BAKSTEEN... DE KEUZE VOOR DUURZAAM BOUWEN!

BAKSTEEN... DE KEUZE VOOR DUURZAAM BOUWEN! Belgische Baksteenfederatie www.baksteen.be

Baksteen de keuze voor duurzaam bouwen! In een tijdperk waarin duurzaam bouwen een ware uitdaging is geworden voor de maatschappij, blijft baksteen een materiaal dat bij uitstek bijdraagt aan een bebouwde omgeving die gezond en duurzaam is met een groot binnenkomfort. In de eerste plaats moet een duurzaam bouwgedrag gesitueerd worden binnen een internationale context van duurzame ontwikkeling die gedefinieerd wordt als een correct beheer van alle middelen, zowel menselijk, economisch als milieugebonden. Dit moet een antwoord bieden aan de noden van onze huidige maatschappij zonder de toekomst van de volgende generaties in het gedrang te brengen. Bijgevolg moeten wij deze drie dimensies indachtig blijven wanneer wij het hebben over duurzaam bouwen. Een referentiepublicatie van het WTCB definieert het begrip duurzaam bouwwerk als een geheel dat gedurende de constructiefase, de gebruiksfase en de afbraakfase een minimale impact op de omgeving heeft. Bijgevolg wordt het gebouw beschouwd met zijn volledige levenscyclus in gedachten, met aandacht voor het ontwerp, de constructie, het gebruik en eventuele aanpassingen en verbouwingen voor opeenvolgende gebruikers, en tenslotte de sloop. Maar kan men spreken over een duurzaam gebouw, wanneer de bouwmaterialen zelf niet duurzaam zijn? Wellicht niet! Overal ter wereld zijn duurzame baksteengebouwen te bewonderen. Het is geen toeval dat baksteengebouwen gedurende eeuwen het Europees gebouwenpatrimonium hebben opgesmukt. Op basis van een natuurlijke grondstof klei is baksteen één van de meest performante bouwmaterialen, dat toelaat om een antwoord te bieden aan thermische en akoestische comforteisen, aan veiligheid, duurzaamheid en flexibiliteit van het gebouw. Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 1

1. Klei: natuurlijke grondstof voor baksteen Klei is de natuurlijke grondstof die aan de basis ligt van baksteen. Het woord klei dient ruim geïnterpreteerd, zodat ook leemgronden en schistes, met dezelfde mineralogische samenstelling als klei, worden meegenomen. Klei wordt ontgonnen in een graverij gelegen in een ontginningsgebied. Klei is alomtegenwoordig in de ondergrond. De ratio van de jaarlijks uitgegraven hoeveelheid t.o.v. de bestaande aanwezige voorraad is heel laag, waardoor de grondstof als onuitputtelijk kan aanzien worden Dit is te danken aan een respectvol gebruik en een nauwgezet beheer van de grondstoffen dat gepland verloopt op korte, middellange en lange termijn. Bijgevolg staat de aanwezigheid van grondstoffen voor de toekomstige generaties niet op het spel. Bovendien werden samenwerkingsakkoorden gesloten om de inbreng van klei van andere bronnen te stimuleren. Zo brengen de fabrikanten ook klei in het grondstofmengsel die afkomstig is van afgravingen voor allerhande infrastructuurwerken. Dit is een kans om de extractie van klei in de graverij te verminderen en om tevens een nuttige bestemming te vinden voor deze gronden. De uitgraving van klei is bovendien van tijdelijke aard. De ontginning beslaat een beperkte oppervlakte die nooit vergroot in de tijd maar zich enkel verplaatst. De activiteit wordt georganiseerd volgens een fasering: extractie gevolgd door een heraanleg van de site. De heraanleg van de site leidt tot een meerwaarde voor de biodiversiteit door o.a. de aanleg van natuurreservaten. Sommige van deze natuurreservaten op oude graverijen werden trouwens internationaal bekroond. Klei een natuurlijke en onuitputtelijke grondstof. 2 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

In de meeste gevallen echter wordt het ontginningsgebied nabestemd als landbouwgebied. Op die manier ontstaat er een evenwicht tussen de gebieden die worden ontgonnen en deze die aan landbouw worden teruggegeven. Tenslotte is een steenbakkerij in de regel aanpalend aan een graverij, waardoor weinig transport nodig is. Sommige steenbakkerijen voegen wel klei toe die afkomstig is van andere graverijen om hun productengamma uit te breiden, het vervoer blijft echter beperkt. Baksteen ja, natuurlijk! Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 3

2. De productie: een proces dat het milieu respecteert met een energie-efficiëntie op het hoogste niveau Aan de klei worden natuurlijke grondstoffen (zand, zagemeel) en water toegevoegd. Dit mengsel van primaire grondstoffen wordt bewerkt tot wanneer een homogeen mengsel bekomen wordt. Nadien krijgt de klei de vorm van de toekomstige steen (door extrusie of in een mal) en wordt deze kleivorm gedroogd en gebakken op een temperatuur van ongeveer 1000 C om tenslotte een baksteen te worden. De droog- en bakcurven zijn kenmerkend voor het mengsel primaire grondstoffen en voor het product. Sinds tientallen jaren, worden maatregelen genomen om het energieverbruik te verminderen: performante tunnelovens die werken op aardgas, een nauwlettende opvolging van het bakken met behulp van de informatica, recuperatie van de warmte van de oven in de droogkamers, Sinds de jaren 70 is het energieverbruik voor de productie van baksteen (specifiek energieverbruik) met 50% afgenomen. In elke stap van het productieproces wordt immers voortdurend gezocht naar een zo laag mogelijk energieverbruik. Het lage specifiek energieverbruik nodig voor de productie van baksteen is echter voornamelijk te wijten aan het feit dat de productie van baksteen enkel de voorbereiding, droging en het bakken betreft van het natuurlijk materiaal klei! De baksteenproductie is een waardevolle sociaal weefsel met respect voor 4 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

Enige tijd geleden zijn de steenbakkerijen een convenant aangegaan met de gewestelijke overheden om de laatste paden te bewandelen die nog een verbetering in de productie en het energieverbruik mogelijk maken; het betreft het detecteren van de laatste energiewinsten aangezien het energieverbruik reeds minimaal is. Tevens is iedereen het erover eens dat de analyse van de energieprestaties van een materiaal moet bekeken worden over heel de levenscyclus van het materiaal. Deze aanpak betekent een globale visie. De goede thermische eigenschappen van baksteenmetselwerk kunnen belangrijke energiewinsten opleveren (en dus beperkingen van de CO 2 -emissies en van de kost voor de gebruikers van het gebouw). Tenslotte dient vermeld dat er geen impact voor het milieu is door watervervuiling en dat er geen afval geproduceerd wordt bij de productie. Er wordt geen industrieel afvalwater geloosd; het water, gebruikt in het proces, circuleert in een gesloten kring. De basisgrondstof wordt opnieuw in het productiemengsel ingebracht. schakel in het economisch en milieu en omgeving. Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 5

3. De constructiefase: een werf met zeer weinig overlast De bouw van een baksteengebouw brengt slechts weinig overlast met zich mee en bijgevolg is geen enkele bijzondere voorzorgsmaatregel vereist voor de personen die in de nabijheid van de werf wonen. Dit betekent dat er minder risico s op de werf ontstaan, zowel voor de arbeiders als voor de omwonenden. Het opmetselen blijft vrij traditioneel en vergt niet het gebruik van zware machines. Bijgevolg zijn de werven zeer geluidsarm, met weinig stof, geurloos en met bijna geen afval. Er is geen vervuiling van de grond en van de lucht door de bouw. De baksteensector heeft daarenboven steeds inspanningen geleverd om de gezondheid en de veiligheid op de werf te verbeteren door snelbouwstenen lichter te maken met grijpopeningen, die een ergonomische verwerking toelaten, zonder risico s en vrij comfortabel. Ten einde stof en afval nog te verminderen, worden snelbouwstenen nu gedeeld met een aligatorzaag in plaats van met een haakse slijper. Duurzaam bouwen met baksteen jong geleerd is oud gedaan. 6 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

4. Leven in een gebouw in baksteen: een onvergelijkbaar comfort binnenshuis Baksteen zorgt voor uitstekende levensomstandigheden en een opperbest comfort in de woning dankzij zijn goede thermische en akoestische eigenschappen. Deze zijn te danken aan een subtiel evenwicht tussen de poreuze structuur, die voor het isolerend karakter zorgt, en de massa die de mechanische weerstand en de akoestische isolatie meebrengt. Een eenvoudige berekening biedt de mogelijkheid om na te kijken dat het systeem met een spouwmuur met gedeeltelijke vulling, matig geventileerd en met snelbouwbakstenen, gemakkelijk voldoet aan deze eis. In een spouwmuur is de bijdrage van binnenmuurstenen in snelbouw aan de thermische weerstand van de wand primordiaal. 4.1 Het thermisch comfort en het rationeel energieverbruik: een zaak van het hoogste belang Het energieverbruik van gebouwen vertegenwoordigt ongeveer 40 % van het totale energieverbruik in België. Zoals elkeen weet, bestaat er een rechtstreekse relatie tussen het energieverbruik en de CO 2 -emissies. Dankzij zijn goede thermische prestaties, levert de baksteen een wezenlijke bijdrage op de vermindering van de impact van gebouwen op het milieu. Op het ogenblik dat België alles in werking stelt om de doelstellingen te bereiken die in het kader van het Kyotoprotocol zijn vastgesteld, trad de energieprestatie - regel geving in voege in januari 2006. Meer dan ooit is het concept van een gebouw een parameter om toe te laten dat de woningen, schoolgebouwen en kantoren het E-peil en het K-peil behalen. Bovendien mag de waarde van geen enkel element uit de bouwschil lager zijn dan vastgelegde U-waarden, waardoor de keuze voor een goed bouwmateriaal primordiaal wordt. 4.1.1 Thermische isolatie Specifiek voor de baksteenwanden in de buitenschil van het gebouw geldt dat de U-waarde lager moet zijn dan 0,6 W/m 2 K om te beantwoorden aan de wetgeving. Om deze waarde te bepalen wordt de warmtegeleiding en de dikte van het materiaal gebruikt zodat deze waarde de weerschijn wordt van de isolerende werking van de muur. Hoe lager de U-waarde, des te beter is de thermische weerstand van de wand. Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 7

4.1.2 Thermische inertie Baksteenmetselwerk heeft onvergelijkbare eigenschappen wat betreft thermisch comfort Het constructieve systeem van de geïsoleerde spouwmuur met een dragend binnenblad bestaande uit snelbouwstenen zorgt voor een thermische capaciteit en een isolerend karakter die ideaal zijn voor het thermisch comfort in de woning. De thermische inertie van de wand is het gevolg van deze twee eigenschappen. De thermische inertie is gelinkt aan de massieve geïsoleerde wanden en geeft zijn volledige bijdrage aan het thermisch comfort wanneer het capacitieve materiaal (massief ) geplaatst wordt aan de binnenzijde en beschermd wordt tegen de buitenomgeving door een isolerende mantel. De snelbouwbaksteen is geplaatst in deze ideale omstandigheden. In de winter laat de thermische inertie van de baksteenmuren toe om gedurende de dag de warmte op te slaan die binnenkomt als zonnewinsten en om deze gratis energie terug af te geven aan het gebouw met een zekere tijdsverschuiving. De thermische inertie heeft dus als rechtstreeks effect dat het energieverbruik voor verwarming wordt verminderd. De methode be450 laat toe te becijferen dat de jaarlijkse winst in energieverbruik t.o.v. een lichte constructie 5 kwh/m 2 bedraagt, of anders geformuleerd 5 à 10%, uitgaande van een gemiddeld verbruik van 75 kwh/m 2. In de zomer wordt de warmte opnieuw opgeslagen in de massieve wanden die de temperatuursverschillen dempen en oververhitting van het gebouw vermijden. Dit thermisch comfort is niet mogelijk in een louter lichte constructie zoals houtskeletbouw. 30 20 10 0 ZOMER TEMPERATUURAMPLITUDEDEMPING = verschil tussen de hoogste t gemeten langs beide zijden van de muur WINTER TEMPERATUUR- AMPLITUDEDEMPING Thermische comfort zone Tijdsverschuiving = de duur vooraleer een snelle buitentemperatuurvariatie ook binnen het gebouw wordt waargenomen Binnentemperatuur in zomer Buitentemperatuur in zomer Binnentemperatuur in winter Buitentemperatuur in winter 6 uur 12 uur 18 uur 8 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

4.2 Het akoestisch comfort: zeer belangrijk in een bebouwde omgeving waar de appartementsgebouwen en de driegevelwoningen aan belang winnen De schaarste van de bebouwbare gronden leidt tot een stijging van de bouw van appartementsgebouwen. Aantal appartementsgebouwen * 2001 2002 2003 2004 2005 18 712 20 687 22 564 27 050 31 508 (*) bron: Confederatie Bouw - Gegevens voor België (aantal appartementen waarvoor een bouwvergunning werd verkregen) De massiviteit van de wanden is eveneens een noodzakelijke voorwaarde om een hoog akoestisch comfort te waarborgen. Hoe groter de oppervlaktemassa van de wanden, des te beter is de akoestische isolatie. Bijgevolg is de spouwmuur met een massief dragend metselwerk het enige constructieve systeem dat zowel thermisch als akoestisch goede resultaten neerlegt. De snelbouwbaksteen blijft de optimale oplossing die een adequaat antwoord heeft voor een resem eisen i.v.m. binnencomfort. De hogere dichtheid in de woonzones leidt bovendien tot een verhoging van de bouw van unifamiliale driegevelwoningen of rijhuizen. Deze evolutie is het duidelijkst merkbaar in Vlaanderen waar het Ruimtelijk Structuurplan Vlaanderen een grotere dichtheid van de woningen in de hand werkt. Deze tendens zal wellicht ook doorzetten in de andere regio s van ons land. De volgende evolutie van het nieuwe woningenpark in Vlaanderen in 2000 en 2004 getuigt hiervan: de kandidaat bouwers opteren voor kleinere gronden, woningen die compacter zijn en andere bouwwijzen Voor deze woningen, maar eveneens voor eengezinswoningen met vier gevels, is het akoestisch comfort een essentieel gegeven! Naast een keuze voor een bepaald bouwmateriaal, willen wij nog aangeven dat ook de gewoonten van de gebruikers van het gebouw, de ventilatie, de prestaties van de verwarmingsinstallaties, de oriëntatie van het gebouw, evenzoveel parameters zijn die een erg belangrijke impact hebben op de analyse van energetische efficiëntie van het gebouw. Evolutie van nieuwe woningen in Vlaanderen, tussen 2000 en 2004 70 % 60 % 50 % 40 % 30 % 20 % 10 % 0% viergevelwoningen driegevelwoningen rijwoningen appartementen 2000 2004 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 9

4.3 De veiligheid voor de gebruikers van het gebouw We horen vaak spreken over de kwaliteit van onze buitenomgeving. Toch brengen wij meer dan 90 % van onze tijd door in een binnenomgeving (woning, werk, vervoer, ontspanning, ). De kwaliteit van het binnenklimaat is dus minstens even belangrijk! 4.3.1 Gezondheid Meerdere onderzoeken tonen aan dat er een rechtstreeks verband bestaat tussen de kwaliteit van de binnenomgeving van gebouwen en onze gezondheid. Verschillende parameters komen hierin tussen: het verwarmingssysteem en eventueel de airconditioning, de gewoonten van de gebruikers o.a. voor de ventilatie, Wij gaan hier het verband na tussen baksteen en gezondheid. Wordt er hinder berokkend? Wat is de invloed van de gewoonten van de gebruikers? Beschouwen we verschillende binnenomgevingen die een mogelijke impact hebben op de gezondheid en het welzijn van de gebruikers van een gebouw: Geen vervuiling van de binnenomgeving De vervuiling van de binnenomgeving is een significante parameter in de groei van verschillende acute en chronische pathologieën, zoals ademhalingsmoeilijkheden en allergieën. Aangezien de baksteen een inert materiaal is, geeft hij geen toxische of allergene substanties vrij. Weerstand tegen geluidshinder Wij worden dagelijks blootgesteld aan heel wat geluidshinder die afkomstig is van uiteenlopende bronnen. Er bestaat desondanks geen twijfel dat de chronische blootstelling aan geluid nefaste gevolgen heeft voor de gezondheid. De akoestische eigenschappen van de baksteen garanderen geluidsniveaus in een woning die aangezien worden als akoestisch comfortabel. Vochtigheid binnen De gebruikers van een gebouw scheiden waterdamp af door huishoudelijke taken (keuken, toilet, was, ), ademhaling, zweten. Een gezin met vier personen geeft een verdamping van ongeveer 10 liter per dag. Als deze vochtigheid niet wordt verwijderd, zal zij condenseren op de koude zones van de wanden of aanleiding geven tot condensatie binnenshuis. Dit kan uiteindelijk leiden tot vervuiling van de wanden en schimmelvorming. De zwakke wateropname van de snelbouwbaksteen uit de binnenomgeving maakt dat de wanden droog blijven. Vochtige zones op de wanden doen zich dan ook minder snel voor als bij andere materialen. 10 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

4.3.2 Brandweerstand Baksteen is een onbrandbaar en niet ontvlambaar materiaal. Het wordt geklasseerd als A0 in het Belgische klassificatiesysteem en A1 in de Europese klassificatie. De brandweerstand van een baksteengebouw wordt gegeven in de tabel hieronder: Dikte van de wand Niet-bepleisterd Bepleisterd 9 cm Rf 1u Rf 2u 14 cm Rf 2u Rf 4u 19 cm Rf 6u Rf >6u Aangezien baksteen niet ontvlambaar is, komen geen toxische gassen vrij bij brand. Voor branden die de waarden in de tabel hierboven niet overstijgen, stelt men meestal vast dat het baksteenmetselwerk geen grote scheuren of vervormingen ondergaat waardoor de wand zijn dragende functie gewoon kan blijven vervullen na de vernieuwing van het gebouw. De verwachte evolutie van het woningpark naar aan elkaar grenzende woningen stelt grotere eisen aan de veiligheid tegen de voortplanting van brand tussen woningen. 4.3.3 Mechanische weerstand De mechanische weerstand van baksteen maakt dat het materiaal geschikt is voor alle types van gebouwen ook voor gebouwen van tien en meer bouwlagen. Een baksteenmuur is een universeel constructief element dat belangrijke lasten kan torsen. Deze mechanische weerstand verbetert in de tijd naarmate de mortel verder uithardt en kan nooit verminderen. Dit is essentieel in de beoordeling van de duurzaamheid van de mechanische sterkte van baksteen. Bouwen met baksteen gezond en veilig! Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 11

5. De stempel op de bebouwde omgeving Bakstenen zijn reeds eeuwen overal merkbaar in ons landschap. Hun technische en esthetische kwaliteiten zijn bijgeschaafd gedurende verschillende eeuwen om een antwoord te bieden aan nieuwe comforteisen, nieuwe bouwtechnieken, waardoor toekomstige bouwers hun inspiratie kunnen vinden in het uitgebreide kleurenpallet, de verschillende formaten en texturen. De bakstenen maken de verbinding tussen het architecturale patrimonium en de bebouwde omgeving van de 21ste eeuw. Deze verankering van de baksteen in de maatschappij legt de harmonieuse relatie met zijn omgeving vast, die zichtbaar wordt bij een gebouw in baksteen. 12 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

6. Baksteen: de troef voor duurzaamheid De statistieken tonen de laatste jaren een steeds duidelijker verhoging aan van de aankoop van bestaande woningen en hun renovatie of aanpassing aan de noden van de nieuwe bewoners (eengezinswoningen). 2001 2002 2003 2004 2005 Aantal verbouwingen* 26 401 27 904 31 879 32 703 33 231 (*) bron: Confederatie Bouw - Gegevens voor België (aantal woningen waarvoor een verbouwingsvergunning werd verkregen) Deze stijging vindt ongetwijfeld zijn oorsprong in de grotere schaarste van woongebouwen en de kostprijs van een bouwperceel noodzaakt een steeds groter budget. 6.1 Levensduur Sinds mensenheugenis, is de baksteen een materiaal dat vervaardigd is om generaties te overleven. De voorbeelden van baksteengebouwen die reeds meerdere eeuwen oud zijn spreken voor zich. Zijn levensduur en duurzaamheid maken het materiaal onvergelijkbaar wanneer men een duurzaam gebouw wil oprichten. De gemiddelde levensduur van een gebouw in baksteen mag worden geraamd op meer dan 100 jaar. De duurzaamheid van een gebouw zal dus een steeds belangrijker criterium worden. Onder duurzaamheid wordt verstaan de levensduur van een gebouw maar ook zijn moduleerbaarheid en noodzaak naar onderhoud, al dan niet aanwezig. Wat betreft duurzaamheid, heeft baksteen niets meer te bewijzen! Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 13

Toch moet een onderscheid gemaakt worden onder de mogelijke levensduur van een gebouw en de werkelijke levensduur. Zo merkt men al te vaak dat ook een baksteengebouw na een honderdtal jaar afgebroken wordt om plaats te maken voor een nieuw gebouw. Niet dat het gebouw niet meer leefbaar is, maar wel om redenen die inherent zijn aan onze huidige maatschappij. Inderdaad verschillen de huidige comforteisen van onze maatschappij (thermisch, akoestisch, licht en ruimte, binneninrichting, ) nogal van het eisenpakket van een aantal decennia geleden. Het is bijgevolg vaak moeilijk om de gebouwen die gebaseerd zijn op een oude organisatie nu aan te passen aan onze huidige verwachtingen. Bijgevolg wordt vaak voor een heropbouw geopteerd, hoewel de afbraak niet nodig is voor structurele redenen of omwille van de staat van het gebouw in baksteenmetselwerk. Het ontwerp van aanpasbare en flexibele gebouwen is dus een erg belangrijke parameter die de duurzaamheid van gebouwen sterk zal beïnvloeden. 6.2 Aanpasbaarheid Bij de aankoop van een gebouw en met name voor de eengezinswoningen, gebeurt het maar zelden dat de nieuwe eigenaars geen aanpassingswerken uitvoeren om de woning op hun noden te richten. Deze werken kunnen zich beperken tot de renovatie van de keuken, de badkamer, de binnenafwerking van de wanden, de plaatsing van een nieuwe grondbekleding. Het komt echter vaak voor dat de uitgevoerde werken ook de organisatie van de woning aanpassen: doorslaan van muren en niet dragende wanden, uitbouwen van de woning, afsluiten van openingen, Gebouwen in baksteen blijven aanpasbaar gedurende hun hele levensduur zodat aanpassingen omwille van een gewijzigde sociale omgeving steeds mogelijk blijven. 6.3 Geen onderhoud noodzakelijk Het gevelmetselwerk in baksteen vergt geen enkel onderhoud. In tegendeel zelfs, gevelmetselwerk krijgt naarmate de tijd vordert een patine die haar een niet te vergelijken charme geeft. Het waterabsorberend vermogen van de baksteen zorgt ervoor dat gedurende een bui, de gevelbaksteen het regenwater kan opnemen en achteraf snel kan afgeven wanneer de regenbui afgelopen is. Op die manier wordt het afstromen van water op de gevel vermeden en dus het verschijnen van vervuiling op de gevelbaksteen. De vormstabiliteit van een baksteen vermijdt het voorkomen van scheuren. Terwijl het nodig is om een buitenbepleistering om de 10 jaar opnieuw op te frissen, of om een buitenbekleding in hout te beschermen of te vervangen, heeft baksteen een duurzaamheid van verschillende eeuwen. Doordat geen onderhoud noodzakelijk is wordt de impact van het gebouw op de omgeving veel kleiner. 14 Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen

7. Het einde van een gebouw in baksteen: sloop, hergebruik, recyclage Hoewel de levensduur van een baksteengebouw zeer lang is, wordt meestal aangenomen dat de gebouwen na een honderdtal jaar afgebroken worden, lang voor het einde van hun mogelijke levensduur. Wanneer de afbraak de weerhouden optie is, moeten er oplossingen gevonden worden om de bouwmaterialen zoveel mogelijk te hergebruiken. Er zijn uiteenlopende mogelijkheden voor het herbruiken of het recycleren van baksteen. 7.1 Herbruik Op kleine schaal worden in bepaalde afbraakbedrijven de bakstenen ontmanteld en ontdaan van mortelresten. Deze kunnen dan herbruikt worden voor restauratie of voor gebruik in nieuwe gebouwen die hierdoor een bijzonder karakter krijgen. 7.2 Recyclage De recyclage van bakstenen die afkomstig zijn van afbraakwerven is een werkelijkheid sinds een tiental jaar. Vandaag wordt meer dan 85 % van de afval van afbraakwerken gerecycleerd. De bakstenen worden omgewerkt tot granulaten in breekinstallaties, deze granulaten worden dan gebruikt voor funderingswerkzaamheden. Deze bestemming van baksteen is mogelijk dankzij de mineralogische oorsprong van de baksteen. Een ander recyclageproduct van baksteen is de rode gemalen baksteen die gebruikt wordt voor het bekleden van tennisvelden. Het leitmotiv dat de baksteenwereld in zijn greep houdt is meer dan ooit de wens om materialen voor te stellen, die gedurende hun volledige levenscyclus mogelijk maken dat duurzaam bouwen niet enkel concept blijft, maar wel realiteit wordt op de bouwwerf. Baksteen... de keuze voor duurzaam bouwen 15

Voor bijkomende informatie over de eigenschappen van wanden in baksteenmetselwerk heeft de Belgische Baksteenfederatie een reeks technische brochures uitgebracht: Thermische isolatie Akoestische isolatie Dragend metselwerk Brandweerstand Gevelmetselwerk Deze publicaties kan men downloaden op de website www.baksteen.be

BELGISCHE DAKPAN- EN BAKSTEENFABRIKANTEN BELGISCHE BAKSTEENFEDERATIE Kartuizersstraat, 19 bus 19 1000 Brussel tel. +32 (0)2 511 25 81 fax +32 (0)2 513 26 40 e-mail: info@baksteen.be http://www.baksteen.be JUNI 2006 Bakstenen voor gewoon metselwerk: V : volle baksteen voor gewoon metselwerk P : geperforeerde baksteen voor gewoon metselwerk L : geperforeerde baksteen met lichte scherf Bakstenen voor gevelmetselwerk S : strengpersgevelsteen ( machinale gevelsteen) H : handvorm en vormbakperssteen K : klampsteen A : andere soorten (traditionele en rustieke gevelstenen zoals veldovensteen, baksteen op basis van leisteen, enz.) Andere producten: W : welfsels D : dakpannen en muurdeksels T : Boomse kerktegels, ongeglazuurde tegels O : straatklinkers Voor details over het productiegamma van elke fabriek, kan men zich best rechtstreeks tot de bedrijven wenden. De lijst is samengesteld op basis van de ledenlijsten van de B.B.F. Vele producenten verkopen hun producten al dan niet exclusief, via een afzonderlijke verkoopsorgani satie. In de gevallen waar dit nuttig lijkt, is de naam tussen haakjes bijgevoegd. Oost-Vlaanderen Kleiprodukten HOVE Lindendreef 101 9400 Ninove Tel. (054) 33 26 67 Fax (054) 32 82 38 (V-H-A) Steenfabriek VANDE MOORTEL Scheldekant 7 9700 Oudenaarde Tel. (055) 33 55 61 Fax (055) 33 55 70 (H-O) SVK Aerschotstraat 114, 9100 Sint-Niklaas Tel. (03) 760 49 00 Fax (03) 777 47 84 (V-P-L-S-H-W) West-Vlaanderen Steenbakkerij AMPE Brugsesteenweg 170 8740 Egem (Pittem) Tel. (051) 46 07 01 Fax (051) 46 07 04 (V-P-L-S) DESIMPEL Hoogledestraat 92, 8610 Kortemark Tel. (051) 57 57 00 Fax (051) 57 57 02 (V-P-L-S-H) TERCA - ZONNEBEKE Ieperstraat 186 8980 Zonnebeke Tel. (051) 78 80 60 Fax (051) 77 10 38 (V-P-S) Steenbakkerij DE KEIGNAERT Stationsstraat 30, 8460 Oudenburg Tel. (059) 25 50 50 Fax (059) 26 89 87 (V-S-H) Steenbakkerij DUMOULIN Rollegembosstraat 9 8880 Ledegem Tel. (056) 50 98 71 Fax (056) 50 41 92 (V-P) TERCA - WIENERBERGER Ter Bede Business Center 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 96 35 Fax (056) 51 92 75 (V-P-L-S-H-A-O) KORAMIC Kapel-ter-Bede 86 8500 Kortrijk Tel. (056) 24 95 11 Fax (056) 20 23 59 (D) Limburg Steenfabriek HEYLEN 2de Carabinierslaan 145 3620 Veldwezelt-Lanaken Tel. (089) 71 51 38 Fax (089) 72 28 80 (H) Steenfabriek NELISSEN - HAESEN Kiezelweg 460 3620 Veldwezelt Tel. (012) 45 10 26 Fax (012) 45 53 89 (H) TERCA - SCHOUTERDEN Venlosesteenweg 70 3680 Maaseik Tel. (089) 56 40 38 Fax (089) 56 81 83 (H-A) Steenfabrieken VANDERSANDEN Riemstersteenweg 300 3740 Spouwen Tel. (089) 51 01 40 Fax (089) 49 28 45 (H) Steenfabriek VANDERSANDEN Nijverheidslaan 11 3650 Lanklaar Tel. (089) 79 02 50 Fax (089) 75 41 90 (H) TERCA - TESSENDERLO Havenlaan 10 3980 Tessenderlo Tel. (013) 35 91 60 Fax (013) 35 91 61 (P-L) Antwerpen Steenbakkerij GEBR. LAUWERS Noeveren 74 2850 Boom Tel. (03) 888 02 32 Fax (03) 844 57 86 (K-A-T) Steenfabriek van NIEL (DESIMPEL) Landbouwstraat 98 2845 Niel Tel. (03) 880 70 61 Fax (03) 880 70 66 (H) SWENDEN RUMST Nieuwstraat 44 2840 Rumst Tel. (03) 880 15 20 Fax (03) 844 28 11 (V-P-L-S) Swenden Industries Nieuwstraat 2 2840 Rumst Tel. (03) 844 22 22 Fax (03) 844 38 02 DESTA Heerle 11 2322 Minderhout (Hoogstraten) Tel. (03) 315 70 99 Fax (03) 315 81 48 (S-O) Steenbakkerij FLOREN Vaartkant Rechts 4 2960 St.-Lenaarts Tel. (03) 313 81 98 Fax (03) 313 71 56 (V-S) TERCA - NOVA Steenbakkersdam 10 2340 Beerse Tel. (014) 61 10 99 Fax (014) 61 04 32 (V-P-L-S) TERCA - SAS Sint Jozefslei 6 2310 Rijkevorsel Tel. (014) 62 20 10 Fax (014) 61 22 33 (H-A) TERCA - BEERSE Absheide 28 2340 Beerse Tel. (014) 61 19 75 Fax (014) 61 22 33 (H) TERCA - QUIRIJNEN Sint Jobbaan 58 2390 Westmalle Tel. (03) 311 51 12 Fax (03) 311 62 56 (V-S-H-A) Brabant Steenfabrieken VANDERSANDEN Kortenbos 14 1790 Hekelgem Tel. (053) 66 85 51 Fax (053) 66 71 41 (H) Henegouwen Briqueterie de PERUWELZ (DESIMPEL) Rue de l Europe, 11 7600 Péruwelz Tel. (069) 77 97 10 Fax (069) 77 97 11 (H) Briqueterie de PLOEGSTEERT Barry Chaussée de Bruxelles 33 7534 Barry Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 02 (S) TERCA - GHLIN Route de Wallonie 33 7011 Ghlin Tel. (065) 35 38 85 Fax (065) 36 10 92 (V-S-O) TERCA - WARNETON Chaussée du Pont Rouge 57 7784 Warneton (Comines) Tel. (056) 58 88 10 Fax (056) 58 85 35 (H) Steenbakkerij van PLOEGSTEERT Touquetstraat 228 7782 Ploegsteert Tel. (056) 56 56 56 Fax (056) 56 55 01 (P-L-W) Namen Briqueterie de WANLIN (DESIMPEL) Route de Beauraing 131 5564 Wanlin Tel. (082) 66 55 00 Fax (082) 66 55 17 (S-A-O)