Nucleaire veiligheid. De VROM-Inspectie houdt toezicht en controleert

Nucleaire veiligheid De VROM-Inspectie houdt toezicht en controleert

Nucleaire veiligheid De VROM-Inspectie houdt toezicht en controleert

02

03 Toezicht voor de veiligheid van burgers Nucleaire ongelukken mogen niet gebeuren. Daarom ziet de overheid er scherp op toe dat alle nucleaire installaties in ons land technisch in orde zijn en dat de veiligheids- en beveiligingsmaatregelen tot in detail worden getroffen. Het Ministerie van VROM heeft die taak neergelegd bij de Kernfysische Dienst van de VROM-Inspectie. De Kernfysische Dienst controleert de naleving van vergunningsvoorschriften en technische specificaties en beoordeelt storingen en wijzigingen in installaties. Naast dit technisch en technologisch hoogwaardige werk richt zij zich ook op organisatiestructuren en -processen, veiligheidsmanagement, human factors en de veiligheidscultuur binnen de organisaties die nucleaire installaties beheren. Kernfysische Dienst Op uitnodiging van de Kernfysische dienst (KFD) vinden er bij de installaties geregeld kleine en grote internationale onderzoeksmissies plaats. Daarnaast zijn de vergunninghouders van deze installaties verplicht om regelmatig een veiligheidsevaluatie uit te voeren. De rapporten en verbeterplannen die hieruit voortkomen, worden door de KFD beoordeeld. De KFD ondersteunt overheidsorganisaties bij hun voorbereiding op grote storingen of incidenten. Tijdens deze gebeurtenissen fungeert de KFD als denktank. Burgers hebben recht op informatie. Daarom kan iedereen - burgemeester, brandweer, individuele burger - rechtstreeks aankloppen bij de Kernfysische Dienst, wanneer men zich zorgen maakt over de veiligheidssituatie in en rond nucleaire installaties. De KFD neemt elk signaal serieus, controleert iedere melding en informeert openbaar over genomen veiligheidsmaatregelen.

04 De grote nucleaire installaties in Nederland De Kernenergiewet maakt onderscheid tussen nucleaire installaties, waar met splijtstoffen wordt gewerkt, en locaties waar radioactief materiaal wordt gebruikt, zoals ziekenhuizen. Het werken met radioactief materiaal vergt altijd zorgvuldigheid, maar de regelgeving en de controle rond het werken met splijtstoffen is van een heel andere orde. De Kernfysische Dienst van de VROM-Inspectie houdt toezicht op de acht vergunninghouders in Nederland die met splijtstoffen werken. Dit zijn: Nucleaire installaties Vergunninghouder 1. De kerncentrale in Borssele N.V. Elektriciteits-Produktiemaatschappij Zuid-Nederland 2 De (afgeschakelde) kerncentrale in Dodewaard N.V. Gemeenschappelijke kernenergiecentrale Nederland 3 De Hoge Flux Reactor in Petten Gemeenschappelijk Centrum voor Onderzoek 4 De Lage Flux Reactor, Hot Cell Laboratories Nuclear Research and consultancy Group en andere activiteiten in Petten 5 Nucleaire laboratoria in Petten Energiecentrum Nederland 6 De Hoger Onderwijs Reactor in Delft Interfacultair Reactor Instituut 7 De uraniumverrijkinginstallatie en URENCO de fabricage van centrifuges in Almelo 8 De opslag van radioactief afval in Borssele Centrale Organisatie voor Radioactief Afval

05 Nucleaire veiligheid kent geen compromissen De toezichthoudende taak van de KFD is pro-actief en helemaal gericht op het vermijden van risicovolle situaties. Op het gebied van nucleaire veiligheid is geen enkele overtreding acceptabel. De KFD signaleert en treedt op lang voordat een mogelijk risico manifest kan worden. Om de vinger goed aan de pols te houden, komen de inspecteurs van de KFD geregeld - afhankelijk van het risico, zo n 5 tot 50 keer per jaar - bij de installaties over de vloer. Zij voeren inspecties uit naar de veiligheid van de reactor zelf, de hele installatie, de veiligheidscultuur, het veiligheidsmanagement en de bescherming van het gebouw. Bijzondere aandacht krijgen de opeenvolgende veiligheidsschillen. Faalt één schil, dan zijn er nog meer schillen om te voorkomen dat radioactieve stoffen in het milieu kunnen komen of om de effecten hiervan zoveel mogelijk te beperken. Dit zijn niet alleen technische voorzieningen maar ook organisatorische, personele en administratieve. Bij de nucleaire installaties moeten alle schillen 100% in orde zijn. De KFD controleert hierop. De vergunninghouders van nucleaire installaties zijn verplicht rapportages te leveren van alle belangrijke gebeurtenissen in hun installaties, zoals onderhoud, lozingen en mogelijke incidenten. Ook die documenten worden beoordeeld door de KFD. Intensieve controle tijdens splijtstofwisseling De reactor in Borssele wordt elk jaar éénmaal stilgelegd om splijtstof te wisselen. Een gedeelte van de splijtstofstaven wordt dan vervangen door nieuwe. Het stilleggen van het nucleaire proces wordt meteen gebruikt voor groot onderhoud aan de installatie. De KFD grijpt zo n stop aan om intensief te controleren. Tijdens de stilstand wordt namelijk zichtbaar of alles goed is gegaan en of de juiste procedures worden gevolgd. Voordat er weer wordt overgegaan van de ene veilige situatie (de centrale helemaal uit bedrijf en de kern leeggehaald) naar de andere veilige situatie (tijdens normaal bedrijf, zonder storing) trekt de KFD veel tijd uit voor controles en testen.

06 Pro-actief, deskundig en onafhankelijk Kernenergie ligt politiek en maatschappelijk zeer gevoelig. De KFD streeft continu naar een zo laag mogelijke kans op ongewenste straling en lozingen, nucleaire storingen en ongevallen. Men noemt dit het ALARA-principe: As Low As Reasonable Achievable. Om de veiligheid te optimaliseren moeten alle vergunninghouders tevens werken volgens de laatste standaarden van techniek. Dat is het SAHARA-principe: Safety As High As Reasonably Achievable. Als toezichthouder heeft de Kernfysische Dienst hooggekwalificeerde specialisten in huis op een groot aantal vlakken en disciplines. In het belang van een veilige, gezonde en duurzame leefomgeving doen deze toezichthouders hun werk als inspecteurs en beoordelaars. Om hun onafhankelijkheid te waarborgen rouleren de inspecteurs voortdurend en komen zij beurtelings bij alle nucleaire installaties. Er is geen persoonlijke één-op-één relatie. Bovendien worden de inspectie- en beoordelingsrapporten door collega s gecheckt. Deze collegiale verantwoordelijkheid heeft het vier-ogen principe als uitgangspunt. De KFD stemt haar werkwijze af met diverse internationale organisaties zoals de Western European Nuclear Regulators Association (WENRA), het Internationale Atoom Energie Agentschap (IAEA), en het Nucleaire Energie Agentschap van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO/NEA).

07 Hoe veilig is het nu in Nederland? Vergunningen voor nucleaire installaties worden door de vergunninghouders uitgewerkt in gedetailleerde technische specificaties. Daarbij worden mechanismen ingebouwd om te zorgen dat de installatie veilig blijft. De controle van de KFD op deze specificaties is zo intensief dat de vergunning praktisch niet overtreden kan worden. De hele bedrijfsvoering wordt zeer nauwlettend gevolgd. Wanneer de KFD constateert dat op een bepaald moment sprake is van een overtreding die voorkomen had kunnen worden, wordt proces-verbaal opgemaakt. Zulke overtredingen komen bijna nooit voor. Bij twijfel aan de veiligheid heeft de KFD de bevoegdheid de installatie stil te leggen. Dat is geen sanctie, maar een vroegtijdige maatregel om elk mogelijk risico te vermijden. Naast de inspecteurs, die zich richten op de handhaving van bestaande regels en procedures, beschikt de KFD over een groep beoordelaars. Zij volgen de internationale ontwikkelingen en evalueren periodiek de situatie bij de vergunninghouders. Er moet sprake zijn van een continue verbetering van veiligheid. Dat is een opgave die de toezichthouders wereldwijd stellen aan de nucleaire industrie. De vergunninghouders nemen de suggesties en aanbevelingen in het algemeen van de beoordelaars over. Zo wordt de veiligheid in Nederland op hoog niveau gewaarborgd.

08 Internationale samenwerking An event anywhere is an event everywhere. Op basis van dat principe onderzoekt en analyseert de KFD alle relevante gegevens van storingen en bijna-ongevallen bij nucleaire installaties die in de hele wereld plaatsvinden. Om dit te kunnen doen ontvangt de KFD veel informatie van internationale collega s en gaan ze zelf ook actief op zoek in de verschillende media. Zo zijn de laatste jaren uiteenlopende situaties geanalyseerd in Hongarije, de Verenigde Staten en Japan. Om vervolgens te kijken of de bevindingen gevolgen hebben voor de Nederlandse bedrijven. In internationaal verband worden samen met collega's van andere toezichthouders (NEA/IAEA) operationele ervaringen op velerlei gebied uitgewisseld. Hier zijn bijna alle disciplines van de KFD bij betrokken. Door deze intensieve internationale samenwerking werkt de KFD tevens aan de vergroting van de veiligheid van de kernreactoren in de huidige en toetredende lidstaten van de Europese Unie. HFR Petten: veiligheidscultuur en scheurindicatie Bij de Hoge Flux Kernreactor in Petten, een productielocatie van medische producten, ontstond een probleem met de veiligheidscultuur. Berichten die hierover in de media verschenen, veroorzaakten maatschappelijke onrust. Hoewel de veiligheid van de reactor zelf niet in het geding was, besloot de minister van VROM de reactor enige tijd stil te leggen om de problemen goed te laten onderzoeken. Een uitvoerig onderzoek door het IAEA bevestigde onvolkomenheden in de veiligheidscultuur en leverde legio verbeterpunten op. De KFD stelde vervolgens een lijst met eisen op waaraan voldaan moest worden voordat de reactor weer mocht starten. Hieronder viel een uitgebreid veiligheidsverbeterprogramma. Specialisten van de KFD namen zitting in een commissie, die - samen met management en personeel - de kwaliteit van de cultuur moest verbeteren. Een onderzoek naar de scheurindicatie van het reactorvat leverde een stevig actieplan op. De kwaliteit van de metingen en de voorspelling van de restlevensduur van het reactorvat moesten worden verbeterd. Door beter te meten bleek overigens dat de scheurindicatie - waarover ook in de media was gepubliceerd - minder groot was dan vorige metingen hadden aangegeven.

09 VROM en Handhaving Naleving van de wet- en regelgeving staat hoog genoteerd bij VROM. Burgers moeten op de overheid kunnen rekenen, zeker als het gaat om hun veiligheid en gezondheid. Door het bevorderen van naleving en handhaving bewijst de overheid haar geloofwaardigheid. De VROM-Inspectie richt zich op de naleving en daarmee handhaving van wetten, regels en beleidsnota's die vallen onder de verantwoordelijkheid van VROM. Minister Staatssecretaris Secretaris-Generaal Inspecteur-Generaal plv. Inspecteur-Generaal De Kernfysische Dienst is onderdeel van De VROM-Inspectie en voert de missie van De VROM-Inspectie uit: handhaving voor een veilige, gezonde en duurzame leefomgeving. Op dit specifieke terrein betekent dat: door handhaving van de regelgeving op het gebied van nucleaire veiligheid en beveiliging de kans verkleinen dat de Nederlandse burger of werknemers in installaties nadelige consequenties ervaren van nucleaire activiteiten. De VROM-Inspectie treedt op namens VROM, maar heeft binnen het Ministerie een onafhankelijke positie. Over handhavings- en opsporingsbevindingen rapporteert de Inspecteur-generaal rechtstreeks aan de minister. Zo stelt de KFD elk jaar een storingsrapportage op die naar de Tweede Kamer gestuurd wordt. Daarin wordt elke relevante storing bij nucleaire installaties beschreven, inclusief de genomen maatregelen. Het uitgangspunt van de VROM-Inspectie is dat de uitvoering van taken zo veel mogelijk regionaal wordt georganiseerd (decentraal wat decentraal kan). Vanwege de bundeling van specialistische deskundigheid en vanwege de politieke en maatschappelijke gevoeligheid van nucleaire aspecten werkt de KFD centraal vanuit Den Haag. Organogram KFD Stafbureau Inspecteur-Generaal Directie Bestuurszaken Directie Bedrijfsvoering Stafafdeling crisismanagement Kernfysische Dienst VROM Inlichtingenen Opsporingsdienst Regio Noord (Groningen) Regio Oost (Arnhem) Regio Noord-West (Haarlem) Regio Zuid-West (Rotterdam) Regio Zuid (Eindhoven) Directeur > Directiebureau > Afdeling Vermogensreactoren > Afdeling Researchreactoren

10 Wat doet de VROM-Inspectie? De VROM-Inspectie heeft een aantal taken: Direct toezicht op de naleving van wet- en regelgeving door bedrijven De VROM-Inspectie voert zelfstandig controles uit. Onder andere op drinkwaterproducerende bedrijven. Toezicht op de uitvoering van regelgeving door provincies, gemeenten en waterschappen Een voorbeeld is de toepassing van de bouwregelgeving door gemeenten: de VROM-Inspectie toetst de dossiers van verleende bouw- en sloopvergunningen, let expliciet op de verwijdering van asbest en bezoekt de bouwplaatsen. Handhaving van rijksbeleidsnota's Ook in beleidsnota's is regelgeving aanwezig. De VROM- Inspectie controleert of lagere overheden hun beleid voor ruimte, wonen en milieu in lijn met deze nota's ontwikkelen. Observeren, signaleren en informeren De inspecteurs van de VROM-Inspectie zijn de 'ogen en oren' van VROM. Door de permanente aanwezigheid in hun regio's vergaren ze veel informatie over ontwikkelingen, activiteiten en plannen op regionaal en provinciaal niveau. Deze informatie gebruikt de VROM-Inspectie voor de verbetering van de handhaving. Bovendien wordt de informatie doorgespeeld naar de beleidsmakers bij de directoraten van VROM om te gebruiken voor hun beleidsvoorbereiding en -ontwikkeling. Opsporing Dit is de taak van de VROM Inlichtingen- en Opsporingsdienst (VROM-IOD). Deze dienst onderzoekt onder gezag van het Openbaar Ministerie strafbare feiten. Vaak wordt bij de opsporing samengewerkt met organisaties als de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst (FIOD) van de Belastingdienst, de Sociale Inlichtingen- en Opsporingsdienst van het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid, de Algemene Inspectie Dienst (AID) van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit, de rijksrecherche en de politie.

11

12 Belangrijke telefoonnummers Voor vragen of meldingen over veiligheidssituaties in en rond nucleaire installaties Tel: 070-3393888 Fax: 070-3391887 Adres: De VROM-Inspectie Kernfysische Dienst / ipc 560 Rijnstraat 8 Postbus 16191 2500 BD DEN HAAG Algemene informatie over de VROM-Inspectie Tel: 070-3391752 Fax: 070-3391985 Adres: De VROM-Inspectie Stafbureau inspecteur-generaal/ipc 510 Rijnstraat 8 Postbus 16191 2500 BD Den Haag Voor meer informatie verwijzen wij u naar de website van VROM! www.vrom.nl

Dit is een publicatie van: Ministerie van VROM > Rijnstraat 8 > 2515 XP Den Haag > www.vrom.nl 03-04 VROM 4028 Ministerie van VROM > staat voor ruimte, wonen, mileu en rijksgebouwen. Beleid maken, uitvoeren en handhaven. Nederland is klein. Denk groot.