Nieuwsbrief Eten uit de natuur wordt steeds populairder nieuwsbrief nummer 48 Oktober 2014 In dit nummer o.a.: Natuurwerkdag zaterdag 1 november 2014 Fruitboomgaarden in Flevoland Proef het landschap Natuurontwikkeling met kruidenrijk hooi Het is herfst, oogsttijd dus. Veel vruchten en noten kunnen nu geplukt en geraapt worden. Naast de hap-uit-het-vuistje (bramen en frambozen) of ingrediënten voor in het avondmaal, is er nu ook van alles te oogsten om in te maken. Sap, gelei, jam, moes, likeur, zoetzuur, pekel, vriezen of drogen. Zo komen we de winter wel door Vaarten in Flevoland Natuurlijk spelen Cursus eten uit de natuur Je loopt buiten en ziet heerlijke bessen hangen. De vogels snoepen er van, maar zouden ze voor de mens ook eetbaar zijn? En zijn ze dan ook lekker? Om te oogsten uit de natuur moet je wel de kennis hebben om de juiste bessen en noten te plukken. Dat geldt ook voor de wilde kruiden. Brandnetel en zevenblad, heerlijk in een soep, pesto of stampotje, herkennen de meeste mensen vervolg op pagina 2 Rotterdamse hoek, parel voor weidevogels
natuur/landschap vervolg van pagina 1 wel. Maar ook minder bekende soorten als look-zonder-look, smalle weegbree en hondsdraf zijn goed bruikbaar in de keuken. Landschapsbeheer Flevoland heeft daarom voor belangstellenden de cursus eten uit de natuur ontwikkeld. De eerste cursus zit vol, maar we proberen om in 2015 een tweede cursus te starten. Laat u even weten als u belangstelling heeft: flevoland@landschapsbeheer.net Foodwalks en fietsen met smaak In Flevoland hebben we afgelopen jaar 3 routes ontwikkeld waar iedereen aan de hand van lekkere recepten en een simpele routebeschrijving zelf ingrediënten voor een maaltijd bij elkaar kan plukken. Het is niet nodig de hele maaltijd bij elkaar te zoeken. Bij de route staat aangegeven in welke winkel of bij welke boerderij aanvullende ingrediënten gekocht kunnen worden. De routebeschrijvingen zijn te downloaden op onze website of via www.foodwalks.nl Foodwalk Zeewolde In Zeewolde werd de wandelroute van circa 4 kilometer geopend met een leuke en lekkere streekmarkt. De gemeente heeft allerlei fruitbomen langs de route aangeplant zoals appel, peer, mispel, pruim, walnoot en tamme kastanje. Halverwege de route kunt u bij Phillahof kruiden als bieslook, peterselie en rozemarijn plukken. Foodwalk Schokkerbos De proefdag bij de opening van de Foodwalk Schokkerbos was een groot succes. Onder leiding van Jan Nagel wandelden velen door het Schokkerbos op zoek naar eetbare planten. De liefhebbers proefden van brandnetelpesto, pannenkoeken met veldzuring en vlierbessensap. Bij bezoekerscentrum Gesteentetuin werden seizoenspannenkoeken gebakken. Het genietmoment van Ellen Molhoek Mij is gevraagd als vrijwilliger om te schrijven over een moment waarop ik genoot van de natuur in Flevoland. Nu doe ik mee aan het spotten van otters in mijn omgeving en het rondje Casteleynsplas in Emmeloord kan vooral in de winter erg mooi zijn als er wat sneeuw ligt. Helaas laat de otter zich daar nog niet zien. Voor mij is daarom mijn mooiste moment in de natuur in Flevoland, het moment dat ik daadwerkelijk een aantal bevers zag bij de burcht in de buurt van Lelystad, vlakbij de Nikkelweg. Ik had al eerder bevers geteld in de Biesbosch en ik vind het nog steeds een wonder dat dit dier in deze aantallen in Nederland weer voorkomt. Op een heerlijk plekje aan het water genoot ik van de vele vogels die hier in het riet voorkomen. Zoals afgesproken, had ik mij iets voor achten geïnstalleerd. Af en toe hoorde ik een plons, maar dat kon ook een vis zijn die uit het water opsprong. Het was geweldig toen ik de eerste bever met een flinke tak in zijn bek, door het water zag zwemmen. Fietsen met Smaak in Dronten Sinds eind september kunt u de nieuwe Foodwalk Fietsen met Smaak in en rond Dronten fietsen. Een tocht voor iedereen, voor jong en oud! Langs de route van ongeveer 15 kilometer krijgt u volop informatie welke producten u uit de natuur en het openbaar groen kunt oogsten. En diverse lokale bedrijven langs de route geven een kijkje in hun gezonde keuken, waarbij u als bezoeker verschillende dingen kunt proeven en kopen. Foodwalkhappening Almere In augustus was er ook in Almere een foodwalkhappening. Deelnemers werden overgevaren vanaf de camping Waterhout naar het eiland in het Weerwater. Tijdens een foodwalkexcursie konden er verschillende natuurproducten geproefd worden, zoals oersoep. Colofon Wilt u naar aanleiding van deze nieuwsbrief reageren? U kunt ons bellen, schrijven of mailen. Deze nieuwsbrief verschijnt 3 keer per jaar en is een uitgave van: Landschapsbeheer Flevoland Botter 14-03, 8232 JP Lelystad Tel. (0320) 294939 Flevoland@landschapsbeheer.net www.landschapsbeheer.net twitter: @LBFlevoland facebook: www.facebook.com/ landschapsbeheerflevoland Samenstelling/foto's medewerkers Landschapsbeheer Flevoland Mirjam Stoffer Eindredactie Arda van der Lee Ontwerp en lay-out Ruitervorm BNO Oplage 2800 stuks Landschapsbeheer Flevoland maakt zich sterk voor behoud, beheer en ontwikkeling van natuur en landschap buiten de eigenlijke natuurgebieden. Ons werk wordt mede mogelijk gemaakt door bijdragen van de Europese Commissie, het Ministerie van Economische Zaken, de Provincie Flevoland, de Flevolandse gemeenten en de Nationale Postcode Loterij. 2
column In memoriam Willemijn Nieuwe rol maatschappelijke organisaties? De wereld verandert snel. Van organisaties en de mensen die er werken wordt veel flexibiliteit en inventiviteit gevraagd. Anticiperen op de toekomst zorgt voor minder verrassingen en maakt ons sterker. Goed zicht op de toekomst helpt hierbij. Op 26 augustus bereikte ons het bericht dat onze (oud)collega Willemijn Siemerink is overleden. Na een gevecht van 3 jaar om haar ziekte te overwinnen heeft ze de strijd verloren. Willemijn was jaren het gezicht van het secretariaat en de financiële administratie van onze Stichting. Willemijn kwam in 1998 in dienst bij Landschapsbeheer, dat toentertijd nog een afdeling was van de Milieufederatie Flevoland. Landschapsbeheer was nog een hele kleine organisatie en het merendeel van de collega s was ook net begonnen: de pioniersjaren van Landschapsbeheer. Deze medewerkers waren in het veld achter vleermuizen, weidevogels, ringslangen en bevers aan, dus Willemijn maakte zich als vaste persoon op kantoor direct onmisbaar. Willemijn ontwikkelde zich al snel tot de centrale spil van de organisatie en was uitstekend in staat om goed op te hoogte te zijn van het reilen en zeilen van alle medewerkers. Een luisterend oor met goede raad paste goed bij Willemijn. Moeder van Landschapsbeheer was een titel die intern regelmatig voor haar viel. Organiseren van leuke feestjes was aan deze Brabantse wel besteed en dat het tegenwoordig traditie is dat de medewerkers geen idee hebben waar ons bedrijfsuitje naar toe gaat, hebben we aan haar te danken. In 2011 werd duidelijk dat Willemijn ernstig ziek was en dat genezing een lange en onzekere weg zou worden. Na twee jaar ziekte treedt een zieke automatisch uit dienst, zo ook Willemijn tot haar grote verdriet in 2013. Ondanks dat ze dus inmiddels een oud-collega was, bleven we zeer frequent contact met en door Willemijn houden. Haar overlijden voelt echt alsof we een collega hebben verloren. We zullen haar zeer missen. Organisaties en dus ook Landschapsbeheer Flevoland moeten kunnen inspelen op deze snelle veranderingen. Via internet regelen burgers veel zaken direct met elkaar (delen van producten). Ook het ruil-systeem kom je in alle soorten en maten tegen. De overheid stimuleert deze veranderingen. Burgerparticipatie, de doe-democratie en eigen verantwoordelijk zijn niet meer weg te denken in de overheidsplannen. Het lijkt erop dat de overheid en de burgers in de nabije toekomst geen (maatschappelijke) organisaties meer nodig denken te hebben. Toch denk ik dat wij wel degelijk een (nieuwe) rol kunnen vervullen in deze toekomst. Onze kracht ligt in het verbinden, samenwerken en kansen zien en benutten. Wij zijn als organisatie flexibel en innovatief. Er ligt voor ons nog zeker een taak om dit beleid van burgerparticipatie, doe-democratie en eigen verantwoordelijkheid tot uitvoering te brengen. Landschapsbeheer Flevoland zit midden in dit proces van innovatie en verandering. Veel van onze reguliere projecten lopen binnenkort af. We staan te trappelen om nieuwe kansen te pakken. Regelmatig zitten we bij elkaar om deze nieuwe kansen door te spreken. Inmiddels hebben wij een acquisitielijst waar meer dan 30 min of meer concrete, nieuwe ideeën op staan. Maar ook dit kunnen wij niet alleen. Ik zou graag een ieder willen oproepen om zijn of haar ideeën met betrekking tot landschapsbeheer in Flevoland aan ons te melden. Helaas hebben we eind augustus afscheid moeten nemen van onze (oud) collega Willemijn. Met veel passie en inzet deed ze haar werk. Haar overlijden raakt ons diep. De penningmeester, Wim Menkveld, van het bestuur van Landschapsbeheer Flevoland heeft inmiddels zijn taak overgedragen. Ik ben zeer verheugd dat we snel een opvolger hebben kunnen vinden voor deze belangrijke portefeuille. Met de aanstelling van Roelof Buikema als penningmeester is het bestuur weer volledig op sterkte. Ik wens Roelof veel plezier als bestuurslid van deze Stichting. Geert Gielen directeur 3
vrijwilligers uitgelicht Natuurwerkdag zaterdag 1 november 2014 geknot. En op de zelf gemaakte bankjes wordt altijd uitgebreid koffie gedronken. Een of twee jaar geleden tijdens de natuurwerkdag was Kees Breek aanwezig om vogels te ringen, dat leverde wat extra deelnemers op. Extra handen zijn altijd welkom, er is werk zat. Dit keer vertellen drie trouwe deelnemers aan de natuurwerkdag waarom ze elk jaar weer meedoen. Komt u ook (weer) dit jaar? U kunt zich nu al opgeven voor wat misschien wel het zwaarste zaterdagmiddaguitje van het jaar is! Kijk snel voor meer informatie over locaties, activiteiten, aanmelding en de speciale kinderlocaties op www.natuurwerkdag.nl Drie generaties Leon Deurhof is voor het eerst met zijn opa meegegaan en gaat dit jaar alweer voor de vierde keer naar de natuurwerkdag. Opa maait, hij zelf zaagt, knipt en sjouwt met takken. Hij hoopt dat hij nu hij wat ouder is, ook eens echt een boom mag omzagen. Leon heeft wel iets met natuur, hij is ook eens samen met opa mee geweest om zand aan te vullen in Regen of wind maakt niet uit Al bladerend in haar fotoboekje van de jeugdnatuurclub van het IVN, vertelt Lenie de Wilde enthousiast over alle natuuractiviteiten die ze al meer dan 30 jaar voor de kinderen organiseert. Sinds een paar jaar staat de natuurwerkdag op het programma. Regen of wind, het maakt de kinderen niet uit. Wat is er stoerder dan zelf een boom om te zagen? Lekker slepen met stammen en takken om een takkenril te maken. Gelijk een mooie aanleiding om hen wat meer te vertellen over de dieren die in een takkenril huizen. En na afloop een vuurtje stoken om marshmallows te roosteren en warme chocolademelk. Ook dit jaar staan er weer 15 enthousiaste kinderen te trappelen om te helpen. Jan is een echte gereedschapsman Al in zijn voortuin valt op dat Jan van Winden handig is met gereedschap. In zijn schuur staan allerlei apparaten, waaronder een knijper om de zeisen scherp te houden. Vroeger had ik niet echt iets met natuur, ik stond er wat sceptisch tegenover. Maar ik kwam in contact met vrijwilligers die hier in de buurt een stukje natuur beheren. Dat beviel zo goed en van het één komt het ander. Voor ik het wist, onderhield ik het gereedschap van de groep. Ik kreeg een zeis in mijn handen en dat vond ik zo leuk, dat ik de cursus maaien met de zeis heb gevolgd bij Landschapsbeheer. En nu help ik anderen om op de goede manier te maaien met de zeis. Voor die tijd had ik nog nooit meegedaan aan de natuurwerkdag. Maar nu is het vaste prik. Op die dag wordt er in ons stuk gemaaid, broeihopen gemaakt en meestal wilgen een oeverzwaluwwand en om broeihopen te keren op zoek naar eieren. Naar de natuurwerkdag vraagt hij altijd wat vrienden mee, want het is hartstikke leuk. Ook als het regent, gewoon warme kleren aan. En dan aan het eind nog een vuurtje stoken. De cadeautjes zoals zakjes zaad, geeft hij aan zijn moeder. Die is inmiddels ook een trouwe deelnemer. Nu zijn vader nog 4
vrijwilligers Fruitboomgaarden in Flevoland oudere boomgaarden trekken diverse vogels aan om voedsel te zoeken en hun nest te bouwen. Vink en grote lijster huizen er graag. Als er oude fruitbomen met holtes staan, dan behoort ook een broedgeval van de steenuil tot de mogelijkheden. In de periode dat het valfruit onder de boom ligt, kunnen er grote aantallen vlinders, vooral atalanta s, in de boomgaard aanwezig zijn om suikers met hun lange roltong op te zuigen uit het beschadigde en rottende fruit. Ook veel vogels pikken dan graag een maaltje mee. Zelf verbouwen of verzamelen in de vrije natuur van groente en fruit mag zich weer in een toenemende belangstelling verheugen. Foodwalks zijn hot, recepten voor eten uit de natuur vinden gretig aftrek. Landschapsbeheer merkt deze toenemende belangstelling aan de jaarlijkse aanvragen voor het ontwerpen van een boomgaard. Naast de aanleg van nieuwe boomgaarden zijn er in Flevoland op boerenerven nog veel bestaande boomgaarden, die de tand des tijds hebben doorstaan. In de oorspronkelijke opzet van de erven in Noordoostpolder en ook nog in een groot deel van Oostelijk Flevoland was de boomgaard een vast onderdeel van de erfinrichting. Zeker in Noordoostpolder gold het zelf kunnen voorzien in het nodige voedsel nog als uitgangspunt bij de inrichting. Fruitbomen vergen wel wat onderhoud. Goed snoeien is het behoud van de bomen, handig als de eigenaar dit zelf kan. Omdat er altijd animo voor is, organiseert Landschapsbeheer Flevoland ook komende november weer de cursus voor het snoeien van fruitbomen. Een externe deskundige verzorgt zowel de theorie als de praktijk van het snoeien. De twee avonden theorie zijn op maandag 3 en 17 november van 19.30 uur tot 22.00 uur in Emmeloord. De praktijklessen vinden plaats op zaterdag 22 en 29 november van 9.00 uur tot 13.00 uur. De locatie wordt in onderling overleg nog nader vastgesteld. De kosten voor deze cursus bedragen 50,- inclusief cursusmateriaal. Verdere informatie vindt u op onze website onder vrijwilligerswerk. Veel eigenaren van een boomgaard gaat het tegenwoordig niet meer in de eerste plaats om de opbrengst. Vooral de uitbundige bloei van de fruitbomen in het voorjaar is nu een belangrijk argument voor aanplant. De bloemenpracht trekt ook veel insecten aan waaronder diverse soorten bijen, die een belangrijke rol spelen in de bestuiving van de fruitbloesem. De wat Nestregistratie een groot succes Vrijwilligers zijn de ogen, oren en handen van Landschapsbeheer. Hetgeen al die vrijwilligers doen en zien in het veld, kunnen medewerkers van Landschapsbeheer nooit evenaren. Hetgeen al die vrijwilligers zien, willen we graag weten om een beeld te krijgen over de staat van de natuur in onze provincie. Weidevogelbeschermers werkten altijd met boekjes voor hun administratie, maar sinds een paar jaar kunnen ze hun waarnemingen ook invoeren op een website voor legselregistratie. Groot voordeel hiervan is dat je de gegevens na invoer niet meer kwijt kan raken. Terugblikken op voorgaande jaren is een peulenschilletje. Het is even wennen, maar dan zijn de meeste gebruikers enthousiast over het systeem. Naast de zakelijke nestgegevens als vogelsoort, vinddatum en uitkomstresultaat kunnen de nesten ook ingetekend worden op de kavel van de boer. Daarmee wordt direct erg duidelijk waar de nesten liggen. Een kopietje naar de boer komt de onderlinge communicatie ten goede. Dit jaar zijn 677 nesten (met locatie) en 135 waarnemingen van broedparen waarvan de nesten niet zijn gevonden (denk aan graspieper en veldleeuwerik) ingevoerd. Het is heel fijn om te zien dat vrijwilligers deze nieuwigheid zo goed hebben opgepakt. 5
agenda Activiteiten winter 2014-2015 Aanmelden bij Landschapsbeheer Flevoland: (0320) 294939, via www.landschapsbeheer.net /agenda of bij de contactpersoon. Kleinschalig natuurbeheer Heel Flevoland Natuurwerkdag 1 november Ook dit jaar op de eerste zaterdag van november: u kunt uit kiezen uit diverse locaties in Flevoland voor een leuke en gezellige natuurwerkdag. Ga naar www.natuurwerkdag.nl en meldt u aan. Neem vooral ook familie, vrienden en buren mee. Kinderen zijn ook zeer welkom. Veel handen maken licht werk. Reinhold (reinhold@landschapsbeheer.net). Ook als je zelfstandig een ander deel van Flevoland wilt onderzoeken. Ens Omwonenden van de hofjes De Bongerd en de Wingerd gaan op zaterdag 29 november om 13.00u weer aan de slag om te voorkomen dat de gemeente hun plantsoen omvormt tot een grasveld. Op het programma staat het onderhoud aan beide hofjes. Ook andere vrijwilligers zijn van harte welkom. Informatie en aanmelden bij borsch@landschapsbeheer.net Wilgenknotten Zaterdag 22 februari bij recreatiebedrijf Eigen Wijze, Schoterpad 1, Bant. Knotten van 9.30 15.00u. Voor de lunch wordt gezorgd. Informatie en aanmelden per mail veen@landschapsbeheer.net of tel. 06-27437823 Oostelijk Flevoland Biddinghuizen Eiland/dorpsbos Natuurlijk, kleinschalig beheer op het natuureiland en in het dorpsbos. Do. 16 okt riet afvoeren en broedhopen maken, do. 20 nov, do. 18 dec, do. 15 jan takkenrillen maken, bomen vellen en lieren en do. 19 feb ijsvogelwand afsteken. Van 13.00 tot 16.00u. Verzamelen bij het gebouw van de ijsclub, nabij de Sportlaan. Informatie en aanmelden bij Lodewijk van Kemenade (0320) 294936 of kemenade@landschapsbeheer.net Dronten Wisentbos Op 7 februari ijsvogelwanden klaarmaken voor het nieuwe broedseizoen. Van 10.00 tot 12.30u. Informatie en aanmelden bij Ria Heemskerk, heemskerk@landschapsbeheer.net of 0320-294939. Natuurwerkdag voor bedrijven Een leuke vorm van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Juist ook voor bedrijven die graag op hun eigen terrein iets voor de natuur willen doen. Voor bedrijven is een zaterdag vaak niet handig, daarom dit najaar een alternatieve natuurwerkdag voor bedrijven op een dag die hen schikt. Landschapsbeheer Flevoland biedt gratis begeleiding bij het maken van plannen en de uitvoering ervan tijdens een (natuur)werkdag. Meer informatie bij Arda van der Lee, vanderlee@landschapsbeheer.net Noordoostpolder Beverburchten spotten Op zaterdag 16 februari om 13.00u. beverburchten zoeken in de omgeving van de Trekvogel Almere. Verzamelen voor het bezoekerscentrum aan de Oostvaardersdijk. Opgeven bij Jeroen Lelystad Bergbos In de herfst en winter werken we op laatste zaterdagmiddag van de maand van 13.00 tot 16.00u. Op 1 november, de natuurwerkdag, gaan we poelen schonen, en maaien. En op 10 januari en 14 februari gaan we zagen. Verzamelen op de parkeerplaats aan de Bronsweg. Informatie en aanmelden bij Jan Houtkamp 06 12476828 of j.j.houtkamp@gmail.com Lelystad Bultpark Op zaterdag 15 november worden de wilgen in het Bultpark geknot. Verzamelen om 13.00 uur bij de ruiltuin (achter basisschool de Kring Schouw 12-03). Opgeven bij Jeroen Reinhold (reinhold@landschapsbeheer.net) Lelystad Kwelstrook Batavia In Lelystad bij Bataviastad langs de Houtribweg ligt de Kwelstrook. In de herfst- en winterperiode wordt er in deze bijzondere natuurstrook gewerkt op de 1ste zaterdag van de maand 6
van 9.30uur tot 12.30u. Verzamelen bij de fietsbrug tussen de Boeier en Bataviastad. Deze winter gaan we de botanisch waardevolle delen maaien en afvoeren en wilgen zagen. Informatie en aanmelden bij Dick Luijendijk, dickluijendijk47@gmail.com of 06-30405561. Lelystad Oostrandpark Op 1 november vindt de natuurwerkdag ook plaats in het Oostrandpark. Start om 14.00 uur en opgeven bij Ineke van Westrienen: inekevanwestrienen@online.nl. Lelystad ringslangen Op zaterdag 29 november worden de broeihopen in het Oostvaardersveld omgezet. Eens kijken of de ringslangen afgelopen seizoen succesvol eieren hebben afgezet en meteen de broeihoop klaarmaken voor het nieuwe seizoen. Verzamelen om 13.00 uur op de Knardijk ter hoogte van de Lage Knarsluis. Opgeven bij Jeroen Reinhold (reinhold@landschapsbeheer.net) Lelystad Spettertuin Op wo 12 november wordt er een klimtouwenworkshop gegeven en gaan we de boom in en wo 10 dec gaan we wilgen knotten. Elke doemiddag start om 13.30 en duurt tot 16.00u. Informatie en aanmelden bij Petra Borsch, borsch@landschapsbeheer.net of 0320-294937. Swifterbant Dorpsbos Natuurlijk, kleinschalig beheer in het dorpsbos van Swifterbant. O.a. opslag weghalen, takkenrillen maken en stammen lieren op 17 nov, 15 dec, 19 jan en 16 feb van 13.00 tot 16.00u. Verzamelen bij de kruising Zwanebloem-Bisontocht. Informatie en aanmelden bij Lodewijk van Kemenade, kemenade@landschapsbeheer.net of 0320-294936. Almere Voor de vele groepen die in Almere actief zijn kunt u terecht op: http://www.landschapsbeheer.net/projecten/dat-doen-we-samen/ project/almere-het-groene-stadsleven/13 Zeewolde - Heemtuin Polderwijk Voor aanleg en beheer van de heemtuin in de Polderwijk worden vrijwilligers gezocht. Naast mensen met groene vingers zijn we ook op zoek naar enthousiaste klussers voor het maken van voorzieningen voor dieren. De werkdagen zijn dit jaar op burendag zaterdag 27 september en de natuurwerkdag 1 november, van 13.30-16.00 uur. Informatie en aanmelden bij Petra Borsch: 0320-294937 of borsch@landschapsbeheer.net Zeewolde Gronddepot Kleinschalig natuurbeheer op za 8 nov en za 2 februari van 13.00 tot 16.00u. Aanplant meidoorns, wilgen knotten, balsempopulieren ringen en bestrijding Canadese kornoelje. Verzamelen bij ingang Gronddepot aan de Gelderse weg. Info en aanmelden bij Lodewijk van Kemenade 0320-294936 of kemenade@landschapsbeheer.net Cursussen en excursies 2014-2015 Zuidelijk Flevoland Weidevogelcursus Een theoretische cursus over welke soorten weidevogels er zijn, hoe ze zich gedragen en hoe u de nesten kunt vinden. Vervolgens gaat u samen met ervaren vrijwilligers in het veld de kennis in praktijk brengen. Op woensdagavond 11, 18 en 25 februari in Bant. Informatie en aanmelden bij Jan Nagel 0320-294939. Cursus hoogstam snoeien Voor alle eigenaren uit Flevoland met hoogstamfruitbomen en andere geïnteresseerde Flevolanders die het snoeien van hoogstambomen onder de knie willen krijgen. De cursus bestaat uit twee theorieavonden op ma. 3 en 17 november van 19.30-22.00u in Emmeloord en twee praktijkdagen op za. 22 en 29 november. De kosten zijn 50,- incl. lesmateriaal. Aanmelden bij Tiem van Veen (veen@landschapsbeheer.net). Techniek, gereedschap en onderhoud Zaterdag 25 oktober van 9.30 tot 15.00 uur staat in het teken van veilig werken met handgereedschap. De hele dag is er volop gelegenheid om vragen te stellen over veilig werken, ARBO en het organiseren van een werkdag. Er wordt geoefend in het onderhouden van materiaal en u kunt het gereedschap dat op de werkdagen gebruikt wordt in de werkschuur nakijken en herstellen. Goed gereedschap draagt bij aan veilig werken. De cursus kan door iedere vrijwilliger gevolgd worden en zoals gebruikelijk wordt er voor koffie en thee gezorgd. Meer informatie bij Petra Borsch (0320) 294937 of via borsch@landschapsbeheer.net 7
werkgroep Proef het landschap van Flevoland "Flevoland is een geweldige provincie. We hebben een van de grootste agrarische gebieden met een enorme diversiteit aan producten. Ook gaan steeds meer boeren over op biologische landbouw. En wat veel Flevolanders niet weten is dat ook in de natuur veel eetbare producten te vinden zijn. Bramen, rozenbottel, maar ook brandnetel, zuring, paardenbloem of hondsdraf. Puur natuur en nog lekker en gezond ook." Van het gezicht van chefkok Paul van Staveren is de liefde voor de Flevolandse natuur duidelijk af te lezen. En ook nog eens erg lekker. Vorig najaar heb ik meegewerkt aan het programma 'Natuurlijk Flevoland' van Omroep Flevoland. Elke week ging presentator Gerard van Ommen met Margriet Brouwer van Landschapsbeheer de natuur in op zoek naar eetbare seizoensproducten. Aan mij de uitdaging om daarmee ter plekke in mijn veldkeuken lekkere gerechten te maken. Brandnetelsoep en bramenjam kent bijna iedereen wel. Ik wilde toch iets spannender koken. Denk bijvoorbeeld aan tiramisu van Flevolandse bramen, een soufflé van wilde appel, een salade van veldzuring of een stamppotje van vogelmuur. Een van de leukste gerechten die ik heb gekookt, waren oliebolletjes met daarin een rozenbottel. Heel spannend en verrassend om te eten. In plaats van poedersuiker werden de oliebolletjes geserveerd met een zelfgemaakte rozenbotteljam. Het beste kun je daarvoor de olijfvormige rozenbottels gebruiken. Die hebben een mooie zoet-zuur-balans. Ik heb veel geleerd van het programma. Margriet is werkelijk een wandelende encyclopedie. Ze weet precies wat je wel en niet kunt eten en waar je eetbare producten in de natuur kunt vinden. Er groeit zoveel moois en lekkers in de Flevolandse natuur, dat houd je niet voor mogelijk. Ik zou iedereen aan willen raden om eens met Margriet op excursie te gaan. Ook heeft Landschapsbeheer speciale Foodwalks ontwikkeld. Wandel- of fietstochten waarbij je onderweg ingrediënten verzamelt voor een lekker recept. Succes gegarandeerd", verzekert Paul. "In Nederland zijn we nog niet zo vertrouwd met eten uit de natuur. Dat is jammer, want in de natuur zijn veel eetbare producten te vinden. En koken met ingrediënten uit de natuur is leuk en uitdagend om te doen. Succesvolle rugstreeppadden in Almere De rugstreeppad haalt regelmatig het nieuws. Niet altijd positief, want de beschermde soort dwarsboomt nog wel eens plannen in het bouwgrage Nederland. Wij hebben een internationale verantwoordelijkheid voor deze soort, die bij ons redelijk talrijk is, terwijl het dier op Europese schaal onder druk staat. Vanwege deze beschermde status moeten er bij bouwactiviteiten in gebieden waar rugstreeppadden voorkomen maatregelen getroffen worden om het verlies aan habitat te verzachten. Zo ook in Almere-Poort, waarin 2002 vijf exemplaren werden aangetroffen. Om ontheffing voor de bouwplannen te kunnen krijgen, werd een rugstreeppaddenleefgebied aangelegd. Een dergelijk gebied moet bestaan uit enkele poelen, een geschikte overwinteringsplaats en een stuk waar voedsel gevonden kan worden. Rugstreeppadden zijn pioniers met een voorkeur voor schaars begroeide plaatsen. Dus na aanleg moet er doorlopend beheer uitgevoerd worden om het gebied geschikt te houden. In Almere leek het allemaal vergeefse moeite. Alle beheer ten spijt werden bij monitoring zeer weinig rugstreeppadden in het leefgebied aangetroffen. De bouwlocaties in de omtrek vonden ze veel interessanter. Maar nu het omringende gebied grotendeels is volgebouwd, hebben de dieren het leefgebied gevonden. Er werden zelfs parende exemplaren gezien. Waarvan akte. 8
natuur/landschap agrariërs Natuurontwikkeling met kruidenrijk hooi Deze zomer heeft Landschapsbeheer Flevoland hooi geoogst in de kruidenrijke berm langs de Uiterdijkenweg. Dit hooi bevat zaad van vele soorten bijzondere planten. Dat maakt dit hooi geschikt om te gebruiken bij kleinschalige natuurontwikkeling. Wim Keuper, wonend aan de Veneweg in Noordoostpolder, is gestopt met zijn akkerbouwbedrijf. Naast zijn erf heeft hij in eigen beheer een stuk grond van ca. 0,5 ha ingericht als natuur. Het geheel is omzoomd met een 5 rijen brede beplanting aansluitend op de bestaande erfbeplanting Met een gehuurde kraan heeft hij een poel gegraven en in het middendeel van dit stuk voormalig akkerland de bouwvoor afgegraven. Op het ontgraven gedeelte heeft hij het zadenrijke bermhooi uitgelegd om daarmee bijzondere soorten als geelhartje, ratelaar en stijve ogentroost een kans te geven zich uit te zaaien. Door het ontgraven is voedselarme, maar kalkrijke grond aan de oppervlakte gekomen. Precies het bodemtype dat geschikt is voor deze soorten. Door de geïsoleerde ligging van het gebied zouden deze planten daar spontaan niet kunnen komen. Het uitleggen van zadenrijk gebiedseigen hooi is dan een manier om deze kansrijke plekken te laten koloniseren. Verder is er niets geplant of gezaaid. De komende jaren wordt het spannend welke soorten zullen kiemen en hoe die zich gaan ontwikkelen. Het onderhoud gaat bestaan uit twee maal per jaar maaien en afvoeren. Advies op maat Verdeeld over heel Flevoland zijn er over een periode van ruim 5 jaar 428 adviezen voor erfbeplanting uitgebracht. Veel bedrijven zijn nu weer landschappelijk ingepast met de voor Flevoland zo kenmerkende U-vormige erfbeplanting. Andere bedrijven hebben Landschapsbeheer Flevoland ingeschakeld voor een dunningsadvies, gericht op het in stand houden van een gevarieerde boom- en struiklaag. Aangezien erfbeplantingen zorgen voor een aangenaam woon- en leefklimaat voor mens en dier, werkt Landschapsbeheer Flevoland werkt hard aan het opzetten van een nieuw ervenproject. Dit moet passen binnen de nieuwe voorwaarden van het Plattelands Ontwikkelings Programma in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid van de Europese Unie. Naast private bijdrage slaagt de opzet van een nieuw project alleen als ook Flevolandse gemeenten en/of Provincie Flevoland een financiële bijdrage leveren. Het nieuwe project kan op z n vroegst in het najaar van 2015 van start gaan. In de tussentijd biedt Landschapsbeheer Flevoland advies op maat aan voor erfbewoners, die nieuwe aanplant nodig hebben of een dunningsadvies wensen voor hun bestaande beplanting. Meer informatie krijgt u bij Tiem van Veen, veen@landschapsbeheer.net of tel. 06-27437823. Dit project ontvangt een bijdrage uit het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling. Europa investeert in zijn platteland. 9
cultuurhistorie Vaarten in Flevoland Water speelt een belangrijke rol in Flevoland. Niet alleen voor, maar ook na de drooglegging. Zo werden de huidige vaarten al onder water uitgebaggerd. Ze fungeerden bij de drooglegging als afwateringskanalen. Het leegmalen van Zuidelijk Flevoland is een gigantische klus geweest. Negen maanden hebben de gemalen dag en nacht gepompt, zeven dagen in de week, om de polder leeg te krijgen. Wim Meuleman was machinist op het gemaal De Blocq van Kuffeler in Zuidelijk Flevoland. Hij was één van de eersten die een glimp van de drooggevallen bodem opving. Op een dag moest hij een nachtdienst draaien. Toen hij bij het gemaal aankwam was het net alsof hij een branding zag lopen op de plaats waar de vaarten lagen. Na een hele nacht pompen stak er s morgens een stevige bries op, die het laatste water helemaal naar de zuidrand van de polder blies. Op dat moment kwamen de boorden van de vaarten voor de dag. Dat was een magisch moment. Na twintig minuten ging de wind liggen en kwam het water weer terug. Het officiële moment van drooglegging lag dagen later, maar Wim Meulenman had de bodem dus al eerder gezien. De vaarten en tochten, met name in Oostelijk Flevoland, zijn ook aangelegd voor de scheepvaart. Destijds ging men er vanuit dat de landbouwproducten per schip van de akkers afgevoerd zouden worden. Hiervoor werden elementen zoals loswallen en zwaaikommen aangelegd. Een zwaaikom is een uitstulping van de vaart waar een schip in kon keren. Enkele hiervan zijn bewaard gebleven. Bij Kraggenburg is nog een unieke laadbrug voor schepen te vinden (zie foto). Vrachtwagens konden de brug oprijden en hun lading bieten rechtstreeks in de schepen storten. Flevolandse dames winnen goud Begin september gingen twee Flevolandse teams de strijd aan om de nationale titel maaien met de zeis. Het damesteam won de gouden strekel voor de beste vrouwelijke maaiers. Het herenteam miste op een half puntje na de finale en werd verdienstelijk vierde. Landschapsbeheer Flevoland organiseerde dit NK maaien met de zeis voor de derde keer, samen met twee andere provinciale organisaties van Landschapsbeheer. Er zijn deze zomer heel wat uurtjes door beide teams geoefend, alleen, maar ook met elkaar om de fijne kneepjes van het maaien goed in de vingers te krijgen. Zeker voor het damesteam was winnen niet het belangrijkste. Het gaat erom te laten zien dat maaien met de zeis ook iets is voor vrouwen van deze tijd. En om liefde voor en plezier met het aloude maaien met de zeis uit te stralen. Maar nu de winst een feit is, zijn ze enorm trots op hun gouden strekels. Onder veel belangstelling van het toegestroomde publiek streden in totaal 14 teams op het evenement Beleef Landleven in Arnhem voor de titel en de eer. In de zeer spannende mannenfinale versloeg het Friese team nipt het sterke team uit Overijssel. De jury was lovend over het niveau van maaien dit jaar. De bladen van de zeis zijn vlijmscherp, tot vlak voor de wedstrijd worden ze vol aandacht en liefde gehaard en gestrekeld. Een absolute noodzaak om het gras met regelmatige halen af te kunnen snijden en geen sprietje te laten staan. 10
nieuw project Natuurlijk spelen beplanting tot beheer. Een juiste beplanting bijvoorbeeld scheelt veel onderhoud op langere termijn. Groene schoolpleinen een succes Inmiddels hebben ruim 25 scholen zich dit jaar al bij ons aangemeld voor hulp bij het groener maken van hun schoolplein. Hulp bij het maken van plannen en hulp bij de aanleg. We zijn hard op zoek naar extra financiering van dit project om nog meer pleinen groener te kunnen maken. Heeft u interesse voor uw school, dan kunt u zich nog aanmelden. Ook voor kinderdagverblijven of naschoolse opvang hebben we volop ideeën, die met niet al te grote aanpassingen gerealiseerd kunnen worden. Wat herinnert u zich uit uw jeugd over het buitenspelen? Een hut bouwen, kikkers vangen, slootje springen of in een boom klimmen? Een natuurlijke speelplek biedt kinderen de mogelijkheid de natuur te ervaren, de natuur te beleven in alle seizoenen. Lekker buiten zijn: over boomstammen klimmen, met water en zand rommelen, door het gras rennen, madeliefjes plukken en kikkervisjes vangen. Dat zijn ervaringen die kinderen hun hele leven bij zich houden. Landschapsbeheer Flevoland biedt inspiratie en hulp om samen met de kinderen, ouders, buurtbewoners of leerkrachten de omgeving groener te maken. Wij adviseren graag over een natuurlijker inrichting van een verloren hoekje in de buurt, op een kampeerterrein of schoolplein. Ons uitgangspunt is dat de omgeving gebruikt moet worden om tot een uitdagende natuurlijke speelplek te komen. Vaak zijn maar kleine aanpassingen voldoende om de kinderen uit te dagen, aanpassingen die ook financieel haalbaar zijn. Wij hebben veel kennis in huis: van het maken van het ontwerp tot de aanleg, van Spelen in de buurt Grijs in de buurt kan met enthousiasme en deskundigheid plaats maken voor groen, voor een plek, waar kinderen op zoek gaan naar lieveheersbeestjes, verstoppertje spelen achter bomen en in struiken. Een plek waar kinderen weer in contact komen met de natuur. Waar kan worden geklommen en geklauterd, waar zij kunnen ontdekken en zich kunnen verwonderen. Neemt u gerust contact met ons op als u een idee heeft voor een geschikte plek bij u in de buurt. Als de komende maanden de plannen worden gemaakt, kan de aanleg dit winterseizoen al van start. Zodat de kinderen komend voorjaar al kunnen spelen op een groener plein. Nieuwsgierig naar wat wij voor u kunnen betekenen? Vraag onze folder aan of neem contact op met Arda van der Lee, vanderlee@landschapsbeheer.net of 0320-294939. Kunstnesten voor de huiszwaluw Om de huiszwaluwen een handje te helpen, zijn we begonnen met het produceren van kunstnesten. Huiszwaluwen maken hun nest van klei of leem wat ze in plassen op en rond een erf vinden. Soms halen de nesten het einde van het broedseizoen niet doordat ze van de muur afbreken. Als dit in de ei-fase of jongen-fase gebeurt, is dit vaak desastreus voor het legsel. Vaak beginnen huiszwaluwen weer opnieuw, maar dit kost veel energie, die beter in het grootbrengen van jongen kan worden gestoken. In zo n geval is het ophangen van een aantal kunstmatige huiszwaluwnesten misschien een mooie oplossing. Dan kunnen er in het najaar bijvoorbeeld 12 in plaats van 4 jongen van hetzelfde paartje naar Afrika vertrekken. Landschapsbeheer Flevoland gaat het komende jaar zelf een aantal kunstnesten maken. Op een geschikte plek kunnen deze dan worden opgehangen. Misschien wel door u? Bent u geïnteresseerd? Jan Nagel kan u meer vertellen 0320-294939 of nagel@landschapsbeheer.net 11
Rotterdamse hoek, parel voor weidevogels Landschapsbeheer heeft in 2014 de weidevogels van Rotterdamse hoek geïnventariseerd. Het gebied wat oorspronkelijk bestond uit een bosje van 2 ha met middenin een poel, is in 2013 uitgebreid met 46 hectare landbouwgrond. Een deel is ingericht met 4 grote waterpartijen en de rest is in ingezaaid om het weidevogels naar de zin te maken. Vorig jaar nog bouwland, nu helemaal begroeid met een gras/klaver mengsel. Wat betekent dat voor de vogels? Het gebied blijkt nu aantrekkelijker voor grutto, tureluur, graspieper en gele kwikstaart, die allen toenemen in aantal. De veldleeuwerik heeft het zelfs erg goed gedaan met 14 broedpaar. Voor pioniersoorten als bontbekplevier en kleine plevier werd het minder aantrekkelijker, al zijn hun aantallen niet enorm gedaald. Voor de kievit is het gebied minder open geworden, het naburige bouwland bleek een aantrekkelijk alternatief. Het broeden van de grauwe gans en Canadese gans is vooralsnog uitgebleven. Maar dat is waarschijnlijk een kwestie van tijd voordat het eerste broedgeval komt. Als het riet Gevonden territoria Rotterdamse Hoek zich in de poelen gaat ontwikkelen, zal er voor hen voldoende beschutting en volop nestmateriaal zijn. Al met al een geweldig gebied voor weide- en akkervogels, een voorbeeld voor meer gebieden langs de Noorder- en Westermeerdijk. soort 2014 2013 soort 2014 2013 nijlgans 1 1 bontbekplevier 5 6 bergeend 4 1 kievit 13 21 kuifeend 6 5 grutto 11 7 krakeend 2 0 tureluur 18 14 slobeend 1 0 veldleeuwerik 14 4 wilde eend 8 5 gele kwikstaart 9 3 zomertaling 2 0 graspieper 9 10 meerkoet 4 0 putter 0 1 scholekster 0 1 rietgors 0 1 kleine plevier 1 3 12