Het eerste christendom in Europa Genade zij u en vrede van God, onze Vader, en van onze Heer Jezus Christus. Dat klinkt ons bekend, niet? Het is de groet waarmee veel kerkdiensten beginnen. Deze groet is overgenomen uit Paulus brief aan de Filippenzen. Hij groet daarmee de eerste gemeente in Europa, door hem gesticht in het toenmalige stadje Filippi in Grieks Macedonië. Laat ik eerst iets van de omstandigheden van deze brief vertellen. Dat brengt hem dichtbij. Als we de brief lezen zien we een gemeente in oprichting, we worden meegenomen in heel persoonlijke relaties en omstandigheden. Dat merken meteen al aan de namen die in de brief genoemd worden. Ik wil er éen noemen. Timotheus. De brief aan de Filippenzen is mede namens hem geschreven. Timotheus komt uit Lystra (in het huidige Turkije). Hij is de zoon van een christen geworden joodse moeder en een niet-joodse vader. Paulus ontmoet hem kort voor hij naar Macedonië gaat. Sindsdien is hij éen van Paulus trouwste metgezellen. Natuurlijk weet u dat Paulus aan Timotheus twee brieven geschreven heeft die ook in het Nieuwe Testament gekomen zijn. Typerend voor Paulus is, dat hij Timotheus heeft laten besnijden vóor hij hem meenam op zijn zendingsreis. Dat doet Paulus die niet lang daarvoor in Jeruzalem tegenover de twaalf apostelen had verdedigd, dat besnijdenis niet vereist is voor niet-joden die christen worden. Waarom laat Paulus Timotheus dan toch besnijden? Omdat, zo staat er in Handelingen, het anders te veel aanstoot zou geven bij de mensen in Timotheus geboorteplek, de joodse familie, ook de christen geworden joden. Dit voorval maakt duidelijk, dat het voor Paulus niet om een principiële keuze tegen de besnijdenis gaat, maar om een bijzondere relativering van dat gebod. Het evangelie brengt hem niet tot afwijzing van, maar tot vrijheid tegenover de Thora. Met Timotheus besnijdenis geeft Paulus een sterk staaltje van zijn missionaire aanpak voor de jood een jood en voor de griek een griek om zo allen te winnen voor Christus. Kom anderen tegemoet als dit niet doen hen hindert voor het evangelie open te staan. Dit brengt me bij een tweede, zeer bepalende omstandigheid. Als Paulus de brief schrijft zit hij in de gevangenis. Dat was hem ook in Filippi zelf overkomen, bij zijn eerste bezoek. We hebben dat kostelijke verhaal gehoord. Trouwens, Paulus is vaker gearresteerd. Opvallend is, dat daarbij zijn leven regelmatig op het spel komt te staan (als hij veroordeeld zou worden, kan dat zijn executie betekenen), maar dat het nooit zover komt. Ook niet de laatste, meest bekende keer, toen hij na drie zendingsreizen in Jeruzalem opgepakt werd, voor de toenmalige opvolger van Pontius Pilatus moet verschijnen en dan een beroep doet op de keizer. Handelingen vertelt hoe dat afloopt. Paulus wordt naar Rome gebracht, maar wordt daar niet veroordeeld. Hij krijgt huisarrest en mag het evangelie blijven verkondigen. Paulus die in de brief aan Filippi schrijft dat hij wil delen in het lijden van Christus om ook te delen in zijn opstanding, heeft dus, anders dan zijn Heer, zijn leven niet hoeven geven. Lukas, een andere metgezel van Paulus die hem goed kende, vertelt in Handelingen bewust niet dat Paulus martelaar geworden is. Er is steeds een verrassende redding gekomen. Hiermee raken we aan de kern van het gebeuren dat ten grondslag ligt aan het gemeente in Filippi. Deze gemeente dankt er zijn ontstaan aan en Paulus verwijst ernaar in zijn brief, direct en indirect. Hoe is de kerk in Filippi eigenlijk ontstaan? Hoe is het daar tot een gemeente gekomen? Voor ons met onze krimpende gemeenten en missionaire initiatieven is dit misschien wel de belangrijkste vraag. Wat is het geheim van Paulus als pionier?
Geloof in Filippi lijkt toch vooral te danken aan een wonder. Het wonder in die gevangenis. Dat wonder van die nachtelijke aardbeving. Daarmee krijgt het verhaal oudtestamentische allure, iets van de grote daden van God die zijn mensen bevrijdt, zoals Hij dat deed met Israël uit Egypte. Dat Lydia zich liet dopen was mooi, maar dat de gevangenbewaarder zich lieten dopen, dat was bijzonder. Toch, het wonder in Filippi is niet de aardbeving die de sloten losbreekt. Het is het niet weglopen van de gevangenen. Dat bevrijdt dat bevrijdt de gevangenbewaarder. Hiermee raken we ook aan een kernthema van de brief aan de Filippenzen: de gezindheid van Christus. Dat Paulus juist daarover met zoveel aanstekelijk enthousiasme schrijft, kan niet toevallig zijn. De bekendste tekst kennen we allemaal. Over de gezindheid van hem die in de gestalte van God was, maar zich daar niet aan vastklampte, Hij liet het los en nam de gestalte van een mens, een slaaf, ja een gekruisigde aan. Zo was Hij gehoorzaam aan God. En daarom heeft God hem verhoogd, daarom is Jezus de naam boven elke naam geworden. Deze tekst is eigenlijk een hymne en heeft een vorm die sterk suggereert dat Paulus die niet zelf gemaakt heeft, maar al heeft aangetroffen onder de eerste christenen, bv in Jeruzalem. Misschien was het éen van de hymnen die hij en Silas zongen, daar in de gevangenis. Het evangelie brengt bevrijding. Maar bevrijding voor de éen is niet altijd bevrijding voor de ander. Als Paulus en Silas gevlucht waren, was de gevangenbewaarder, die volgens de romeinse wet verantwoordelijk is voor de gevangenen, geëxecuteerd. De aardbeving mag Paulus en Silas bevrijding brengen, ze brengt de gevangenbewaarder de dreiging van een gewisse dood. Paulus en Silas bevrijden hem daarvan door zelf te blijven zitten waar ze zitten ook al kunnen zij ontsnappen. Zij gebruiken de wel heel toevallige aardbeving op een onafhankelijke, vrije wijze. Daar heb je die gezindheid, die spirit van Christus. Paulus kan die in zijn brief ook op andere bekende manieren verwoorden, zoals: Acht de ander uitnemender dan jezelf. Durf een mooie kans te laten lopen als dat-alleen een ander echt helpt. Dat kan heel heftig worden. Durf zelf het leven te verliezen als alleen zo het leven van een ander behouden kan worden. Durf te zijn als Jezus. Dit brengt ons bij een tweede kernthema van de Filippenzenbrief. We hoorden dat luid en duidelijk in het eerste fragment dat uit de brief is voorgelezen. Durven zijn als Jezus, leven in zijn gezindheid, dat is: volmaakt durven zijn. Paulus streeft naar niets minder dan deze volmaaktheid. Hij vergelijkt zichzelf als iemand in een race die alles geeft om te winnen. Paulus jaagt naar de prijs die God voor hem heeft weggelegd, en hij spoort zijn volgelingen, zijn medechristenen aan om hetzelfde te doen. Tegelijk maakt hij helder, dat deze inspanning niet een streven naar eigen rechtvaardigheid is, bv door de wet helemaal na te leven. Dàt heeft Paulus óok geprobeerd, als jonge gedreven schriftgeleerde. Maar dat heeft hij op de weg naar Damascus afgeleerd. Hoe moeten we dit samen zien? Vooral sinds de Reformatie hebben we grote moeite om dit helder te krijgen. We hebben geleerd om beide eigenlijk als verkeerd te zien. Streven naar volmaaktheid is werkheiligheid en is in wezen zonde. Elke religieuze ambitie is uit den boze. Maar dat zou Paulus boodschap aan de Filippenzen veel van zijn vuur ontnemen. In zijn ervaring hoort het bijeen. Bevrijding van de wet en bevrijding tot vervulling van de wet. Volg Christus na, laat zijn gezindheid in u groeien, wees volmaakt zoals hij dat was, streef daarnaar! Dat is ene kant van het appèl dat Paulus op de Filippenzen doet. We hoorden het: Leg u toe op alles wat waar is, wat edel is, wat rechtvaardig is, alles wat zuiver is, wat lieflijk is, en eervol, kortom op
alles wat deugdzaam is en lof verdient. De andere kant van de oproep is: als je dit doet, als je inderdaad Jezus volgt in de kracht van zijn Geest, zal je alle eigengerechtigheid en zelfrechtvaardiging kwijtraken. Omdat je zult loskomen van je zelf. Je zult de bevrijding daarvan ervaren. Aspiratie en nederigheid horen dus bijeen. Het geheim van hun eenheid is: genade. Durf te leven van genade. En dat is: durf te leven in vertrouwen. In geloof, hoop en liefde. Dit brengt me tenslotte bij een derde kernthema in de brief aan de christenen in Filippi. We hoorden het in het tweede fragment dat voorgelezen is. Vreugde. Dat woord valt meer dan zeven keer in de brief. Paulus is verheugd om de mensen die met hem de liefde van Christus zijn gaan delen, om hun goede zorg voor hem, om de Heer die goed is voor hen. De bevrijding door het evangelie geeft een intense vreugde. Ook dat merkten we al in het Handelingenverhaal. Paulus en Silas zaten daar te zingen in de gevangenis. Ze hadden kennelijk een innerlijke vrijheid die hen de kracht gaf om hun uiterlijke vrijheid niet aan te grijpen als dat een ander zijn leven zou kosten. We kunnen de vreugde in het samengaan van ambitie en bescheidenheid ook van de andere kant gaan voelen. Als we streven om een beter mens te worden, maar we doen het niet in verbondenheid met Christus, niet vanuit de kracht die hij in deze verbondenheid schenkt, dan zullen we op z n best als ons streven slaagt en we inderdaad gaan doen wat beter is om te doen trots zijn op wat we bereiken. Trots; niet blij. In wat we gewonnen hebben zit dan nog teveel ik om er ongemengd vreugde over te voelen. Vreugde en bevrijding hangen nauw samen, en de diepste bevrijding is die van jezelf: van je eigen zorg en angst, van je eigen eer en bevrediging. Dit is geen bevrijding door verachting van jezelf, maar door een vervuld zijn van iets dat groter is dan jezelf, van iemand die voor jou zorgt. Dit vervuld zijn, deze vreugde kan groeien. Het niet meer bekommerd zijn over jezelf omdat je je gedragen weet door de Heer kan zo groeien, dat het je in staat stelt om, net als Paulus en Jezus, anderen te redden en je zelf niet. Jij bent al gered, en je zult gered worden. Jij leeft al in het perspectief van de opstanding. Jij durft te vertrouwen op de Vader van Jezus Christus die zijn zoon gered heeft. Jij gelooft dat je leven geborgen is. Kijk naar Paulus die zijn leven durfde geven, en steeds gered werd. Wie in dit geloof omgaat met anderen die dit geloof nog niet hebben, kan hen laten voorgaan. Want zij hebben nog niet wat jij al hebt gekregen. In de brief aan de Filippenzen spreekt Paulus vaker zijn dank uit, dank dat zijn voorbeeld van opoffering voor hen indertijd hen er nu toe brengt om hetzelfde te doen voor anderen, zodat nog meer mensen gewonnen worden voor Christus. Zo zou de gevangenbewaarder, als christen, jaren later, zelf in een cel terecht gekomen, er dan voor kunnen kiezen om niet te ontsnappen als dat een oudcollega in levensgevaar zou brengen. Hij die toen bang was om zijn fysieke leven te verliezen, is dan bereid het te geven als een ander daarmee gered wordt. Hij die bevrijd is, kan gaan bevrijden.
UIT DE LITURGIE Orgelspel Stilte Bemoediging allen gaan staan O: Onze hulp is in de Naam van de Heer A: die hemel en aarde gemaakt heeft O: die trouw houdt tot in eeuwigheid A: en niet loslaat wat zijn hand begon. Drempelgebed Openingslied 68: 9,2 Groet: V: De Heer zij met u, G: Ook met u zij de Heer daarna gaan alle zitten Woord van welkom en Inleidend woord Kyrielied: 574: 2,3 Moment met de kinderen Zondagsgebed Eerste lezing: Handelingen 16: 11 t/m 34 Lied: 801: 3, 5 Tweede lezing: Filippenzen 3: 10 t/m 12 + 4: 4 t/m 9 Lied: 544: 1,3,5 Verkondiging Lied: 972: 1,5,7,8,9 Gebeden Dankgebed met responsie: 368f Stil gebed, Onze Vader (beamer) Mededelingen door de ouderling van dienst Inzameling van de gaven 1 e collecte: 2 e collecte: Kinderen sparen voor Slotlied: 755 Zegen & gezongen amen Orgelspel allen gaan staan Gebed om de nood van de wereld: lied 574 Lezen Lied 160a als gloria Gebeden God, we danken U voor de verhalen en brieven uit de bijbel, die ons prikkelen om te luisteren naar wat U tot mensen vóor ons gezegd heeft. Ook als dat wel eens moeilijk valt omdat wij zo anders zijn gaan denken. Wij hebben moeite gekregen met je leven geven, met offeren als iets dat bij volmaaktheid hoort. We hebben moeite gekregen met het hele streven naar volmaaktheid. Heer, help ons de boodschap voor vanochtend bij ons te laten landen. Misschien via kleinere dingen, bv iets materieels of immaterieels dat wij voor onszelf kunnen krijgen maar dan tegelijk een ander zullen onthouden of ontnemen, zoals een stukje welvaart, of erkenning: durven we dan de ander voor te laten gaan? Ook dan is er protest in ons. Hebben we niet geleerd dat we de naaste moeten liefhebben als
onszelf? Waarom de naaste laten voorgaan? Maar als de naaste evenveel waardering verdient als wij, stelt ons dat niet juist in staat om vrij te kiezen in situaties waarin er gekozen moet worden? Help ons denken, Heer help ons doen, maak ons vrij van onszelf om onszelf beter recht te doen. Zo bidden wij U allen God, we bidden U vanmorgen voor de nood in Texas en voor de nood in India, Nepal en Bangladesh. Grote gebieden getroffen door vreselijke wateroverlast. Help de mensen ter plekke, om te overleven, om een nieuw bestaan op te bouwen. Help de helpers die doen wat zij kunnen. Deze week hoorden we ook van de smeltende permafrost in Canada en Siberië, en dat dit veel sneller gaat dan verwacht. Heer, het is jarenlang voorspeld, de grote gevolgen van de opwarming van de aarde, droogte in sommige regio s op aarde, watersnood in andere. We bidden U voor uw natuur, die onze leefomgeving is. En voor ons mensen die de mondiale gevolgen van onze jacht naar welvaart nog steeds niet voluit willen erkennen en een halt toeroepen. Zo bidden wij U tezamen We bidden U voor onze zieken, Heer. Voor Ad Vermeulen die opnieuw in het ziekenhuis ligt en met zijn gezondheid in een lastig parket is gekomen. Voor hen die te horen kregen dat de artsen niets meer voor hen konden doen; voor hun partners en kinderen. We bidden voor onze gemeente, die soms wat neergeslagen raakt bij zoveel berichten van zieken en overledenen. Wees met ons allen, God, zo bidden wij U