Voor Mary en Len, mijn ouders Seth en Anna, mijn kinderen John, mijn echtgenoot

Pittige jaren

Voor Mary en Len, mijn ouders Seth en Anna, mijn kinderen John, mijn echtgenoot

Pittige jaren Praktische gids bij het opvoeden van jonge kinderen Carolyn Webster-Stratton Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007

Ó 2007 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet 1912 j o het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. ISBN 978 90 313 4890 9 NUR 854, 847 Ontwerp omslag: TEFF, Peter Matthias Noordzij, Hurwenen Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Pre Press, Zeist Illustraties: David Mostyn en Leen Baars Nederlandse vertaling: Hilde Merkus, Marte van der Horst, Walter Matthys en Maartje Raaijmakers Dit boek werd vertaald in het kader van een wetenschappelijk onderzoek gefinancierd door ZonMw-Preventie. Oorspronkelijke titel: The Incredible Years. A Trouble-Shooting Guide for Parents of Children Aged 2-8 Years. Copyright Ó 2006 Incredible Years, Seattle Bohn Stafleu van Loghum Distributeur in België: Het Spoor 2 Standaard Uitgeverij Postbus 246 Mechelsesteenweg 203 3990 GA Houten 2018 Antwerpen www.bsl.nl www.standaarduitgeverij.be

Inhoud Dankwoord 8 Voorwoord bij de Nederlandse vertaling 9 Introductie 1 1 De achtergrond van het boek 1 7 Hoe werkt het boek 20 deel 1 de basis voor succesvol ouderschap 1 Spelen met uw kind 25 2 Positieve aandacht, aanmoediging en prijzen 39 Meer effect bereiken met prijzen 45 Verdubbel de uitwerking 50 3 Tastbare beloningen, cadeautjes en feestelijkheden 5 1 Voorbeelden van tastbare beloningen 5 3 Doelen stellen 55 Beloningen kiezen 59 4 Grenzen stellen 72 5 Negeren 85 6 Time-out om rustig te worden 9 4 Stappen om time-out op te zetten 96 Valkuilen bij het gebruik van time-out 1 0 2 Kijk verder dan de straf alleen 1 1 7 7 Natuurlijke en logische gevolgen 1 1 9

6 Pittige jaren 8 Kinderen leren problemen op te lossen 1 27 9 Kinderen leren hun emoties de baas te blijven 1 44 10 Leren omgaan met leeftijdgenoten 1 6 1 deel 2 communiceren en problemen oplossen 11 Omgaan met negatieve gedachten 1 79 Laat zien dat u het aan kunt 1 94 12 Time-out voor uzelf 1 9 7 13 Effectief communiceren 205 14 Problemen oplossen tussen volwassenen 226 De zes stappen van Probleem oplossen 227 Het probleem duidelijk omschrijven 23 1 Doelstellingen en verwachtingen 234 Brainstormen over oplossingen 235 Eenplanopstellen 236 15 Samenwerken met leerkrachten om problemen te voorkomen 24 1 deel 3 omgaan met veel voorkomend probleemgedrag Probleem 1 Controle over televisie en computer 2 6 1 Waarom zouden we ons druk maken over welke televisieprogramma s of computerspelletjes uw kind ziet? 262 Uit televisie en computer halen wat er inzit 267 Probleem 2 Gedrag in openbare gelegenheden 2 7 1 Probleem 3 Treuzelen 2 7 6 Probleem 4 Rivaliteit en ruzie tussen broertjes en zusjes 2 8 1 Probleem 5 Ongehoorzaamheid 2 9 0 Probleem 6 Verzet tegen het slapengaan 2 9 6 Probleem 7 s Nachts wakker worden: spoken, leeuwen en heksen 30 1 Probleem 8 Stelen 3 0 5

Inhoud 7 Probleem 9 Liegen 3 0 9 Probleem 10 Problemen met eten 3 1 3 Probleem 11 Bedplassen 3 2 0 Probleem 12 Hyperactiviteit, impulsiviteit en een korte aandachtsboog 325 Probleem 13 Uw kinderen helpen bij het omgaan met echtscheiding 334 Probleem 14 Angst 3 4 2 Probleem 15 Het vergroten van de leesvaardigheden van uw kind 352

Dankwoord Veel heb ik te danken aan de talrijke gezinnen met wie ik de afgelopen 25 jaar heb samengewerkt. Ze hebben me veel geleerd over het ouderschap zonder hen zou dit boek niet tot stand zijn gekomen. Daarnaast ben ik veel dank verschuldigd aan de medewerkers van de Parenting Clinic van de Universiteit van Washington zij hebben niet alleen bruikbare gegevens geleverd om deze concepten en principes te evalueren, maar ook een relevante bijdrage aan de inzichten in de interacties en veel voorkomende problemen binnen gezinnen. Ook ben ik verschillende onderzoekers dankbaar voor hun uitzonderlijke werk rond het thema van de interacties van kinderen en andere gezinsleden. Bijvoorbeeld hoofdstuk 1, dat tot stand is gekomen door de klinische bijdragen van dr. Connie Hanf van de Oregon School of Medicine; de hoofdstukken 4, 5 en 6 zijn voortgekomen uit een baanbrekend onderzoek naar agressie in de kinderleeftijd door dr. Jerry Patterson en dr. John Reid en hun collega s van het Oregon Social Learning Center; hoofdstuk 8 is geschreven op basis van het onderzoek van Myrna Shure en G. Spivak; hoofdstuk 11 komt voort uit het onderzoek over depressie van dr. Aron Beck van de Universtiteit van Pennsylvania; deel 2 is ontstaan onder meer dankzij de belangrijke theoretische bijdrage en het hieraan gekoppelde interventieonderzoek van dr. John Gottman en dr. Neil Jacobsen van de Universiteit van Washington. Al deze onderzoekers hebben de theoretische achtergrond geleverd voor de onderwerpen die besproken worden in dit boek. Mijn speciale dank gaat uit naar dr. Jamila Reid voor haar nauwkeurige kritisch commentaar op en bijdragen aan de nieuwe hoofdstukken in dit boek en naar Lisa St. George voor het redigeren van de tekst. En in de laatste, maar zeker niet onbelangrijkste plaats: veel dank aan Anna en Seth, mijn kinderen, die mij zoveel over mijzelf als ouder hebben geleerd. Carolyn Webster-Stratton

Voorwoord bij de Nederlandse vertaling Jengelen, niet luisteren en boze buien horen bij jonge kinderen. Maar als uw driejarige dochtertje niet ophoudt met krijsen omdat zij geen tv meer mag kijken, wat is dan verstandig om te doen? Hoe te reageren als uw vijfjarige zoontje zijn jongere zusje een duw heeft gegeven, nadat ze zijn speelgoed heeft afgepakt? En als u uw zoontje naar de gang stuurt omdat hij zijn zusje heeft geslagen, maar hij komt steeds de woonkamer weer in, wat moet u dan? Wat kunt u doen als uw kind zich misdraagt in de supermarkt? Hoe kunnen kinderen geholpen worden beter met boosheid om te gaan? En hoe kunnen ouders de sociale vaardigheden van hun kinderen helpen vergroten in het samenspelen met andere kinderen? In Pittige jaren geeft Carolyn Webster-Stratton antwoord op deze vragen. Het zijn inderdaad pittige jaren, de tijd waarin ouders kinderen in de leeftijd van 2 tot 8 jaar opvoeden. Pittig in de zin van soms zwaar en heftig, maar ook in de zin van levendig, vol met voorvallen waar ouders later met vertedering op terugkijken, of hartelijk om kunnen lachen. Bij het bespreken van de problemen maakt klinisch psycholoog Carolyn Webster-Stratton gebruik van meer dan 25 jaar ervaring in het werken met ouders van jonge kinderen. Zij geeft niet alleen mogelijke oplossingen, maar licht ook op een heel praktische manier de achtergrond toe van de gewenste aanpak. Als kinderen, bijvoorbeeld, meegesleept worden door hun spel en daardoor almaar harder gaan praten en uiteindelijk tegen elkaar gaan schreeuwen, dan bereikt u als ouder meer door te zeggen Praat wat zachter dan Hou op met schreeuwen. Als toelichting geeft zij hierbij dat sporttrainers ook meer bereiken door uit te leggen hoe een beweging op een goede manier uitgevoerd kan worden dan door te benadrukken hoe het níet moet. Pittige jaren bestaat uit drie delen. Deel 1 bevat tien korte hoofdstukken over opvoedingsvaardigheden zoals hoe te spelen met uw kind, hoe uw kind aan te moedigen, hoe opdrachten te geven, te negeren, time-

10 Pittige jaren out te geven, privileges te ontnemen en hoe uw kind te leren problemen op te lossen. Het toepassen van die vaardigheden valt niet altijd mee. Ouders worden hierin soms belemmerd door onzekerheden over eigen kunnen, door oplopende ergernis en boosheid, of omdat ze het gevoel hebben er alleen voor te staan. Hoe hiermee om te gaan wordt behandeld in deel 2. Het bevat vijf hoofdstukken, onder andere over omgaan met eigen stress, communiceren met uw partner over ergernissen, problemen in het gezin oplossen en effectief samenwerken met leerkrachten. In deel 3, ten slotte, worden vijftien vaak voorkomende problemen behandeld waaronder treuzelen, verzet bij naar bed gaan, eetproblemen en angsten. Met veel plezier hebben we met een klein groepje dit boek vertaald. Het werken met ouders heeft ons hierbij geholpen. Pittige jaren is geschreven vanuit de unieke combinatie van een rijke praktische ervaring met een grondige kennis van de wetenschappelijke achtergrond van opvoeden. Welke ouder heeft zo nu en dan niet met kleinere of grotere problemen te maken bij het opvoeden van jonge kinderen? Voor menig ouder zal dit boek een veilige en wijze gids zijn bij de oplossing van die problemen. Walter Matthys Kinder- en jeugdpsychiater, UMC Utrecht Hoogleraar agressie bij kinderen, Universiteit Utrecht