CONCEPT Advies Concept verordening Jeugdhulp en Maatschappelijke ondersteuning en Concept nadere regels Jeugdhulp, Maatschappelijke ondersteuning en Participatiewet Wageningen 2018. Adviesnr. : 7 Datum : 5 oktober 2017 Colofon De Adviesraad Samenleving Wageningen is geïnstalleerd op 1 oktober 2016. De Adviesraad bestaat uit 13 onafhankelijke, op persoonlijke titel benoemde leden en een benoemde voorzitter. Dagelijks bestuur: Janet Kleis, voorzitter Sander van Veldhuizen, vicevoorzitter Jeannet Passchier, secretaris Correspondentieadres : info@adviesraadwageningen.nl Website: www.adviesraadwageningen.nl 1
Aanleiding Op 22 augustus 2017 ontving de Adviesraad Samenleving Wageningen (ASW) de adviesaanvraag Verordening jeugdhulp en maatschappelijke ondersteuning Wageningen 2018 en Nadere regels jeugdhulp, maatschappelijke ondersteuning en Participatiewet Wageningen 2018. Het advies van de AR wordt gevraagd over de voorgestelde wijzigingen in de verordening en nadere regels. In de ASW-vergadering van 6 september 17 werd een toelichting op (de aanleiding tot) de wijzigingen gegeven door de verantwoordelijke ambtenaren mw. I. Oosterkamp en mw. R. de Heer. In die vergadering werd aangegeven dat het op prijs werd gesteld wanneer ook de rest van de verordening en de nadere regels kritisch zou worden gelezen en, ook daarover evt. adviezen te geven. Inleiding In het adviseringstraject is er een overleg geweest met mw. I. Oosterkamp. Vervolgens is de werkgroep een aantal keren bijeen geweest om het conceptadvies voor te bereiden. Bij het laatste overleg van de werkgroep van de ASW sloot ook een vertegenwoordiger van de cliëntenraad (CR) aan. In de vergadering van 4 oktober werd het advies in de plenaire vergadering van de ASW vastgesteld. De ASW heeft de verordening en de nadere regels gelezen vanuit het perspectief van een cliëntgericht beleid, waarbij de cliënt, zowel het eigenaarschap heeft over zorg en behandeling en waarbij de eigen regie bevorderd wordt. Dit geldt onverminderd voor mensen met een arbeidsbeperking die in het kader van de Participatiewet cliënt van de gemeente zijn. De ASW let daarnaast op landelijke signalen, maar ook op signalen vanuit de gemeente Wageningen, o.a. in samenwerking met de CR. Wij hebben onze adviezen per artikel aangegeven. In een apart (2 e ) deel van onze advisering gaan wij in op de privacy en het verwerken van privacygevoelige informatie. Voor het advies werden o.a. de volgende bronnen gebruikt: Advies inzake het cliëntervaringsonderzoek WMO (2015) en Jeugd en hun ouders (MCJO 2016), artikel in De Groene Amsterdammer mei 2017, aanvraagformulier jeugdhulp gemeente Wageningen; adviesrapport jongerenraad Startpunt Wageningen 2016, Communicatiekaart cliëntencontact werkgroep bejegening opgesteld door de Cliëntenraad (CR), Advies inzake de Onafhankelijke Cliënt Ondersteuner (september 2017), informatiebrochure nieuwe privacy wet 2018 van de autoriteit persoonsgegevens. Adviezen m.b.t. de Concept Verordening Jeugdhulp en Maatschappelijke ondersteuning Toelichting Artikel 2.4 regels voor pgb In de eerste alinea wordt gesteld dat een pgb alleen wordt verstrekt indien de cliënt dit gemotiveerd vraagt. De ASW is van mening dat het ook mogelijk moet zijn dat een wettelijke vertegenwoordiger, zoals de partner of een kind een gemotiveerd verzoek voor een pgb t.b.v. een cliënt kan indienen. De ASW merkt op dat ook in dit geval de cliënt een beroep kan doen op de cliëntondersteuner. Advies 1: De ASW adviseert het college om tevens een pgb te verstrekken als een gemotiveerde aanvraag door een wettelijke vertegenwoordiger van de cliënt wordt ingediend. Artikel 2.7. Lid 4,5 en 9 m.b.t. gronden voor het terugvorderen van een toegekend PGB Advies 2: De ASW adviseert het college van B&W om bij de terugvordering aandacht te geven aan het effect van de terugvordering op de beschikbare financiële middelen van de cliënt (en diens gezin) en zo nodig een koppeling te maken naar schuldhulpverlening. Artikel 3.3 m.b.t. de vertrouwenspersoon Jeugdhulp Advies 3: De ASW adviseert het college om hier ook de onafhankelijke cliëntondersteuner te vermelden en om de verschillen en overeenkomsten tussen de vertrouwenspersoon Jeugdhulp en de cliëntondersteuner toe te lichten. Artikel 5.1 m.b.t. de evaluatie De keuze voor een evaluatie van het beleid met een termijn van minimaal 1 maal per 4 jaar vindt de ASW te vrijblijvend in de situatie dat er zoveel nieuwe ontwikkelingen plaats vinden. 2
Er kunnen zowel landelijk als lokaal nieuwe ontwikkelingen zijn. Tevens kunnen de onverwachte uitkomsten (zowel positief als negatief) van beleid en uitvoering ervan een frequentere evaluatie en bijstelling nodig hebben. Advies 4a: De ASW adviseert het college om, in de ontwikkelfase van het huidig sociaal beleid in Wageningen, al na 2 jaar breed, zowel kwantitatief als kwalitatief informatie in te winnen t.b.v. een tussentijdse evaluatie van het nieuwe beleid. In de toelichting worden verschillende organisaties en groeperingen genoemd die betrokken zullen worden bij de evaluatie. Advies 4b: De ASW adviseert het college om concreet te maken welke gegevens worden verzameld, hoe deze gegevens verzameld worden en met welke frequentie dit plaats vindt en verwijst hierbij de ASW naar haar advies betreffende cliëntervaringsonderzoek ingediend op 10 september 17. Adviezen m.b.t. het Concept Nadere regels Jeugdhulp. Maatschappelijke ondersteuning en Participatiewet Artikel 2.1 t/m 2.6 m.b.t. de gemeentelijke toegang tot Jeugdhulp en Maatschappelijke ondersteuning In de verschillende artikelen worden een aantal aspecten van de toegang toegelicht. Onder meer over de mogelijkheid van de onafhankelijke cliëntondersteuning, het indienen van een eigen plan en de mogelijke financiële consequenties van een maatwerkvoorziening in de vorm van en eigen bijdrage. In het kader van het versterken van de eigen regie is het o.i. belangrijk dat cliënten tijdig geïnformeerd worden over de verschillende mogelijkheden en regels zodat zij optimaal betrokken kunnen zijn bij de toegang tot de hulp. Advies 5: De ASW adviseert het college om de cliënt in een vroeg stadium te wijzen op de mogelijkheid van ondersteuning door een onafhankelijke cliëntondersteuner, op de mogelijkheid van het indienen van een familiegroepsplan of persoonlijk plan, op de regels die gelden t.a.v. de privacy zoals het inzage- en veranderrecht, deeltoestemming, de mogelijkheid om te kiezen voor een PGB en op de mogelijkheid tot inspraak. Dit zou o.i. kunnen tegelijk met de bevestiging van ontvangst van de melding door de cliënt. De ASW verwijst hierbij naar het advies over de Onafhankelijke Cliëntondersteuning, ingediend op 24 september 2017. Toelichting Artikel 2.4 m.b.t. de vraagverheldering Beschreven wordt hoe en door wie de vraagverheldering plaats vindt. Tevens wordt aangegeven dat de (brede) vraagverheldering overgeslagen kan worden als de hulpvragen al voldoende in beeld zijn bij de gemeente. Het is een goed uitgangspunt om de cliënt niet steeds opnieuw zijn/haar verhaal te willen laten doen. Er schuilt wel een gevaar in dat de gemeente uitgaat van mogelijk verouderde gegevens. Situaties kunnen snel veranderen en gegevens (bijvoorbeeld onderzoeksgegevens) hebben maar een beperkte geldigheidsduur. Advies 6: De ASW adviseert het college om bij de vraagverheldering nadrukkelijk en expliciet aan de cliënt aan te geven over welke informatie zij beschikt en na te vragen of en zo ja welke veranderingen/ontwikkelingen er zijn die van belang kunnen zijn voor de vraagverheldering. Toelichting artikel 2.6 m.b.t. complexe hulpvraag en aanvraag voorziening Beschreven wordt dat binnen het kernteam het ondersteuningsplan wordt opgesteld. De cliënt conformeert zich aan het plan door ondertekening. Als de cliënt meer bedenktijd nodig heeft voor de ondertekening kan dit in overleg met het kernteam/de procesregisseur Wij missen in deze toelichting het belang van het samen met de cliënt opstellen van het ondersteuningsplan hoewel dit wel in het oorspronkelijke artikel staat. De beschrijving in de toelichting roept eerder het beeld op van een kernteam dat het ondersteuningsplan opstelt. Dat wordt nog versterkt door het vervolg: de cliënt kan altijd een aanvraag indienen voor een maatwerk- en individuele voorziening, ook als de cliënt het niet eens is met de voorgestelde oplossing En meteen daarna: de gemeente besluit over de maatwerk- en individuele voorzieningen, het advies van dan het kernteam over de benodigde voorziening neemt zij daarbij over. Dit lijkt strijdig met de voorgaande zin, als de cliënt het niet eens is met de voorgestelde oplossing. 3
Advies 7a: De ASW adviseert het college om ook in de toelichting het belang en de vanzelfsprekendheid van het samen opstellen van het ondersteuningsplan te benadrukken. Advies 7b: De ASW adviseert het college om aan te geven wat de procedure is als de cliënt een andere maatwerk- of individuele voorziening aanvraagt dan geadviseerd wordt door het kernteam. Adviezen m.b.t. de privacy en het omgaan met privacygevoelige informatie Algemeen De ASW vindt dit een belangrijk aandachtspunt, niet allen vanwege landelijke signalen (o.a. artikel in De Groene Amsterdammer mei 2017), maar ook signalen vanuit de gemeente Wageningen (aanvraagformulier jeugdhulp gemeente Wageningen; adviesrapport jongerenraad Startpunt Wageningen 2016). Vanaf 25 mei 2018 is de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van toepassing. De Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) geldt dan niet meer. Een van de bepalingen is dat elke gemeente een functionaris voor gegevensverwerking (FG) aangesteld moet hebben. Advies 8. De ASW adviseert het college om in de verordening en nadere regels uit te gaan van de bepalingen van de AVG en z.s.m. een functionaris voor gegevensverwerking aan te stellen. De verordening en de nadere regels behandelen in het kader van de privacy met name de regels die moeten gelden voor het uitwisselen van gegevens. Naar de mening van de ASW zal allereerst ingegaan moeten worden op status van het dossier, oftewel de vastgelegde gegevens, van een cliënt. Duidelijk zal in de verordening en de nadere regels gesteld moeten worden dat de cliënt de eigenaar is van zijn dossier. Dat het voor de cliënt mogelijk moet zijn dit dossier in te zien en waar nodig te laten veranderen, vloeit hier als een vanzelfsprekendheid uit voort. Toegewerkt zou kunnen worden naar een dossier dat digitaal, bijv. via DiGiD, door de cliënt in te zien is. Advies per artikel betrekking hebbend op de privacy Zowel in de conceptverordening als in de nadere regels zijn bepalingen opgenomen m.b.t. de privacy en het omgaan met privacygevoelige informatie (conceptverordening artikel 2.6; concept nadere regels 2.7). Conceptverordening Artikel 2.6 en toelichting In de conceptverordening wordt in artikel 2.6 verwezen naar de Wbp en het vragen van toestemming aan de cliënt voor gegevensuitwisseling. In de toelichting op dit artikel wordt terecht gewezen op de vaak zeer gevoelige persoonlijke gegevens en de noodzaak om hier zeer zorgvuldig mee om te gaan. Vervolgens wordt geconcludeerd dat het verstandig is om de inwoner zoveel mogelijk bij de gegevensuitwisseling te betrekken door vooraf toestemming te vragen. Advies 9: De ASW adviseert het college om het woord verstandig te vervangen door noodzakelijk. Verder wordt in de toelichting gesteld: Binnen de gemeentelijke organisatie en in de afspraken met andere organisaties zullen passende technische en organisatorische maatregelen genomen worden voor een veilige en zorgvuldige verwerking van persoonsgegevens Advies 10: De ASW adviseert het college om dit z.s.m. te realiseren en om deze beveiliging steeds up to date te houden en aan te passen. In de 3 e alinea staat dat de uitwisseling van persoonsgegevens zonder de toestemming van de cliënt vooral aan de orde zal zijn bij ernstige en/of complexe situaties ( geschat ca 5 % van het totaal aan hulp en zorgvragende). De ASW vraagt zich af op basis waarvan bepaald wordt of er sprake is van een dermate ernstige en/of complexe situatie dat het niet vragen van toestemming aan de cliënt gelegitimeerd en wenselijk is. In het vervolg van deze alinea staat Voor de overige 90% van de inwoners is uitgangspunt dat er geen gegevens worden uitgewisseld zonder dat er toestemming is gevraagd Dan zou het dus in 10% van de gevallen niet gevraagd worden. 4
Advies 11: De ASW adviseert het college om duidelijke criteria te formuleren voor die situaties waarin afgezien wordt of kan worden van het vooraf vragen van toestemming aan de cliënt bij het vastleggen en/of uitwisselen van gegevens. De ASW adviseert het college tevens om het zonder toestemming van de cliënt vastleggen en uitwisselen van gegevens te monitoren. Concept nadere regels Artikel 2.7 en toelichting Artikel 2.7 omgang met privacygevoelige informatie In de toelichting wordt een gradatie aangegeven d.m.v. een risicoclassificering in de privacygevoeligheid van de informatie met daaraan gekoppeld de verwerking van persoonsgegevens. De ASW begrijpt dat het verzamelen van persoonsgegevens verboden is, tenzij er een zwaarwegend algemeen belang is. https://autoriteitpersoonsgegevens.nl/nl/overprivacy/wetten/wbp-naslag/hoofdstuk-2-voorwaarden-voor-de-rechtmatigheid-van-de-verwerkingv-30. In de nadere regels worden de volgende regels opgesteld als criterium voor noodzakelijkheid. a. De behandeling van de hulpvraag of het signaal b. Het belang van de betrokkene(n) en/of andere hulpbehoevenden c. Het mandaat van een deskundige, voortvloeiend uit een wettelijke taak Dit lijkt echter op gespannen voet te staan met een algemeen zwaarwegend belang. Het is voor de ASW onduidelijk of dit valt binnen het wettelijke kader en in welke situaties overgegaan wordt tot het opvragen van/verzamelen van persoonsgegevens die risicoklasse II genoemd worden zoals ras, geloof seksueel leven etc. De ASW acht de toelichting van risicoklasse I onvoldoende ( lidmaatschappen, arbeidsrelaties e.d. ). Bij risicoklasse II is het voor de ASW niet altijd duidelijk en/of wenselijk wanneer en waarom de genoemde informatie wordt vastgelegd, zoals bijvoorbeeld ras, seksuele leven en lidmaatschap van een vakvereniging. Het onderscheid dat vervolgens gemaakt wordt als het gaat om de beveiligingsmaatregelen tussen de informatie van de zgn. risicoklasse I enerzijds ( standaard beveiligingsmaatregelen ) en risicoklasse II en III anderzijds ( het treffen van extra maatregelen t.b.v. de bescherming van de vastgelegde informatie ) vinden wij niet wenselijk. Advies 12 De ASW adviseert het college om duidelijk aan te geven welke gegevens onder risicoklasse I vallen en om bij elke risicoklasse expliciet aan te geven wanneer en waarom bepaalde gegevens van een cliënt worden vastgelegd. De ASW adviseert het college om ook de gegevens onder risicoklasse I extra te beveiligen zoals bij risicoklasse II en III Artikel 2.7.4 Hierin wordt aangegeven: Het college informeert en vraagt toestemming aan de cliënt bij het delen met en opvragen van privacygevoelige informatie bij (een) derde partij(en), tenzij deze toestemming al door een van de andere partijen is gevraagd. Het tweede deel van deze zin is voor meerdere uitleg vatbaar. Als de cliënt zelf aan de derde partij toestemming heeft gegeven om de informatie met de gemeente te delen lijkt het ons duidelijk dat de gemeente niet extra toestemming hoeft te vragen aan de cliënt. Als de cliënt echter (in het verleden) bijvoorbeeld toestemming heeft gegeven aan partij a om informatie uit te wisselen met partij b, moet de gemeente (als zij informatie wil opvragen of uitwisselen met partij a en b) aan de cliënt toestemming vragen om met beide partijen uit te wisselen. Toestemming om informatie op te vragen of uit te wisselen met een partij mag niet leiden tot een soort keten van (mogelijk verouderde gegevens) informatie-uitwisseling. Advies 13: De ASW adviseert het college om duidelijk aan te geven wat met artikel 2.7.4 bedoeld wordt en om een keten van gegevens opvragen of uitwisselen te voorkomen door duidelijk aan te geven welke informatie gedeeld wordt. Advies 14: 5
De ASW adviseert het college om alleen in dié situatie dat een cliënt zélf toestemming aan de derde partij heeft gegeven om gegevens uit te wisselen met de gemeente, af te zien van het vragen van toestemming aan de cliënt. Artikel 2.7.5 en 2.7.6 m.b.t. de niet-wettelijke organisatie overstijgende systemen Hierin is sprake van het vragen van toestemming aan de cliënt: In het vastleggen van privacygevoelige informatie in een niet-wettelijke organisatie overstijgende systemen. Bij twijfels over het wettelijke mandaat van degenen die toestemming hebben tot deze systemen Het is de ASW niet duidelijk wat onder niet-wettelijke organisatie overstijgende systemen wordt verstaan. In de begripsbepaling van de nadere regels wordt de volgende definitie gegeven: Niet-wettelijke organisatie overstijgende systemen zijn informatiesystemen waarin gegevens worden of zijn vastgelegd die voor meerdere organisaties toegankelijk zijn en waarvoor geen wettelijke verplichting geldt. Organisatie overstijgende systemen waarbij vastlegging van persoonsgegevens wettelijk bepaald is, vallen hier buiten. In de toelichting door de ambtenaar worden niet wettelijke organisatie overstijgende systemen beschreven als zaaksysteem, documentmanagementsysteem, datadistributie. Wettelijke systemen zijn de archiefsystemen. De ASW vindt boven vermelde beschrijvingen niet duidelijk terwijl verwacht mag worden dat informatie in de nadere regels duidelijk en begrijpelijk verwoord is. Het is voor de ASW en voor de burger die toestemming gevraagd wordt ook niet duidelijk waarvoor toestemming gevraagd wordt, wat het doel is, welke regels/criteria gehanteerd worden bij het vastleggen en uitwisselen van gegevens, welke organisaties en personen toegang hebben tot de gegevens, hoe de regels m.b.t. de privacy in de niet wettelijke systemen gewaarborgd worden. Advies 15. De ASW gaat niet akkoord met het vastleggen en verwerken van privacygevoelige informatie in niet-wettelijk organisatie overstijgende systemen en adviseert het college om hiervan af te zien. Advies 16 De ASW gaat niet akkoord met het vragen van toestemming terwijl er geen duidelijkheid is over het doel, welke regels/criteria gehanteerd worden bij het vastleggen en uitwisselen van gegevens, welke organisaties en personen toegang hebben tot de gegevens en hoe de regels m.b.t. de privacy in de niet wettelijke systemen gewaarborgd worden. Artikel 2.7.7 en 2.7.8 m.b.t het informeren van cliënten over hun rechten Cliënten hebben het recht om geen toestemming te geven of om alleen toestemming te geven voor een deel van de informatie. Vanuit het eigenaarschap van hun eigen dossier heeft de cliënt het vanzelfsprekende recht om Inzage te krijgen in zijn/haar gegevens Gegevens aan te laten vullen, te corrigeren, te verwijderen of af te schermen De toestemming voor het verwerken van gegevens geheel of gedeeltelijk in te trekken. Om van deze rechten gebruik te kunnen maken is het noodzakelijk dat de cliënt hierover op een goede manier en tijdig geïnformeerd wordt. De gemeente heeft immers in het kader van de Wbp tevens de verplichting om de cliënt informatie te geven over welke gegevens zij over hem verzamelt, waarom dat gebeurt, waar de gegevens vandaan komen en wat er met de gegevens wordt gedaan. Ook moet de gemeente aangeven hoe de gegevens worden beveiligd. Die informatie moet toegankelijk zijn voor de cliënt en begrijpelijk. Een extra aandachtspunt vinden wij de geldigheidsduur van informatie. Er moet niet alleen duidelijkheid zijn m.b.t. de bewaartijd van de informatie m.b.t. cliënten maar ook duidelijkheid m.b.t. de geldigheid (bijvoorbeeld van onderzoeksgegevens of informatie over eventuele problemen in het verleden). Advies 17: De ASW adviseert het college om cliënten bij het vragen van toestemming voor het vastleggen, opvragen of uitwisselen van informatie, tijdig, volledig en in de voor de cliënt begrijpelijke taal te informeren over zijn/haar rechten. Advies 18: De ASW adviseert het college om steeds aan de cliënt terug te koppelen over welke informatie de gemeente beschikt en de cliënt toegang te verschaffen tot deze informatie zodat de cliënt versterkt wordt in de eigen regie. 6
Advies 19 De ASW adviseert het college om duidelijke regels op te stellen m.b.t. de geldigheidsduur van informatie. 7