De Reactie van Verzorgenden in het Verpleeghuis op Seksueel Ontremd Gedrag: Is Deze Anders voor Demente dan voor Somatische Bewoners? Is er een Verband met de Reactie van de Bewoner? The Reaction of Nursing Home Staff to Sexually Disinhibited Behaviour: Is it Different for Demented than for Somatic Residents? Is there an Association with the Resident s Reaction? Inge H. V. Boderie BSc Eerste begeleider: dhr. dr. W. Waterink Tweede begeleider: mw. dr. S. A. H. van Hooren Juni 2012 Faculteit Psychologie Afstudeerrichting Klinische Psychologie Open Universiteit Nederland
1 Inhoudsopgave Samenvatting 2 Abstract 4 Inleiding 6 De perceptie en reactie van de verzorging 8 Niet-farmacologische interventies bij seksueel ontremd gedrag 11 Het huidige onderzoek 14 Methode 16 Procedure 16 Respondenten 17 Meetinstrumenten 18 Analyses 21 Resultaten 22 Discussie 26 Bevindingen tijdens de praktische uitvoer van het onderzoek 32 Conclusie 34 Literatuur 36 Bijlagen 42 Bijlage A: Informatiebrief en informed consent t.b.v. demente bewoners 42 Bijlage B: Informatiebrief en informed consent t.b.v. somatische bewoners 48 Bijlage C: Vragenlijst demografische en dossiergegevens 53
2 Samenvatting Achtergrond. Seksueel ontremd gedrag in verpleeghuizen is in de literatuur een onderbelicht onderwerp. Er is weinig onderzoek gedaan naar hoe er het beste op niet-medicamenteuze wijze met dit gedrag omgegaan kan worden. Ook is er beperkt bestudeerd of verzorgenden anders reageren op seksueel ontremd gedrag van demente en niet-demente bewoners. Doel. Onderzocht werd of verzorgenden anders reageren op seksueel ontremd gedrag bij demente patiënten dan bij somatische patiënten, en of er een relatie is tussen de reactie van de verzorging op seksueel ontremd gedrag en de waargenomen reactie van de patiënt. Hiermee hoopt deze studie een bijdrage te leveren aan de kennis over seksueel ontremd gedrag, en daarmee uiteindelijk aan een verbetering van de patiëntenzorg. Deelnemers, procedure, onderzoeksontwerp. Voor deze studie is een cross-sectionele survey uitgevoerd onder bewoners van verpleeghuizen en hun belangrijkste verzorgenden, op verschillende locaties in Nederland. Van de in totaal 214 bewoners verbleven er 58 (39 vrouwen en 19 mannen) in een tehuis op basis van hoofdzakelijk een somatische aandoening en 156 personen (109 vrouwen en 47 mannen) hadden dementie. De somatische bewoners zijn benaderd om via informed consent toestemming voor deelname te verlenen. Voor de dementiepatiënten is toestemming verleend door hun eerstverantwoordelijken. Meetinstrumenten. Bij de bewoners werd de Mini Mental State Examination (MMSE) van Folstein, Folstein en McHugh (1975) afgenomen. Bij de verzorgenden vond afname plaats van de Vragenlijst voor Hyperseksueel Gedrag (van Hooren & Gijs, 2010); een bewerking van de St. Andrew s Sexual Behaviour Assessment (SASBA) van Knight et al. (2008). Daarnaast werden er gegevens verzameld uit het medisch dossier.
3 Resultaten. Verzorgenden reageerden op seksueel ontremd gedrag met negeren van dat gedrag (n = 28) en de persoon afleiden (n = 21), separeren (n = 7) of berispen (n = 38). Er werd geen medicatie toegediend. Door ongelijke groepsgroottes (n = 58; n = 3) kon er geen verschil aangetoond worden in de reactie van de verzorging op seksueel ontremd gedrag van demente en niet-demente bewoners. Daarnaast bleek er geen significant verband tussen de reactie van de verzorging op seksueel ontremd gedrag en de waargenomen reactie van de patiënt, met uitzondering van het separate hoofdeffect voor afleiden van de persoon. Dit bleek een negatief verband: een toename van het gebruik van afleiding door de verzorging hangt samen met een afname van het seksueel ontremd gedrag. Conclusie. Ondanks dat de verwachte verbanden niet aangetoond konden worden, biedt deze studie interessante aanknopingspunten voor toekomstig onderzoek. Keywords. Seksueel ontremd gedrag, verpleeghuizen, dementie, verzorgenden.
4 Abstract Background. Little research has been done on the subject of sexually disinhibited behaviour in nursing homes. Our knowledge regarding non-pharmacological interventions is limited. Furthermore, only a minimal amount of studies investigates whether nursing staff reacts differently to sexually disinhibited behaviour of demented residents than they would to somatic residents. Aim. It was investigated whether nursing staff reacts differently to sexually disinhibited behaviour of demented patients than of somatic patients, as well as if there is an association between the reaction of the nursing staff to sexually disinhibited behaviour and the perceived reaction of the patient. Herewith, this study aims to add to the knowledge regarding sexually disinhibited behaviour, which eventually can enhance patient care. Participants, procedure, design. A cross sectional survey was conducted among 214 subjects and their primary care givers in nursing homes across The Netherlands. Of the 58 somatic patients, 39 were female and 19 were male. Of the 156 subjects who suffered from dementia, 109 were female and 47 were male. The aforementioned patients were asked for their permission to take part in this study directly. For the demented patients, permission was granted by the persons primarily responsible for them. Measures. Data was collected using the Mini Mental State Examination (MMSE) by Folstein, Folstein and McHugh (1975). The caregivers answered questions from the Questionnaire for Hypersexual Behaviour (van Hooren & Gijs, 2010); an adaption of the St. Andrew s Sexual Behaviour Assessment (SASBA) by Knight et al. (2008). In addition, data was collected from the patient s medical records.
5 Results. Nursing staff reacted to sexually disinhibited behaviour by ignoring it (n = 28) and by separating (n = 7), distracting (n = 21) or reprimanding the patient (n = 38). No medication was administered. Sample sizes were unequal (n = 58; n = 3). Therefore, no difference in nursing staff s reactions could be indicated between demented and cognitive intact patients. No significant association could be proven between nursing staffs reactions and the perceived reaction of the patient. Distracting the patient was an exception to this finding, since a significant negative relation was found, i.e. an increase of the use of distraction by the nursing staff was associated with a decrease of the sexually disinhibited behaviour. Conclusion. Although the expected associations could not be proven, this study offers interesting insights and indications for further research. Keywords. Sexually disinhibited behaviour, nursing homes, dementia, nursing staff.