nefrologie - endocrinologie informatiebrochure Ketonen en ketoacidose
Inhoudstafel 1. Inleiding 4 2. Wanneer maakt het lichaam ketonen aan? 4 3. Diabetische ketoacidose 4 4. Preventieschema ketoacidose 8 5. Samenstelling van het diabetesteam 9 6. Contactgegevens bij vragen 11 7. Persoonlijke notities 13 3
1. Inleiding Voldoende informatie krijgen over ketonen is belangrijk. Wij raden u dan ook ten zeerste aan deze folder grondig door te nemen. Heeft u nog bijkomende vragen, aarzel dan niet om uw behandelende arts aan te spreken of neem contact op met de desbetreffende dienst (zie contactgegevens verder in deze folder). Glucose is de belangrijkste energiebron van ons lichaam. Wanneer er geen glucose beschikbaar is - zoals bij een tekort aan insuline bij diabetes - gaat ons lichaam op zoek naar andere energiebronnen. Dit zijn vooral vetten die in ons lichaam zijn opgeslagen. Bij de verbranding van vetten komen afbraakstoffen, met name ketonen, vrij. 2. Wanneer maakt het lichaam ketonen aan? bij alcoholmisbruik; bij langdurig vasten; bij intensieve activiteit; bij insulinetekort als u diabetes hebt. 3. Diabetische ketoacidose Deze ketonen zijn zuur en kunnen bijgevolg het bloed zuur maken. In dat geval spreekt men van ketoacidose. Dit is een mogelijk levensbedreigende aandoening, die acuut kan optreden, vooral bij type 1 diabetespatiënten. Mensen met type 2 diabetes hebben minder kans om een ketoacidose te ontwikkelen, omdat bij hen het lichaam zelf vaak nog een beetje insuline maakt. Een diabetische ketoacidose ontstaat door een absoluut insulinetekort en wordt gekenmerkt door een sterk verhoogde bloedsuikerspiegel (meer dan 250-300 mg/dl) in combinatie met aanwezigheid van ketonen in het bloed. U voelt zich ziek, hebt buikpijn en moet braken. 4
Mogelijke oorzaken: ontstaan van een nieuwe type 1 diabetes; overslaan van insuline-injecties; defecte insulinepen; defecte insulinepomp, afgeklemde katheter, insulinelekkage; slechte regeling van de diabetes; psychologische problemen: niet spuiten door prikangst, eetproblemen...; ernstige emotionele stress; fysieke stress: acute ziekte met koorts (bv. griep), ongeval, heelkundige ingreep...; langdurig vasten; drug- en alcoholmisbruik. Mogelijke klachten: dorst en veel plassen; hoofdpijn en moeheid/slaperigheid; droge tong en huid; buikpijn, misselijkheid en/of braken; spierpijn; snelle ademhaling en speciaal ruikende adem (acetongeur; vergelijkbaar met de geur van overrijp fruit). Vaak wordt deze geur enkel opgemerkt door je omgeving. uitdroging van het lichaam; verwijde pupillen en wazig zicht. Wat moet je doen bij hoge glycemie? Ga voor uzelf steeds na of de hoge glycemie te verklaren is: Hebt u de insuline in de juiste hoeveelheid en op de juiste wijze toegediend? Hebt u iets bijzonders gegeten? Zijn er blauwe of harde plekken op de plaats van injectie? Bent u onlangs opgestart met nieuwe medicatie of hebt u een infiltratie gekregen? Bent u ziek of hebt u koorts? Hebt u last van stress of spanning? Is uw insulinepen/insulinepomp misschien kapot? 5
Is de katheter verstopt? Zijn er luchtbellen in de leiding van de insulinepomp? Is er een afknikking van de leiding van de insulinepomp? Behandeling Indien uw bloedsuikerspiegel hoog is en niet daalt ondanks inspuiten van insuline, en u daarenboven één van de bovenstaande klachten vertoont, raden we u aan om contact op te nemen met het diabetesteam of uw (huis)arts. Zeker braken in combinatie met hoge bloedglucosewaarden, is een signaal om onmiddellijk contact op te nemen met het diabetesteam of met uw behandelend arts of om u naar de spoedafdeling van het dichtstbijzijnde ziekenhuis te begeven. Wat kan u zelf al doen? Begin alvast met voldoende water te drinken. Geen alcohol drinken. Meet uw bloedsuikerspiegel om de twee uur. Indien mogelijk: bepaal de ketonen in het bloed indien uw bloedsuiker bij herhaling hoger is dan 250 mg/dl in combinatie met een of enkele van bovengenoemde klachten. Gebruik uw aanpassingsschema om een kleine hoeveelheid extra snelwerkende insuline bij te geven om de hoge bloedsuikers weg te werken. Bijvoorbeeld wanneer uw bloedsuiker > 200 mg is, spuit u 2E snelwerkende insuline bij. Doe geen lichamelijke inspanning of sport zolang de bloedsuikerspiegel hoog staat. Stop met het bijgeven van insuline (om de twee uur) wanneer uw bloedsuiker goed staat (rond de 150 mg/dl). Als uw bloedsuiker niet zakt of blijft stijgen moet u uw arts bellen. Ketonen testen: meten in de urine Dit is de oudste en de goedkoopste manier om ketonen te meten. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een teststrip waar urine op wordt aangebracht. De strip verkleurt na een minuut; naar gelang de kleur kan u zien of er veel of weinig ketonen in de urine aanwezig zijn. 6
Nadeel van deze methode is dat er vertraging op de meting zit: u meet de concentratie in de urine die in de voorbije uren is aangemaakt. Het meest voorkomende keton (betahydroxyboterzuur) wordt met deze methode niet gemeten, daardoor is de meting minder nauwkeurig. De meetstrips mogen niet aan lucht worden blootgesteld en zijn beperkt houdbaar (ongeveer drie maanden). Ketonen testen: meten in het bloed Deze methode laat toe om precies en gemakkelijk ketonen te meten. Via een vingerprik brengt men een druppel bloed op een teststrip van een aangepaste glucosemeter. Ketonen (mmol/mol) < 0,6 Spoor van ketonen aanwezig. Volg de bloedsuiker om de twee uur op totdat deze terug normaal is. In geval van aanhoudend hoge waarden, meet ketonen opnieuw. 0,6-1,5 Controleer de bloedsuiker en ketonen om de twee uur. Contacteer uw arts of diabeteseducator. 1,5-3,0 Grote hoeveelheid ketonen aanwezig. Contacteer onmiddellijk uw arts of diabeteseducator. > 3,0 Uw toestel kan deze waarde niet meer meten en geeft HI aan. Medische interventie nodig: contacteer onmiddellijk uw arts of diabeteseducator. 7
Wie moet u testen op ketonen? mensen met type 1-diabetes; zwangere vrouwen met diabetes; kinderen met diabetes; mensen met een insulinepomp; mensen met herhaalde episoden van ketonoverproductie. Wanneer moet u testen op ketonen? bij een bloedsuikerspiegel hoger dan 250 mg/dl; bij ziekte en koorts, braken en diarree; bij stress; bij inspanning of sporten. 4. Preventieschema ketoacidose Schema bij onverklaarde hyperglycemie: 1. De 2-4-6 regel Elke twee uur meten tot de bloedsuikerspiegel lager is dan 250mg/dl bloedsuikerspiegel > 300mg/dl: + 4 eenheden bloedsuikerspiegel > 400mg/dl: + 6 eenheden 2. Voldoende vocht innemen Twee glazen water per uur drinken. 3. Braken = bellen 8
5. Samenstelling van het diabetesteam Artsen Dr. Daan Detroyer, nefroloog Dr. Sabien Driessens, endocrinoloog (diensthoofd AZ Klina) Dr. Alison Lee, nefroloog Dr. Liesbeth Leuridan, endocrinoloog Dr. Jan Monballyu, nefroloog diabetoloog Dr. Sanne Vellinga, nefroloog Dr. Annemie Woestenburg, nefroloog (diensthoofd AZ Sint Jozef Malle) Diabetesteam AZ Sint-Jozef Malle Verpleegkundige educatoren Mevr. Veerle Baelus Mevr. Hilde Verstraelen Mevr. An Waelkens Diëtiste educatoren Mevr. Chantal De Deckker Mevr. Tine Nuyts Mevr. Ilse Segers Mevr. Tine Theuns Sociale assistente Mevr. An Van Ostaeyen Podoloog Mevr. Veerle Palmers Psychologe Mevr. Mieke Cox 9
Diabetesteam AZ Klina Verpleegkundige educatoren Mevr. Veerle De Tey Mevr. Christel Jacobs Mevr. Kelly Kets Mevr. Els Vergauwen Diëtiste educatoren Mevr. Freya Lefèvre Mevr. Dominique Volckaert Mevr. Sara Van Branteghem Mevr. Sara Vermeiren Secretariaat Mevr. Nancy Coomans Mevr. Chris Parmentier Mevr. Monique Van Wesenbeeck Sociale assistente Mevr. Anne Van Caeneghem Podoloog Mevr. Sophie Warrant Psychologe Mevr. Joni Van Bouwel 10
6. Contactgegevens bij vragen Heeft u bij het doorlezen van de folder toch nog bijkomende vragen? Stel ze dan gerust! U kan contact opnemen via onderstaande contactgegevens: AZ Sint-Jozef Malle Oude Liersebaan 4 2390 Malle 03 380 20 11 Afsprakensecretariaat 03 380 20 30 Vragen aan diabeteseducatoren 03 380 20 67 Bij voorkeur op maandag - woensdag - vrijdag tussen 13 en 14 uur. Bij noodgevallen en in weekend of s nachts via spoedgevallen AZ Sint-Jozef Malle (diabetoloog van wacht) Diabetesteam email diabetes.azstjozef@emmaus.be Steeds vermelden in email: naam en geboortedatum; behandelend arts; naam insuline en aantal eenheden; uw contactgegevens (telefoonnummer). Neem ook zeker een kijkje op onze website www.azsintjozef-malle.be. U vindt er o.a. meer praktische informatie terug. Ook voor financiële informatie kan u hier terecht. 11
AZ Klina Augustijnslei 100 2930 Brasschaat 03 650 50 50 Afdeling endocrinologie nefrologie Afdeling inwendige 5 Hoofdverpleegkundige: mevr. Katelijn Francken 03 650 34 00 Diabetesteam secretariaat 03 650 51 48 Afspraak maken op werkdagen tussen 9 en 17 uur (liefst niet tussen 13 en 14 uur) Vragen aan diabeteseducatoren 03 650 51 48 Bij voorkeur op maandag woensdag vrijdag tussen 13 en 14 uur Bij noodgevallen en in weekend of s nachts via spoedgevallen AZ Klina (diabetoloog van wacht) Diabetesteam email suikerwaarden@klina.be Steeds vermelden in email: naam en geboortedatum; behandelend arts; naam insuline en aantal eenheden; uw contactgegevens (telefoonnummer). 12
7. Persoonlijke notities 13
14
15
Opdrachtgever: Dr. Sabien Driessens - nefrologie - endocrinologie VU: Koen Vancraeynest - algemeen directeur Versiedatum: 5 april 2017