Toolboxfiche U014-14/2015 Persoonlijke valbeveiliging In sommige gevallen kan het valrisico niet uitgeschakeld worden met collectieve beschermingsmiddelen en moet gekozen worden voor een systeem dat het individu beschermt. 1 Beschrijving Een persoonlijk beschermingsmiddel tegen vallen bestaat uit meerdere elementen, die onderling verenigbaar moeten zijn om een werkelijke bescherming te kunnen waarborgen: Een verankeringsmiddel Een verbindingssysteem Een valharnas Er zijn drie verbindingssystemen: Een valharnas met een vaste vanglijn, ook wel valharnas met retentie genoemd. Dit systeem beschermt de gebruiker door hem zo te positioneren dat een val vermeden wordt. Een valharnas met vanglijn met valstopapparaat, ook wel stop-chute of valblok genoemd. Het oprolsysteem is voorzien van een automatisch blokkeringssysteem en werkt volgens het principe van een veiligheidsgordel. Een valharnas met een elastische vanglijn met ingebouwde valdemper 2 Risico s Geen gebruik van persoonlijke valbeveiliging bij werken op hoogte (bij afwezigheid van collectieve beveiliging) Onjuist gebruik van persoonlijke valbeveiliging: Niet correct aantrekken van het harnas Verkeerde keuze van een systeem en verkeerde koppeling van de verschillende elementen Zich vastmaken aan een constructie die niet stevig genoeg is om een val op te vangen Zich vastmaken aan een verankeringspunt dat al een val opgevangen heeft reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 1/5
Gebruik van onaangepaste persoonlijke valbeveiliging: Verkeerde keuze van verbindingssysteem Geen rekening houden met de valdiepte bij een verbindingssysteem met valdemper Slingergevaar of slingereffect: Een grote valhoogte heeft als gevaar dat het slachtoffer gaat slingeren bij een val. Het slingeren wordt niet alleen bepaald door de valhoogte, maar ook door de laterale afstand tussen de gebruiker en het verankeringspunt. Als die laterale afstand groot is, verhoogt het risico dat het slachtoffer een slingerende beweging maakt bij zijn val en ergens tegen botst. Het dragen van vervallen persoonlijke valbeveiliging, meer bepaald: Valbeveiliging die niet gekeurd is, niet meer in orde is of vervallen is Valbeveiliging die al een val opgevangen heeft Niet op tijd bevrijd worden na een val met een PBM 3 Regelgeving Bijlage II-10 van het koninklijk besluit van 13 juni 2005 betreffende het gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM s) verplicht het gebruik van persoonlijke valbeschermingsmiddelen voor werknemers die blootgesteld zijn aan een val van een hoogte van meer dan 2 meter, als de collectieve beschermingsmiddelen (CBM s) niet volstaan om het valrisico uit te schakelen. Navb dossier nr. 131, Persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouwsector bevat meer informatie over de regelgeving. 4 Preventiemaatregelen In sommige gevallen kan het valrisico niet uitgeschakeld worden met collectieve beschermingsmiddelen en moet gekozen worden voor een systeem dat het individu beschermt. 4.1 Risicoanalyse De keuze voor een bepaald type persoonlijke valbescherming gebeurt op basis van een risicoanalyse. Daarbij wordt rekening gehouden met de aard en de duur van de uit te voeren werken, de ervaring van de werknemers en de arbeidsomstandigheden. De keuze wordt onder andere ook bepaald door de mogelijke schok, de valfactor en de valhoogte. Een indicatief schema voor een risicoanalyse is opgenomen in navb dossier 131, Persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouwsector. 4.2 Correct gebruik Een opleiding over het gebruik van deze PBM s en een controle van de middelen zijn verplicht en van cruciaal belang. Via fvb-ffc kunt u meer informatie krijgen over de opleidingen rond persoonlijke valbeveiliging die gevolgd kunnen worden. Het is van belang dat de werknemers weten hoe ze een harnas moeten aantrekken, maar ook wat de verschillende verbindingssystemen zijn en voor welke toepassingen ze gebruikt worden. Ze moeten ook weten welke verankeringssystemen er zijn en waarop ze moeten letten om te zien of de systemen gekeurd zijn. We verwijzen ook naar de toolboxfiche Een valharnas veilig aantrekken. reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 2/5
4.3 Aangepast systeem De werking van het valstopapparaat is afhankelijk van de plaats van het ankerpunt. Zorg er daarom voor dat je het juiste valstopapparaat gebruikt in functie van het ankerpunt. 4.3.1 De valfactor De valfactor is afhankelijk van de positie van het ankerpunt. Er zijn drie mogelijkheden. Valfactor 0 Valfactor 1 Valfactor 2 Boven het hoofd Ter hoogte van het rugbevestiginspunt Onder het rugbevestiginspunt BELANGRIJK: Kies het ankerpunt indien mogelijk zo recht mogelijk boven het hoofd. De plaats van het ankerpunt zal immers de valfactor bepalen. Hoe hoger de valfactor, hoe groter de lengte die nodig is om de val te stoppen. Dit beïnvloedt ook de minimale vrije ruimte negatief. 4.3.2 Valdemper Bij gebruik van een verbindingssysteem met een valdemper moet je rekening houden met de benodigde vrije ruimte. Als er onvoldoende vrije ruimte is, moet voor een ander systeem gekozen worden. De minimale vrije ruimte is de optelsom van de volgende factoren: De lengte van de vanglijn, inclusief schokdemper. Een maximum van 2 m is toegestaan. De lengte van de persoon. Volgens de norm bedraagt deze lengte 2 m. De remafstand. Volgens de norm bedraagt deze afstand maximaal 1,75 m. Rekenvoorbeeld De verplichte veiligheidsmarge onder de voeten. Hiervoor wordt doorgaans 1 m gerekend (wettelijk wordt 0,5 m voorzien). reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 3/5
4.3.3 Valstopapparaat Een valstopapparaat boven het hoofd moet functioneren bij een verticale val. Een valstopapparaat ter hoogte van het rugbevestigingspunt moet horizontaal functioneren. Wanneer het ankerpunt zich onder het rugbevestigingspunt of aan de voeten bevindt, moet het valstopapparaat zowel horizontaal als verticaal functioneren. 4.3.4 Slingereffect Door het slingereffect kan ook de benodigde vrije ruimte toenemen. Een preventiemaatregel kan er dus uit bestaan de lijn rechtstreeks boven het hoofd vast te verankeren om het risico op slingerbewegingen zo klein mogelijk te maken bij een val. Gebruik altijd een zo kort mogelijke lijn om de taak uit te voeren. Slingergevaar of slingereffect Werkhoek > 30 : grote kans op slingeren Slingergevaar of slingereffect Werkhoek < 30 : kleine kans op slingeren 4.3.5 Verankeringen Verankeringen zijn ingedeeld in vijf types: A: structurele verankeringen in muren, zuilen, daken of vastgemaakt op hellende daken B: verplaatsbare tijdelijke verankeringen C: verankeringssystemen met horizontale flexibele ankerlijnen (leeflijnen) D: verankeringen met starre horizontale ankerlijnen E: verankering met doodgewicht: zware blokken of reservoirs die gevuld zijn met water of zand en gebruikt worden op een horizontaal oppervlak (zie foto) Meer informatie vind je in de preventiefiche Bescherming tegen vallen van hoogte persoonlijke bescherming. reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 4/5
5 Bijzondere preventiemaatregelen Een PBM van categorie III moet een CE-keurmerk dragen. Na de CEaanduiding moet een cijfer vermeld staan dat verwijst naar de aangemelde instantie die de typekeuring heeft uitgevoerd. Op het PBM moeten ook de geldende Europese norm (EN), een uniek nummer, de fabricatiedatum en de fabrikant vermeld zijn. Alle valbeveiligingssystemen en hun onderdelen (harnassen, haken, touwen, valdempers, valstopapparaten, enz.) moeten gekeurd worden door een erkende dienst voor technische controle voor hefwerktuigen: Voor alle systemen (zowel permanent als niet-permanent geïnstalleerde systemen): telkens nadat ze een val van een persoon opgevangen hebben Voor niet-permanent geïnstalleerde systemen: een bijkomende keuring om de twaalf maanden is noodzakelijk Het is erg gevaarlijk om na een val met een veiligheidsharnas langer dan 20 minuten te blijven hangen. Er moeten dus regels zijn voor de stabilisatie en evacuatie na een val en de nodige middelen moeten worden voorzien. 6 Meer informatie Navb dossier 131, Persoonlijke beschermingsmiddelen in de bouwsector Preventiefiche Bescherming tegen vallen van hoogte persoonlijke bescherming Toolboxfiche Een valharnas veilig aantrekken (in opmaak) reproductie van teksten en illustraties is toegestaan mits de uitdrukkelijke toestemming van en duidelijke bronvermelding. 5/5