Dialoog vzw Dialoog vzw Vormings- en adviescentrum Dialoog vzw Informeert op een onafhankelijke manier over duurzaam en bewust bouwen, verbouwen en wonen door vorming, advies en publicaties GEBOUWSCHIL ISOLATIE Dialoog vzw Remylaan 13 B-3018 Leuven 016/23 26 49 016/22 21 31 info@dialoog.be Dialoog stelt zich tot doel Helpen bewuste keuzes te maken inzake bouwen en wonen Fortis 001-1752346-20 en zo een kwalitatief sociaal en www.dialoog.be ecologisch verantwoord leven uit te www.bouwteamwoning.be bouwen Energiezorg voor scholen en centra EVELIEN W ILLAERT, ARCHITECT DOMINIC VAN CLÉ, ARCHITECT 2 Ecologisch magazine De Koevoet Inhoud Duurzaam bouwen en wonen vormt al meer dan 30 jaar een toonaangevend thema in ons tijdschrift. Inleiding Isoleren principes soorten isolatiematerialen isoleren en na-isoleren in de praktijk Ventileren principes soorten ventilatiesystemen ventileren in de praktijk Op onze webstek www.dialoog.be/dekoevoet vindt u een overzicht van verschenen artikels en kan u oude nummers bijbestellen. De Koevoet verschijnt 4 maal per jaar (15 maart, 15 juni, 15 september en 15 december) een jaarabonnement kost 18 euro. euro 3 Voorjaar 2009 4 1
Dialoog vzw Waarom energiezorg in scholen? om sociale en ecologische redenen: Besparen op wereld-energie-voorraden Inleiding Luchtverontreiniging verminderen Wanverhoudingen op wereldschaal afzwakken: De impact van onze levensstijl op het milieu kan worden omgezet in hectaren aardebeslag Ongeveer de helft van deze voetafdruk is te wijten aan energieverbruik Test zelf je ecologische voetafdruk op www.voetafdruk.be of www.ecolife.be Bronnen: Living Planet Report 2006 www.klimaat.be AARDOLIE NOG 45 JAAR STEENKOOL NOG 250 JAAR AARDGAS NOG 65 JAAR URANIUM NOG 60 JAAR BELG : 5,6 HA NOORD-AMERIKAAN : 9.4 HA BESCHIKBAAR : 1.6 HA 6 5 Waarom energiezorg in scholen? Vervolg! Energie besparen in de juiste volgorde om de centen: Trias energetica: om het comfort: 1. 2. 3. 22 + 11 / 2 = 16,5 22 + 18 / 2 = 20 7 Voorjaar 2009 Beperk de energievraag Gebruik duurzame energiebronnen Gebruik eindige energiebronnen efficiënt 8 2
Dialoog vzw Beperk de energievraag 1. Isoleren door meer te doen met minder RUIMTE > efficiënt ruimtegebruik ENERGIE > beter isoleren MATERIALEN > gecontroleerd ventileren > efficiënt verwarmen > elektriciteitsverbruik verlagen > niet koelen > efficiënt materiaalgebruik WATER Principes > laag energieenergie-inhoud materialen > (warm)watergebruik beperken > regenwater en dit zelfs met meer comfort! 9 10 Geleidingsverliezen beperken Isoleren = warmteverliezen beperken GELEIDING Geleidingsverliezen (medium: vaste stof of vloeistof) Stralingsverliezen (elektromagnetische golven) U GELEIDING STRALING R K beperken door warmtereflecterende lagen Convectieverliezen natuurlijk of gedwongen (medium: gas of vloeistof) Lambda beperken door dikke isolatie EPB Koudebrug -vrij CONVECTIE wind beperken door luchtdichtheid 11 12 12 Voorjaar 2009 3
λ-waarde U-waarde Hoe goed een materiaal isoleert wordt uitgedrukt in de λ -waarde = warmtegeleidingscoëfficient [W/mK] = materiaaleigenschap = de hoeveelheid warmte die per tijdseenheid door een vlak van 1 m 2 met een dikte van 1 m wordt geleid bij een temperatuursverschil van 1 C (1K) P Hoe lager λ (lambda), hoe beter het materiaal isoleert We spreken van isolatiematerialen indien λ < 0,065 W/Mk Meer informatie: www.butgb.be Warmteverlies = oppervlak x geleiding x temperatuurverschil dikte A(m²) T binnen T buiten 13 Bron: NBN B 62-002; www.butgb.be Hoe goed een wand geïsoleerd is, wordt uitgedrukt in de U-waarde = warmtedoorgangscoëfficiënt U [W/m²K] = constructie-eigenschap = de hoeveelheid warmte per tijdseenheid door een constructie van 1 m² gaat bij een temperatuursverschil van 1 C (1K) (oude benaming: k ) Hoe lager U, hoe beter de wand isoleert. U = λ / d voorbeeld : λ = 0,04 (rotswol) - isolatiedikte = 12 cm = 0,12 m U = λ / d = 0,04 / 0,12 = +/- 0,3 W/m²K Bron: NBN B 62-002 14 R-waarde en premies Samengestelde wand Hoe goed een wand de warmte tegenhoudt, wordt uitgedrukt in de R-waarde = warmteweerstand R [m²k/w] = 1 / U Hoe groter R, hoe meer weerstand tegen geleiding, hoe beter de isolatie voorbeeld : λ = 0,04 (rotswol) - isolatiedikte = 12 cm = 0,12 m R = d/λ = 0,12/0,04 = 3 m²k/w Vermits een wand samengesteld is uit verschillende materialen met verschillende dikten moet voor elk materiaal de R-waarde berekend en samengeteld worden. Premies: vb. dakisolatie Om te genieten van de premie van de netbeheerders (4 euro/m2) R min. 3 m²k/w Bron: NBN B 62-002 15 Dag 1 Isolatie Principes van isoleren - Voldoende dik isoleren 9 cm baksteen λ = 0,6 12 cm XPS λ = 0,034 14 cm betonsteen λ = 1,5 1 cm pleister λ = 0,52 R = 1 = 1 + 0,09 + 0,12 + 0,14 + 0,01 + 1 U 23 0,6 0,034 1,5 0,52 8 R = 1 = 0,043 + 0,15 + 3,52 + 0,093 + 0,019 + 0,125 = 3,95 U Isolatie heeft de grootste invloed dus: U = 1/ 3,95 = 0,25 W/m²K 1 / α i (overgangsweerstand) = 1 / 8 1 / α e (overgangsweerstand) = 1 / 23 16 Voorjaar 2009 4
Koudebrug-VRIJ (ver-)bouwen Koudebrug = onderbreking in de isolatieschil ter hoogte van de aansluiting van twee geïsoleerde bouwdelen onderbroken isolatielaag van één (vb dakisolatie tussen kepers of spanten) Gevolgen: extra warmteverliezen condensatie- en schimmelproblemen Dag 1 Isolatie Principes van isoleren - Koudebrugvrij bouwen Koudebruggen en de extra warmteverliezen 14 -lijn KOUD 17 18 Meest voorkomende koude bruggen 1. Betonnen of metalen kolom of balk 1. Betonnen of metalen kolom of balk 2. Terrasuitkragingen 3. Spouwsluitigen 4. Achter raam of deurdorpel 5. Latei 6. Dakrand 7. Vloeropleg 19 20 Voorjaar 2009 5
2. Terrasuitkragingen 2. Terrasuitkragingen Slecht Beter Optimaal isolerend bouwblok Bron: Albintra Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen Bron: Das Niedrigenergiehaus W. Feist (Hrsg.) 21 22 3. Spouwsluitingen 4. Achter raamdorpel Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen Illustratie: WTCB TV 188 plaatsen van buitenschrijnwerk + Bouwgebreken B. Vandermarke Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen 23 24 Voorjaar 2009 6
4. Achter deurdorpel 5. Latei Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen Guillotine plint op perfect geplaatst e blauwe steen Uitvoering als vensterdeur of met aanslag Moeilijk voor voordeur Met metalen dorpelprofiel Trek de vloerisolatie steeds zo ver mogelijk naar buiten door! Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen Cellenbeton Bron: WTCB TV 188 - plaatsen buitenschrijnwerk - WTCB contact 03-04 25 26 KOUDEBRUG! 6. Dakrand hellend dak Verbouwtip: eerst het dak, later de muren! Koudebrugvrije aansluitingen: hellend dak / opgaande muur Zorg ervoor dat de isolatie van het dak aansluit bij de muurisolatie Trek ook bij bestaande gebouwen de dakisolatie voldoende ver door, zodat koudebrugvrije aansluiting met muurisolatie in een latere fase mogelijk blijft 27 28 Voorjaar 2009 7
6. Dakrand Plat dak 7. Vloeropleg Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen Rondom isoleren Cellenbeton of cellenglas Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Aansluitingen 29 30 K-peil K-peil = de isolatie van het gebouw als geheel Van toepassing bij nieuwbouw, herbouw, ontmanteling bij functiewijziging, gedeeltelijke heropbouw en uitbreiding met een BV > 800m3 of met één volledige wooneenheid Het K-peil is een gebouw-eigenschap is afhankelijk van de isolatiegraad van de wanden (U- en R-waarden) en van de compactheid van het gebouw rangschikt gebouwen in in een bepaalde isolatieklasse is een onbenoemd getal, zegt niet hoeveel energie je gebouw gaat verbruiken Hoe lager het K-peil hoe beter Wettelijke eis : K45 (wonen,kantoren, scholen) en K55 (industrie) Compact bouwen: invloed van de gebouwvorm op het energieverbruik Compactheid = de verhouding tussen beschermd volume en warmteverliesoppervlakte COMPACT = evenveel nuttige vloeroppervlakte en volume voor minder warmteverliezend oppervlak 31 32 Voorjaar 2009 8
E-peil en de nieuwe EPB-eisen Wat is het E-peil ENERGIEPRESTATIEREGELGEVING Energie Prestatie en Binnenklimaat (EPB) verplicht voor alle nieuwe gebouwen en bestaande gebouwen die uitgebreid of verbouwd worden en waar gekoeld of verwarmd wordt voor mensen die er wonen, werken, winkelen, sporten, waarvoor een stedenbouwkundige vergunning wordt/werd aangevraagd na 1/1/2006 het E-peil mag maximaal E100 bedragen (enkel voor wonen, wonen met kantoor, kantoren en scholen vanaf 2010: E80 Indien u niet zeker bent of uw project aan de EPB-regelgeving moet voldoen welke eisen van toepassing zijn kijk op http://www.energiesparen.be/ epb/epbwegwijzer 33 Energieprestatie-eis (E-peil) maat voor het energieverbruik van een gebouw en zijn vaste installaties (voor schoolgebouwen ook de verlichting) hoe lager het E-peil, hoe energiezuiniger het gebouw en zijn installaties het E-peil hangt af van de compactheid, thermische isolatie, de luchtdichtheid, de ventilatie, de verwarmingsinstallatie het systeem voor warmwatervoorziening (enkel voor woningen) de oriëntatie en bezonning, de koelinstallatie de verlichting (enkel voor kantoren en scholen) 34 Wettelijke EPB- eisen en suggesties voor laag-energie Wandelement Randvoorwaarden: Isolatiedikte in cm voor een materiaal met λ = 0.04 W/mK OD: isolerend onderdak van 2 tot 2.5 cm EPB LAAG ENERGIE K 45 basiswaarden K30 U max min cm U cm Vloeren op volle grond 0,4 3 Of R> 1 0,2 12 Vloeren boven kelder 0,4 8 0,3 10 Vloeren boven buitenomgeving 0,6 5 0,3 10 Muren niet in contact met de grond 0,6 4 0,25 14 Muren in contact met de grond 1 2 Ramen : totaal (Uw) 2,5 uw is gemiddelde 1,65 glas alleen (Ug) 1,6 u-waarde van alle 1,1 vensters samen en Deuren en poorten 2,9 0 1,15 6 PU ug is voor elke Hellende daken 0,4 10 0,2 OD + 20 beglazing in elk Platte daken 0,4 9 0,2 18 venster apart Plafonds 0,4 10 0,2 22 Voor een gedetailleerd overzicht van maximaal toelaatbare U-waarden voor de verschillende constructiedelen: zie http://www.energiesparen.be/epb/tabeluwaarden of in bijlage achteraan deze cursus 35 Bron: zie ook www.energiesparen.be EPB-eisen voor verbouwingen Enkel onderstaande eisen opgelegd: GEEN Energieprestatie-eis (E-peil) Thermische isolatie-eis Isolatie van het gebouw als geheel (K-peil) NIET vereist Isolatie van de verschillende constructiedelen die aangepast of vernieuwd worden: vloeren, wanden, daken, schrijnwerk (U- en R- waarden) WEL vereist. Binnenklimaateisen minimale ventilatievoorzieningen voor toevoer van ventilatielucht in ruimten waar ramen vervangen worden en toevoer vereist is. beperken van het risico op oververhitting NIET vereist 36 Voorjaar 2009 9
EPB-eisen voor uitbreidingen kleiner dan 800 m³ Enkel onderstaande eisen opgelegd: GEEN Energieprestatie-eis (E-peil) Thermische isolatie-eis Isolatie van het gebouw als geheel (K-peil) NIET vereist Isolatie van de verschillende constructiedelen van de uitbreiding: vloeren, wanden, daken, schrijnwerk (U- en R- waarden) WEL vereist. Binnenklimaateisen minimale ventilatievoorzieningen voor toevoer en afvoer van ventilatielucht in de nieuwe ruimten. beperken van het risico op oververhitting NIET vereist EPB-eisen voor uitbreidingen groter dan 800 m³ of met wooneenheid Alle eisen opgelegd (enkel voor de uitbreiding zelf en niet voor het bestaand gebouw): Energieprestatie-eis (E-peil) Thermische isolatie-eis Isolatie van het gebouw als geheel (K-peil) Isolatie van de verschillende constructiedelen van de uitbreiding: vloeren, wanden, daken, schrijnwerk (U- en R- waarden) vereist. Binnenklimaateisen ventilatievoorzieningen voor toevoer en afvoer van ventilatielucht in de nieuwe ruimten. beperken van het risico op oververhitting vereist 37 38 EPB: werkwijze Bij indienen aanvraag stedenbouwkundige vergunning: enkel verklaring op vergunningsaanvraagformulier Ten laatste 8 dagen voor aanvang van de werken: aanstellen verslaggever (www.epb-verslaggever.be) elektronisch indienen van startverklaring door verslaggever bij Vlaams Energieagentschap via www.energieprestatiedatabank.be) Uiterlijk 6 maanden na het beëindigen van de werken: indienen van de EPB-aangifte (= berekening of het gebouw voldoet aan de eisen) uitreiking van het energieprestatiecertificaat door de verslaggever (enkel voor werkzaamheden waarvoor energieprestatie-eisen (E-peil) gelden). Het certificaat is 10 jaar geldig. Meer informatie: www.energiesparen.be 39 EPB:Verplicht haalbaarheidsonderzoek voor hernieuwbare energie Voor nieuw op te richten gebouwen die voldoen aan volgende kenmerken: Opp. > 1.000 m² (indien het gebouw binnen één bouwvergunningsaanvraag meerdere gebouwen omvat, moeten de bruikbare vloeroppervlakken samengeteld worden. (opp.berekend buitenmuren inbegrepen) Stedenbouwkundige vergunning werd aangevraagd na 31 januari 2008 Het gebouw of de betreffende delen wordt verwarmd om ten behoeve van mensen een specifieke binnentemperatuur te bekomen (bv. geen parkings) Voor scholen: Opp. < 5.000 m² (warmtekrachtkoppeling, fotovoltaïsche cellen, stads/blokverwarming of koeling) Opp. > 5.000 m² (wkk, pv maar ook warmtepomp, bio-massa, stads/blokverwarming of koeling) welke alternatieve systemen te onderzoeken : kijk op http://www.energiesparen.be/ Milieuvriendelijke/haalbaarheidsonderzoek Bijlage I van het Miniserieel besluit 40 Voorjaar 2009 10
Dialoog vzw EPB: Uitzonderingen Convectieverliezen beperken Volledige vrijstelling van EPBEPB-eisen Gebouwen met eenvoudig dossier en beschermd volume < 3.000 m³ Gebouwen met tijdelijke vergunning van maximaal twee jaar Alleenstaande gebouwen met totale bruikbare vloeroppervlakte < 50 m² Geen procedure Geen procedure Geen procedure Gedeeltelijke vrijstelling van de EPBEPB-eisen Beschermde monumenten en bestaande gebouwen in beschermd landschap, stads- of dorpsgezicht Gebouwen opgenomen in de inventaris van bouwkundig erfgoed (momenteel is deze uitzonderingsmogelijkheid nog niet uitvoerbaar) Melding in startverklaring Melding in startverklaring CONVECTIE Melding in startverklaring wind Afwijking van de EPBEPB-eisen Functiewijzigingen van gebouwen opgenomen in de inventaris van bouwkundig erfgoed Winddichtheid Luchtdichtheid Aan te vragen vrijstelling en afwijking van een of meerdere van de EPBEPB-eisen Gebouwen die gebruikt worden voor erediensten en religieuze activiteiten Aanvraag 1 maand na indienen stedenb. vergunningsaanvraag Industriële gebouwen waarin industriële productieprocessen plaatsvinden die zelf warmte produceren Aanvraag 1 maand na indienen stedenb. vergunningsaanvraag Bestaande en nieuwe gebouwen waarvoor het voldoen aan de EPB-eisen technisch, functioneel of economisch niet haalbaar is Aanvraag 1 maand na indienen stedenb. vergunningsaanvraag 41 42 42 Luchtdicht bouwen = kieren vermijden Luchtdicht bouwen Isolatie = droge en stilstaande laag lucht Ventilatie openingen Lichtspotjes Voegen rond het venster Spleten rond het zolderluik Voegen rond binnenmuren Penetratie van leidingen Spleten rond de deur Stopcontact Binnen : meestal meer vocht (damp) dan buiten Gevolgen extra warmteverliezen inwendige condensatie in de isolatie door infiltratie van vochtige lucht uitdroging van de woning in de winter door te sterke verluchting comfortproblemen (tocht) akoestische problemen (geluidsoverdracht) verstoren van de gewenste ventilatie Aansluiting muur/dak Voegen rond rolluikkasten Voegen tussen muur en plafond Voegen tussen muur en vloer Probleem door diffusie en convectie is er een verplaatsing van lucht, die vocht bevat, meestal van binnen naar buiten hierdoor circuleert er vochtige lucht door en rond de isolatie schouw Ontbreken van een luchtscherm bij een lamellenplafond Aansluiting metselwerk/ schrijnwerk Resultaat: isolatie isoleert minder goed of niet meer Oplossing: isolatie afschermen met een luchtdichte laag aan de binnenzijde 43 Voorjaar 2009 44 11
Condensatie in de constructie Dampdichtheid van materialen Vocht zal zich opstapelen in de constructie bij: teveel vocht in het gebouw te weinig ventilatie een gebrekkige luchtdichtheid een verkeerd geplaatste lucht- en damprem Condensatie in de constructie vermijden door: binnen dampdichtere materialen te gebruiken dan buiten voorzie een winddichte en dampopen afwerking aan de buitenzijde voorzie een luchtdichte en dampremmende afwerking aan de binnenzijde maar werk de binnenzijde niet dampdichter af dan nodig Dampdiffusieweerstandsgetal van enkele isolatiematerialen: minerale wol: µ = 1 cellulose: µ = 2 geëxpandeerde kurk: µ = 5 à 10 geëxpandeerd polystyreen: µ = 60 geëxtrudeerd polystyreen: µ = 150 cellenglas: µ = Equivalente diffusiedikte van mogelijke dampschermen: gebitumineerd papier (0,1 mm) : µ deq = 2 m aluminiumpapier (0,4 mm): µ deq = 10 m polyester (0,2 mm): µ deq = 50 m polyethyleen (0,15 mm): µ deq = 50 m polyethyleen (0,25 mm): µ deq = 100 m Bron: EN 12524 (2000) Opmerking: de kwaliteit van een dampscherm wordt vooral bepaald door de zorgvuldigheid waarmee de aansluitingen, naden en doorboringen luchtdicht worden uitgevoerd! 45 46 Luchtdicht bouwen dampscherm = luchtscherm Kritische luchtdichtingsdetails bij hellende daken Bij spantendak: Illustratie: Isover Aandachtspunt Dampscherm Leidingspouw (optie) Binnenafwerking 47 48 Voorjaar 2009 12
Kritische luchtdichtingsdetails vervolg Kritische luchtdichtingsdetails vervolg Schouwopeningen van een open verwarmingstoestel goed sluitend deurtje schouwklep luchtdicht afgewerkte schouwschacht ( bv. metalen plaatje rond de schouw, daarna op 10cm van de schouw luchtdicht verkleven met de folie) Leidingen, schouwschachten, ventilatiekanalen: ingieten in beton kabeldoorvoerelementen afplakken op zuivere ondergrond buitenleidingen te vermijden Lichtpunten: folies elkaar laten overlappen luchtdichte inbouwdoos Leidingspouw Stopcontacten en schakelaars: zie lichtpunten manchet over de stroomdoos Foto s: Boomer bvba 49 Foto s: Boomer bvba 50 Kritische luchtdichtingsdetails vervolg Muur en raamaansluitingen APU - latjes Strips Dichtingsbanen Afkitten aan venstertablet Schuim Buiten zwelband Binnen dichtging Foto s: illbruck 51 Kritische luchtdichtingsdetails schrijnwerk zelf Sluiting van de ramen: doorlopende, dubbele of drievoudige rubberdichting schuiframen vermijden tochtstrips Onderaan deuren: valdorpel met enkele of dubbele rubberdichting tegen een onderdorpel automatische, ingebouwde dichtingsstrip 52 Voorjaar 2009 13
Kritische luchtdichtingsdetails vervolg Kritische luchtdichtingsdetails vervolg Dakvenster: dakvenster met dampschermkraag goed aflijmen vragen aan de fabrikant Fasering der werken Bezetting eerst en opbouw leidingen steeds later Bezetting eerst en dampscherm later of andersom leiding bezetting + + OF Foto s: illbruck 53 Foto s: 54 Luchtdicht bouwen: richtlijnen Luchtdicht bouwen: geschikte materialen Richtlijnen voor het bekomen van een basisluchtdichtheid: Voorzie één continue luchtdichte laag omheen het beschermd volume, aan de binnenzijde van de thermische isolatie Beperk het aantal perforaties van het luchtscherm: Bundeling buisdoorvoeren Toepassing van leidingspouw bij daken en houtskelet Vermijd repetitieve punctuele lekken (vb thv vloerbalken) Vermijd grove ondichtheden (vb brievenbus) Werk voegen en aansluitingen nauwkeurig af en met de geschikte materialen lijmen kleefbanden Werk verzorgd en pragmatisch Informeer de verschillende aannemers over het belang van luchtdichtheid Bron: Studiedag luchtdichtheid van gebouwen nov 2006 Technologisch instituut vzw 55 Luchtschermen: Geschikt: Pleisterlaag Soepele kunststoffolies (PE, PVC, polyamide) Papier (met of zonder versterking) OSB- of multiplexplaten Minder geschikt: Gipskartonplaten Spijkerflensdekens Stijve isolatiematerialen Ongeschikt: Soepele isolatiematerialen Houten schroten Voegdichting: Geschikt: Kleefband (butylrubber of acrylaat, enkel- of dubbelzijdig, speciale types voor specifieke aansluitingen vb. hoekvorm) Kit (acrylaat, elastische) Kunstrubber profiel Kompriband Kurkrubberpasta Ongeschikt: PUR-schuim Bron: Studiedag luchtdichtheid van gebouwen nov 2006 Technologisch instituut vzw 56 Voorjaar 2009 14
Dialoog vzw De kostprijs van luchtdicht bouwen Beperkte ingrepen luchtdichtheid Richtprijzen luchtdicht bouwen: Tochtdichting Bij plaatsing door een aannemer: Bron richtprijzen: Boomer bvba plaatsen van folies: +/- 10 /m2 aansluitingen op ramen: 5-8 /lopende meter luchtdicht afwerken van doorboringen (objecten die de luchtdichte damprem doorboren): 6 /stuk tochtstrips sluiting van schrijnwerk zolderluiken, kelderdeuren brievenbus? rolluiken? automatisch deurdrangers 57 Niet het isolatiemateriaal maar de lucht in het materiaal isoleert Isoleren Verschillende aanpak bij: Isolatie met een gesloten celstructuur: Soorten isolatiemateriaal GEEN windjak nodig Zorg er wel voor dat de isolatie mooi aansluit en luchtcirculatie rondom de platen uitgesloten is! Isolatie met een open celstructuur: WEL een windjak noodzakelijk Winddichte uitvoering aan de koude zijde van de isolatie Vb. onderdak bij hellende daken Basisprincipe: droge stilstaande lucht = beste isolator Isolatie waardoor en waar rond lucht vrij kan circuleren isoleert minder goed! 59 60 59 Voorjaar 2009 15
Voldoende dik isoleren met de juiste materialen Kunststofschuimen Eigenschappen van isolatiematerialen: warmtegeleidingscoëfficiënt λ [W/mK] soortelijke warmte c [J/kg.K] warmtecapaciteit C [J/m³K] waterdamp diffusieweerstandsgetal µ [-] thermische uitzettingscoëfficiënt α [K-1] delaminatieweerstand [N/mm²] drukweerstand [N/mm²] brandklasse, vochtgedrag, chemische en biologische bestendigheid, geluidsabsorptie, grondstoffen... Drie groepen isolatiematerialen Kunststofschuimen Inerte materialen Nagroeibare materialen 61 Soorten: Geëxtrudeerd polystyreen (XPS) Geëxpandeerd polystyreen (EPS) Polyurethaan (PUR) Resolschuim Warmtegeleiding: λ υι gekend naar aard, merknaam en type: 0.020 à 0.045[W/mK] Belangrijkste troeven: sterk uitgebreid productaanbod toepassingsmogelijkheden bij geringere dikte vermits beste warmtegeleidingscoëfficiënt drukweerstand/prijs Belangrijkste minpunten: grondstofgebruik chemische stabiliteit maat- en vormvastheid brandgedrag (klasse B) harde platen minder aangewezen bij oneffen oppervlakken 62 61 Inerte isolatiematerialen: Minerale wol Inerte isolatiematerialen: Cellenglas Soorten minerale wol: Glaswol Rotswol Warmtegeleiding: λ ui gekend naar aard, merknaam en type: 0.032 à 0.041[W/mK] Belangrijkste troeven: sterk uitgebreid productaanbod grondstofgebruik/recyclage prijs dimensiestabiliteit brandgedrag (klasse A0) Belangrijkste minpunten: drukweerstand onbruikbaarheid voor ondergrondse constructies delaminatieweerstand Warmtegeleiding: λ ui gekend naar aard, merknaam en type 0.042 à 0.048[W/mK] Belangrijkste troeven: ecologisch verantwoord grondstofgebruik volledig lucht-, damp- & waterdicht brandt en rot niet (brandgedrag klasse A0) ongedierte-bestendig druk-, maat- & vormvast delaminatieweerstand Belangrijkste minpunten: beperkter productaanbod gemiddelde warmtegeleiding hogere prijsklasse Illustratie: www.ntlinsulation.com 63 64 Voorjaar 2009 16
Dialoog vzw Dampdichtheid Soorten: Vlas, hennep Houtvezelisolatie (Cellulose) Warmtegeleiding: λ (niet gecertificeerd): 0.040 tot 0.065[W/mK] Belangrijkste troeven: nagroeibaar en biologisch afbreekbaar positieve CO2-balans laag energie-input veroorzaken geen irritatie aan huid en luchtwegen Belangrijkste minpunten: gebruik van schadelijke bestrijdingsmiddelen bij traditioneel geteelde vlas en hennep vaak toevoeging synthetische steunvezels gebruik van chemicaliën om duurzaamheid, brandwerendheid en schimmelwerendheid te verhogen niet geschikt voor alle toepassingen 65 Dampdiffusieweerstandsgetal van enkele isolatiematerialen: minerale wol: cellulose: geëxpandeerde kurk: geëxpandeerd polystyreen: geëxtrudeerd polystyreen: cellenglas: µ=1 µ=2 µ = 5 à 10 µ = 60 µ = 150 µ= µ - waarde = dampdiffusieweerstandsgetal [-] hoeveel maal groter de weerstand tegen diffusie is van een laag van een materiaal dan van een laag stilstaande lucht met eenzelfde dikte en bij dezelfde druk en temperatuur 1 µ lucht (volledig dampopen) : µ = 1 volledig dampdicht materiaal : µ = Hoe hoger µ (mu), hoe groter de weerstand tegen diffusie. Dampschermen: µdeq - waarde = equivalente diffusiedikte [m] µ - waarde x dikte 66 Isoleren Bron: EN 12524 (2000) Dag 1 Isolatie Principes van isoleren Binnen dampdichter dan buiten Dampdichtheid van materialen Dag 1 Isolatie Principes van isoleren Binnen dampdichter dan buiten Nagroeibare isolatiematerialen Isoleren en Equivalente diffusiedikte van mogelijke dampschermen: gebitumineerd papier (0,1 mm) : aluminiumpapier (0,4 mm): polyester (0,2 mm): polyethyleen (0,15 mm): polyethyleen (0,25 mm): Na-isoleren in de µdeq = 2 m µdeq = 10 m µdeq = 50 m µdeq = 50 m µdeq = 100 m praktijk Opmerking: de kwaliteit van een dampscherm wordt vooral bepaald door de zorgvuldigheid waarmee de aansluitingen, naden en doorboringen luchtdicht worden uitgevoerd! 67 68 68 Voorjaar 2009 17
Dialoog vzw Bouw Compact Dag 1 Ontwerp Compact bouwen Werk met een energiebewust architect Referenties en voorbeelden Bouwen is meer dan energiezuinigheid - het moet klikken Label Energiebewust architect Volgden extra opleiding (3 avonden) Zullen moeten aantonen minimaal 1x E60 te hebben gebouwd http://www.energiebewustarchitect.be/site/energiebewuste-architecten.php Compactheid = de verhouding tussen beschermd volume en warmteverliesoppervlakte COMPACT = evenveel nuttige vloeroppervlakte en volume voor minder warmteverliezend oppervlak 69 70 Maak een masterplan en werk in fases ifv subsidiedossier De daken Maak een totaalplan maar werk gefaseerd en werk af waarmee je begonnen bent Bv. bij vervanging van ramen, wat gaan we later met de gevel doen? Durf koterijen in vraag stellen Plaats zo veel mogelijk glas op het zuiden en zo weinig mogelijk west en noord Voorzie zo veel mogelijk daglicht Bron Hellende daken Bv. bij renovatie dak voorzie een dakoversteek om later muurisolatie tegen aan te werken. 72 71 72 Voorjaar 2009 18
Isoleren van de zoldervloer Isoleren van de zoldervloer Isolatie tussen de draagstructuur Loopvloer (dampopen, winddicht) Isolatie tussen bijkomend keperwerk Isolatie Draagstructuur (hout) Isolatie op de draagstructuur Loopvloer (dampopen, winddicht) Isolatie Houten keperwerk Lucht- en dampscherm (Eventueel) lucht- en dampscherm Leidingenspouw Aandachtspunten: Afwerking Geschikt voor zoldervloeren met houten draagstructuur Traphal niet Niet begaanbare zolders: houten keperwerk en vergeten! loopvloer niet nodig, maar isolatie met gesloten celstructuur vereist Bij bestaande vloeren die reeds afgewerkt zijn aan de onderzijde is het beter om luchtscherm en isolatie bovenop de draagstructuur te plaatsen Draagstructuur (massief of hout) Bepleistering Aandachtspunten: Geschikt voor massieve vloeren en vloeren met houten draagstructuur Niet begaanbare zolders: houten keperwerk en loopvloer niet nodig, maar isolatie met gesloten celstructuur vereist Afzonderlijk lucht- en dampscherm is nodig wanneer de draagstructuur aan de onderzijde niet bepleisterd is of de bepleistering barsten vertoont. in geval van doorboringen van de draagstructuur (vb voor elektriciteitsleidingen) 73 74 Praktijkvoorbeeld Isoleren van zoldervloer Isoleren van hellende daken Momenteel ligt op 277m² van de zoldervloer 5 cm isolatie en op de rest (373 m2) ligt niets. We zouden dit optrekken naar 20 cm isolatie overal. Investering : 277 m² x 15 cm isolatie en 373 m² x 20 cm isolatie = 15.600 euro x 30 % door de school zelf te investeren = 4. 680 euro - 2.600 euro premie (4 euro/m2) = 2.080 euro te investeren en bespaart 1.100 euro per jaar. Terugverdientermijn is in dit geval 2 jaar. 75 Bron Correct isoleren vereist Afwerking aan de buitenzijde: dakbedekking en onderdak Winddicht Regendicht Dampopen Isolatiepakket: Voldoende dik Koudebrugvrij Afwerking aan de binnenzijde: lucht- en dampscherm Luchtdicht Dampdichter dan buitenzijde Correcte aansluitingen met andere bouwdelen Lucht- en winddicht Koudebrugvrij 76 Voorjaar 2009 19
Onderdak en dakbedekking Eerste laag isolatie Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Daken 1. Draagstructuur 2. Onderdak (dampopen) 3. Tengellat 4. Panlat 5. Dampopen dakbedekking (pannen, leien) * Illustratie: Gutex Het isoleren van bestaande hellende daken zonder onderdak is af te raden: Het dak is niet winddicht. Hierdoor zal de isolatie minder goed isoleren De isolatie kan vochtig worden Draagstructuur zal minder goed uitdrogen met risico op aantasting hout Functies van het onderdak: regenbescherming bouwfase occasionele lekken, stuifsneeuw waterdicht en winddicht afschermen van isolatie damptransport vanuit isolatie toelaten (dampopen) * eventueel: isoleren en koudebrug door spanten opvangen * Opmerking: in geval van een dampdichte buitenafwerking (metaal, bitumen): andere eisen (zie platte daken) Onderdak (dampopen) Panlat Tengellat Keper Gording 8x23 cm Isolatie: > passend aanbrengen tussen de kepers. > alleen isoleren tussen de kepers volstaat niet: onvoldoende dik isolatiepakket koudebruggen ter hoogte van de kepers Illustratie: Rockwool 78 77 Tweede laag isolatie Luchtdichte binnenafwerking Integrale isolatielaag (niet onderbroken door kepers) Hulpkeper Dampscherm (luchten dampdicht) perfect te plaatsen Leidingspouw (optie) voor het wegwerken van kabels en spots Binnenafwerking Steeds aan de warme zijde van de isolatie Zo weinig mogelijk doorboringen Naden en randen afkleven Ledingen in leidingenspouw Foto: ISOVER Geen mechanische spanning aan het dampscherm! 79 Bron: Pro Clima 80 Voorjaar 2009 20
Richtprijzen 24 cm dakisolatie bij gordingen en keperdak Plaatsen van 24 cm dakisolatie door aannemer Bestaand dak met gordingen en kepers (78 m²) Keperplanken 10 x 2,4 cm - alle 50 cm hoh - tussen gordingen 6 cm isolatie tussen de kepers 18 cm isolatie tussen de nieuwe kepers Luchtdicht ingsfolie (inclusief tapes e.a) bevestigd met latten van 3mm SUBTOTAAL (isolatie en luchtdichting) Luchtdicht ingsfolierond dakramen Eventueel luchtdicht afwerken rond elektro kabels (doorboringen kleiner dan 1m) Eventueel luchtdicht afwerken rond schouw + RVS centreerplaat diameter 180 mm Tengellatten (25 mm) en gipsplaten (12 mm ) inclusief afwerkingsproducten U = +/- 0,17 W/m²K prijs materiaal prijs plaatsing 169,00 lm EP 0,70 2,30 507,00 78,00 m2 EP 4,38 7,50 926,64 78,00 m2 EP 12,50 7,50 1.560,00 78,00 m² EP 3,00 5,50 663,00 3.656,64 lm EP 7,50 0,00 st EP 5,50 0,00 st EP 31,70 0,00 78,00 m² EP 25,14 40,00 5080,92 81 Aansluiting dak / schrijnwerk: dakvlakramen Kies voor goede beglazing Werk koude bruggen weg Voorzie water en windichte aansluitingen aan het onderdak Voorzie lucht en dampdichte aansluitingen aan het dampscherm Om oververhitting tegen te gaan: Overdrijf niet met dakvlakramen aan zuidzijde: geef de voorkeur aan vertikale ramen in de zijgevels Illustraties: Verozo en Velux 82 Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Daken Isolatiematerialen: MW XPS EPS - PUR Sandwichpanelen Sarkingdak met PUR Dampscherm + isolatie + onderdak + tengellatten + panlatten vormen één geheel aansluitingen afkleven of kiezen voor afzonderlijke onderdelen! Illustraties: Unilin 83 Foto s: Isotec 84 83 Voorjaar 2009 21
Dialoog vzw Sarkingdak met cellenglas 1. Drager in hout (Planken of platen ) 2. Dampscherm (niet noodzakelijk) 3. ReadyBoard los geplaatst of verkleefd met PC300 (voegen verkleefd met PC300) 4. PE-folie (onderdak) 5. Tengellaten, panlatten en pannen (bevestiging met inox) Isoleren van bestaande platte daken De daken Checklist dakafdichting: Staat van de dakafdichting Goede staat Slechte staat > behouden > vernieuwen Afwatering van het dak Goed > behouden = voldoende helling (min 2 cm/lm) = geen plasvorming Slecht > vernieuwen Isoleren doe je niet om vocht- of andere problemen op te lossen: pak eerst de problemen aan 87 Foto: www.polypek.be Platte daken 88 87 Voorjaar 2009 22
1. Koud plat dak (isolatie onder of tussen de draagstructuur) Deze dakopbouw wordt ten zeerste afgeraden: Bij massieve daken constructie onderhevig aan grote thermische spanningen: risico op barsten thv de aansluiting met de wanden verlies thermische inertie Bij massieve en lichte daken: risico op inwendige condensatie: dampdichte dakafdichting laat geen damptransport toe van binnen naar buiten dampscherm moet vermijden dat er damp in de constructie komt, maar is in de praktijk nooit 100% dampdicht gevolg: damp zal condenseren tegen de onderzijde van de dakafdichting Illustraties: praktische gids platte daken FOAMGLAS, handboek bouwgebreken 89 2. Warm plat dak (isolatie op de draagstructuur) Kan toegepast worden bij bestaande platte daken: indien de bestaande dakafdichting in goede staat is, kan deze behouden blijven en dienst doen als lucht- en dampscherm indien de bestaande dakafdichting verwijderd wordt, dan moet er een luchten dampscherm geplaatst worden onder de isolatie Voordeel bij massieve daken: de draagstructuur is veel minder aan thermische schokken onderhevig geen risico op Nadelen bij lichte constructies: grote hoogte - - - 90 Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Daken 3. compact plat dak isolatie tussen de draagstructuur (evt) dakballast dakafdichting massief houten beplanking (vochtbufferde) isolatie houten draagstructuur (vochtgestuurde) damprem Voorwaarden: leidingspouw Behandeld hout, voldoende droog binnenafwerking GEEN ruimte (voor ventilatie ) tussen isolatie en houten beplanking Massief houten beplanking, GEEN plaatmateriaal GOEDE luchtdichting noodzakelijk (testen!) GEEN dampscherm, WEL een (vochtgestuurde) damprem, die uitdroging in de zomer naar binnen toe toelaat Niet voor permanent beschaduwde daken (ballast met beperkte dikte, extensieve groendaken toegelaten) 91 4.Omgekeerd plat dak (isolatie op de draagstructuur) Ballast De isolatie wordt bovenop de dakafdichting aangebracht Enkel geëxtrudeerd polystyreen isolatie mag gebruikt worden De dakafdichting vervult de functie van lucht- en dampscherm Bij bestaande daken kan de bestaande dakafdichting behouden blijven indien deze in goede staat is Zowel geschikt voor massieve als lichte daken Isoleert iets minder goed dan warm plat dak, bij zelfde dikte Bij massieve daken: de draagstructuur is veel minder aan thermische schokken onderhevig geen risico op inwendige condensatie Isolatie (bij voorkeur 2 geschrankte lagen) Dakafdichting Hellingsbeton Draagstructuur Binnenafwerking 92 Voorjaar 2009 23
Dialoog vzw Alternatieve afwerking van daken: groendak Het omkeerdak Opletten koude brug aan dakrand Isolatieplaat afschuinen of beter nog dakrand volledig inkleden Zomerhitte Lawaaihinder Regen: sponswerking Bescherming dakdichting (UV) Brand Bio-diversiteit Stof Aandachtspunt: het dak moet geschikt zijn om het extra gewicht te dragen! 94 Het schrijnwerk 4 Enkele beglazing Dubbele beglazing 3 2 1 Schrijnwerk en beglazing 70 95 Voorjaar 2009 4 3 2 1 80 90 Bron: WTCB tijdschrift 4e trimester 1995 Evolutie van enkele beglazing naar hoogrendementsglas 2000 96 24
Streefdoel beglazing Kies beglazing met volgende eigenschappen: Goede isolatiewaarde: Ug = 1,1 W/m²k (of lager) kunststof afstandshouders ipv aluminium Voldoende daglicht doorlatend: lichttoetredingsfactor (LTA) 65 % Voldoende zonnewarmte doorlatend (voor zuidelijk georiënteerde ramen) g-waarde 50% Dag 1 > ontwerp > Oriëntatie Daglicht optimaal benutten: vorm en plaatsing van ramen Horizontaal hoog geplaatste ramen genieten voorkeur tov verticale ramen tot op de grond Smal en laag: veel licht tegen het raam, nauwelijks verlichting in de diepte Breed en hoog: het licht dringt tot diep in de woning door Opmerking: vermijd oververhitting in de zomer door afschermen van alle beglaasde oppervlakken (buitenzonwering) 97 Raam aan 1 zijde: onevenwichtige verlichting en verblinding. Weinig licht tot diep in de kamer Betere lichtverdeling met ramen aan 2 zijden 98 Dag 1 Ontwerp daglicht benutten Daglicht optimaal benutten: vorm en plaatsing van ramen Verticaal glas zorgt voor evenwichtige verlichting in het midden van de woning en vermindert verblinding; maar soms moeilijk te openen en te onderhouden Dakkoepel of dakraam verlicht de hele ruimte maar geeft risico op oververhitting, condensatie en tocht Lichtpijpen zorgen voor diffuse verlichting over de gehele ruimte Kies voor daglichtgeleiders in lokalen waar geen raam of koepel mogelijk is Foto s: www.techcomlight.nl 99 Dag 1 Ontwerp zomer: zonafschermend bouwen Oververhitting voorkomen zonwering of zonwerend glas? Zuidelijk georiënteerde ramen: vaste horizontale afscherming (dakoversteek of luifel) beweegbare verticale afscherming (rolluik of zonnescherm) loofbomen Westelijk of oostelijk georiënteerde ramen: beweegbare verticale afscherming (rolluik of zonnescherm) lage beplanting zonwerend glas Opmerkingen: g-waarde (zontoetredingsfactor) = totale zonne-energietransmissie doorheen een transparant materiaal (hoe kleiner de g-waarde, hoe minder de ruimte erachter zal opwarmen) zonwerende beglazing is af te raden aan de zuidkant, wegens verlies gratis zonnewarmte in winter en tussenseizoenen (g-waarde 50%) hoe beter een woning geïsoleerd is, hoe belangrijker het wordt om de zon buiten te houden Sommige netbeheerders geven premies voor buitenzonwering 100 Voorjaar 2009 25
of voorzie een dakoversteek enkel voor zuidelijke ramen! 61,90 L H Vuistregel: Als L : H = 1 : 1,8 dan is er op 21 juni s middags 100% schaduw op het raam Bij raamhoogte 1,80 m: Lengte dakoversteek: 1,00 m Instraling (kwh/maand) 160 140 120 100 80 60 40 Oppassen met dakramen INSTRALING naar RAAMORIËNTATIE Overdrijf niet met dakramen aan de zuidzijde Geef de voorkeur aan verticale ramen in de zijgevels Voorzie een dakraam van een zonwering aan de buitenzijde of rolluik Invallende zon op 21 juni s middags bij een raam met een hoogte van 1,80 m (H) dakoversteek met een lengte van 1,00 m (L) Als L : H = 1 : 1,5 dan is er van 12 mei tot 1 augustus 's middags 100% schaduw op het raam Bij raamhoogte 1,80 m: Lengte dakoversteek: 1,20 m Bron: www.de12ambachten.nl 20 0 Jan Feb Mar Apr Mei Jun Jul Aug Sep Okt Nov Dec dak zuidraam westraam noordraam oostraam Maand 101 Bron: Velux 102 Bestaande gebouwen: vervangen schrijnwerk? Checklist bestaand schrijnwerk: in goede staat > alleen glas vervangen evt. dichtingen plaatsen of vervangen voor een betere winddichting evt. delen van het schrijnwerk vervangen (bij hout), vb.onderregel aandachtspunt: extra gewicht > evt hoeken verstevigen en/of scharnieren laten vervangen Alternatief indien bestaande raamkamers te dun zijn > voorzetramen in slechte staat > schrijnwerk volledig vervangen U w -waarden schrijnwerk Hout - thermisch onderbroken PVC - meer kamers Hout PVC - PUR enkelvoudig Aluminium - therm. Onderbr. Aluminium Uframe (W/m²K) 0,8 1,6 1,8 2,9 3,8 6 Uglas (W/m²K) 0,6 0,8 1 1,1 1,3 1,6 2,1 1,1 1,2 1,4 1,4 1,7 1,9 2,5 2,8 2,5 2,7 2,7 3 3,2 3,8 6 4,9 5,1 5,1 5,4 5,6 6,2 Opmerking ivm glastegels: er bestaan ondertussen ook superisolerende glastegelpanelen met een U-waarde van 1,8 W/m²K 103 104 Voorjaar 2009 26
1 2 3 U w -waarden schrijnwerk Houten frame U f = 1,8 Enkel glas U g = 5,7 Houten frame U f = 1,8 Superisolerend glas U g = 1,1 Volledig raam U w = 4,7 Volledig raam U w = 1,5 Glas beter dan frame! Houten frame U f = 1,8 Dubbel glas U g = 2,8 Volledig raam U w = 2,7 4 Volgende stappen: eerst andere bouwdelen zeer goed isoleren (passiefhuis) dan verbeterd schrijnwerk met driedubbele beglazing u g 0,8 en afstandshouders kunststof i.p.v. aluminium 105 Streefdoel schrijnwerk Bij vervangen van schrijnwerk: niet meer openslaande ramen dan nodig maar wel in elke ruimte minstens één opengaand raam voor intensieve ventilatie Kies schrijnwerk met Uf-waarde 1,8 W/m²K met Uw-waarde 1,6 W/m²K Kies schrijnwerk dat driedubbel glas kan dragen voor eventuele vervanging in de toekomst Foto: Thermopane 106 Verbeterde raamprofielen Praktijkvoorbeeld Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Schrijnwerk Thermisch onderbroken houten schrijnwerk (polyurethaanvulling) Uf = 0,63 PVC schrijnwerk met volgeschuimd kader (PUR of EPS) Uf = 0,77 Bron: Van Hiertem Bestaande ramen zijn momenteel nog enkel glas in houten maar ook in stalen kaders Het vervangen van de ramen en het glas zou in dit geval een besparing betekenen van 1.000 euro op jaarbasis. (30% v/d investering zelf te betalen door de school = 22.000 euro 2.000 euro premie (10 euro/m2) = 20.000 euro zelf te investeren, terugverdientermijn 20 jaar. Z N Bron 107 10 8 Voorjaar 2009 27
Dialoog vzw Isolatie tussen de vloerconstructie: houten draagstructuur Na-isoleren van de verschillende bouwdelen plankenvloer leidingspouw luchtscherm Isolatie (bijkomende laag) Isolatie (eerste laag) Vloeren Dampopen afdichting Eventuele afwerking op panlatten Aandachtspunten: De volledige ruimte tussen de houten balken vullen met isolatiemateriaal De leidingen niet in de isolatie plaatsen en het luchtscherm niet doorboren voor leidingen: voorzie een leidingspouw tussen het luchtscherm en de vloer. Koudebrugwerking ter hoogte van de houten draagstructuur verminderen plaats een bijkomende isolatielaag boven of onder de draagstructuur Geef voorkeur aan halfharde isolatieplaten 110 109 Isolatie onder de vloerconstructie Isolatie boven de vloerconstructie Nieuwe plankenvloer bestaande vloer isolatie (in 2 geschrankte lagen) leidingspouw Luchtscherm evt + winddichte afwerking Isolatie tussen houten draagstructuur Bestaande vloerconstructie Aandachtspunten: Geschikt voor het na-isoleren van bestaande vloeren Aandachtspunten: Voorwaarde: voldoende vrije hoogte noodzakelijk Nadeel: aanpassingen aan deuren en trappen vereist Kan ook bovenop een houten draagstructuur geplaatst worden Alternatief voor houten vloerbekleding: isolatie +chape + tegels op bestaande vloer boven (kruip) kelder of andere niet-verwarmde ruimtes boven buitenomgeving: bijkomende afwerking vereist bij vloeren met houten draagstructuur Kan ook toegepast worden bij houten draagstructuur (vb boven kelder) plaats dan een dampscherm aan de warme zijde van de isolatie Bij gebruik van isolatieplaten met open celstructuur plaats een winddichting afwerking aan de onderzijde 111 Voorjaar 2009 112 28
Dialoog vzw Vloerisolatie: aandachtspunten Isolatie aan de onderzijde van massieve vloeren: (Half)harde isolatieplaten Gespoten isolatie (PUR) Polyester-aluminiumkussens Algemene aandachtspunten: Beperk de warmteverliezen Plaats de CV-leidingen steeds binnen het beschermd volume of in de isolatie. Doe dit in de mate van het mogelijke ook voor de waterleidingen Indien dit niet mogelijk is: isoleer de buizen met buisisolatie Werk bij houten vloeren met een leidingenspouw R = 3,8 m² K/watt Beperk de koudebruggen ter hoogte van de voegen tussen 2 isolatieplaten: Plaats de isolatie steeds in twee (of meer) geschrankte lagen Lucht- en dampdichtheid aan de binnenzijde Bij massieve vloeren: geen probleem Bij houten vloerconstructies: luchtscherm Illustratie: www.tonzon.nl Winddichtheid aan de buitenzijde: Bij massieve vloeren: geen probleem Bij houten vloerconstructies: dampopen windscherm 113 114 Spouwisolatie: uitvoeringsproblematiek Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Wanden Isoleren Wanden 115 de continuïteit van de warmte-isolatie moet ten allen tijde worden verzekerd. Koudebruggen zijn uit den boze!! breng alle nodige waterkerende lagen correct en zorgvuldig aan (ter hoogte van lateien, dorpels, funderingsaanzetten, diverse aansluitingen, ). Boven iedere waterkerende laag zijn een juist aantal stootvoegen aangebracht; vermijd alle mortelresten of ander afval in de luchtspouw: elke vorm van vochtbrug dient te worden vermeden Illustratie: fotomateriaal handboek bouwgebreken, B. VANDERMARCKE 116 116 Voorjaar 2009 29
Dialoog vzw Spouwisolatie: uitvoeringsproblematiek Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Wanden illustraties: B. VANDERMARCKE Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Wanden Spouwhaken Platen geschrankt plaatsen Roestvrij stalen spouwhaken steunplaat met afdruiper Ook de goeie plug! Min. 5 spouwhaken per m² Min. 5 spouwhaken per plaat Bron : Imagex cv, Gebr Bodegraven 117 118 Volledige of gedeeltelijke spouwvulling? Bouwvolgorde omkeren 1.DRAGENDE BINNENMUUR OPTREKKEN 2. ISOLATIE NAADLOOS TEGEN BINNENMUUR BEVESTIGEN Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Wanden Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Wanden voor een perfect geplaatste spouwisolatie 3.BUITENM UUR OPMETSEN Volledige spouwvulling Gedeeltelijke spouwvulling PLUSpunten: uitstekende bouwfysische prestaties, geen luchtcirculatie mogelijk rond de isolatie dikkere isolatie mogelijk voor dezelfde muurdikte PLUSpunten: uitstekende bouwfysische prestaties MINpunten bij slechte plaatsing luchtcirculatie mogelijk rond de isolatie minder isolatie voor eenzelfde muurdikte MINpunten bij slechte plaatsing vochtproblemen en stukvriezen parament mogelijk geen dampdichte afwerking (vb verf) aan de buitenzijde geen poreuze gevelsteen Opmerking: geen verluchte spouw toepassen (open stootvoegen zijn voldoende voor afvoer regenwater) Opmerking: open stootvoegen blijven nodig voor de afvoer van regenwater 119 119 Voorjaar 2009 120 120 30
Spouwmuren: navullen van bestaande spouw Na-isoleren van bestaande spouwmuren door spouwvulling Eisen gesteld aan de bestaande muur: muren in goede staat (geen regendoorslag) buitenzijde niet-dampremmend afgewerkt (geen betegeling, dampdichte verf of geglazuurde paramentsteen) minimale spouwbreedte van 3 à 4 cm (afhankelijk van het isolatiemateriaal) binnenspouwblad luchtdicht afgewerkt (bepleistering) aanwezige koudebruggen (thv lateien, dakranden, ) vormen enkel een probleem bij te hoge relatieve vochtigheid in de woning (ontbreken van ventilatie) risico op vorstschade neemt toe bij na-isoleren, vooral bij niet-vorstbestendige paramentsteen (evt. risico beperken dmv waterwerende, dampdoorlatende laag) Illustratie: VENIN Eisen gesteld aan het isolatiemateriaal: niet-capillair (mag geen vochtbrug vormen tussen binnen- en buitenspouwblad) lage λ-waarde (ook bij opname van beperkte hoeveelheid vocht) mag zowel dampdoorlatend als dampdicht zijn voldoende dichtgepakt en homogene isolatielaag (zonder scheuren of holten) Gebruikte materialen: schuimen (PUR-schuim, UF-schuim): mogen niet scheuren na verloop van tijd vlokken (glaswol-, rotswol): voldoende dichtgepakt korrels (PS-parels, perliet): voldoende kleine diameter U-waarde van de wand kan gehalveerd worden met spouwvulling. Een u-waarde lager dan 0,6Wm²K vereist een minimale spouwbreedte van 6 cm. Illustratie: Rockwool 121 122 Vermijd binnenisolatie Binnenisolatie Volle baksteenmuur zonder isolatie Volle baksteenmuur binnenisolatie Volle baksteenmuur buitenisolatie TROEVEN: schijnbaar goedkope uitvoering: geen bouwaanvraag noch medewerking architect verplicht Temperatuur [ C] 123 RISICO S en NADELEN: koudebruggen thv aansluitingen met binnenwanden, vloeren en plafonds zijn onvermijdelijk risico op oppervlaktecondensatie, schimmelvorming, extra warmteverliezen Bij slagregen: bemoeilijkt uitdrogen van wand risico op permanent vochtige zone en vorstschade grotere thermische spanningen groter risico op scheurvorming gevaar inwendige condensatie verlies thermische inertie Conclusie: binnenisolatie is een afname akoestische kwaliteiten bij stijve isolatie noodoplossing en resulteert niet in een hoge isolatiekwaliteit! Bron: prof H. Hens - KULeuven 124 Voorjaar 2009 31
Dialoog vzw Isolatie tussen keperwerk + buitenafwerking in hout Foto : Oxfam - Koramic Foto : De Zeppelin Herk-de-Stad Isolatie tussen keperwerk + buitenafwerking in gevelpannen 125 126 Isolatie tussen keperwerk + buitenafwerking in plaatmateriaal Buitenbepleistering op isolatie isolatie Illustratie: Sto binnenpleister binnenmuur sierpleister voorstrijklaag wapeningslaag +/- 3 mm isolatieplaat 20-240 mm hechtlaag +/- 4 mm vlakke ondergrond Trespa Rockpanel Sidinngs eternit Bruynzeel Abes Laminati 127 Voorjaar 2009 Foto: TDN Deneef Heist op den Berg regenscherm sidings 128 32
Buitenisolatie Steenstrips op isolatie BELANGRIJKE TROEVEN: uiterst geschikt voor renovatie uitstekende bouwfysische prestaties ideaal voor wegwerken koudebruggen geen interne condensatie plaatsbesparing door compact systeem MINPUNTEN: geringere oppervlakteweerstand dan bij baksteenmetselwerk: oplossen door extra wapeningslaag! Verlijmen van de isolatie op de bestaande muur Bij voorkeur ook mechanisch te bevestigen De isolatieplaten hebben een geleidende verdikking voor ter ondersteuning van de baksteenstrips Bevestigen van de baksteenstrips (dikte 22 mm) Opvoegen Bron: www.terrasolar.be 129 130 Buitenisolatie: prijsoverzicht Praktijkvoorbeeld Dag 1 Isolatie Bouwdelen - Wanden SYSTEEMPRIJZEN - prijzen voor materiaal én plaatsing, zonder BTW geplaatst voor een isolatiedikte van 12 cm. Deze prijzen zijn telkens met inbegrip van keperwerk, isolatie en Celit 3D. Ruitleien 40/40/5 + tengellatten Pannen Actua + panlatten op 37 cm afstand geplaatst Rechthoekige lei 60/32 Larix planchetten, dikte 22 mm, hoogte13,5 cm Vuren planchetten overlappend profiel, dikte 18 mm, hoogte 13,5 cm Gekleurde Sidings Trespa volkern, dikte 8 mm Doorkijklatjes in cederhout Cederplanchetten tand en groef, 13,5 cm (FSC) 101 /m² 106 /m² 121 /m² 111 /m² 116 /m² 121 /m² 131 /m² 136 /m² 136 /m² NW gevel isoleren + crepi, en ramen verwijderen Investering : 133 m² x 110 euro/m² = 14.630 euro x 30 % door de school zelf te investeren = 4. 389 euro - 532 euro premie (4 euro/m2) = 3.857 euro te investeren maar bespaart 604 euro per jaar. Terugverdientermijn is in dit geval 6,5 jaar. Buitenisolatie en crepi Nieuwe gevelsteen op nieuwe fundering + 12 cm isolatie 105 tot 150 /m² vanaf 95 /m² Bron 131 13 2 Voorjaar 2009 33