SBB Barometer van de stageplaatsen- en leerbanenmarkt oktober 2012 In dit nummer Stage- en leerbanenoffensief Peiling oktober 2012 Trends arbeidsmarkt Trends stagemarkt
Stage- en leerbanenoffensief Als gevolg van de economische crisis is het aantal bedrijfsfaillissementen verdubbeld. De crisis leidt tot groeiende jeugdwerkloosheid. Daarnaast leidt dit in een aantal sectoren tot een dreigend tekort aan stages en leerbanen in het mbo. Zonder leerbaan of stage kunnen mbo ers hun opleiding niet afronden. In de nabije toekomst hebben bedrijven deze gekwalificeerde vakmensen hard nodig. Daarom start SBB samen met de kenniscentra het stage- en leerbanenoffensief 2012-2013. Onderwijs en bedrijfsleven komen gezamenlijk in actie om de knelpunten op de stage- en leerbanenmarkt op te lossen. Het doel is om de ruim 500.000 mbo ers voldoende stages en leerbanen te Foto Hollandse Hoogte bieden, ondanks de crisis. Feiten en cijfers: aantal stages en leerbanen onder druk De teruggang van aanbod stages en leerbanen wordt voor het schooljaar 2012-2013 merkbaar. Op basis van de prognoses van aanmeldingen is de verwachting dat het aantal leerbanen voor bbl-studenten met 8% daalt in vergelijking met een jaar geleden. En dat terwijl het jaar daarvoor er ook al een daling van 10.000 leerbanen was. Ook de beschikbaarheid van stages loopt terug. De bezetting van bol-stageplaatsen per leerbedrijf is in vergelijking met een jaar geleden met 5% teruggelopen. Dat betekent ongeveer 15.000 minder stageplaatsen. Het totaal aantal leerbedrijven blijft wel op peil. Het totaal aantal unieke leerbedrijven is in vergelijking met de vorige SBB Barometer weinig veranderd en staat nu op 224.614. Bij deze ruim 220.000 leerbedrijven zijn ongeveer 300.000 praktijkopleiders actief om stagiaires te begeleiden in de praktijk. Hoewel het totaal aantal leerbedrijven stabiel is gebleven, is er in een aantal sectoren sprake van een daling van het aantal leerbedrijven en/of van het aantal beschikbare leerplaatsen. Knelpunten worden gemeld in de sectoren bouw, afbouw, hout en meubel, mobiliteit, transport en een aantal overheidsgerelateerde sectoren. Aanpak SBB stage- en leerbanenoffensief 2012-2013 Onderwijs en bedrijfsleven zetten samen in op het behoud van bestaande stages en leerbanen. Nieuwe initiatieven én de ervaringen uit het Actieplan Jeugdwerkloosheid voorkomen dat studenten hun opleiding niet kunnen starten of afronden omdat er geen stages en leerbanen zijn. Het offensief versterkt sectorale en/ of regionale initiatieven van kenniscentra, sectoren, onderwijsinstellingen en gemeenten op gecoördineerde wijze. 2 Goede arbeidsmarkt- en stage-informatie De situatie verschilt per sector en per 1 regio. Daarom is actuele sectorale en regionale informatie onmisbaar. Goede voorlichting op basis van feiten en cijfers maakt de kansen en knelpunten op de stage- en arbeidsmarkt duidelijk. SBB publiceert dit op Kansopwerk.nl en in de Basiscijfers Jeugd. De Basiscijfers Jeugd wordt samen met UWV WERKbedrijf driemaal per jaar voor de 30 arbeidsmarktregio s uitgebracht. Campagne voor voldoende stages en leerbanen SBB en de samenwerkende kenniscen- 2 tra roepen erkende en potentiële leerbedrijven op om mbo ers ook nu een stage of leerbaan te bieden. Zij worden geïnformeerd over wat het oplevert om leerbedrijf te zijn. In oktober start in de zaterdageditie van NRC Handelsblad een campagne in de aanloop naar de verkiezing Beste Leerbedrijf van 2012.
Oproep VNO-NCW/MKB-Nederland voor 3 stages en leerbanen Ook werkgeversverenigingen VNO-NCW en MKB-Nederland roepen sinds begin september 2012 werkgevers op om stages en leerbanen aan te blijven bieden. Zij vestigen hierbij de aandacht op Stagemarkt.nl (website gericht op het aanbieden van stages en leerbanen). Sectoraal offensief kenniscentra Sectoren met goede arbeidsmarktkansen en met een dreigend tekort aan vakmen- 4 sen krijgen extra ondersteuning van een sectoraal stage- en leerbanenoffensief. De kenniscentra benaderen potentiële leerbedrijven gecoördineerd. Daarmee worden stages en leerbanen optimaal benut en het voorkomt dat werkgevers overvraagd worden. Het Regionaal Adviesteam Kenniscentra is namens de 17 kenniscentra het aanspreekpunt voor deze gecoördineerde ondersteuning. Betere beroepenoriëntatie en 5 voorbereiding Met goede en realistische voorlichting kunnen jongeren een beter afgewogen keuze maken voor een studie en een beroep. BeroepeninBeeld.nl biedt informatie over de inhoud en de kansen op werk en stageplaatsen voor alle mboberoepen. Arbeidsmarkt- en studiebijsluiter In opdracht van de minister van OCW ontwikkelt SBB de arbeidsmarkt- en studiebijsluiter, in navolging op het hoger onderwijs. Alle (potentiële) mbo ers 6 en hun ouders kunnen hiermee van de onderwijsinstelling danwel rechtsreeks via BeroepeninBeeld.nl per opleiding informatie ontvangen over onder andere de kans op werk. De bijsluiters krijgen waarschijnlijk de status van verplichte studie-informatie. Daarmee wordt dit onderdeel van het voorlichtingsmateriaal van onderwijsinstellingen. Dit draagt bij aan het besef van arbeidsmarktrelevantie bij jongeren en aan een betere, afgewogen beroeps- en opleidingskeuze. Goede vindbaarheid beschikbare stages en leerbanen Als er een tekort dreigt aan stages en 7 leerbanen, is het belangrijk alle beschikbare plaatsen zo efficiënt mogelijk te benutten. Soms zijn er wel stages en leerbanen, maar kunnen jongeren ze niet vinden. Op Stagemarkt.nl van de samenwerkende kenniscentra staan de stages en leerbanen van ruim 220.000 erkende leerbedrijven. Betere match studenten en leerbedrijven 8 9 De meeste scholen hebben Stagemarkt.nl geïntegreerd met hun internetsysteem. Daarmee benutten scholen de beschikbare stageplaatsen en leerbanen beter, vinden jongeren gemakkelijker een passende plek en worden werkgevers optimaal bediend. Meldpunt stagetekorten Studenten, ouders en scholen kunnen een (dreigend) tekort eenvoudig melden bij het meldpunt stagetekorten. Dit kan via de website www.stagetekorten.nl. Kenniscentra ondernemen na een melding direct actie. SBB Barometer van stage- en 10 leerbanenmarkt SBB monitort het aanbod van stageplaatsen en leerbanen permanent. Viermaal per jaar wordt de actuele stand van zaken in beeld gebracht met de SBB Barometer. De acties van sectoren en het stage- en 3 leerbanenoffensief worden hierin onder de aandacht gebracht. School-Ex programma De onderwijsinstellingen zetten de activiteiten uit het School-Ex programma voort. Mbo-examenkandidaten worden 11 gestimuleerd om na het behalen van hun diploma een jaar langer door te leren. Dat helpt jeugdwerkloosheid voorkomen en vergroot hun kansen op de arbeidsmarkt. Ook leidt het programma gediplomeerde mbo ers die willen stoppen met leren maar nog geen baan hebben door naar UWV WERKbedrijf. UWV WERKbedrijf ondersteunt hen bij het vinden van een baan. Sectorale initiatieven De samenwerkende kenniscentra zijn sectoraal en regionaal betrokken bij initiatieven om stages en leerbanen te werven en behouden. Enkele van deze initiatieven zijn: Ruim baan voor de doktersassistent Noord Nederland. Resultaat: 40 extra opleidingsplaatsen voor doktersassistenten (Zorg). In regio Rijnmond wordt een bijeenkomst georganiseerd over de dreigende tekorten aan personeel in de logistiek in een samenwerking van werkgeversorganisaties, onderwijs en het kenniscentrum (Handel). Twee leerlingen op een leerbaan. In de bouw wordt optimaal gebruik gemaakt van beschikbare plaatsen door leerlingwerknemers deze plek te laten delen (Bouw). Het A&O fonds Grafimediabranche verstrekt via een stimuleringsregeling een eenmalig subsidie aan bedrijven die intern bbl-jongeren opleiden. Daarnaast zijn er tegemoetkomingen voor andere opleidingskosten voor leerbedrijven (Creatieve industrie). Regionale telemarketingactie: het doel is het werven van leerplekken voor logistiek medewerkers in de regio (Transport en Logistiek). Via www.regionaaladvies.nl is meer informatie beschikbaar over deze en vele andere sectorale en regionale initiatieven.
Stage- en leerbanenmarkt Als gevolg van de economische situatie ontstaat er in een aantal sectoren een dreigend tekort aan stages en leerbanen in het mbo. Hoewel het aantal leerbedrijven stabiel blijft, worden er gemiddeld minder stage- en leerplaatsen aangeboden. Er zijn duidelijke verschillen per sector, zoals blijkt uit de navolgende sectorale toelichting. Zorg, Welzijn en Sport Bij de zorgopleidingen op niveau 1 en 2 is er een tekort aan stageplaatsen. In vrijwel alle regio s is het voor studenten moeilijk om een stageplaats te vinden voor de opleidingen Zorghulp en Helpende. Opvallend is de sterke toename van het tekort aan stageplaatsen voor verpleegkundigen. Zorginstellingen geven vaker de voorkeur aan derde- en vierdejaars studenten. Binnen de sector welzijn zijn er tekorten voor studenten in de pedagogische richtingen, vooral bij de niveau 4 opleidingen Kinderopvang en Jeugdzorg (voor de Jeugdzorg in meer dan de helft van alle regio s). Binnen de Jeugdzorg gaat de voorkeur naar hoger opgeleiden en ervaren personeel en is men minder geneigd stagiaires op niveau 4 te begeleiden naar een startersfunctie. Ook bij de opleidingen Sociaal cultureel werk en Sociaal maatschappelijke dienstverlening wordt een tekort aan stageplaatsen ervaren. Bij de opleidingen Maatschappelijke zorg is het beeld wisselend. In een aantal regio s is er een tekort aan stageplaatsen, maar in andere regio s is er sprake van evenwicht. Doktersassistenten in opleiding hebben te maken met een tekort aan stageplaatsen. In het Noordoosten is er een tekort aan stageplaatsen voor tandartsassistenten in opleiding, in het Noordwesten en Zuidoosten voor apothekersassistenten in opleiding. Voor de meeste sportopleidingen zijn er voldoende stageplekken. Economisch-Administratief, ICT en Veiligheid Het aantal studenten bij commerciële opleidingen neemt toe en er zijn over het algemeen voldoende stagemogelijkheden. Krapte ontstaat bij stages voor studenten in het eerste leerjaar vanwege de beperkte inzetbaarheid van stagiaires. De kansen op een stage- of leerplaats voor contactcenter medewerkers en teamleiders zijn beperkt. Doordat de evenementenbranche onder druk staat en de hoge instroom van studenten is het in sommige regio s moeilijk om een stageplaats te vinden. De kans op een stageplaats voor de opleidingen publieke veiligheid is beperkt. Deze is afhankelijk van de behoefte van stadstoezichtorganisaties. In de richting ICT is een aantal roc s gestopt met de instroom van studenten in de opleiding particulier digitaal onderzoeker (niveau 4). De vraag op de arbeidsmarkt is minder groot dan het aanbod van studenten. Ook de instroom van studenten op niveau 2 is te hoog in vergelijking met het aantal beschikbare leerplaatsen. Door bezuinigingen en reorganisaties zijn er bij overheidsorganisaties minder stagemogelijkheden voor studenten aan de opleidingen Medewerker sociale zekerheid en Juridisch medewerker openbaar bestuur. Voor deze opleidingen zijn er voldoende erkende leerbedrijven, maar de voorkeur gaat vaker uit naar hbo ers. Bij organisaties die werken op het terrein van schuldhulpverlening, bewindvoering en faillissementen zijn er betere perspectieven. Makelaars en notariskantoren zijn getroffen door de crisis, de stagekansen voor de opleiding Juridisch medewerker zakelijke dienstverlening nemen af. De stagemarkt voor secretariële opleidingen is over het algemeen in evenwicht. Maar naast de krappe stagemarkt voor opleidingen op niveau 2 staat ook de stagemarkt voor de opleidingen Boekhoudkundig medewerker en Financieel administratief medewerker (beiden niveau 3) steeds meer onder druk. Bij accountantskantoren is er meer vraag naar hbo ers dan mbo ers, dit geldt niet voor administratiekantoren. Installatie-, Elektro- en Metaaltechniek Het aantal bbl-studenten is wat lager dan in vorige jaren, vooral op niveau 2. Het aantal bol-studenten blijft vrij constant. Waarschijnlijk is dit een tijdelijk effect van de economische conjunctuur. De afgelopen jaren nam het aandeel bbl-studenten namelijk juist toe, en het aandeel bol-studenten af. Het aanbod van bpv-plaatsen is voldoende voor de meeste kwalificaties. Het minst ruim is het in de installatietechniek. Handel, Mode en Textiel Het aantal leerbedrijven en leerplaatsen in de detailhandel, groothandel/internationale handel, mode en textiel is in het tweede kwartaal van 2012 toegenomen. De kansen op een stage of leerbaan zijn hierdoor verder verbeterd. Over het algemeen zijn er dan ook ruim voldoende leerplaatsen beschikbaar voor alle studenten. In de detailhandel is er alleen voor de opleiding Interieuradviseur een tekort aan leerplaatsen. Het aantal studenten aan de opleiding Interieuradviseur blijft toenemen, terwijl het aantal bedrijven dat geschikt is voor het begeleiden van deelnemers gering is. In de groothandel kost het studenten van de opleidingen Vestigingsmanager groothandel en (Junior) accountmanager in de meeste regio s wat meer moeite om een leerplaats te vinden. In de mode- en interieurindustrie zijn er voor vrijwel alle kwalificaties meer studenten dan leerplaatsen. De tapijt- en textielindustrie is vooral in de districten Oost en Zuidoost gevestigd. Het aanbod van leerplaatsen is hier meer dan voldoende voor het beperkte aantal deelnemers van deze opleidingen. Voedsel, natuur en leefomgeving Door de economische situatie is het aantal leerplaatsen (bbl) in de groene Leerbanen en stageplaatsen Waar in de barometer de term leerbaan wordt gebruikt wordt de beroepspraktijkvorming bedoeld zoals die vorm krijgt in bblopleidingen: meestal vier dagen werkend leren met een arbeidsovereenkomst en één dag naar school. Waar stageplaats wordt gebruikt wordt de beroepspraktijkvorming bedoeld zoals die vorm wordt gegeven in de bol-opleiding: een periode van een aantal weken tot een half jaar onafgebroken werkzaam in een bedrijf, maar zonder arbeidsovereenkomst op enig moment tijdens de opleiding. Waar leerplaats wordt gebruikt, wordt beide bedoeld: een beschikbare plaats bij een bedrijf voor een leerling. 4
ruimte (hoveniers/groenvoorziening), bloementeelt, dierverzorging, loonbedrijven en paardenhouderij beperkt. Maar in diezelfde sectoren zijn er voldoende stageplaatsen (bol) beschikbaar. Als gevolg van de crisis zijn er bedrijfssluitingen bij dierenspeciaalzaken en de paardenhouderijen, wat voor krapte op de stagemarkt zorgt. Binnen de dierverzorging, bijvoorbeeld voor dierenartsassistenten, is het lastig om stagiaires te plaatsen. In de veehouderij (met name de intensieve) zijn er wel voldoende stageplaatsen, maar het aantal studenten in deze richting is gering. Ook voor de (open en bedekte) plantenteelt en de voedingsindustrie geldt dat er voldoende stageplaatsen zijn. Uiterlijke verzorging De toename van het aantal zzp ers in de schoonheidsverzorging (momenteel ruim 90% van het aantal bedrijven) zet het aanbod van bpv-plaatsen onder druk. Zzp ers hebben doorgaans minder mogelijkheden om bpv-plaatsen aan te bieden dan bedrijven met personeel. Door de economische crisis vormt het uitbetalen van stagevergoedingen aan bol-studenten conform CAO, steeds vaker een belemmerende factor, met name bij zzp ers. Hoewel er relatief veel erkende leerbedrijven zijn, is de verwachting dat het in de toekomst moeilijk wordt voor studenten om een stageplaats te vinden, mede door de sterke stijging van het aantal studenten op niveau 4. Bij de kappers zijn er voldoende bpv-plaatsen beschikbaar door een toename van het aantal erkende leerbedrijven en een afname van het aantal studenten. Alleen voor studenten op niveau 2 is het in bepaalde regio s moeilijker om een stageplaats te vinden. Er zijn voldoende stage- en leerplaatsen voor de opleiding Pedicure. Voor pedicures zijn er vooralsnog (meer dan) voldoende leerbedrijven beschikbaar. Hout en Meubel Het aantal studenten dat voor deze richtingen kiest, is relatief klein. In de richting hout en meubel doen zich over het algemeen geen grote stagetekorten voor, maar het slechte economische klimaat blijft de branche parten spelen. Het beperkte aanbod van leerbanen (bbl) leidt er toe dat studenten noodgedwongen een bol-opleiding volgen. Stagetekorten doen zich onder andere voor bij de opleidingen Machinaal houtbewerker, Meubelmaker/scheepsinterieurbouwer en Montagemedewerker timmerindustrie, maar dit verschilt per regio. Bouw en Infra De bouw- en infrasector bevindt zich in zwaar weer. De stagemarkt heeft in toenemende mate te lijden onder de achterblijvende bouwproductie. Het aantal gewenste studenten in de beroepsbegeleidende leerweg blijft inmiddels drastisch achter. Dit wordt duidelijk als gekeken wordt naar de instroom van studenten in het mbo. In de afgelopen twee schooljaren is de instroom met een derde afgenomen. Het afnemend aantal studenten leidt ertoe dat er in de toekomst een tekort ontstaat aan jonge goed gekwalificeerde vakmensen. Er zijn nog steeds bedrijven die behoefte hebben aan vakmensen. Deze verwachting wordt versterkt door de huidige (gedwongen) uitstroom van ervaren babyboomers. Blijft de bouwproductie achter dan zal dit ook voelbaar blijven in de beroepsbegeleidende leerweg. De bouwproductie is (mede) bepalend voor de ruimte die er is om het gewenste aantal studenten kwalitatief goed op te leiden. Er is op dit moment, gezien de huidige situatie op de bouwarbeidsmarkt, door het gehele land een tekort aan leerplaatsen. Opleidingen met de relatief grootste stagetekorten zijn Timmerkracht (niveau 2 en 3), (Midden)kaderfunctionaris bouw en infra en Machinist. Creatieve industrie In de creatieve industrie zijn over het algemeen voldoende leerplaatsen. Vooral leerbedrijven voor de opleiding Artiest hebben last van de huidige economische situatie en overheidsbezuinigingen. Het aantal beschikbare leerplaatsen in de richting Artiest is op zich voldoende. Dat komt ook door de aanwezigheid van productiehuizen en impresariaten, die bpv-plaatsen aanbieden. Leerbedrijven in de av-productie en in de podium- en evenemententechniek zijn vaak op meerdere niveaus geaccrediteerd waardoor er concurrentie plaatsvindt op de stage- en leerbanenmarkt. Door verdringing is het voor studenten op de lagere niveaus lastiger om een leerplaats te krijgen. Het aantal studenten dat kiest voor de opleiding Game artist neemt verder toe waardoor het aantal beschikbare leerplaatsen bij gamebedrijven onder druk staat. Veel studenten vinden nog een leerplaats bij een bedrijf in een aanpalende branche. Schilderen, afbouw, onderhoud en reclame en presentatie Als gevolg van de economische situatie wordt het lastiger om leerplaatsen te vinden met name in de afbouw, als gevolg van dalende productie in de bouwgerelateerde sectoren. De economische recessie zorgt er voor dat de werkgelegenheid krimpt en de opleidingscapaciteit bij leerbedrijven terugloopt. Dit is met name het geval in de bouwgerelateerde sectoren. Het vinden van voldoende leerbanen en stageplaatsen blijft een aandachtspunt. Er is geen structureel tekort aan stageplaatsen en leerbanen in de sector schilderen en onderhoud. Maar met de winter in aantocht zullen er tijdelijk minder stage- en opleidingsplaatsen zijn. Leerlingen zullen dan in veel gevallen bij samenwerkingsverbanden praktijkonderwijs volgen. Het aantal erkende leerbedrijven is in alle sectoren gestegen (met name in de reclame, presentatie en schoonmaakbranche) terwijl het aantal studenten in alle sectoren licht is gedaald of gelijk is gebleven. Het aanbod van stageplaatsen voor de opleiding Vormgeving ruimtelijke presentatie en communicatie ondervindt in toenemende mate concurrentie vanuit het hbo. Gezondheids-, Creatieve en Ambachtelijke techniek Binnen de gezondheidstechniek bestaan voldoende leerplaatsen. Ook binnen de creatief-ambachtelijke techniek zijn voldoende leerplaatsen beschikbaar. Deze branches bestaan voornamelijk uit zzpers, hierdoor is het voor studenten vaak moeilijker om een leerplaats te vinden. Proces-, Laboratoriumtechniek en Fotonica In de procestechniek zijn over het algemeen voldoende stageplaatsen beschikbaar. Lees verder op pagina 8. 5
Kans op stage- en leerbanen in de verschillende regio s in Nederland oktober 2012 Branche Noord Oost Middenwest Noordwest Zuidwest Zuidoost Nederland Zorg Welzijn Dokter-, Apotheek-, Tandartsassistenten Sport Economisch Administratief ICT Veiligheid Installatie-, Elektro- en Metaaltechniek Detailhandel Food en Non Food Groothandel Food en Non Food Textielindustrie Mode-industrie Groene ruimte Bloemen en Tuincentra Voedingsindustrie Plantenteelt Dierverzorging Veehouderij en Paardenhouderij Kapper Schoonheidspecialist Pedicure Bouw en Infra Hout en Meubel Uitgeven, Vormgeven en Printmedia AV, Multimedia en Gaming Artiesten, Theater en Evenementen Gezondheidstechniek Creatieve en Ambachtelijke techniek Afbouw en Onderhoud Reclame en Presentatie Schoonmaak en Glazenwassen Carrosserie Mobiliteit Procestechniek Laboratoria Fotonica Transport en Logistiek Scheepvaart Horeca Bakkerij Reizen Recreatie Facilitaire dienstverlening Versdetailhandel, -groothandel en -industrie 6
Kenniscentrum Aantal leerbedrijven per kenniscentrum* waarvan buitenlands Gemiddelde situatie van kans op stage- en leerbanen per regio in Nederland 1 Calibris 55.821 914 4 1: Regio Noord 2: Regio Oost ECABO 43.769 763 Kenteq 18.630 112 3 2 3: Regio Middenwest 4: Regio Noordwest KC Handel 34.117 561 5 : Regio Zuidwest Aequor 27.165 1.829 5 6 6 : Regio Zuidoost KOC 10.242 169 Fundeon SH&M GOC 10.554 50 3.222 28 9.150 187 Legenda tabel Er zijn meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen t.o.v. het aantal leerlingen. SVGB 3.699 52 Over het algemeen zijn er meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen, bij sommige opleidingen is er evenwicht. Savantis 11.182 105 Over het algemeen is er evenwicht, bij sommige opleidingen zijn er meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen. VOC Innovam PMLF VTL Kenwerk 1.912 4 10.403 4 4.028 58 6.710 70 19.751 2.362 De vraag naar en het aanbod aan stageplaatsen en leerbanen zijn in evenwicht. Over het algemeen zijn er meer dan voldoende stageplaatsen en leerbanen, in sommige opleidingen is er een tekort. Over het algemeen is er evenwicht, bij sommige opleidingen is er een tekort aan stageplaatsen en leerbanen. Over het algemeen is er een tekort aan stageplaatsen en leerbanen, in sommige opleidingen is er evenwicht. SVO Totaal 3.565 4 273.920 7.272 Er is een tekort aan stageplaatsen en leerbanen t.o.v. het aantal leerlingen. * In dit aantal zijn de leerbedrijven die bij meerdere kenniscentra erkenningen hebben vaker meegeteld. Het totaal aantal unieke leerbedrijven in oktober 2012 is 224.614. 7
Alleen in het Oosten is er een tekort aan stageplaatsen voor de opleiding Medewerker operationele techniek op niveau 2. Bedrijven zijn meer gericht op studenten op niveau 3 en 4. De begeleiding van stagiaires staat soms onder druk door reorganisatie en inkrimping van bedrijven, met name bij bedrijven in de kunststof, bouw, energie, papier en karton. In mindere mate geldt dit voor chemie, olie en gaswinning. In de voedingsmiddelenindustrie nemen de stagemogelijkheden toe. Binnen de laboratoriumtechniek valt op dat studenten bereid zijn verder te reizen voor een goede stageplek. Dit geldt met name voor studenten Pathologie (niveau 4) in de regio Zuidwest. In Zeeland is als gevolg van bezuinigen de opleiding Klinische chemie gestopt. Horeca, Bakkerij, Recreatie, Reizen en Facilitaire dienstverlening Door de economische situatie en veranderingen in de markt neemt het aantal reisbureaus af. Dit is van invloed op het aantal beschikbare stageplaatsen in de reisbranche. In de recreatiebranche is er in sommige regio s een tekort aan stageplaatsen bij de opleidingen Leisure & hospitality. In de horeca en bakkerijbranche is een verschuiving zichtbaar in het aanbod van stages naar leerbanen. Er zijn signalen dat het aantal aanmeldingen voor opleidingen in de bakkerijbranche bij een aantal scholen is gestegen ten opzichte van het vorige schooljaar. Het is nog onduidelijk welke gevolgen dit heeft voor de stagemarkt in de bakkerijbranche. Doordat in een aantal gemeentes projecten met werkervaringsplaatsen zijn gestart, neemt de druk op de stagemarkt toe en hebben bedrijven soms minder plek voor reguliere mbo-studenten. Transport, logistiek en scheepvaart De aanhoudende recessie zorgt er in de sector transport en logistiek voor dat het voor studenten soms lastig is om een stageplek te vinden. Bedrijven bieden minder leerplekken aan. Het beeld varieert per regio. In de scheepvaart zijn er over het algemeen voldoende stagemogelijkheden. Maar het zoeken en vinden van een leerbedrijf is voor studenten aan de niveau 2 opleiding Schipper machinist beperkt werkgebied moeilijker dan bij de overige nautische opleidingen. Juist nu is het belangrijk dat bedrijven zich aanmelden als leerbedrijf Mobiliteit Bedrijven zijn terughoudend met het aanbieden van leerplaatsen en nemen minder studenten aan. Dit geldt voor zowel studenten aan de bol-opleidingen als studenten in een bbl-traject. In de tweewielerbranche leidt dit tot minder stageplaatsen voor de opleidingen Scootertechnicus en Motorfietstechnicus. Ook studenten aan de opleiding Bedrijfsmanager mobiliteitsbranche vinden moeilijk een stageplaats. Carrosserie Door een teruglopend werkaanbod zijn bedrijven steeds minder bereid om stageplaatsen en leerbanen aan te bieden. Voor autoschadeherstellers en autospuiters is het moeilijk om een stage- of leerplek te vinden. Door middel van beleid en stimulering vanuit het O&O fonds wordt geprobeerd meer studenten een leerplaats aan te bieden. Verssectoren Er is voldoende aanbod van leerbanen in de versdetailhandel, voor verkoopmedewerkers versspeciaalzaak- en productiemedewerkers. In de voedingssectoren industrie en groothandel neemt het aanbod van leerbanen toe. Startende studenten hebben in de meest gevallen al een baan wanneer ze aan de opleiding beginnen. Bbl-trajecten worden over het algemeen door de werkgever geïnitieerd. Vanwege de druk op productiekosten en innovatie zijn kleinere bedrijven in de voedingsindustrie minder opleidingsbereid dan voorheen. Arbeidsmarkt Het Centraal Planbureau heeft op Prinsjesdag nieuwe ramingen over de arbeidsmarkt bekend gemaakt. Die laten zien dat in 2013 minder mensen aan het werk zullen zijn dan in 2012. En omdat de beroepsbevolking toch groeit betekent dit dat de werkloosheid in 2013 zal stijgen met een 8 half procent tot 5,75%. Dat betekent ook voor jongeren meer problemen om toe te treden tot de arbeidsmarkt. Jongeren hebben altijd meer te lijden van economische neergang wat betekent dat er voor 2013 een hogere jeugdwerkloosheid te verwachten is. Ook de huidige werkgelegenheidsituatie is niet positief zoals de sectorale toelichtingen van de kenniscentra hieronder laten zien. Zorg, Welzijn en Sport Door vergrijzing neemt de personeelsvraag van de ouderenzorg sterk toe. Het kabinet wil daarom extra banen in de (ouderen)zorg realiseren. Het aantal studenten in de opleiding Verzorgende niveau 3 en Verpleegkunde niveau 4 blijft achter bij de vraag. Hoewel de Kunduzcoalitie inmiddels duizenden van de voorgenomen 12.000 extra banen in de zorg heeft geschrapt, is het overheidsbeleid nog steeds gericht op uitbreiding van het aantal banen in de ouderenzorg. Door bezuinigingen bij de overheid zal de welzijnssector in tegenstelling tot de zorgsector te maken krijgen met daling van de werkgelegenheid. Daarnaast wil de overheid alle instellingen voor Jeugdzorg onderbrengen bij gemeenten. Door deze overheveling is er structureel 7% minder personeel nodig in de Jeugdzorg. In de Kinderopvang vindt een personeelskrimp plaats omdat het kabinet extra bezuinigingen heeft doorgevoerd vanaf 1 januari 2012. Volgens de brancheorganisatie Kinderopvang is de vraag naar kinderopvang in uren gedaald met 5 tot 10%. Economisch-Administratief, ICT en Veiligheid Voor de studenten van de opleidingen Commercieel medewerker (niveau 3) en Contactcentermedewerker (niveau 3) is er nog steeds een structureel tekort aan personeel. Het aantal vacatures is veel groter dan het aanbod op de arbeidsmarkt, hoewel recente ontwikkelingen doen vermoeden dat deze krapte in de praktijk minder gevoeld zal worden. Voor de opleiding Commercieel medewerker bank- en verzekeringswezen (niveau 4) geldt dat in het district Noordwest er een tekort is aan is aan studenten. Ook voor deze kwalificatie geldt dat het aantal vacatures veel groter is dan het aanbod op de arbeidsmarkt. Bij de ICT-sector geldt dat
voor studenten van de opleidingen Applicatieontwikkelaar en Netwerkbeheerder (beiden niveau 4) de arbeidsmarkt met name in de districten Noordwest en Zuidoost krapper is dan in de overige regio s. Installatie-, Elektrotechniek- en Metaal Het aantal jonge werkloze mbo ers dat een baan zoekt in de elektro-, installatie- en metaaltechniek ligt nu duidelijk hoger dan een jaar geleden. Het is weer even hoog als twee jaar terug. In 2012 is er weinig veranderd in de verwachtingen die bedrijven in de metaal- en elektrotechnische industrie hebben van de ontwikkeling van de werkgelegenheid. Er zijn meer bedrijven die een afname verwachten, dan bedrijven die groei voorzien. Het aantal vacatures is sinds voorjaar 2011 duidelijk gedaald. Dit geldt het sterkst voor de installatietechniek, maar ook de elektro- en metaalberoepen ondervinden een daling. Op langere termijn blijft het perspectief voor gekwalificeerd personeel gunstig, vanwege een geringe instroom en een hoge vervangingsvraag. Handel, Textiel en Mode In de detailhandel is de kans op werk nog steeds gunstig. Vooral voor verkopers (niveau 2) en verkoopspecialisten (niveau 3) en afdelings- en filiaalmanagers (niveau 4) zijn er veel vacatures. Ook de vraag naar aankomend verkoopmedewerkers (niveau 1) is groot. In de groothandel zijn er eveneens goede kansen op werk. Dit geldt voor zowel logistieke als commerciële functies. Vooral in de regio Middenwest is de vraag naar personeel groot. Bedrijven hebben soms moeite met het opvullen van vacatures. Ook het arbeidsmarktperspectief voor (junior) accountmanagers (niveau 4) is in alle regio s goed. In de mode- en interieurindustrie is de kans op werk gunstig voor basismedewerkers mode/maatkleding (niveau 2) en medewerkers styling (niveau 4). Bedrijven in de tapijt- en textielindustrie zijn vooral op zoek naar operators textiel (niveau 2). mede door de economische situatie. Zowel de zelfstandige hovenier als de grootgroenvoorziener moet noodgedwongen afscheid nemen van personeel of oplossingen zoeken in flexibele vormen van personeelsvoorziening. Met uitzondering van de tuincentra, merkt ook de detailhandel de gevolgen van de crisis (dierenspeciaalzaak en bloemendetailhandel). Over het algemeen geldt dat gediplomeerden met een diploma op niveau 3 en 4 nog makkelijk een baan kunnen vinden. Uitzonderingen hierop zijn de kansen binnen de paardenhouderij, dierverzorging, dierenspeciaalzaken en dierenartsassistent paraveterinair. Uiterlijke verzorging De jarenlange stijging van de werkgelegenheid in de uiterlijke verzorging lijkt af te nemen, met name bij kappers en schoonheidsspecialisten. Bij de kappers lijken de kansen op werk nog redelijk intact te blijven door de lichte daling van het aantal studenten en gediplomeerden. Bij de schoonheidsspecialisten lijken zich meer knelpunten op de arbeidsmarkt voor te doen door de sterke stijging van het aantal studenten en gediplomeerden. In de uiterlijke verzorging is over de gehele linie het aandeel van zzp ers flink toegenomen. Schoonheidsspecialist en pedicure zijn beroepen die vrijwel volledig door zzp ers worden uitgeoefend. Het aantal bedrijven met personeel is zeer beperkt en daarmee ook de vervangingsvraag. Hout en Meubel Tekorten aan personeel doen zich niet voor door de terugloop van het aantal opdrachten bij bedrijven als gevolg van de economische omstandigheden. Mocht de economie herstellen, dan worden wel tekorten verwacht op de arbeidsmarkt. Vooral de vergrijzing is hier een belangrijke factor. In de hout- en meubelbranche SBB Barometer houdt de crisis aan. Pas als de bouw weer aantrekt, zal ook de situatie voor deze branche er beter uitzien. De werkgelegenheid in de gehele branche is op dit moment gering, al zijn er wel verschillen per regio. Bouw en Infra Het Algemeen Dagblad publiceerde op 24 augustus een artikel waarin zij aangeeft dat er een faillissementsgolf in de bouw plaatsvindt: het aantal faillissementen is met meer dan 40% gestegen ten opzichte van diezelfde periode in 2011. Het gaat dan om bouwbedrijven en bedrijven gelieerd aan de bouw. Tevens wordt door het Economisch Instituut voor de Bouw aangegeven dat de vooruitzichten voor de bouw steeds somberder worden. Sociale partners in de bouw hebben aangegeven investeringsmaatregelen te wensen vanuit Den Haag. De bouw- en infrasector bevindt zich in zwaar weer: het aantal werknemers en het aantal studenten in de bouw loopt nog steeds terug. Dit wordt veroorzaakt door de achterblijvende bouwproductie. De bouwproductie is (mede) bepalend voor de ruimte die er is om het gewenste aantal leerlingen kwalitatief goed op te leiden. Er zal binnen enkele jaren een schaarste ontstaan aan jong, gemotiveerd en goed gekwalificeerd personeel. Deze verwachting wordt versterkt door de huidige (gedwongen) uitstroom van ervaren babyboomers. Creatieve industrie Met name de branches printmedia, mediavormgeving, av-productie, podium- en evenemententechniek en artiest hebben last van de huidige economische situatie en overheidsbezuinigingen wat zich vertaalt in een lastige arbeidsmarkt. Schoolverlaters kunnen momenteel moeilijker een Lees verder op pagina 11. Voedsel, natuur en leefomgeving De werkgelegenheid binnen de groene ruimte is duidelijk afgenomen. Dit komt Vier keer per jaar brengt SBB de partijen in het veld van arbeidsmarkt en beroepsonderwijs op de hoogte van de actuele stand van zaken op de stageplaatsen- en leer-banenmarkt. Alle SBB Barometers kunt u vinden op Kansopwerk.nl. Ruim 800 medewerkers van de zeventien kenniscentra verzamelen de informatie die leidt tot 264 branche-regioscores van 44 branches in zes districten. De vorige rapportage was in juni 2012. De volgende SBB Barometer komt uit in december 2012. 9
Kansrijke beroepen Beroep Niv. Sector Tekorten aan leerplaatsen Beroep Niv. Sector Verzorgende 3 Zorg en Welzijn Verpleegkundige 4 Zorg en Welzijn Tandarts-, Apothekers- of Doktersassistent 4 Zorg en Welzijn Telefonist/receptionist 2 Economisch-administratief Commercieel medewerker binnendienst 3 Economisch-administratief Contactcenter medewerker 3 Economisch-administratief Junior accountmanager 4 Economisch-administratief Servicemonteur installatietechniek 3 Techniek Servicemonteur elektrotechniek 3 Techniek Servicetechnicus werktuigbouw 4 Techniek Verkoper (detailhandel) 2 Handel en Textiel Logistiek medewerker 2 Handel en Textiel Manager handel (filiaalmanager) 4 Handel en Textiel Groene detailhandel 2,3 Bloemen en tuincentra Hovenier/groenvoorziening 2,3 Groene ruimte (Allround) voedingsoperator 2,3 Voedingsindustrie Allround interieurbouwer 3 Hout en Meubel Timmerman 2,3 Bouw & Infra Opperman bouw 1 Bouw & infra Calculator/werkvoorbereider 4 Bouw & infra Opticien 4 Gezondheidstechniek Audicien 4 Gezondheidstechniek Medewerker Steriele Medische Hulpmiddelen 3 Gezondheidstechniek Chemisch fysisch analist 4 Laboratoriumtechniek Allround Laborant 3 Laboratoriumtechniek Operator A 2 Procestechniek Operator B 3 Procestechniek Operator C 4 Procestechniek (Eerste) medewerker fastservice 2,3 Horeca Kok 2,3 Horeca Gastheer/-vrouw 2,3 Horeca Logistiek medewerker 2 Transport en logistiek Chauffeur Goederenvervoer 2 Transport en logistiek Planner wegtransport 3 Scheepvaart Verkoopadviseur mobiliteitsbranche 3 Mobiliteit Eerste autotechnicus 3 Mobiliteit Autotechnicus 2 Mobiliteit Carrosseriebouwer 2 Carrosserie Autoschadetechnicus 3 Carrosserie Caravanhersteller 2 Carrosserie Voedingsoperator 2 Verssector Productiemedewerker versdetailhandel 2 Verssector Winkelslager 3 Verssector Pedagogisch Werker Jeugdzorg 4 Zorg en Welzijn Doktersassistent 4 Zorg en Welzijn Helpende zorg en welzijn 2 Zorg en Welzijn Medewerker ICT 2 Economisch-administratief Bedrijfsadministratief medewerker 2 Economisch-administratief Medewerker sociale zekerheid 4 Economisch-administratief Interieuradviseur 4 Handel en textiel Specialist mode/maatkleding 4 Handel en textiel Medewerker design 4 Handel en textiel Natuur en groene ruimte 4 Groene ruimte Dierverzorger 2 Dierverzorging Vormgever leefomgeving 3,4 Bloemen en tuincentra Meubelmaker (scheeps)interieurbouwer 2 Hout en Meubel Machinaal houtbewerker 2 Hout en Meubel Montagemedewerker timmerindustrie 2 Hout en Meubel Timmerman 2,3 Bouw en infra Machinisten 3 Bouw en infra (midden)kaderfunctionaris Bouw en Infra 4 Bouw en infra Reizen 3,4 Reizen Facilitair medewerker 2 Facilitaire dienstverlening Leisure & hospitality assistent 2 Recreatie Autotechnicus 2 Mobiliteit Motorfietstechnicus 2 Mobiliteit Scootertechnicus 2 Mobiliteit Autoschadehersteller 2 Carrosserie Autospuiter 2 Carrosserie Desk Top Publishing (DTP) 2 Uitgeven, vormgeven en printmedia Mediavormgever 4 Uitgeven, vormgeven en printmedia Gaming 4 AV, Multimedia en gaming Logistiek medewerker 2 Transport en logistiek Chauffeur Goederenvervoer 2 Transport en logistiek Havenberoepen 2,3,4 Transport en logistiek Schoonheidsspecialist 3,4 Schoonheidsspecialist Kapper 2 Kapper Kijk op barometer.s-bb.nl voor het volledige (regionale) overzicht. Kijk op barometer.s-bb.nl voor het volledige (regionale) overzicht. Meldpunt Stagetekorten www.stagetekorten.nl 10
baan vinden in de branches/beroepen binnen de creatieve industrie. Geconstateerd wordt dat het merendeel van de schoolverlaters in de creatieve industrie na de mbo- opleiding doorstudeert op het hbo of werk vindt. Dit werk wordt echter niet altijd gevonden binnen het beroep waarvoor studenten zijn opgeleid. Schilderen, afbouw, onderhoud en reclame en presentatie Door de economische recessie neemt het aantal bedrijven in de sector schilderen en onderhoud af. Met name in de afbouw neemt het aantal bedrijfssluitingen toe als gevolg van de crisis. Vanaf het voorjaar van 2013 kan weer de balans opgemaakt worden inzake nieuwe arbeidsplaatsen. Door de wintergevoeligheid van de bedrijven in combinatie met de huidige economie maken bedrijven momenteel een pas op de plaats. Verwacht wordt dat een groot deel van de leerlingen na afronding van de opleiding kan blijven werken bij hun werkgever. Vanaf 2014 wordt voor alle sectoren verwacht dat het arbeidsmarktperspectief zal verbeteren door groei van de werkgelegenheid en toename van vergrijzing. Gezondheids-, Creatieve en Ambachtelijke techniek Er is een groeiende vraag naar gekwalificeerde vakmensen in de gezondheidstechniek, zoals audiciens, opticiens en technisch oogheelkundig assistenten. De vraag naar medische hulpmiddelen stijgt immers door vergrijzing en welvaartsziektes, zoals diabetes en overgewicht. Dat de vraag naar zorg toeneemt, zien we ook terug in een toename van het aantal (kleine) medische ingrepen in ziekenhuizen en klinieken. Dit leidt tot een groeiende vraag naar medewerkers steriele medische hulpmiddelen die de medische instrumenten steriliseren. In de creatief technische branches is vooral vraag naar reparatie en restauratie van producten. Dit wordt versterkt door de vergrijzing en ontgroening van werkzame personen in deze branches, zodat er een tekort aan goed geschoolde vakmensen ontstaat. Er zijn dus kansen op de arbeidsmarkt voor nieuwe goed opgeleide creatieve vakmensen, met name voor (jonge) ondernemers. Proces-, Laboratoriumtechniek en Fotonica Met name bedrijven in de kunststof, bouw, energie, papier en karton hebben het moeilijk. Bedrijven in de chemie en olie en gaswinning hebben het minder moeilijk en in de voedingsmiddelenindustrie zien we zelfs groei. Met name afgestudeerden van de opleidingen op niveau 3 en 4 vinden gemakkelijk een baan. Horeca, Bakkerij, Recreatie, Reizen en Facilitaire dienstverlening Voor de horeca geldt dat schoolverlaters over het algemeen makkelijk een baan kunnen vinden. Er is altijd behoefte aan kwalitatief goed personeel. Ondanks de crisis is er in de horeca een grote behoefte aan goed gekwalificeerde gastheren- en vrouwen. Personeelstekorten worden nu opgevuld met studenten, maar dit is altijd van tijdelijke aard. In de bakkerijbranche gaan veel ondernemers de aankomende jaren met pensioen. Zij hebben moeite met het vinden van een opvolger. In bakkerijbranche gaat men vaker selecteren op leeftijd om de kosten laag te houden. In de reissector zal het moeilijker worden om een baan te vinden. In de recreatiebranche speelt in sommige regio s de seizoensgebondenheid van de werkgelegenheid een rol bij het vinden van een baan. Voor de overige sectoren geldt dat men een baan kan vinden, maar soms wel iets meer inspanningen moet verrichten hiervoor. Transport, logistiek en scheepvaart In de sector transport en logistiek stagneert op korte termijn de markt, op lange termijn zijn er goede perspectieven; door vergrijzing zullen er in de toekomst veel nieuwe logistiek medewerkers en chauffeurs nodig zijn. Voor alle opleidingen in de sector scheepvaart is na de opleiding voldoende werkgelegenheid. Overal zijn mensen nodig. De huidige financiële/economische crisis is voor bedrijven wel een probleem. Na afronding van de opleidingen kunnen bedrijven niet alle studenten aannemen die ze zouden willen. Mobiliteit Er wordt vanuit de verschillende regio s aangegeven dat het werk terugloopt, minder onderhoud zorgt voor minder werkorders in de werkplaats. Dit geldt voor zowel autotechniek, bedrijfsautotechniek als tweewielers. Bedrijven zijn voorzichtig met het aannemen van personeel, dit geldt vooral voor de kleinere bedrijven. Bedrijven wachten af wat de nieuwe kabinetsplannen zijn. Carrosserie Er is een structurele terugloop van het aantal gereden schades in Nederland, hierdoor hebben veel bedrijven minder werk, vaak net genoeg voor het huidige personeelsbestand. Binnen de carrosseriebouw is er door de vergrijzing op dit moment een grotere uitstroom dan instroom. Hier liggen mogelijk nog kansen. Verssectoren Kansen op de arbeidsmarkt zijn er in de verssectoren voldoende vanwege een tekort aan personeel als gevolg van de vergrijzing. Ook opvolgingsproblemen in de versdetailhandel spelen hierbij een rol. 11
Bedrijfsleven en beroepsonderwijs vormen de stichting Samenwerking Beroepsonderwijs Bedrijfsleven (SBB). Samen werken ze aan thema s als kwalificatiestructuur, examens, beroepspraktijkvorming en opleidingsaanbod. Daarmee optimaliseert SBB de aansluiting van onderwijs op de arbeidsmarkt. Met als doel: voldoende en deskundige vakmensen. Postbus 7259 2701 AG Zoetermeer 079 329 40 00 www.s bb.nl Uitgave SBB, Zoetermeer, oktober 2012, jaargang 6 Redactie en vormgeving SBB, Zoetermeer Drukwerk Bestenzet, Zoetermeer Foto s Hollandse Hoogte ISSN 1879-7911 Voor meer informatie over stage- en leerbanenmarkt: Tamara Schellings (SBB) 079 329 40 21 over de arbeidsmarkt: Ruud Baarda (SBB) 079 329 40 32