Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015 René Manger Gerard Abbingh Libellenwerkgroep Drenthe
Colofon Redactie: René Manger & Gerard Abbingh. Uitgever: Libellenwerkgroep Drenthe, Assen. info@libellen-drenthe.eu 2016 Stichting Libellenwerkgroep Drenthe (LWD) Foto s voorkant: René Manger Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij electronisch, mechanisch door fotokopieën, opnamen of op enige manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Manger, R. & G. Abbingh, 2016. Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015. Libellenwerkgroep Drenthe, Assen. 2 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellenwerkgroep Drenthe Wellicht onverwacht, maar dit jaar beginnen we als libellenwerkgroep met een Lieveheersbeestjes excursie! Hieronder staat informatie over de excursie, die deel uit maakt van het landelijke atlasproject. Lieveheersbeestjes op kaart De lieveheersbeestjes zijn één van de weinige populaire insectengroepen waarvan afgelopen jaren geen atlas is verschenen. EIS Kenniscentrum Insecten, Waarneming. nl en de Nederlandse Entomologische Vereniging gaan daar verandering in brengen en starten deze zomer met een atlasproject. Het veldwerk voor het project gaat plaatsvinden in 2015 en 2016. Gegevens worden grotendeels ingezameld via Waarneming.nl. Naast nieuwe waarnemingen worden ook alle oudere waarnemingen bij elkaar gebracht. Afgelopen jaar is daarvoor de collectie van Naturalis grotendeels gecontroleerd en gedigitaliseerd. Als je voor het eerst naar lieveheersbeestjes gaat kijken, doorzoek dan eens je tuin. De soorten die daar voorkomen kun je op naam brengen met de zoekkaart voor de tuinsoorten. Met de veldklapper Lieveheersbeestjes kan je bijna alle Nederlandse lieveheersbeestjes op naam brengen. Ga voor zoekkaart en veldklapper naar www.eis-nederland.nl/lhb April Veel soorten zijn makkelijk te herkennen maar toch worden er regelmatig fouten gemaakt, maak daarom van zoveel mogelijk waarnemingen bewijsfoto s en geef die door bij Waarneming.nl Het Achttienstippelig lieveheersbeestje EXCURSIE Lieveheersbeestjes 3 mei Drouwenerzand Op 3 mei 2015 organiseren we in het kader van het landelijk Lieveheersbeestjes atlasproject een excursie in het Drouwenerzand. De excursie wordt geleid door Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum Insecten en met medewerking van Jan Joost Mekkes en René Manger van de Libellenwerkgroep Drenthe. Deelnemers maken kennis met het zoeken naar en het determineren van Lieveheersbeestjes. Zoekkaart en veldklapper zie www.eis-nederland.nl/lhb Over aanvangstijd en plaats volgt nadere informatie. Om de excursie goed te kunnen stroomlijnen, graag opgeven bij de Libellenwerkgroep Drenthe: info@ libellen-drenthe.eu. Het verzoek daarbij om naam te vermelden en aangeven met hoeveel personen de excursie bezocht gaat worden? Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 3
Libellenwerkgroep Drenthe De Lieveheersbeestjes excursie op 3 mei Gieterveld Op 3 mei 2015 organiseerde de LWD in het kader van het landelijk Lieveheersbeestjes atlasproject een excursie in het Gieterzand. De excursie werd geleid door Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum Insecten met medewerking van Jan Joost Mekkes en René Manger van de Libellenwerkgroep Drenthe. In totaal werden dertien lieveheersbeestjes soorten waargenomen (zie de tabel). Het Viervleklieveheersbeestje, Meeldauwlieveheersbeestje en Zevenstippelig lieveheersbeestje werden het vaakst waargenomen. Opmerkelijk was dat het zeldzame Achttienvleklieveheersbeestje (figuur 2) als eerste soort, tijdens de start van de excursie op de parkeerplaats, werd aangetroffen en later die dag niet meer werd gezien. In de tabel staan het aantal gevonden lieveheersbeestjes. In figuur 4 staan foto s, van bijna alle waargenomen soorten, die tijdens de excursie gemaakt zijn. Figuur 1: Tijdens de start van de excursie verteld Vincent Kalkman over het Lieveheersbeestjesatlasproject René Manger 4 mei 2015 Tabel: Waargenomen lieveheersbeestjes op Gieterveld, 3 mei 2015 Naam Aantal Viervleklieveheersbeestje 30 Meeldauwlieveheersbeestje 14 Zevenstippelig lieveheersbeestje 13 Schaakbordlieveheersbeestje 8 Bruin lieveheersbeestje 4 Citroenlieveheersbeestje 2 Gestreept lieveheersbeestje 2 Tienstippelig lieveheersbeestje 2 Achttienvleklieveheersbeestje 1 Aziatisch lieveheersbeestje 1 Dennenkapoentje 1 Niervleklieveheersbeestje 1 Vijfstippelig lieveheersbeestje 1 Totaal 80 Figuur 2: Achttienvleklieveheersbeestje. Figuur 3: Alle aandacht bij determinatie (foto s op deze pagina: R. Manger) 4 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Figuur 4: Bovenste rij vlnr: AchttienvlekLHB, ViervlekLHB, Bruin LHB, Dennenkapoentje. Tweede rij vlnr: TienvlekLHB, SchaakbordLHB, SchaakbordLHB (donkere vorm), Gestreept LHB. Derde rij vlnr: MeeldauwLHB, Aziatisch LHB, Zevenstippelig LHB, Tienstippelig LHB. Onderste rij vlnr: NiervlekLHB, MeeldauwLHB, ViervlekLHB, Zevenstippelig LHB. Niet gefotografeerd maar wel gezien: Vijfstippelig LHB, CitroenLHB. (Foto s: Antoine van der Heijden). Figuur 5: Vindplaatsen van lieveheersbeestjes tijdens de excursie op 3 mei 2015 (Google earth). Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 5
Libellenwerkgroep Drenthe Start van het libellenseizoen 2015 in Drenthe Dit jaar komt het libellenseizoen trager opgang dan bijvoorbeeld vorig jaar of de jaren 2007 & 2011. Ter vergelijking: Afgelopen 30 april werden er zeven libellensoorten in Drenthe gezien. In 2007 en 2011 waren dat op dezelfde dag 18 respectievelijk 17 soorten! We kunnen weer gaan genieten van al het moois! Als jullie leuke Drentse libellenwaarnemingen/foto s hebben kun je dit melden bij info@libellen-drenthe.eu. Waargenomen libellensoorten in het seizoen 2015 (tot en met 30 april) 1. bruine winterjuffer 2. maanwaterjuffer 3. noordse winterjuffer 4. noordse witsnuitlibel 5. smaragdlibel 6. viervlek 7. vuurjuffer De eerste Drentse libellen in 2015 waren enkele vuurjuffers op 15 april in de omgeving van Ruinerwold Beekrombout zoektocht Drentsche Aa op 23 mei Op 23 mei 2015 organiseren we (Libellenwerkgroep Drenthe) in samenwerking met SBB een zoektocht naar de Beekrombout in de Drentsche Aa, onder leiding van René Manger en Jan Joost Mekkes. Vanaf 2011 wordt de Beekrombout vaker in de provincie waargenomen. We zijn benieuwd waar de soort zich in de Drentsche Aa voortplant. We zullen daarom naar larvenhuidjes gaan zoeken en we hopen natuurlijk op uitsluipers en imago s! Deelname Graag opgeven op info@libellen-drenthe.eu. Het verzoek daarbij om naam te vermelden en aan te geven met hoeveel personen. Het aantal deelname plaatsen is beperkt, dus op tijd opgeven is een aanrader. Beekrombout in de vroege ochtend (foto s op deze pagina : R. Manger). 6 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellenwerkgroep Drenthe 14 juni 2015 Populatie Beekrombout in Drentsche Aa Het begon in 2011. Toen werd, voor het eerst na 89 jaar, weer een Beekrombout Gomphus vulgatissimus in de Drentsche Aa waargenomen. De jaren er na werden steeds enkele exemplaren van deze Rode Lijst soort gezien. Nu in 2015 goed nieuws. Vorige week is met permissie van Staatsbosbeheer een zoektocht gehouden langs het gehele beek traject tussen Oudemolen en Schipborg. Hemelsbreed is dit een afstand van 3 km, maar dit stuk sterk meanderende beek is ongeveer 4,5 km lang. Verspreid over deze lengte telde ik met zekerheid 20 beekrombout individuen. Dit waren vermoedelijk allemaal mannetjes. Sommige mannetjes waren zelfs in territoriaal gevecht met elkaar. Heel positief en er is duidelijk sprake van een populatie van de soort. Vermeldenswaardig is dat de enige waarneming uit 1922 in het huidige leefgebied is gedaan. Is die terug of...? René Manger A B C D (A) Mannetjes zitten veelal in de oevervegetatie van de beek en zijn redelijk goed gecamoufleerd. (B) Soms zitten ze ook op de kale zandige afgekalfde oevers. (C) Regelmatig voeren ze territoriale vluchten uit en zijn dan ook op zoek naar vrouwtjes. Ze kunnen zich daarbij soms ineens pijlsnel verplaatsen. (D) Heel af en toe laten ze zich van dichterbij bekijken (Foto s: René Manger). Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 7
Weidebeekjuffer met insecten Jan Joost Mekkes fotografeerde deze Weidebeekjuffer in de Drentsche Aa met een klein insect op de vleugels. Het is geen libellenknutje (Forcipomyia paludis), dus zeer waarschijnlijk geen parasiet. We zien vaker foto s van libellen met kleine insecten op de vleugels. Blijkbaar fungeren de vleugels als dankbare landingsplekken? Weidebeekjuffer met prooi en klein tweevleugelig insect op zijn vleugel (Foto s: Jan Joost Mekkes). Vroege glazenmakers boven de beek Tijdens onze Drentsche Aa zoektochten werden regelmatig Vroege glazenmakers (Aeshna isoceles) vliegend boven het wateroppervlak van de beek waargenomen. Meestal waren de dieren op zoek naar voedsel en werden bijvoorbeeld haften gepredeerd. Opvallend, want vaak zijn het juist Grote keizerlibellen die dit gedrag boven beken vertonen. Reactie Geert De Knijf; Leuk bericht over de vroege glazenmakers. Vandaag ben ik op de Dijle gaan kayakken en ook ik zag tweemaal een Vroege glazenmaker boven de rivier de Dijle aan het foerageren. Niet even erover vliegen, maar duidelijk lange tijd op jacht. Had dit ook voordien nog nooit zo waargenomen. Jagende Vroege glazenmaker boven het Schipborger diep (Foto: René Manger). 8 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellenwerkgroep Drenthe 12 juli 2015 Voortplanting van Zuidelijke glazenmaker in Drentsche Aa gebied Een spectaculaire waarneming! Op 4 juli is door Simon Olk in de omgeving van het Looner diep (NP Drentsche Aa) een vers imago Zuidelijke glazenmaker waargenomen. Vermoedelijk is het dier op dit veld uitgeslopen. Een larvenhuidje werd niet gevonden. Het dier bevond zich op een vochtig veld met veel Pitrus. Ook is er een gedeelte met open water aanwezig. In de loop van droge zomers kan dit watergedeelte geheel droogvallen. Het terrein wordt begraasd door Charolais runderen. Zowel Gerard Abbingh als ondergetekende hebben tijdens onafhankelijke bezoeken, vlak na de vondst, op de betreffende plek geen individuen van de Zuidelijke glazenmaker meer aangetroffen. Deze waarneming betekend een eerste bewijs van voortplanting van deze soort in Drenthe. Weer een mooi libellen resultaat in het jaar van 50 jaar gedachtegoed van de Drentsche Aa! René Manger Zuidelijke glazenmaker nabij Loon (Drentsche Aa) (Foto: Simon Olk). (A) Vochtig grasland met hoefafdrukken van runderen. (B) Natte laagte waar de Zuidelijke glazenmaker vermoedelijk is uitgeslopen. Een groot deel van het veld bevat vooral veel Pitrus (Foto s: René Manger). Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 9
Tweede Excursie Lieveheersbeestjes op 19 september 2015 De eerste Lieveheersbeestjes excursie van dit jaar in Drenthe was een succes, daarom houden we op 19 september er weer een. Dit alles olv van Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum insecten (Leiden) en weer bijgestaan door Jan Joost Mekkes en René Manger van de LWD. Dit keer willen we de Brunstingerplassen en het Leggelderveld bezoeken op zoek naar soorten van de heide, zoals Hieroglyfenlieveheersbeestje, Zwart lieveheersbeestje en misschien zelfs Ongevlekt lieveheersbeestje. Nadere info volgt. Veelkleurig Aziatisch lieveheersbeestje Natuurtijdschriften.nl Op deze site zijn bijna alle Nederlandse tijdschriften en nieuwsbrieven van libellen te downloaden. De artikelen van alle, behalve de meest recente Brachytrons, zijn nu beschikbaar op http://natuurtijdschriften.nl. Hier staan bijvoorbeeld alle Libellennieuwsbrieven, NLO-mededelingen en NVL-nieuwsbrieven. Je kunt artikelen zoeken op basis van auteursnaam, soortnaam of gebiedsnaam. Vroege glazenmakers boven de beek Vroege glazenmaker boven het Loonerdiepje In de vorige nieuwsbrief stond een melding van Vroege glazenmakers (Aeshna isoceles) vliegend boven de beek (Drentsche Aa). Naar aanleiding daarop reageerde Geert De Knijf hierop, dat hij tijdens kayakken op de rivier de Dijle (Vlaanderen) tweemaal een Vroege glazenmaker lange tijd zag foerageren. Dit had hij eerder ook nooit waargenomen. Kortgeleden zag ik boven een watergang in Zuidwest Drenthe. Dit is een heel langzaamstromend water waar een Vroege glazenmaker mannetje urenlang over een lengte van 20 meter, daarbij o.a. vechtend met een Vroege glazenmaker, langdurig, territoriaal vliegend boven een watergang (Foto s op deze pagina: René Manger). 10 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
mannetje Grote keizerlibel, (Anax imperator). Ook joeg het dier exemplaren van Gewone oeverlibel (Orthetrum cancellatum) en Viervlek (Libellula quadrimaculata) weg. Tevens werd bij hetzelfde water een vrouwtje Bruine glazenmaker (Aeshna grandis) gezien die pogingen deed om eieren op een betonnen rand af te zetten (foto hiernaast). Bruine glazenmaker probeert eieren af te zetten op een betonnen rand (Foto: René Manger). Ingestuurde foto s Eizafzettende Platbuiken Foto s: Henk kamstra Metaalglanslibel Foto: Hero Moorlag Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 11
Libellenwerkgroep Drenthe 2 augustus 2015 Zuidelijke keizerlibel op Berkenheuvel Een mooie waarneming! Op 18 juli 2015 zag Lia Bouma op Berkenheuvel (Drents Friese Wold) een mannetje Zuidelijke keizerlibel. Een paar dagen later werd door Edwin de Weerd op dezelfde locatie het (vermoedelijk) zelfde exemplaar waargenomen. De soort is in Drenthe overigens vooralsnog erg zeldzaam. Zuidelijke keizerlibel (Foto: Lia Bouma). Gevlekte glanslibellen op Uffelterveld Op 17 juli 2015 zag Jaap Bouwman in totaal drie mannetjes van de zeldzame Gevlekte glanslibel op het Uffelterveld. Een nieuwe vindplaats van deze soort in Drenthe. Op drie vleugels is het ook goed vliegen Tijdens een jaarlijkse inventarisatie van Landgoed Het Zwarte Water tussen Pesse en Nuil, ten oosten van het Nuilerveld vond Hero Moorlag daar voor de eerste keer een Bandheidelibel. Het dier miste een vleugel, maar was toch bezig eitjes af te zetten in het ven. Daarvan helaas geen foto. Ze vloog met drie vleugels verbazend goed naar een pol pijpenstro. De vleugel leek afgerukt. Bandheidelibel met drie vleugels (Foto: Hero Moorlag). 12 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellen in Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah & Idaho In juli ben ik twee weken met mijn gezin in centraal USA op vakantie geweest. Naast de interessante flora en fauna hield ik tijdens onze trektocht door de staten Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah en Idaho uiteraard de plaatselijke libellenfauna in de gaten. Op de campings waren bijna altijd watertjes of beken aanwezig, waardoor er vrijwel altijd iets te bekijken was. Hieronder een greep uit de libellenwaarnemingen die zijn gedaan (vijfendertig foto s van 18 soorten). René Manger (tekst en foto s) Er zijn maar twee rode waterjuffersoorten in Noord-Amerika en deze zijn ook nog zeer verwant. Deze kleine soort, de Western Red damsel (Amphiagrion abbreviatum, man links en vrouw rechts) zag ik bij een water vlak bij een groot meer (Bear Lake, Idaho & Utah) Marsh Bluet (Enallagma ebrium) man. Een soort van het grootste waterjuffer genus in Noord-Amerika en verwant aan de Europese Watersnuffel. Spotted Spreadwing (Lestes congenor) man met larven van een watermijt op het eind van het achterlijf (foto s: René Manger). Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 13
Libellen in Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah & Idaho Dit blauwe waterjuffer mannetje is een Vivid Dancer (Argia vivida). Verschillende exemplaren van de soort, waaronder tandems (foto rechtsonder), zaten bij een vrijwel uitgedroogd beekje in een vallei in Arches National park, Utah. Plains Forktail (Ischnura damula) paringswiel is een kleine, slanke waterjuffer (Utah). In het westen van Amerika komen 14 Ischnura (Lantaarntje) soorten voor (foto s: René Manger). 14 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellen in Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah & Idaho De vrij grote Twelf-spotted Skimmer (Libellula pulchella) werd regelmatig bij poelen aangetroffen die een rijke oevervegetatie hadden. Verschillende exemplaren, waaronder ook tandems en eiafzet werden in bijna alle bezochte staten waargenomen. Bij het vrouwtje missen de witte vlekken (foto rechtsonder). Twee oude bekenden uit Nederland, onze Viervlek, Four-spotted Skimmer (Libellula quadrimaculata) en Zwarte heidelibel, Black Meadowhawk (Sympetrum danae) vlekken werden aangetroffen (foto rechts). Een vrij kleine heidelibel met gekleurde vleugels is de Band-winged Meadowhawk (Sympetrum semicinctum) (foto s: René Manger). Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 15
Libellen in Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah & Idaho De Flame Skimmer (Libellula saturata) is een grote, helder oranje gekleurde libel die regelmatig bij grote poelen werd aangetroffen. De Widow Skimmer (Libellula luctulosa) werd in Utah en Colorado bij grotere poelen aangetroffen (Vrouwtje links en mannetje rechts). De Variegated Meadowhawk, met de vreemde wetenschappelijke naam Sympetrum corruptum, is een robuuste heidelibel die doet denken aan de Zwervende heidelibel in NL. Deze soort vertoont namelijk ook hetzelfde sterke zwerfgedrag. Links een uitgekleurd mannetje en rechts een jong exemplaar. Dot-winged Baskettail (Epitheca petechialis) is één van de acht Epitheca soorten die in de USA voorkomt. Sommige soorten zijn, zelfs in de hand, lastig van elkaar te onderscheiden. In Europa kennen we van dit genus alleen de Tweevlek (Epitheca bimaculata) (Custer State Park, South Dakota) (foto s: René Manger). 16 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellen in Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah & Idaho Common Green Darner (Anax junius). Western Pondhawk (Erythemis collocata). Man (links) en vrouw (rechts). Bij poelen met rijke oevervegetatie werd vaak de Blue-eyed Darner (Rhionaeshna multicolor) gezien. Deze vrij kleine glazenmaker heeft smalle strepen op de zijkant van het borststuk. Opvallend bij deze soort zijn de haakvormige aanhangselen bij de mannetjes (foto rechts) (foto s: René Manger). Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 17
Libellen in Colorado, Wyoming, South Dakota, Utah & Idaho Een voorbeeld van een poel in Utah waar o.a. de Blue Dasher (Pachydiplax longipennis) aanwezig was. Blue Dasher (Pachydiplax longipennis) man. Deze soort is vrij algemeen bij grote poelen met een rijke oevervegetatie. Black Saddlebags (Tramea lacerata). Deze soort is regelmatig ver van het water te vinden. Doordat de vleugelvlekken zwart zijn en dezelfde kleur als het lijf hebben ziet het dier er in de vlucht enigszins lomp uit. Het is en snelle vlieger die nauwelijks gaat zitten en ook als tandem snel over het water vliegt (foto s: René Manger). 18 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Libellenwerkgroep Drenthe 16 augustus 2015 Zuidelijke keizerlibel in Hoogeveen (Anax parthenope) (foto: Edwin de Weerd). Opnieuw zuidelijke keizer in Drenthe In Hoogeveen-Venesluis nam Edwin de Weerd een zuidelijke keizerlibel waar (6-8-2015). Eerder werden half juli al twee waarnemingen van de soort in het Drents-Friese Wold gedaan. In Friesland worden dit jaar ook meer waarnemingen van de soort gedaan. Noordse glazenmaker Dit jaar een eerste melding van een imago van de noordse glazenmaker door Barbara Mather op 9 augustus 2015. Dit was op het Drouwenerveld. Kempense heidelibel (Sympetrum depressiusculum). Een nog niet uitgekleurd territoriaal mannetje boven het water van een petgat (foto: René Manger). Kempense heidelibel De kempense heidelibel (Sympetrum depressiusculum) werd in 2013 tijdens een excursie in De Weerribben ontdekt. Afgelopen zaterdag was er een excursie van SBB in de Weerribben. De soort blijkt in het gebied in grote aantallen aanwezig. Het is daarom zeker niet onmogelijk om bijvoorbeeld in Zuidwest Drenthe de soort te kunnen tegenkomen. Zo werd in 2011 een exemplaar bij Zwolle waargenomen en in 2014 een exemplaar ten oosten van Amersfoort. Dus goed opletten tussen bijvoorbeeld de bloedrode heidelibellen! EXCURSIE Lieveheersbeestjes 19 september De eerste Lieveheersbeestjes excursie van dit jaar in Drenthe was een succes, daarom houden we op 19 september er weer een. Dit alles olv van Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum insecten (Leiden) en bijgestaan door Jan Joost Mekkes en René Manger van de LWD. Dit keer willen we de Brunstingerplassen en het Leggelderveld onderzoeken op soorten van de heide, zoals hieroglyfenlieveheersbeestje, zwart lieveheersbeestje en misschien zelfs ongevlekt lieveheersbeestje. Nadere info volgt. Deelnemers maken kennis met het zoeken naar en het determineren van Lieveheersbeestjes. Zoekkaart en veldklapper staan op www.eis-nederland.nl/lhb Nadere informatie volgt voor aanvangstijd en plaats. Graag opgeven bij de Libellenwerkgroep Drenthe: info@libellen-drenthe.eu. Daarbij graag aangeven: naam en met hoeveel personen de excursie bezocht gaat worden? Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 19
Natuurontwikkeling Ruimsloot bij Assen-Eleveld In het kader van het mega-project FlorijnAs werkt Assen o.a. aan het versterken van de natuurwaarden in en rond de stad. Onder de naam Assen aan de Aa worden onder andere een aantal, in het verleden rechtgetrokken beeklopen een meer natuurlijk aanzien gegeven. Zo is het waterschap Hunze en Aa s bezig met het opnieuw laten meanderen van het Anreper- en Deurzerdiep. Ten zuiden van de N33, bij het buurtschap Eleveld, is de herinrichting van de Ruimsloot inmiddels afgerond. De Ruimsloot behoort tot de bovenloop van de Drentsche Aa en mondt even ten noorden van de N33 uit in het Deurzerdiep. Om de strakke, rechte beekloop een meer natuurlijk aanzien te geven zijn er op meerdere plaatsen plas-dras-zones gecreëerd (foto 1). Langs de gehele westkant is over een lengte van ruim een kilometer een ca. 15 meter brede reliëfrijke oever aangelegd met op drie plaatsen nieuwe poelen (foto 2). Tevens zijn er twee nieuwe vistrappen gebouwd, een halverwege het beektraject en een vlak voor de onderdoorgang bij de N33 (foto 3 en 4). Op 8 augustus 2015 bezocht ik de Ruimsloot. Naast 10 libellensoorten (zie kader) is de waarneming van een ijsvogel bij de vistrap bij de N33 het vermelden waard. Waargenomen libellen op 8 aug. 2015 Weidebeekjuffer Gewone pantserjuffer Houtpantserjuffer Lantaarntje Watersnuffel Azuurwaterjuffer Blauwe breedscheenjuffer Bruine glazenmaker Grote Keizerlibel Gewone oeverlibel Foto 1: Plas-dras-zone als gevolg van de herinrichting van de Ruimsloot (foto: Gerard Abbingh). 20 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Foto 2: De Ruimsloot (foto: Gerard Abbingh). Dat het met de waterkwaliteit van de beekloop wel goed zit bewijzen de talrijk aanwezige weidebeekjuffers en blauwe breedscheenjuffers, typische bewoners van Foto 5: Weidebeekjuffer mannetjes vliegend boven stromend water in het Drentsche Aa gebied (foto: René Manger). stromend, zuurstofrijk water. Het zal niet verbazen dat beide soorten met name in de stukken beek kort na de vistrappen het meest talrijk waren. Heel opvallend was het dat er op het hele traject van ruim 1 km geen enkele heidelibel werd waargenomen. Foto s 3 & 4: Vistrap (foto s: Gerard Abbingh). Gerard Abbingh Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 21
Libellenwerkgroep Drenthe Lieveheersbeestjes excursie op 19 september Leggelderveld & Brunstingerplassen René Manger 20 september 2015 In navolging van de excursie op 3 mei van dit jaar organiseerde de LWD in het kader van het landelijk Lieveheersbeestjes atlasproject nu een excursie in het Leggelderveld (Natuurmonumenten) en Brunstingerplassen (SBB). De excursie met 15 deelnemers werd geleid door Vincent Kalkman van EIS Kenniscentrum Insecten uit Leiden. In totaal werden in drie gebieden zeventien soorten lieveheersbeestjes waargenomen (zie tabel op de volgende pagina). Het Niervleklieveheersbeestje, Aziatisch lieveheersbeestje en Zevenstippelig lieveheersbeestje werden het vaakst waargenomen. De doelstelling was om die dag drie Rodelijst soorten te vinden, namelijk het Hiëroglyphenlieveheersbeestje, Zwart lieveheersbeestje en Ongevlekt lieveheersbeestje. Op de laatste soort na is deze doelstelling gehaald! Het startpunt was op het Leggelderveld. Bomen en struiken waren nog nat van de nachtelijke regenperiode zodat de, door de meeste deelnemers, meegenomen paraplues om lieveheersbeestjes uit struiken en bomen te kloppen voor twee doeleinden gebruikt konden worden. Het Leggelderveld werd het meest uitvoerig onderzocht en hier werden dan ook de meeste soorten waargenomen. Toch werden juist in de Figuur 1: Vincent Kalkman checkt de klopvangst van Jan Joost Mekkes (foto: Tinus Knegt) Brunstingerplassen twee beoogde Rode lijst soorten waargenomen (figuur 3 & 5). Tot slot hebben we op terugreis met enkele mensen nog een kort bezoek gebracht aan het Heuvingerzand (SBB) en vonden, voor die dag, twee nieuwe soorten lieveheersbeestjes. Figuur 2: Ondanks het goede weer hadden we toch bijna allemaal paraplues bij ons Figuur 3: Hiëroglyphenlieveheersbeestje (Rode Lijst) waargenomen in het Brunstingerplassen gebied (foto s: R.Manger) 22 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015
Van links naar rechts; TienvlekLHB, ZevenstipLHB, TweestipLHB, Aziatisch LHB. CitroenLHB, NiervlekLHB, HeideLHB, ZevenstipLHB. VijfstipLHB, TienstipLHB, VloeivlekLHB, Zwart LHB. HiëroglyfenLHB, ViervlekLHB, Aziatisch LHB en TienvlekLHB. foto s: Antoine van der Heijden Niet op de foto: Dennenkapoentje, Struweelnepkapoentje, MeeldauwLHB. Tabel. Het aantal gevonden lieveheersbeestjes in de drie bezochte natuurgebieden op 19 september 2015. Soort Leggelderveld Brunstingerplassen Heuvingerzand Totaal Niervleklieveheersbeestje 10 5 15 Zevenstippelig lieveheersbeestje 15 15 Aziatisch lieveheersbeestje 6 7 13 Citroenlieveheersbeestje 10 1 11 Viervleklieveheersbeestje 4 6 10 Tienvleklieveheersbeestje 2 3 5 Heidelieveheersbeestje 4 4 Tienstippelig lieveheersbeestje 3 1 4 Zwart lieveheersbeestje 3 3 Meeldauwlieveheersbeestje 2 2 Tweestippelig lieveheersbeestje 2 2 Bruin lieveheersbeestje 1 1 Dennenkapoentje 1 1 Hiëroglyfenlieveheersbeestje 1 1 Struweelnepkapoentje 1 1 Vijfstippelig lieveheersbeestje 1 1 Vloeivleklieveheersbeestje 1 1 TOTAAL 59 27 4 90 Contact: info@libellen-drenthe.eu Libellenwerkgroep Drenthe 23
Figuur 4: Meeldauwlieveheersbeestje. Struweelnepkapoentje (inzet)(foto s: R. Manger) Figuur 5: Zwart lieveheersbeestje (Rode Lijst) waargenomen in het Brunstingerplassen gebied (foto: Antoine van der Heijden) Libellen Bij het verlaten van de Brunstingerplassen werd een vrouwtje Noordse glazenmaker (Aeshna subarctica) waargenomen. Een leuke waarneming, omdat het voor dit gebied een eerste waarneming van deze soort betreft (figuur 7). Een mooie afsluiting van een geslaagde excursiedag! Met dank aan Vincent Kalkman (EIS) voor het leiden van de excursie. Tevens dank aan de enthousiaste deelnemers van deze excursie. Tot slot dank aan Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer voor het verlenen van toestemming voor het inventariseren van hun gebieden. Uitsluipende Zwervende heidelibellen Tinus Knegt nam op het Holtingerveld nabij Havelte uitsluipende Zwervende heidelibellen waar. Dit is een nieuwe plaats en voortplantingsplaats van de soort in Drenthe. Figuur 6. Zwervende heidelibel op het Holtingerveld (foto: Tinus Knegt) Figuur 7: Noordse glazenmaker vrouwtje op het hekwerk van de Brunstingerplassen (foto: Nick W) 24 Nieuwsbrieven van de Libellenwerkgroep Drenthe 2015