Opleiding Duurzaam Gebouw: Follow-up en monitoring van duurzame gebouwen Leefmilieu Brussel Wat kunnen we leren van een monitoringproject? Cindy DEVACHT Leefmilieu Brussel
Doelstellingen van de presentatie Een beter beeld krijgen van de omvang van een monitoringproject Anticiperen om te begrijpen hoe problemen kunnen worden vermeden De stappen bekijken die moeten worden doorlopen voor een min of meer gedetailleerde monitoring 2
Plan van de uitzetting 1. Voorstelling van het project gedetailleerde monitoring van voorbeeldgebouwen 2. Planning van een monitoringproject 3. Kwalitatieve resultaten 4. Conclusies 3
1. Voorstelling van het project "Monitoring van voorbeeldgebouwen" Project Monitoring van voorbeeldgebouwen gestart in 2012 Doelstellingen: Het reële verbruik (van energie en water) en het comfortniveau van de passieve gebouwen vaststellen. Aantonen dat het passiefgebouw er voldoende in slaagt het verbruik te verminderen en het comfort te vermogen. ( * ) voorbeeldgebouwen (BATEX) 243 VOORBEELDGEBOUWEN via de 6 projectoproepen in het BHG van 2007 tot 2013. 12 voorbeeldgebouwen die deelnemen aan het Monitoring -project (oproepen 2007, 2008 et 2009) 4
1. Voorstelling van het project "Monitoring van voorbeeldgebouwen" Verloop van het project 1. Diagnose van de installaties 2. Tevredenheidsonderzoek 3. Plaatsbezoek: planning van de plaatsing van meters en sondes 4. Installaties van de meters 5. Goedkeuring van de as built-installatieplannen 6. Aanvullende gerichte metingen op de site 7. Analyse van de gegevens van de doorlopende monitoring (1 jaar) 8. Reporting 5
1. Voorstelling van het project "Monitoring van voorbeeldgebouwen" Doorlopende metingen (15 ) ENERGIEVERBRUIK per vector en per installatie COMFORT Monitoring van wat? PRODUCTIE van hernieuwbare energie 6
1. Voorstelling van het project "Monitoring van voorbeeldgebouwen" Gerichte metingen: Snelheid van luchtverplaatsingen Gevoelstemperatuur (operatieve temperatuur) Ventilatieluchtdebieten Overstijgend geluid (uitrustingen) Geluid van buiten (geluidsisolatie) Daglichtfactor 7
1. Voorstelling van het project "Monitoring van voorbeeldgebouwen" De resultaten laten op zich wachten Budget ambitie en omvang van het project Gebrek aan ervaring Tal van onvoorziene problemen 3 onafhankelijke markten Communicatie (talen, reactiviteit, taakverdeling) Beheer (te lange duur, wisselende beheerders) Zowel te veel als onvoldoende 8
9
2. Een monitoringproject plannen 1. Bepaling van het doel, het beschikbare budget, de duur, de bevoegdheden die nodig zijn 2. (Pre)Selectie van gebouwen en bewoners 3. Verzamelen van menselijke en technische kwalitatieve gegevens bij de start en updates tijdens de monitoring 4. De meters en detectoren plannen aan de hand van de technische schema s en as built-plannen en de haalbaarheid nagaan ter plaatse 5. Meters en sensoren installeren en in bedrijf stellen 6. Nagaan of de benamingen van de kanalen uniek zijn en of de juiste gegevens worden verzameld 7. De analysesoftware configureren met waarschuwingen en geautomatiseerde processen 8. Een post-commissioning inplannen ( testperiode ) voorafgaand aan de echte monitoring 10
2. Een monitoringproject plannen 2.1 Bepaling van het doel, het beschikbare budget, de duur, de vaardigheden die nodig zijn Namelijk: Cijfergegevens kwalitatieve gegevens=> + bevestiging Indien deze follow-up niet mogelijk is, wordt de investering niet gevaloriseerd Het is beter het niet te groot te zien, maar een stapsgewijze aanpak te volgen (aantal gebouw, graad van detail, ) 11
2.1 Bepaling van het doel, het beschikbare budget, de duur, de vaardigheden die nodig zijn Voor evenwicht zorgen tussen: Het beschikbare budget De doelstelling(en) van de monitoring De aanvaardbare duur van het project 12
Voorbeeld van kostprijs van meters voor een woning: +/- 7.500 excl. btw 13
Voorbeeld van kostprijs van de follow-up van een geothermische installatie in een school ( * ) : +/- 18.000 excl. btw * Ce projet n a pas eu lieu 14
2.1 Bepaling van het doel, het beschikbare budget, de duur, de vaardigheden die nodig zijn Zich bewust zijn van de draagwijdte van de gegevens De verschillende energievectoren per installatie volgen, en de belangrijkste grootheden voor het comfort 20 informatiekanalen voor een woning 1.920 gegevens per dag! Veel bronnen van fouten, externe invloeden, enz. De installateurs moeten terugkeren naar de gebouwen voor rechtzettingen De programmeurs moeten de programmering in de software verbeteren De analist moet de fouten tijdig aan het licht brengen Communicatie tussen de verschillende partijen is noodzakelijk Niet te verwaarlozen opvolgingswerk 15
2.2 Keuze van de gebouwen en de bewoners Een goede samenwerking met de bewoners is noodzakelijk Indien geen fase van re-commissioning van de uitrustingen of de gebouwschil voorzien / onder controle is: deze gebouwen niet in de steekproef houden, behalve indien het probleem bestudeerd kan worden Misschien een opdracht voor herstelling voorzien, om te vermijden dat defecten tijdens de monitoring het project blokkeren/schaden. Zorgen voor een goede communicatie en uitleg voor de deelnemers: Informatiebrochure (voorzien in het kader van het project MEASURE) alsook identificatie op de meters. Identificatie van een contactpersoon is absoluut noodzakelijk opdat de beheerders weten waarover het gaat! 16
2.3 Verzamelen van menselijke en technische kwalitatieve gegevens Diagnose van de installaties Belangrijke fase! Diagnose: Wat te meten? Wat als de diagnose negatief is (dysfunctie)? Moeten een budget en het recht om in te grijpen worden voorzien Wat als de staat van de uitrustingen verandert? Follow-up door de tijd is nodig Nog beter: Technische schema s stellen Gecentraliseerde tools gebruiken voor de follow-up, voor een koppeling tussen de meetkanalen en de verzamelde informatie Indien het project langer duurt dan voorzien, moet een update of een technisch logboek van het gezin worden voorzien Om het verbruik van goed werkende gebouwen te kennen: de gebouwen zonder werkingsproblemen behouden 17
2.3 Verzamelen van menselijke en technische kwalitatieve gegevens Tevredenheidsonderzoek 422 vragen via een website 20 onvolledige antwoorden weinig analyse mogelijk Voor het project MEASURE, 59 vragen en 149 respondenten volledig (33%) De steekproef was uniformer, zodat statistieken konden worden gemaakt, zonder veralgemening Beter zou zijn: Conclusies van de uitvoerders: volledige gerichte getuigenissen zijn interessanter dan statistische analyses We moeten ons afvragen: waarvoor dient het tevredenheidsonderzoek? In ons geval: te gevarieerde en te beperkte steekproef voor statistische analyse Te veel vragen niet aangepast aan ondervraagde doelgroep 18
2.3 Verzamelen van menselijke en technische kwalitatieve gegevens, gericht maar ook doorlopend Gegevens op een identiteitsfiche GEBOUW/EENHEID GEBOUWSCHIL BEWONERS SYSTEMEN >Verwarming >SWW >Ventilatie >Koeling >Bevochting >Verlichting HERNIEUWBAAR REGENWATER 19
2.4 Planning van de meters en detectoren met behulp van technische schema's en as-builtplannen 1. Analyse van de installatie en opstelling van schema s van de stromen van elektriciteit, gas, warm water en koud water 2. Opstelling van een monitoringplan met aanduiding van de meters (type, impulsgewicht, enz., gegevens van de bestaande meters) 3. Nagaan of de verschillende metingen coherent zijn tussen woningen/gebouwen om te kunnen vergelijken 4. Ter plaatse nagaan of de installatie haalbaar is! Aanpassen indien nodig 5. Een unieke naam bepalen per gegevenskanaal, meter aangeduid op de monitoringschema s en as-builtplannen 6. De plaats van de sondes controleren: de ideale plek is soms niet mogelijk, onvermijdbare invloeden noteren 20
2.4 Planning van de meters en detectoren met behulp van technische schema's en as-builtplannen Wat kan worden vermeden? Ervaringen: Voorbeeld Installatie met thermische zonne-energie SWW2 Thermisch zonnepaneel Verwarmings -ketel SWW1 Vat fornuis GAS Verwarmingssysteem Circuit SWW 21
2.4 Planning van de meters en detectoren met behulp van technische schema's en as-builtplannen Wat kan worden vermeden? Ervaringen: Ontbrekende informatie op de kookplaat (elektriciteitsstroom, gasstroom? ) Plaatsing van een elektriciteitsmeter op de elektrische boiler terwijl een calorimeter voorgeschreven was Communicatieverlies met bestaande meters 22
2.3 Verzamelen van menselijke en technische kwalitatieve gegevens, gericht maar ook doorlopend Om verder te gaan: De situaties veranderen: co-housing, kinderen die gaan studeren, wisselende koppels, gezinsuitbreiding, ander werktempo, enz. Een enquête is niet meer dan een momentopname Technisch-menselijk logboek van het gezin en de woning Comfortgevoel (warm, koud, luchtkwaliteit) Wijziging van gezinssamenstelling of gebruik van de woning Seizoensgebonden gedragswijziging Technische incidenten en onderhoudswerken Afwezigheden (vakanties) Meer aanwezigheid (feestdagen) Identiteitsfiche Informatie over het gebouw, de bewoners en de technieken 23
2.4 Planning van de meters en detectoren met behulp van technische schema's en as-builtplannen Wat kan worden vermeden? Ervaringen: Plaatsing van de snelheidsmeting zonder de diameter van de leiding te kennen. Voeler geplaatst in turbulente stroom 24
2.5 Installatie en inbedrijfstelling Uitwisseling tussen de uitvoerder die de monitoring heeft gepland en gespecificeerd en de installateur: voldoende informatie beschikbaar in de vorm van verslagen met foto s, schema s, beschikbare plaats voor de meter en plannen en specificaties?! Nauwkeurigheid meters, bereik (vermogen, temperatuur, CO 2, enz), plaats, controleren In het geval van een slimme meter: splitsing van impuls Inbedrijfstelling te voorzien: wat is het impulsgewicht, wordt de informatie van het juiste kanaal gebruikt, komen de namen van de kanalen overeen? Worden deze gegevens doorgegeven aan de datalogger en zijn ze correct? Zijn de meters en voelers identificeerbaar? Up-to-date verslag met foto s, plannen en schema s Indien gegevens verzonden van datalogger naar een externe server verstuurd door GPRS: volstaat het abonnement? (wisselende IPadressen) 25
2.5 Installatie en inbedrijfstelling Wat kan worden vermeden? Ervaringen: Een slecht impulsgewicht (1 impuls = 2 l en niet 10 l) Denken dat er een waterlek is. Terwijl het warm water wordt gemeten dat in het verwarmingscircuit stroomt, en niet het SWW Impulsverlies na werken aan het communicatiesysteem van de bestaande meters Een meter die wordt uitgetrokken door een technisch beheerder Schema s en plannen beschikbaar en up-to-date? 26
2.6 Controleren of de benamingen van de kanalen uniek zijn en dat de juiste gegevens worden gebruikt Een uitwisseling tussen de installateur en de programmeur van de monitoringsoftware is vereist. Wijzigingen bij de installatie kunnen voorkomen Wat kan worden vermeden? Ervaring: Dat een elektriciteitsmeter wordt geplaatst voor een warmwaterboiler terwijl een calorimeter was voorgeschreven, en dat in de software de eenheid kwh th blijft staan, en niet kwh e Dat een kanaal 3 verschillende aanduidingen krijgt Dat de meter ventilatie is niet wat men zou mogen verwachten 27
2.7 Configuratie van analysesoftware met waarschuwingen en geautomatiseerde processen Pieken van de gegevens omdat A) De gegevens niet geleidelijk maar hortend worden doorgegeven B) signaalverstoringen Bijvoorbeeld: Indien signaalintensiteit (Ampère) > aanvaardbare intensiteit elektrisch circuit (stroomsterkte smeltzekeringen) gegevens gewist/vervangen door een gemiddelde. 28
2.7 Configuratie van analysesoftware met waarschuwingen en geautomatiseerde processen Elementen die moeten worden geprogrammeerd voor een geautomatiseerde monitoring: Automatische alarmen indien de voorbije dag geen gegevens zijn doorgekomen % van de gegevens ontvangen over de maand % van de tijd dat er geen water is gevloeid (lekdetectie) Hoeveelheid tijd dat de CO 2 hoger is dan 1.200 PPM gedurende meer dan 4 uur Hoeveelheid tijd dat de RV hoger is dan 80% gedurende meer dan 2 uur Aantal keren dat de temperatuur hoger is dan 26 C gedurende meer dan 2 uur 29
2.8 Post-commissioning voor de echte monitoring Volledige check-up van de gegevensinvoer, om zeker te zijn dat de installatie en de programmatie goed zijn uitgevoerd Corrigeer indien nodig Vergelijk de metingen van de officiële meters met die van de monitoring 30
3. Kwalitatieve resultaten De resultaten van de doorlopende gedetailleerde monitoring kunnen nog niet worden doorgegeven omdat niet alle signaalfouten zijn opgelost, De gegevens kunnen worden opgevraagd voor gerichtere onderzoeken. Wij wachten nog op vereenvoudigde rapporten. 31
Alleen de filters van de ventilatiegroep moeten worden onderhouden. Hier houden insectenfilters het vuil tegen, maar ze worden niet regelmatig schoongemaakt. Het WTCB schrijft een maaswijdte van 1 cm voor. Hierover stond niets in de EPB-voorschriften, maar deze zijn net aangepast! http://www.wtcb.be/homepage/index.cfm?cat=publications&sub=bbri-contact&pag=contact42&art=640 32
Defectie ventilatie-installatie in een school, ontoerekende installatie en onderhoud Techniek Aanbeveling Te voorzien gevolg Algemeen Toegang op het dak voorzien Groter onderhoudsgemak Regeling Regeling opnieuw in gebruik stellen Optimalisatie van de prestaties van de installatie Regeling Invoering van temporisatie voor sluiting van de regelschuiven of regeling van de ventilatie via temperatuur- en CO2-sensor Optimalisatie van het comfort Regeling Plaatsing en overbrenging van alarmen voor vuile filters en defecten Optimalisatie van het onderhoud Sanitair Zonnecircuit opnieuw in bedrijf stellen Energiebesparingen Ventilatie Ventilatie Ventilatie Eerste ventilatiegroep opnieuw in bedrijf s tellen Plaatsing van een druksensor op de hoofdkoker en afschaffen van twee bestaande sensoren (die momenteel niet werken) Geprogrammeerde vervanging van de filters. De filters vooral niet omdraaien, om te vermijden dat de warmtewisselaar vervuild raakt Vermoedelijk herstel van het comfort van de bewoners (sanitair, thermisch en hygrometrisch) Het pompen tussen de ventilatoren van de verschillende ventilatiegroepen wordt stilgelegd Verbetering van het ventilatiedebiet Ventilatie Reiniging van de luchtin- en uitlaten Verbetering van het ventilatiedebiet Ventilatie Verwarming Ventilatie Visueel nazicht van de warmtebatterijen en reiniging indien nodig Uitvoering nieuwe inbedrijfstelling met debietmetingen Verbetering van het ventilatiedebiet Verbetering van de verwarmingsprestaties Optimalisatie en verbetering van de werking van de installatie 33
4. Conclusies De geselecteerde projecten vertonen nog kinderziekten omdat ze de eerste passieve gebouwen in Brussel waren: geen echt voorbeeld Op technisch vlak zijn er nog te veel problemen Tal van problemen hadden kunnen worden vermeden indien het budget beter was afgestemd op het werk dat de monitoring inhoudt De installatie van de meters en de sondes had beter voorbereid en gecontroleerd moeten worden Alle inspanningen plaatsbezoeken, mondelinge uitwisselingen en onderzoeken hadden moeten plaatsvinden binnen een gecentraliseerde werkinstrument om zo makkelijker gegevens te kunnen koppelen Een technisch-menselijk logboek was nodig geweest In een eerste fase was er nood aan een gedetailleerde monitoring op kleinere schaal Het is soms interessanter de inspanning (gegevens 15 ) te concentreren op gerichtere periodes, en maandelijkse gegevens te verzamelen 34
Interessante tools, websites, : Meer over voorbeeldgebouwen: http://www.leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/voorbeeldgebouwen http://www.leefmilieu.brussels/themas/gebouwen/voorbeeldgebouwen/ wat-een-voorbeeldgebouw Tevredenheidsonderzoek Onderzoeksproject MEASURE (Meten van de reële en voldoening gevende prestaties van bewoners in residentiële gebouwen met hoge energieprestaties.) http://www.satisfaction-cale.be/infos/ 35
Referenties Gids Duurzame Gebouwen en andere bronnen: Gids duurzame gebouwen: Gids duurzame gebouwen: http://www.gidsduurzamegebouwen.brussels/nl Fiches MAN00, ENE00, ENE10 REG-vademecum en REG-instrumenten: http://www.leefmilieu.brussels/themas/energie/bespaar-energie/om-ute-helpen/reg-instrumenten 36
Te onthouden uit de uiteenzetting De energiemonitoring van een gebouw moet al in de ontwerpfase worden voorzien Doelstellingen en budget moeten in evenwicht zijn om een duidelijke kijk te krijgen op de nodige financiële, menselijke en technische middelen Een gedetailleerde monitoring vereist ook dat regelmatig gedetailleerde gegevens worden verzameld over het gebruik van het gebouw, de gebruikers ervan, De resultaten moeten naargelang van elke situatie worden geïnterpreteerd 37
Contacten Cindy DEVACHT Projectbeheerder EPB-methode & tools 02 775 7671 E-mail: cdevacht@environnement.brussels Dit project wordt nu opgevolgd door: Jennifer TIMMERMANS Dpt. Technische stimulering duurzame gebouwen Dienst Voorbeeldgebouwen : 02 775 7671 E-mail: jtimmermans@leefmilieu.brussels 38