DE SAMENSTELLING VAN DE VEGETATIE OP DE DOOR SCHAPEN BEWEIDE GEDEELTEN OP "DE RUG", "ACHTER DE ZWARTEN" EN OP DE "ZUIDELIJKE LOB" IN DE LAUWERSZEE IN 1978 door P. Slager 1979-138 Abw. juni L. R I J K D I E N S T V O O R D E I J S S E L M E E R P O L D E R S S M E D I N G H U I S L E L Y S T A D
In 1977 is op "De Rug", "Achter de Zwarten" en op de "Zuidelijke Lob" als uitvloeisel van het opgestelde beheersplan, beweiding door schapen toegepast. In verband met deze beweiding zijn eerst vier proefvakken aangelegd. Per proefvak is er een met gaas omheind gedeelte, een met prikkeldraad omheind gedeelte en een open gedeelte. Elk gedeelte van het proefvak is 50 x 50 m groot. In deze proefvakken is in 1977 de samenstelling van de vegetatie opgenomen. Van de vegetatie op het gehele beweide gebied zijn meer globale opnamen verricht. Alle opnamen van 1977 zijn verwerkt in werkdocument 1978-102 Abw. Hierin zijn ook de beschrijving van het gebied, de ontwatering en enige gegevens over de ontzilting opgenomen. Ook in 1978 is het gebied weer beweid door 75 schapen en de daarbij behorende lammeren. Deze schapen en lammeren zijn begin april 1978 gebracht en in januari 1979 weer weggehaald. Successievelijk zijn in de loop van het seizoen de vette lammeren afgevoerd. De afgevoerde lammeren zijn niet door andere vervangen. De schapen en lammeren zijn steeds in een goede conditie geweest. Tijdens de wintermaanden zijn ze, zoals veelal gebruikelijk is, bijgevoerd. Evenals in 1977 zijn ook in 1978 vegetatie-opnamen verricht. In juni en in oktober is de samenstelling van de vegetatie in de proefvakken opgenomen. Deze opnamen zijn weergegeven op de bijlagen I - 4. Het verschil in de opnamen van juni en oktober was zeer klein. Beide opnamen zijn samengevoegd en als 6611 opname weergegeven. De visuele aanblik van de proefvakken 1. 2 en 4, omheind met gaas, geeft een duidelijk verschil met de open omgeving. In proefvak 1 komt dit uit in de ontwikkeling van 0.a. paardebloem, riet, grassen, wilgen, Witte klaver en Wilgeroosje. In proefvak 2 ontwikkelen zich riet, grassen en Harig wilgeroosje en in proefvak 4 vormt Roodzwenkgras meer raaien (bloeistengels). De met prikkeldraad omheinde proefvakken geven iets minder sterke verschillen met de open omgeving. In deze proefvakken is enige vraat van hazen en konijnen. Ook watervogels veroorzaken enige vraat, in beide proefvakken. De door de schapen begraasde plantensoorten in de open proefvakken zijn op de bijlagen 1-4 vermeld. De gegevens over de totale bedekking en de lengte van riet en wilgen zijn eveneens weergegeven op de bijlagen 1-4. In het voorjaar grazen de schapen op de hogere, relatief droge gedeelten. Op de lagere, relatief natte gedeelten ontwikkelt de begroeiing zich langzamer. Deze bestaat daar dan ook in hoofdzaak uit de specifieke zoutvegetatie. Als in de zomer ook de lagere, natte gedeelten droger worden en deze zoutvegetatie zich begint te ontwikkelen, grazen de schapen bij voorkeur op de lagere gedeelten, waar de begroeiing op dat tijdstip jonger en malser is. In natte perioden in de zomer grazen de schapen tijdelijk weer op de hogere en drogere gedeelten. Behalve de proefvakken zijn verder in het gehele beweide gebied vegeta- tie-opnamen verricht. Dit resulteerde in vijf deelgebieden a t/m e, waarvan de ligging is aangegeven op figuur 1. Op bijlage 5 is de samenstelling van de vegetatie weergegeven van de laag gelegen, nog vrij zoute gebieden, deelgebied a en deelgebied b. De samenstelling van de vegetatie in de deelgebieden c, d en e zijn weergegeven op bijlage 6. Deze deelgebieden zijn gedeeltelijk tot vrij ver ontsilt. ~eel~ebied e is tot 100 cm - m.v. ontzilt, bestaat uit lutumarm zand en is in 1970 tegen stuiven ingezaaid. De begroeiing bestaat hoofdzakelijk uit Rood-
zwenkgras (Festuca rubra) op rijen,zoals het is ingezaaid. Tussen de rijen is een sterke mosontwikkeling tot stand gekomen. E6n en ander is het gevolg van het zeer arme bodemmilieu. In kolom f van bijlage 6 zijn de waargenomen plantensoorten van de mosselbankcomplexen weergegeven. De waargenomen plantensoorten van de oevers en enkele eilandjes zijn weergegeven in kolom g van bijlage 6. De ruimtelijke grenzen tussen de verschillende deelgebieden zijn vaak minder duidelijk. In plaats van scherpe grenzen tussen de deelgebieden, verlopen de overgangen meestal geleidelijk, soms in een brede grenszone. Bij sterkere hoogteverschillen zijn de grenzen tussen de deelgebieden scherper. Bodemgesteldheid, hoogteligging en daarmee samenhangend de ontwatering en de ontzilting bepalen het milieu. Dit abiotisch milieu is nog zeer instabiel en bepaalt grotendeels de vestiging en gedeeltelijk de successie van de vegetatie. Voor een ander deel wordt die nog door het toeval. bepaald. De opnamen zijn uitgevoerd volgens de bekende vijfdelige schaal van Braun-Blanquet voor gecombineerde schatting van presentie en bedekking, welke als volgt luidt: Gecombineerde schatting van presentie en bedekkina Symbool Bedekkingsgraad Aantal stengels of spruiten r 25% zeer klein + 15% klein I.<5% vrij groot 2 5-25% willekeurig 3 25-50% willekeurig 4 50-75% willekeurig 5 75-100% willekeurig
blad 1 Vegetatie van proefvak 1 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Bedekking Salix spec. Rumex acetosella R. crispus Cerastium glomeratum C. holosteoides Sagina nodosa S. procumbens Ranunculus repens R. sardous Cardamine pratensis Rorippa islandica Trifolium repens Vicia sativa ~ i ~ ~ o ~ rhamnoides h a g Chamaenerion angustifolium Epilobium hirsutum E. parviflorum E. tetragonum Linum catharticurn Geranium molle Angelica sylvestris Glaux maritima Lycopus europaeus Plantago coronopus P. major P. maritima Centaurium littorale C. pulchellum Bellis perennis Centaurea cyanus Cirsium arvense C. vulgare Erigeron canadensis Hieracium spec. Hypochaeris radicata Leontodon autumnalis Matricaria maritima ssp. inodora Senecio vulgaris Sonchus arvensis S. asper Taraxacum spec. Tussilago farfara Juncus gerardii Agrostis spec. ---- wilg Schapezuring 3 + 3 + 2 Krulzuring r Kluwenhoornbloem 1 + r Gewone hoornbloem 1 2 1 Sierlijke vetmuur 2 3 2 Liggende vetmuur 2 1 Kruipende boterbloem r + + Behaarde boterbloem r + Pinksterbloem r Moeraskers Witte klaver 2 + 2 Voedemikke + r + Duindoorn 1 1 1 Wilgenroos je I I I Harig wilgenroosje 1 + 1 Kleinbloemige basterdwederik + + Vierkante basterdwederik 1 I I Geelhartje + Zachte ooievaarsbek + Gewone engelwortel Melkkruid + Wolfspoot + Hertshoornweegbree I I Grote weegbree 1,i+ + Zeeweegbree + Strandduizendguldenkruid r + Fraai duizendguldenkruid + + 1 Madeliefje 1 r + Korenb loem r Akkerdistel 1 1 1 Speerdistel 1 1 1 Canadese fijnstraal + + 1 havikskruid r + Gewoon biggekruid + r Herfstleeuwetand r r r Reukloze kamille 1 2 1 Klein kruiskruid Akkermelkdistel Brosse melkdistel paardebloem Klein hoefblad Zilte rus struisgras r r
Bijlage I blad 2 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Bedekking Calamagrostis epigejos Duinriet I 2 2 Festuca rubra Holcus lanatus Lolium perenne Phragmites australis Poa annua P. pratensis P. trivialis Rood zwenkgras Echte witbol Engels raaigras Rie t Straatgras Veldbeemdgras Ruw beemdgras mossen 4 4 4 paddestoelen 1 I 1 a = b = c = omheind met gaas omheind met prikkeldraad open proefvak Eigenschap Gebied Totale bedekking 95%, 90% 90% begrazing geen gering duideli jk Stand schraal schraal schraal Lengte riet - + 100 cm 40-100 cm 20-100 cm Lengte wilgen tot 5 m tot 6 m tot 5 m Begraasde soorten in open proefvak: Wilgen (van onderen kaalgevreten) Witte klaver Wilgeroosje (in jong stadium afgevreten, zeer kort) Harig wilgeroosje (in jong stadium afgevreten, zeer kort) Kleinbloemige basterdwederik (in jong stadium afgevreten, zeer kort) Vierkante basterdwederik (in jong stadium afgevreten, zeer kort) paardebloem Engels raaigras Riet (zeer weinig bloeistengels) Veldbeemdgras Open proefvak: enige schapenmest. Proefvak omheind met prikkeldraad: - + 25 konijnenholen.
Bijlage 2 blad I Vegetatie van proefvak 2 Weten~chap~elijke naam Nederlandse naam Bedekking Salix spec. wilg + + + Rumex crispus Krulzuring + + + Cerastium glomeratum Kluwenhoornbloem + C. holosteoides Gewone hoornbloem + + Sagina nodosa Sierli jke vetmuur 2 3 3 S. procumbens Liggende vetmuur + Ranunculus repens Kruipende boterbloem + + + R. sardous Behaarde boterbloem 1 I 1 Potentilla anserina Zilverschoon + + Trifolium repens Witte klaver I + + Hippophag rhamnoides Duindoorn r + + Epilobium hirsutum Harig wilgenroos je 1 I 1 E. parviflorum Kleinbloemige basterdwederik I + I E. tetragonum Vierkante basterdwederik t Geranium molle Zachte ooievaarsbek + + + Angelica sylvestris Gewone engelwortel r Glaux maritima Melkkruid + Odontites verna Rode ogentroost + r + Lycopus europaeus Wolfspoot + + Mentha aquatica Watermunt 1 1 1 Plantago coronopus Hertshoornweegbree r r 1 P. major Grote weegbree + + + Centaurium littorale Strandduizendguldenkruid + 2 C. pulchellum Fraai duizendguldenkruid 1 2 1 Achillea millefolium Duizendblad + Aster tripolium Zulte of Zeeaster 1 r Bellis perennis Madeliefje 1 + + Circium arvense Akkerdistel + + + C. vulgare Speerdistel + + + Hypochaeris radicata Gewoon biggekruid + Leontodon autumnalis Herfstleeuwetand + + 1 Matricaria maritima ssp. inodora Reukloze kamille 1 2 2 Sonchus arvensis Akkermelkdistel + + S. asper Brosse melkdistel + + + Taraxacum spec. paardebloem 2 2 2 Juncus articulatus Zomprus + + J. bufonius Greppelrus + J. gerardii Zilte rus + Carex otrubae Valse voszegge + + + C. riparia Oeverzegge + C. serotina Late zegge r Agrostis spec. struisgras 3 3 3 Calamagrostis epigejos Duinriet 1 + 1 Dactylis glomerata Kropaar t + Elytrigia pungens Strandkweek 1 +
Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Bedekking Festuca arundinacea F. rubra Holcus lanatus Lolium perenne Phragmites australis Poa annua P. pratensis P. trivialis Puccinellia spec. Rie t zwenkgras Rood zwenkgras Echte witbol Engels raaigras Riet Straatgras Veldbeemdgras Ruw beemdgras kweldergras mossen paddestoelen a = omheind met gaas b = omheind met prikkeldraad c = open proefvak Eigenschap Gebied a. b c Totale bedekking 95% 95% 95% Begrazing geen gering duideli jk Stand redelijk redelijk schraal Lengte riet 80-125 cm 60-100 cm 30-100 cm Begraasde soorten in open proefvak: Wilgen Paardebloem Kropaar Engels raaigras Riet (zeer weinig in bloei) straatgras Veldbeemdgras Harig wilgeroosje (jong afgevreten, zeer kort) Kleinbloemige basterdwederik (jong afgevreten, zeer kort) Vierkante basterdwederik (jong afgevreten, zeer kort) Valse voszegge (jong afgevreten, zeer kort) Open proefvak: enige schapenmest. Proefvak omheind met prikkeldraad: enkele konijnenholen.
Vegetatie van proefvak 3. Bijlage3 blad 1 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Bedekking Rumex crispus Krulzuring Atriplex hastata spiesmeldex + + Salicornia europaea Zeekraal 3 3 3 Suaeda maritima Schorrekruid 2 2 2 Spergularia marina Zilte schijnspurrie 2 3 3 S. media Gerande schi jnspurie I 1 I Odontites verna Rode ogentroost r Aster tripolium Zulte of Zeeaster I + r X Matricaria maritima ssp. inodora Reukloze kamille + + Juncus bufonius Greppelrus + 2 Agrostis spec. struisgras 1 1 I Festuca rubra Rood zwenkgras + + Poa annua Straatgras + + P. triuialis Ruw beemdgrasx r Puccinellia maritima Gewoon kweldergras 2 2 2 P. spec. kweldergras 1 2 + x = in veekrand langs gaas a = omheind met gaas b = omheind met prikkeldraad c = open proefvalc Eigenschap Gebied Totale bedekking 90X 90% 90% Begrazing geen gering kort afgegraasd St and goed goed goed Op open proefvak: enige schapenmest. Begraasde soorten in open proefvak: Zeekraal Schorrekruid Zeeaster Struisgras Kweldergras, In de late herfst is het open proefvak door ganzen kort afgegraasd.
Bijlage 4 blad 1 Vegetatie van proefvak 4 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Bedekking Salix spec. wilg + + +X Cerastium glomeratum Kluwenhoornbloem + C. holosteoides Gewone hoornbloem 1 1 1 Sagina nodosa Sierlijke vetmuur 2 2 1 S. procumbens Liggende vetmuur 1 1 +. Ranunculus repens Kruipende boterbloem + + R. sardous Behaarde boterbloem, + + +X Trifolium repens Witte klaver + Chamaenerion angustifolium ~il~enrodsje + + Epilobium hirsutum Harig wilgenroosje 1 1 + E. parvif lorum Kleinbloemige basterdwederik + I I E. tetragonum,vierkante basterdwederik I I I Linum catharticum Geelhartje + + + Plantago major Grote weegbree + + P. maritima Zeeweegbree + Centaurium littprale Strandduizendguldenkruid 1 1 I C. pulchellum Fraai duizendguldenkruid 1 I + X Aster tripolium Zulte of Zeeaster + r Bellis perennis Madeliefje + 1 + Cirsium arvense Akkerdistel + + + C. vulgare Speerdistel + + + Hypochaeris radicata Gewoon biggekruid + + Leontodon autumnalis Kerf stleeuwetand r + + Matricaria maritima ssp. inodora Reukloze kamille + + + Sonchus arvensis Akkermelkdistel 1 I I S. asper Brosse melkdistel + + +X Taraxacum spec. paardebloem 1 1 1 Tussilago farfara Klein hoefblad + + Juncus articulatus Zomprus + Carex spec. zegge r Agrostis spec. struisgras 1 1 1 Calamagrostis epigejos Duinriet + 1 1 Dactylis glomerata Kropaar 1 1 1 Festuca rubra Rood zwenkgras 3 3 3X Holcus lanatus Echte witbol 1 1 I Lolium perenne. Engels raaigras 2 2 2X Phragmites australis Riet + + mossen 4 4 4 paddestoelen r r a = omheind met gaas b = omheind met prikkeldraad c = open proefvak (enige schapenmest) x = begraasd X
- Eigenschap - - - - - Gebied Totale bedekking 95% 90% 90% Begrazing geen gering matig Stand schraal schraal schraal
Bijlage 5 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Deelgebieden a b Polygonaceae Rumex crispus Krulzuring - r Chenopodiaceae Atriplex hastata Salicornia europaea Suaeda maritima Caryophyllaceae Spergularia marina S. media Spiesmelde Zeekraal Schorrekruid Zilte schijnspurrie 2 3 Gerande schijnspurrie 1 1 Compositae Artemisia maritima Zeealsem r Aster tripolium Zulte of Zeeaster + + Matricaria maritima ssp. inodora Reukloze kamille - r Juncaceae Juncus bufonius Greppelrus + Gramineae Agrostis spec. Festuca rubra Poa annua P. trivialis Puccinellia maritima P. spec. struisgras (4) 1+(4) Rood zwenkgras + Straatgras + Ruw beemdgras - r Gewoon kweldergras 1 2 kweldergras + 2 r - in veekrandjes - (4) = kleine horsten in het gebied
Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Bijlage 6 blad 1 - - Deelgebieden c d e f g Salicaceae Salix spec. wilg +-3 + x x Urticaceae Urtica dioica Grote brandnetel + x x Polygonaceae Polygonum lapathyfolium P. persicaria Rumex acetosella R. crispus R. maritimus R. obtusifolius Chenopodiaceae Atriplex hastata Chenopodium rubrum Knopige duizendknoop Perzikkruid Schapenzuring Krulzuring Zeezuring Ridderzuring Spiesmelde Rode ganzevoet Cerastium glomeratum C. holosteoides Sagina nodosa S. procumbens Spergularia media Stellaria media Ranunculaceae Ranunculus repens R. sardous R. sceleratus Cruciferae Cakile maritima Cardamine pratensis Rorippa islandica Sisymbrium officinale Rosaceae Potentilla anserina Papilionaceae Trifolium campestre T. pratense T. repens Vicia sativa Kluwenhoornbloem + Gewone hoornbloem + 1 1 x x Sierlijke vetmuur 2 1-4 1 x Liggende vetmuur I + Gerande schi jnspurrie + Vogelmuur + x x Kruipende boterbloem + I + x x Behaarde boterbloem + I + x Blaartrekkende boterbloem Zeeraket Pinksterbloem Moeraskers Gewone raket Zilverschoon Liggende klaver Rode klaver Witte klaver Voederwikke x
Bijlage 6 blad 2 ~etenschappelijke naam Nederlandse naam Deelgebieden c d e f g Elaeagnaceae ~i~pophaz rhamnoides Onagraceae Chamaenerion angustifolium Epilobium hirsutum E. parviflorum E. tetragonum Linaceae Linum catharticum Geraniaceae Geranium molle Umbelliferae Angelica sylvestris Primulaceae Glaux mari tima Boraginaceae Myosotis arvensis M. caespitosa Solanaceae ~olanum dulcamara Scrophulariaceae Odontites verna Labiatae Lycopus europaeus Mentha aquatica Plantaginaceae Plantago coronopus P. major P. maritima Gentianaceae Centaurium littorale C. pulchellum Duindoorn Wilgeroosje Harig wilgeroosje Kleinbloemige basterdwederik Vierkante basterdwederik Geelhartje Zachte ooievaarsbek Gewone engelwortel Melkkruid Middelst vergeet-mijnietje Zompvergeet-mij-nietje Bitterzoet Rode ogentroost Wolf spoot Watermunt Hertshoornweegbree Grote weegbree Zeeweegbree Strandduizendguldenkruid I I I Fraai duizendguldenkruid 2 2 I x x
- Wetenschappelijke naam Rubiaceae Galium aparine G. palustre Nederlandse naam Kleefkruid Moeraswalstro - - Deelgebieden c d e f g Compositae Achillea millefolium Artemisia maritima Aster tripolium Bellis perennis Centaurea cyanus Cirsium arvense C. palustre C. vulgare Cotula coronopifolia Erigeron acer E. canadensis Hieracium lachenalii Hypochaeris radicata Leontodon autumnalis Matricaria maritima ssp Senecio congestus S. vulgaris Sonchus arvensis S. asper Taraxacum spec. Tussilago farfara Juncaceae Juncus articulatus J. bufonius J. effusus J. gerardii Cyperaceae Carex distans 'C. otrubae C. riparia C. serotina Eleochaeris spec. Scirpus lacustris ssp. lacustris S. maritimus Gramineae Agrostis spec. Alopecurus geniculatus Amnophila arenaria Calamagrostis canescens C. epigejos Elytrigia pungens E. repens inodora Gewone duizendblad Zeealsem Zulte of Zeeaster Madeliefje Korenbloem Akkerdistel... Kale jonker Speerdistel Goudknopje Scherpe fijnstraal Canadese fijnstraal Gewoon havikskruid Gewoon biggekruid Herfstleeuwetand Reukloze kamille I Moerasandijvie Klein kruiskruid Akkermelkdistel Brosse melkdistel paardebloem Klein hoefblad Zomprus Greppelrus Pitrus Zilte rus Zilte zegge Valse voszegge Oeverzegge Late zegge waterbies Mattenbies Zeebies struisgras Geknikte vossestaart Helm Hennegras Duinriet Strandkweek Kweek
Bijlage 6 blad 4 Wetenschappelijke naam Nederlandse naam Deelgebieden c d e f g Gramineae (vervolg) Festuca rubra Rood zwenkgras 1 1-3 3 x x Holcus lanatus Echte witbol + I 1 x Lolium perenne Engels raaigras I 1-3 I x Phalaris arundinacea Rietgras x x Phragmites australis Riet 1 2-4 x x Poa annua Straatgras 1 I + x x P. pratensis Veldbeemdgras + 1 x P. trivialis Ruw beemdgras + 1-3 x x Puccinellia spec. kweldergras I x Typhaceae Typha latifolia Grote lisdodde x x mossen. paddestoelen
-----. proefvakken 1 t/m 4 L3-j deelgebieden (zie bijlage 5 en..... 6)..is :...:...... ::...: mosselbankcomplexen 1.8. I. I kade met binnenbermsloot Rijksdienst voor de IJsselmeerpolders Wetenschappelijke Afdeling, Baflo Lauwerszee. ~egetatieonderzoek De Rug etc. 1978 schaal 1 : 25.000 Fig. 1 Werkdocument 1979-138 Abw.