Rol van vrouwen in het oprichten van vermogensfondsen in Nederland Draagt de filantroop ook een rokje? Dit is een kort onderzoeksrapport uitgevoerd in 2010 door adviesbureau Philian in opdracht van Stichting Mama Cash. Het doel van dit onderzoek was om de rol van vrouwen in het oprichten van vermogensfondsen in Nederland te analyseren. Inleiding Het ontstaan van de vermogensfondsen in de filantropische sector in Nederland gaat eeuwen terug. Honderden jaren lang hebben mensen vermogensfondsen opgericht die opkwamen voor de kunst, wetenschap en sociale problemen. De Vereniging van Fondsen in Nederland (FIN) publiceert elk jaar alle geregistreerde fondsen in Nederland in het Fondsenboek. In 2010 zijn er rond 650 fondsen, waaronder een groot deel vermogensfondsen, in vermeld. Vermogensfondsen zijn onafhankelijke, speciaal opgerichte non-profitorganisaties met een eigen bestuur en een eigen inkomstenbron, voornamelijk (maar niet noodzakelijkerwijs uitsluitend) uit eigen vermogen, die, ten behoeve van het algemeen nut, daaruit steun bieden aan individuen, projecten en organisaties (Gouwenburg & Schuyt, 2004). Het vermogen van deze fondsen kan door legaten of schenkingen van families of individuen, bedrijven, overheidsgelden, of een combinatie van deze drie gevormd worden. Er zal in dit onderzoek alleen naar de vermogensfondsen worden gekeken die opgericht zijn door particulier initiatief (individuen en families). Waarom dit onderzoek? Hoeveel van de vermogensfondsen opgericht zijn door vrouwen is onbekend. Er is nog weinig onderzoek gedaan op dit gebied. Het is dus onduidelijk wat voor rol en invloed vrouwen hebben gehad in de totstandkoming van de hedendaagse filantropische sector in Nederland. Heden ten dagen zijn de meeste bestuurlijke functies van vermogensfondsen door mannen ingevuld. Dit is bijvoorbeeld te zien bij vergaderingen van de FIN. Toch kent Nederland een aantal belangrijke vermogensfondsen opgericht door vrouwen zoals Stichting het Maagdenhuis, Stichting Liduina Fonds, Fonds Sluyterman van Loo, Maria Carolina Blankenheym Stichting en de M.A.O.C. Gravin van Bylandt Stichting. Ondanks de vaak ondergeschikte rol van vrouwen in de maatschappij, is geld en macht niet uitsluitend het domein van mannen geweest. Het is daarom belangrijk om de filantropische visie en inspanningen van vrouwen te erkennen. Diana van Maasdijk, Philian, www.philianconsulting.com 1
Periode en methodologie Fondsen in het Fondsenboek mogen zelf bepalen wat voor informatie zij verschaffen over hun organisatie. Sommige fondsen gaven informatie over hun stichter(s), andere niet. In de maanden maart en april 2010 is de database van het Fondsenboek onderzocht om er alle vermogensfondsen uit te halen en verder te onderzoeken. Fondsen waar geen of onduidelijke informatie over de stichter werd gegeven, zijn benadert met de vraag of zij informatie wilden verschaffen over hun oprichter. Een totaal van 39 fondsen is per post benaderd omdat zij geen telefoonnummer of e-mail adres vermeld stond in het fondsenboek. De rest zijn meestal per telefoon, maar ook per e-mail, benaderd om vragen te stellen over de stichter(s). Enkele private banken en filantropische adviesbureaus zijn ook benaderd om te vragen of zij vermogensfondsen beheerde die niet in het fondsenboek zijn vermeld. De dataverzameling is afgerond in april 2010. Na deze periode zijn enkele analyses gemaakt om tot een conclusie te komen. Segmentatie De onderzoekspopulatie in dit onderzoek bestond uit 478 fondsen die in het Fondsenboek 2010 staan (fondsen op naam zijn niet meegeteld). Uiteindelijk is er van 298 vermogensfondsen achterhaald wie de oprichter was. Daarnaast zijn 20 vermogensfondsen onder beheer van de bank Insinger de Beaufort opgenomen in de dataset. Zie tabel voor een overzicht van de onderzoekspopulatie. Onderzocht Informatie over de stichter Vermogensfondsen uit Fondsenboek 478 298 Vermogensfondsen beheerd door Insinger 20 20 de Beaufort Totaal bruikbare responses (64%) 318 Uiteindelijk waren er 318 bruikbare responses. Hieruit bleek dat 100 fondsen opgericht zijn door instellingen (bedrijven of overheid). In dit onderzoek wordt hier niet verder naar gekeken. Er bleven 218 vermogensfondsen over die opgericht zijn door particulieren. Samenvatting: - 498 fondsen onderzocht - 318 bruikbare responses - 100 opgericht door overheid of bedrijven - 218 vermogensfondsen opgericht door individuen Diana van Maasdijk, Philian, www.philianconsulting.com 2
Resultaten Van de 218 onderzochte vermogensfondsen is het merendeel opgericht door één of meerdere mannen (44%). Niettemin, 38% van alle vermogensfondsen zijn opgericht door één of meerdere vrouwen. Zie tabel voor de verdeling van de stichters van de fondsen. Opgericht door Aantal Percentage Eén vrouw of meerdere vrouwen 83 38% Een stel 28 13% Een groep mannen en vrouwen 10 5% Eén of meerdere mannen 97 44% Vermogensfondsen opgericht door particulieren 44% 5% 13% 38% fondsen opgericht door 1 of meerdere vrouwen fondsen opgericht door een stel fondsen opgericht door groep mannen en vrouwen fondsen opgericht door 1 of meerdere mannen Het verschil tussen fondsen opgericht alleen door vrouwen (83) en fondsen opgericht alleen door mannen (97) is niet groot. Er is dus een verschil van 6% tussen fondsen opgericht uitsluitend door mannen en die door vrouwen. Daarnaast maakt de grafiek duidelijk dat er bij 18% van de particuliere fondsen een of meerdere vrouwen betrokken zijn gewest. Er is dus bij 56% van de vermogensfondsen sprake geweest van vrouwelijke betrokkenheid bij de oprichting van het fonds. Zoals eerder vermeld, gaat de oprichting van fondsen in Nederland eeuwen terug. En totaal van 39 fondsen zijn voor de 20 e eeuw opgericht en bestaan nog steeds. Hierbij zijn vrouwen ook actieve oprichters geweest. Daarom is ook gekeken naar de periode waarin het vermogensfonds is opgericht. Hieruit kwamen verrassende resultaten. De helft (50%) van de fondsen gesticht in de 16 de eeuw, is opgericht door vrouwen. Ook bijzonder is dat bij 5 van de 6 fondsen opgericht in de 16 e eeuw vrouwen betrokken waren als oprichter van het fonds. Geen enkele van de vermogensfondsen Diana van Maasdijk, Philian, www.philianconsulting.com 3
gesticht in 17 e eeuw en nog actief vandaag is opgericht door een vrouw. Wel is een van de vier fondsen vanuit de 17 e eeuw door een stel (man en vrouw) opgericht. In de 18 de eeuw is het merendeel (55%) van de vermogensfondsen door vrouwen opgericht. In de 19 de en 20 ste eeuw verandert dit beeld: meer fondsen worden door mannen opgericht. Toch is 40% van alle fondsen in de 20 e eeuw opgericht door vrouwen. Zie tabel en grafieken voor verdeling per eeuw. Eeuw Aantal vermogensfondsen Opgericht door vrouwen percentage 16e 6 3 50% 17e 4 0 0% 18e 11 6 55% 19e 18 6 33% 20e 156 62 40% 21e 21 5 24% Onbekend 2 1 50% totaal 218 83 vermogensfondsen opgericht door vrouwen per eeuw 160 140 120 100 80 60 40 20 0 16e 17e 18e 19e 20e 21e Onbekend totaal 6 4 11 18 156 21 2 vrouw 3 0 6 6 62 5 1 Overigens is interessant om te merken dat 72% van alle vermogensfondsen (156 van de 218) zijn opgericht in de 20 e eeuw. Diana van Maasdijk, Philian, www.philianconsulting.com 4
Conclusies De resultaten uit dit onderzoek laten zien dat vrouwen een aanzienlijke rol hebben gespeeld bij de oprichting van fondsen door de eeuwen heen. Dat is verassend, gezien de ondergeschikte positie van vrouwen in het verleden. Het komt er op neer dat vrouwen, die zelf nog geen volwaardige positie in de maatschappij hadden (geen stemrecht, geen mogelijkheid om na het huwelijk te werken, etc.) via hun filantropiewerk toch een belangrijke rol hebben gespeeld voor het algemeen nut. Met name in de 16 e en 18 e eeuw is deze rol aanzienlijk geweest; respectievelijk 50% en 55% van alle fondsen opgericht door vrouwen. Uit het onderzoek kunnen wij de volgende conclusies trekken: - Sinds de 16 e eeuw, vrouwen hebben een belangrijke rol gespeeld in het oprichten van vermogensfondsen. - 56% van alle fondsen in Nederland is (mede)opgericht door vrouwen. - 38% van alle vermogensfondsen in Nederland is opgericht door vrouwen. Het verschil van fondsen opgericht alleen door vrouwen of alleen door mannen is maar 6%. Het achterhalen van verklaringen voor deze uitkomsten zou een interessant onderwerp zijn voor toekomstig onderzoek. Enkele mogelijke verklaringen zouden kunnen zijn dat; 1. Vrouwen gemiddeld langer leven dan mannen en zij krijgen na het overlijden van de echtgenoot beslissingsbevoegdheid over het vermogen. 2. Het zou kunnen dat veel van de vrouwen die deze fondsen opgericht hebben kinderloos waardoor en hun vermogen aan een goed doel nalieten. 3. En, ten slotte, de charitatieve sector vaak de enige plaats was waar vrouwen een actieve rol konden spelen en hun stem konden laten horen. De filantropische sector een mogelijke entree was tot de publieke sfeer waarin vrouwen hun vermogen konden gebruiken, en misschien ook een vorm van activisme konden uiten. Diana van Maasdijk, Philian, www.philianconsulting.com 5