachten zijn afhankelijk van de uitgebreidheid van de operatie. Het verwijderen van de eierstokken leidt tot de overgang met mogelijk de daarbij horende klachten, zoals opvliegers. Chemotherapie veroorzaakt vaak tijdelijke kaalheid en onderdrukking van het beenmerg, waardoor u bloedarmoede en (tijdelijk) verminderde weerstand tegen infecties kunt hebben. Bespreek uw klachten met de gynaecoloog. Late gevolgen Na de operatie begint voor u, met het ontslag uit het ziekenhuis, de periode van herstel, eventuele nabehandeling en verwerking. Het herstel kan misschien lang duren. U moet echter niet vergeten dat u in korte tijd lichamelijk en emotioneel veel te verwerken hebt gekregen. Dit kan ook met zich meebrengen dat u zich verdrietig voelt. Ook verschijnselen zoals vermoeidheid, soms onverklaarbaar, komen bij vrouwen na behandeling van gynaecologische kanker vaak voor. Als u last hebt van negatieve gevoelens of vermoeidheid praat er dan over (bijvoorbeeld met uw arts). 7
Als gevolg van de operatie kan de seksualiteitsbeleving veranderd zijn. Dit kan van vrouw tot vrouw verschillen. Het is belangrijk om hierover te praten, niet alleen met uw partner, maar ook met uw huisarts of behandelend arts. Met hen kunt u dan zoeken naar oplossingen voor uw moeilijkheden. Kans op genezing Alleen bij een behandeling in een vroeg stadium van de ziekte bestaat een goede kans op genezing. In een verder gevorderd stadium is de levensverwachting beduidend minder gunstig. Vijf jaar na de behandeling van eierstokkanker in een verder gevorderd stadium leeft gemiddeld nog ongeveer 35% van de vrouwen. Vrouwen bij wie alle zichtbare uitzaaiingen kunnen worden verwijderd, hebben een gunstigere levensverwachting: na vijf jaar is 60 tot 70 procent van hen nog in leven. Controles De eerste 2 jaar na de behandeling voor eierstokkanker zult u om de drie maanden voor controle bij de gynaecoloog en/of oncoloog komen. De arts zal inwendig onderzoek verrichten en soms een uitstrijkje afnemen. Vaak wordt ook bloedonderzoek verricht en zo nodig echoscopisch of aanvullend radiologisch onderzoek. Vanaf het derde jaar worden de controles minder en na vijf jaar worden de controles afgerond. Lotgenotencontact Omdat het hele verwerkingsproces van een ziekte als kanker lange tijd kan duren, leidt dit soms tot onbegrip van naasten. Ook daarom vinden vrouwen het prettig om na korte of langere tijd eens met lotgenoten te praten over dingen die hen bezig houden. U kunt hiervoor terecht bij Stichting OLIJF. Stichting Olijf is een netwerk van en voor vrouwen die gynaecologische kanker hebben (gehad). Dit betekent dat vrouwen met kanker aan baarmoeder(hals), eierstokken, vulva of vagina bij deze stichting terecht kunnen voor contact met medepatiënten. De stichting is opgericht in 1986. Over het hele land verspreid zijn 8
vrouwen, allen zelf (ex)-patiënt, bereikbaar voor telefonisch contact. Folders Hieronder volgt een overzicht van folders die u een goed inzicht kunnen geven in de ziekte en het genezingsproces. Deze folders zijn te vinden op bijgaande websites. Vermoeidheid na kanker: Verder leven met kanker Voeding bij kanker Kanker.en hoe moet het nu verder met mijn kinderen: Kanker in de familie, is het erfelijk? Kanker als je weet dat je niet meer beter wordt: Pijnbestrijding bij kanker Folder van Nederlandse Stomavereniging Harry Bacon www.stomavereniging.nl 9
Heeft u vragen? Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, neem dan tijdens kantooruren contact op met de polikliniek gynaecologie via telefoonnummer (040) 888 83 80. Handige adressen Informatie Centrum Gynaecologie (ICG) Oude Boteringestraat 60 9712 GM Groningen Tel 050-3135646 www.icgynaecologie.nl Stichting Olijf Postbus 1478, 1000 BL Amsterdam Telefoon 033-463 32 99 www.kankerpatient.nl/olijf Nederlandse Kankerbestrijding Heeft u vragen over kanker van meer algemene aard, of wilt u voor uw bezoek aan uw arts eerst eens met iemand anders over uw vragen praten, dan kunt u onder meer terecht bij het Voorlichtingscentrum van de Nederlandse Kankerbestrijding en bij een aantal Integrale Kankercentra. Sophialaan 8, 1075 BR Amsterdam. Hulp- en informatielijn 0800-022 66 In deze folder wordt gebruik gemaakt van teksten van de Nederlandse vereniging voor obstetrie en gynaecologie (NVOG) en Academisch Medisch centrum universiteit van Amsterdam (AMC) 10
Máxima Medisch Centrum www.mmc.nl Locatie Eindhoven: Locatie Veldhoven: Ds. Th. Fliednerstraat 1 de Run 4600 Postbus 90 052 Postbus 7777 5600 PD Eindhoven 5500 MB Veldhoven De informatie in deze folder is van algemene aard en is bedoeld om u een beeld te geven van de zorg en voorlichting die u kunt verwachten. In uw situatie kunnen andere adviezen of procedures van toepassing zijn. Deze folder is dan ook slechts een aanvulling op de specifieke (mondelinge) voorlichting van uw specialist of behandelaar. MMC.210.321_08_12