Robert J. Meyers Jane Ellen Smith. Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving

Robert J. Meyers Jane Ellen Smith Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving

Robert J. Meyers Jane Ellen Smith Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving de community reinforcement approach Tweede druk, 2014 Nederlandse bewerking door: Peter Greeven Laura DeFuentes-Merillas Hendrik Roozen Houten 2014

ISBN 978-90-313-9751-8 2014 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16b Auteurswet j het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden. Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouwbare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaarden voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voorkomen. NUR 772 Ontwerp omslag: Houdbaar, Deventer Ontwerp binnenwerk: Studio Bassa, Culemborg Automatische opmaak: Crest Premedia Solutions (P) Ltd., Pune, India The Guilford Press, 1995 A Division of Guilford Publications, Inc. Handboek voor de behandeling van alcoholverslaving is oorspronkelijk in het Engels gepubliceerd in 1995 onder de titel Clinical Guide to Alcohol Treatment. Bewerking in het Nederlands: Peter Greeven, Laura DeFuentes-Merillas en Hendrik Roozen Bohn Stafleu van Loghum Het Spoor 2 Postbus 246 3990 GA Houten www.bsl.nl

V Foreword The Community Reinforcement Approach (CRA) has been cited in numerous literature reviews as one of the most efficacious treatments for substance abuse. CRA has been evaluated in dozens of clinical trials starting in 1973. CRA continues to be examined around the world and current studies continue to evaluate the effectiveness of CRA. For over 40 years CRA has proven to help alleviate the suffering of alcohol and drug dependence. CRA is one of the few treatments that has shown to be an effective tool serving these diverse individuals. In William R. Miller s 2011 book Treating Addiction: A Guide for Professionals, he states that CRA is the only evidenced based treatment that has never had a negative clinical trial, he also goes on to say that CRA is the longest standing evidence based treatment in the addiction field. CRA has been used with inpatient programs, day treatment programs, outpatient programs, aftercare programs, homeless programs and programs that assist runaway teenage clients. In all cases CRA has proven to be an effective treatment to reduce use of alcohol and other drugs, and to increase the use of positive aspects of society, like schools, jobs, positive family involvement, and use of positive social and recreational activities. Currently CRA is being used in the United States, Australia, Canada, Finland, Germany, Ireland, New Zealand, Poland, Sweden, the United Kingdom, and the Netherlands. CRA treatment in the Netherlands has been spearheaded by Hendrik Roozen who has conducted clinical trials, and has published a systematic review of the effectiveness of CRA in alcohol, cocaine and opioid addiction (Roozen et al., 2004). To Roozen s credit he had introduced and trained the alcohol and substance misuse program staff members of Novadic-Kentron and IrisZorg in the last five years. In this process he was strongly supported by leading persons such as Peter Greeven and Laura DeFuentes-Merillas. The commitment to embrace CRA as part of a comprehensive treatment system by these forward thinking treatment centers is encouraging. The efforts of these programs are a testament to their progressive thinking and their dedication to the people they serve. The second edition of this Dutch book translation Clinical Guide to Alcohol Treatment will make this empirically based treatment accessible to Dutch psychiatrists, physicians, psychologists, therapists, social workers and case workers and complete this important step to have CRA become an integral part of substance abuse treatment in the Netherlands. I commend this excellent translation of our CRA book and believe it will make a substantial contribution to support substance abuse treatment in the Netherlands. This book should be an essential book to add to all therapist s and addiction worker s libraries.

VI Foreword I want to give a special thanks to my good friend and colleague Hendrik Roozen whose dedication and determination to good science and hard work have brought CRA research, CRA training, and renewed interest in evidence based treatments to the Netherlands. He has also been part of a select team of experts bringing CRA to other countries in Europe. Robert J. Meyers, Ph.D. Associate Research Professor Emeritus in Psychology, and Director of Robert J. Meyers, Ph.D & Associates. The University of New Mexico USA

VII Inhoud 1 Geschiedenis van de Community Reinforcement Approach................... 1 1.1 Inleiding............................................................................. 2 1.2 De eerste CRA-onderzoeken.......................................................... 3 1.3 Verdere ontwikkelingen.............................................................. 16 1.4 Tot besluit............................................................................ 18 2 CRA-assessment................................................................... 21 2.1 De motivatie identificeren en vergroten.............................................. 22 2.2 Achtergrondinformatie en informatie over middelengebruik......................... 23 2.3 CRA-functieanalyse.................................................................. 24 2.4 Tot besluit............................................................................ 34 2.5 Bijlage............................................................................... 35 3 Sobriety sampling................................................................. 41 3.1 Introductie van sobriety sampling.................................................... 43 3.2 Tot besluit............................................................................ 52 4 Gebruik van disulfiram binnen CRA.............................................. 53 4.1 Disulfiram als behandeloptie......................................................... 54 4.2 Steun van belangrijke anderen....................................................... 62 4.3 Het disulfiramcontract............................................................... 65 4.4 Tot besluit............................................................................ 69 4.5 Bijlage............................................................................... 70 5 CRA-behandelplan................................................................. 71 5.1 Tevredenheidslijst.................................................................... 72 5.2 Behandeldoelen...................................................................... 75 5.3 Tot besluit............................................................................ 82 5.4 Bijlage............................................................................... 83 6 Training gedragsvaardigheden.................................................. 89 6.1 Training communicatieve vaardigheden............................................. 90 6.2 Training probleemoplossende vaardigheden......................................... 92 6.3 Training in vaardigheden: drank weigeren........................................... 94 6.4 Tot besluit............................................................................ 103 6.5 Bijlage............................................................................... 104 7 Additionele CRA-technieken...................................................... 105 7.1 Loopbaanbegeleiding................................................................ 106 7.2 Oplossingsgerichte oriëntatie........................................................ 111

VIII Inhoud 7.3 Prompt rule.......................................................................... 112 7.4 Training beperkte blootstelling...................................................... 114 7.5 Omkering van motivatie............................................................. 115 7.6 Zelfstandigheidstraining............................................................. 119 7.7 Tot besluit............................................................................ 120 8 Sociale activiteiten en vrijetijdsbesteding...................................... 121 8.1 Een prosociale leefstijl ontwikkelen.................................................. 122 8.2 Tot besluit............................................................................ 128 9 CRA-relatietherapie............................................................... 129 9.1 Overzicht van CRA-relatietherapie................................................... 130 9.2 Positieve verwachtingen scheppen................................................... 131 9.3 CRA Relatietevredenheidslijst........................................................ 131 9.4 Het formulier Een ideale relatie...................................................... 134 9.5 Registratieformulier om dagelijks aardig te zijn...................................... 138 9.6 Tot besluit............................................................................ 147 9.7 Bijlage............................................................................... 148 10 CRA-terugvalpreventie............................................................ 159 10.1 Functieanalyse: terugvalpreventie................................................... 160 10.2 Tot besluit............................................................................ 168 10.3 Bijlage............................................................................... 169 11 Het CRA-perspectief............................................................... 171 11.1 Veelvoorkomende omissies bij de toepassing van CRA............................... 172 11.2 CRA: breed toepasbaar............................................................... 176 Literatuurlijst...................................................................... 179 CRA-begrippenlijst................................................................ 185

IX Over de auteurs Prof. dr. Robert J. Meyers is verbonden als emeritus hoogleraar aan de Universiteit van New Mexico. Meyers is in 2002 onderscheiden met de Dan Anderson Research Award van de Hazelden Foundation, in 2003 met de Young Investigator Award van de Research Society on Alcoholism en in 2005 met de Alumni Achievement Award van de School of Social Work van de Universiteit van Southern Illinois. Meyers is al meer dan 35 jaar werkzaam op het terrein van middelengebruik en heeft diverse boeken en tientallen artikelen gepubliceerd. Hij is bekend vanwege zijn charismatische trainingen en workshops over diverse onderwerpen. Hij is een van de grondleggers van de Community Reinforcement Approach (CRA) voor ambulante behandeling, en de grondlegger van de Community Reinforcement and Family Training (CRAFT). Hij heeft meer dan zeventig wetenschappelijke artikelen en papers gepubliceerd en hij is coauteur van vijf boeken over behandeling van verslaving, inclusief Clinical Guide to Alcohol Treatment: The Community Reinforcement Approach, Get Your Loved One Sober: Alternatives to Nagging, Pleading and Threatening en Motivating Substance Abusers to Enter Treatment: Working with Family Members. Prof. dr. Jane Ellen Smith is hoofd van de afdeling psychologie aan de Universiteit van New Mexico. Smith is klinisch psycholoog en gespecialiseerd in zowel middelengebruik als eetstoornissen. Zij ontving twee beurzen van het National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism om de CRA-methode te testen onder daklozen. Behalve dat zij de afgelopen 27 jaar gedoceerd heeft aan de afdeling psychologie, is zij de afgelopen 20 jaar veelvuldig betrokken geweest bij het trainen van hulpverleners in de verslavingszorg over de hele wereld. Ook is zij op dit moment consultant voor hulpverleners die getraind worden in de Adolescenten Community Reinforcement Approach (ACRA). Over de Nederlandse editors Dr. Peter Greeven (klinisch psycholoog) is hoofd Research & Development van Novadic-Kentron. Daarnaast verricht hij parttime werkzaamheden als pro justitia rapporteur voor het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en psychologie (NIFP), en is hij voorzitter van de sectie Verslavingspsychologie van het Nederlands Instituut van Psychologen (NIP). Hij heeft onder andere gepubliceerd over forensische psychiatrie, terbeschikkingstelling, evidence based practice, gedragstherapie, risicotaxatie en persoonlijkheidsstoornissen. Dr. Laura DeFuentes-Merillas is cognitief gedragstherapeut VGCt, psychotherapeut i.o. en senior wetenschappelijk onderzoeker bij Novadic-Kentron. Als scientist-practitioner is ze betrokken bij verschillende onderzoeksprojecten naar de diagnostiek en behandeling van problematisch gebruik van internettoepassingen en gameverslavingen, en is zij trainer en adviseur bij de implementatie van Contingency Management en

X Over de auteurs CRA+Vouchers behandelingen. Naast haar wetenschappelijke activiteiten is ze gastdocent bij GZ en KP postdoctorale opleidingen en behandelt zij cliënten bij Psychologen Praktijk Vught. Prof. dr. Hendrik Roozen is als bijzonder hoogleraar Verslaving verbonden aan Tranzo, wetenschappelijk centrum voor zorg en welzijn van Tilburg University. Hij is daarnaast werkzaam voor het adviesbureau Roozen & Meyers Consultancy. Vanuit dit bureau organiseert hij CRA-trainingen, verzorgt hij werkbegeleidingen en supervisietrajecten voor hulpverleners, en verricht hij consultaties bij tal van gezondheidszorg-, forensische en verslavingszorginstellingen. Ook is hij bestuurslid van de sectie Verslavingspsychologie van het NIP en als staflid (gecertificeerd trainer en supervisor) opgenomen bij Robert J. Meyers, Ph.D & Associates (VS).