Financial accounting Wet toezicht financiële verslaglegging Toezicht op naleving externe verslaggevingseisen Het goed functioneren van financiële markten is een publiek belang. Publiek, bedrijfsleven en overheid zijn voor velerlei activiteiten afhankelijk van financiële producten die op de markten aangeboden worden. Vertrouwen in de ordelijke en eerlijke werking van die markten is cruciaal. Daarom is het van groot belang dat er toezicht gehouden wordt op de behoorlijke werking van deze markten. DOOR RON KIEFT Om aan de gerechtvaardigde informatiebehoeften van het maatschappelijk verkeer te voldoen, zijn ondernemingen wettelijk verplicht tot externe verslaggeving. Externe verslaggeving kan worden omschreven als de verstrekking van informatie door ondernemingen ten behoeve van het maatschappelijk verkeer. De belangrijkste verschijningsvorm van externe verslaggeving is de jaarrekening. De jaarrekening vormt de jaarlijkse financiële verantwoording over het door de onderneming gevoerde beleid. Externe verslaggeving is omgeven door wet- en regelgeving. Dit om te bewerkstelligen dat wordt voldaan aan de informatiebehoeften van het maatschappelijk verkeer. De belangrijkste wettelijke bepalingen ten aanzien van de jaarlijkse financiële informatieverstrekking zijn opgenomen in Titel 9, Boek 2 BW, De jaarrekening en het jaarverslag. Daarnaast moeten de geconsolideerde jaarrekeningen van beursgenoteerde Europese ondernemingen worden opgesteld in overeenstemming met de binnen de Europese Unie aanvaarde IFRS. Uit de wetsgeschiedenis voorafgaande aan de totstandkoming van Titel 9, Boek 2 BW valt op te maken dat de wetgever zich terughoudend heeft opgesteld met betrekking tot het geven van voorschriften op het gebied van de externe verslaggeving. Ondernemingen hebben daardoor een zekere vrijheid bij het informeren van het maatschappelijk verkeer. Daarbij is echter een bepaalde voorzorg ingebouwd. Ook klachten kunnen een belangrijke bron zijn bij de vaststelling van het onderzoeksprogramma Wanneer belanghebbenden menen onvoldoende informatie te kunnen ontlenen aan de jaarrekening van een onderneming, omdat de jaarrekening bijvoorbeeld niet voldoet aan de wettelijke voorschriften, dan kunnen zij een procedure starten bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof in Amsterdam. Deze mogelijkheid staat niet open voor overige belangstellenden. Wet toezicht financiële verslaggeving Voordat de Wet toezicht financiële verslaggeving (Wtfv) in werking trad, ontbrak het aan een mechanisme om op syste- december 2008 19
matische wijze tekortkomingen in de financiële verslaggeving op te sporen. Ook kende de al bestaande mogelijkheid om een procedure tot herziening van de financiële verslaggeving te starten bij de Ondernemingskamer van het Gerechtshof in Amsterdam een hoge drempel voor individuele beleggers, met name door de daaraan verbonden kosten. In een nota aan de Tweede Kamer uit 2002, waarin het voornemen van het kabinet tot wetgeving kenbaar is gemaakt, hebben de ministers van Financiën, Justitie en Economische Zaken drie belangrijke elementen gegeven voor het goed functioneren van financiële verslaggeving als communicatiemiddel ten behoeve van de financiële markten: ~ kwalitatief hoogwaardige en internationaal geharmoniseerde verslaggevingsstandaarden; ~ kwalitatief goede controle van de financiële rapportages door accountants, op basis van een goede kwaliteitsborging van het werk van de controlerend accountant; ~ adequaat toezicht op de naleving van de rapportageverplichtingen en de toepassing van de verslaggevingsstandaarden door de rapporterende onderneming. Dit laatste is door het kabinet door middel van de Wtfv nader uitgewerkt. De Wtfv is op 31 december 2006 in werking getreden. Het toezicht wordt opgedragen aan de Authoriteit Financiële Markten (AFM). Dit betekent dat de AFM vanaf boekjaren beginnend op of na l januari 2006 het toezicht uitoefent op de financiële verslaggeving van Nederlandse beursgenoteerde ondernemingen. Hiermee is het voornemen van het kabinet om het toezicht op de externe financiële verslaggeving te versterken gerealiseerd. De AFM houdt toezicht op de naleving van de toepasselijke verslaggevingsstandaarden. Er is geen voorafgaande controle van financiële verslaggeving door de AFM. De Wtfv gaat uit van toezicht door de AFM achteraf, dat wil zeggen na vaststelling van de jaarrekening. De handhaving daarvan is civielrechtelijk vormgegeven. Dit betekent dat de AFM niet haar bestuursrechtelijke bevoegdheden kan aanwenden indien zij van oordeel is dat de toepasselijke verslaggevingsstandaarden niet of onvoldoende zijn nageleefd. Teneinde het toezicht mogelijk te maken, moeten beursgenoteerde ondernemingen hun jaarstukken, al dan niet in elektronische vorm, deponeren bij de AFM, die ze opneemt in een openbaar register. De rapportages worden door middel van een selectieve steekproef onderzocht na een voorafgaande selectie van rapportages door de AFM op basis van een risicoanalyse. Daarnaast kunnen door de AFM brede thematische onderzoeken worden uitgevoerd, die branchegebonden kunnen zijn. Ook klachten kunnen een belangrijke bron zijn bij de vaststelling van het onderzoeksprogramma. In oktober 2008 is de AFM bijvoorbeeld een vooronderzoek gestart naar meerdere Nederlandse, beursgenoteerde financiële instellingen. Aangezien er naar aanleiding van de kredietcrisis twijfels zijn gerezen of de beursfondsen consistent zijn geweest in het naar buiten brengen van informatie die belangrijk is voor de beleggers. Beursgenoteerde ondernemingen zijn kwetsbaar voor negatieve publiciteit. Dit verplicht de toezichthouder tot grote zorgvuldigheid bij het publiceren van onderzoeksresultaten. Die zorgvuldigheidsvereisten zijn wettelijk verankerd. Deze borging werkt zowel naar de ondernemingen toe, als naar de aansprakelijkheidsrisico s van de toezichthouder. Zo is onder andere wettelijk vastgelegd, dat de toezichthouder haar definitieve conclusies pas mag vaststellen na kennisneming van de visie van de onderneming en de controlerend accountant. Beursgenoteerde ondernemingen zijn kwetsbaar voor negatieve publiciteit Het slechten van geschillen tussen de onderneming en de aandeelhouders of tussen de onderneming en andere belanghebbenden behoort niet tot de competentie van de toezichthouder. De toezichthouder kan hierin niet de rol van de Ondernemingskamer overnemen. Een rol voor dit rechtscollege is ook weggelegd in de situatie dat de toezichthouder een klacht betreffende financiële verslaglegging niet in behandeling wil nemen. De ondernemingen die onder de werking van het toezicht vallen Het toezicht op de financiële verslaggeving strekt zich op grond van artikel 1 Wtfv uit tot alle effectenuitgevende instellingen met een statutair in Nederland gevestigde rechtspersoon of vennootschap, waarop Titel 9, Boek 2 BW van toepassing is en waarvan aandelen, schuldbrieven of certificaten van aandelen of schuldbrieven zijn toegelaten tot de handel op een gereglementeerde markt in of op een effectenbeurs buiten de Europese Unie. Ook Nederlandse rechtspersonen die een notering aan een effectenbeurs hebben aangevraagd, vallen onder de reikwijdte van het toezicht. Bij het toezicht op de financiële verslaggeving van beursgenoteerde banken en verzekeraars wordt rekening gehouden met het feit dat externe financiële rapportages van deze instellingen mede worden bepaald door de eisen die uit hoofde van het prudentiële toezicht door De Nederlandsche Bank worden gesteld. 20 december 2008
Het toezicht is niet van toepassing op Nederlandse, beursgenoteerde effectenuitgevende instellingen met veranderlijk kapitaal. Deze instellingen staan al onder toezicht in het kader van de Wet op het financieel toezicht. De rapportages die onder de werking van het toezicht vallen. Het toezicht op de financiële verslaggeving richt zich eveneens op grond van artikel 1 Wtfv op de jaarrekening, het jaarverslag en de overige gegevens die op grond van artikel 392 Boek 2 BW aan de jaarrekening en het jaarverslag moeten worden toegevoegd. Op grond van artikel 5a van de Wet toezicht effectenverkeer dienen deze rapportages binnen acht dagen na de vaststelling van de jaarrekening te worden gedeponeerd bij de AFM. Tussentijdse berichten vallen niet onder de werking van het toezicht ingevolge de Wtfv, maar ingevolge de op 23 september 2008 door de Eerste Kamer aangenomen Wet Transparantievereisten voor informatie voor beursgenoteerde ondernemingen. Met deze wet ter implementatie van de Europese transparantierichtlijn worden halfjaar- en kwartaalcijfers voor het eerst aan wettelijke regels gebonden. Het toezicht op de naleving hiervan ligt, zoals dat geldt voor de gehele externe verslaggeving, bij de AFM. Ten aanzien van informatie in het prospectus bij een emissie en in het biedingsbericht bij een openbaar bod op effecten bestaat al uitgebreide regelgeving die voorziet in een stelsel van toezicht voorafgaand aan publicatie. De normen waaraan de rapportages zullen worden getoetst. Vanaf 2005 moet de geconsolideerde jaarrekening van beursgenoteerde Europese ondernemingen worden opgesteld in overeenstemming met de binnen de Europese Unie aanvaarde IFRS. Deze standaarden gelden dan ook als norm bij en uitoefening van het toezicht ten aanzien van de geconsolideerde jaarrekeningen en enkelvoudige jaarrekeningen, voor zover deze zijn opgesteld in overeenstemming met de binnen de Europese Unie aanvaarde IFRS. Ten aanzien van Nederlandse ondernemingen maakt ook Titel 9 Boek 2 BW deel uit van het normenkader waar het toezicht van de AFM zich op richt. Werking van de Wet toezicht financiële verslaggeving Artikel 2 Wtfv maakt duidelijk dat indien de AFM op grond van openbare feiten of omstandigheden redenen heeft tot twijfel of de financiële verslaggeving (of een onderdeel daarvan) van een effectenuitgevende instelling voldoet aan de daaraan als gevolg van artikel 3 van de IAS-verordening of Titel 9, Boek 2 BW gestelde voorschriften, zij van deze instelling ter aanvulling van de financiële verslaggeving om een nadere toelichting over de toepassing van die voorschriften kan verzoeken. Deze nadere toelichting moet worden verstrekt binnen een door de AFM te stellen redelijke termijn. De AFM is verplicht tot geheimhouding van het bedoelde verzoek en de naar aanleiding daarvan verstrekte nadere toelichting. Op grond van artikel 3 Wtfv kan de AFM, nadat de in artikel 2 bedoelde nadere toelichting al dan niet is verkregen, aan de effectenuitgevende instelling schriftelijk mededelen dat de twijfel of de van toepassing zijnde verslaggevingsvoorschriften juist zijn toegepast, niet is weggenomen. De AFM kan deze mededeling vergezeld doen gaan van een aanbeveling aan de effectenuitgevende instelling om binnen een door de AFM te bepalen redelijke termijn een (pers) bericht algemeen verkrijgbaar te stellen en bij de AFM te deponeren, waarin de instelling uitlegt op welke wijze zij de voorschriften in de toekomst zal toepassen of uitlegt op welke onderdelen de financiële verslaggeving niet voldoet aan de gestelde voorschriften en de gevolgen daarvan voor de financiële verslaggeving beschrijft. De AFM is wederom gehouden aan geheimhouding. De aanbeveling van de AFM aan de beursgenoteerde onderneming om een mededeling aan het publiek te doen is niet bindend. De AFM is niet bevoegd om te toetsen of de corporate governance-verklaring inhoudelijk juist is Uitgangspunt van de wet is dat de AFM en de betrokken beursgenoteerde ondernemingen onderling tot een oplossing kunnen komen over de toepassing van de voorschriften en dat een gang naar de Ondernemingskamer zo veel mogelijk wordt voorkomen. Op grond van artikel 4 Wtfv kan de AFM echter, indien de beursgenoteerde onderneming een aanbeveling in onvoldoende mate heeft opgevolgd, binnen zes maanden na vaststelling van de jaarrekening een verzoek indienen bij de Ondernemingskamer om de beursgenoteerde onderneming een bevel te geven om een toelichting te verstrekken, respectievelijk de financiële verslaggeving te herzien. Als de onderneming dat binnen redelijke termijn niet zelf heeft gedaan, wordt dit publiekelijk bekendgemaakt. De werking van de Wtfv is schematisch weergegeven in figuur 1. Klachten Als een effectenuitgevende instelling het niet eens is met een besluit van de AFM, dan kan zij bezwaar maken tegen dit besluit. De AFM zal dan het eerder genomen besluit heroverwegen en opnieuw een besluit nemen. Tegen dit besluit kan de december 2008 21
Afgehandeld Gerede twijfel informatie (Wtfv art. 2.1) Verzoek om aanvullende inlichtingen (Wtfv art. 2.1) Nadere toelichting neemt twijfel weg? Verzoek OK nadere toelichting (Wtfv art. 4.1) Verzoek OK nadere informatie (Wtfv art. 3.1) of informatie en algemene mededeling (Wtfv art. 3.2) Verzoek OK inrichten jaarrekening (Wtfv art. 4.2, 4.3) Afgehandeld Figuur 1 Werking van de Wet toezicht financiële verslaggeving effectenuitgevende instelling vervolgens beroep aantekenen bij de bestuursrechter te Rotterdam en hoger beroep bij het College van Beroep voor het Bedrijfsleven in Den Haag. Naast deze specifiek in de Wet toezicht effectenverkeer genoemde handhavinginsstrumenten kan de AFM bij de uitoefening van haar toezicht gebruikmaken van bevoegdheden die zijn vastgelegd in de Algemene wet bestuursrecht. Publicatieplicht Het toezicht op het niet-nakomen van de publicatieplicht is publiekrechtelijk vormgegeven en ook belegd bij de AFM. Dit gedeelte van het toezicht richt zich op de naleving van de verplichting om de financiële verslaggeving tijdig algemeen verkrijgbaar te stellen en tijdig te deponeren bij de AFM. Hiertoe staat haar het instrumentarium van de Wet toezicht effectenverkeer ter beschikking. Dit betekent dat de AFM gebruik kan maken van haar inlichtingenbevoegdheid en bij het niet tijdig algemeen verkrijgbaar stellen of deponeren van de financiële verslaggeving een last onder dwangsom of een bestuurlijke boete kan opleggen en publiceren als gevolg van de Wet op de economische delicten. Koersgevoelige informatie Ook het toezicht op de openbaarmaking van koersgevoelige informatie ligt bij de AFM. De AFM controleert achteraf of de instelling zich bij de openbaarmaking en het nemen van uitstel aan de gestelde eisen heeft gehouden. In haar toezicht op de naleving van de verplichting tot het onverwijld openbaar maken van koersgevoelige informatie door uitgevende instellingen, staat de AFM een aantal handhavingsmaatregelen ter beschik- king. Hier kan onder meer worden gedacht aan het opvragen van informatie, het opleggen van een last onder dwangsom of een bestuurlijke boete, de publicatie ervan, of het doen van aangifte. De AFM kan ook een handelsmaatregel nemen. De AFM geeft hiertoe een aanwijzing aan de houder van een gereglementeerde markt om de handel in bepaalde financiële instrumenten op te schorten, te onderbreken of door te halen. Corporate governance Sinds 2007 mag de AFM op grond van de Wtfv toetsen of een beursgenoteerde vennootschap een mededeling over de naleving van de code (in control-verklaring) heeft opgenomen in het jaarverslag (aanwezigheidstoets) en of de inhoud van deze mededeling consistent is met de inhoud van de rest van het jaarverslag en andere openbare informatie (consistentietoets). De AFM is niet bevoegd om te toetsen of de corporate governance-verklaring inhoudelijk juist is. Conform de toelichting op de Nederlandse corporate governance-code is het aan de aandeelhouders om de corporate governance-structuur en de naleving van de code inhoudelijk te toetsen en hieraan eventueel acties te verbinden. Conclusies ~ Externe verslaggeving is omgeven door wet- en regelgeving. Dit om te bewerkstelligen dat wordt voldaan aan de gerechtvaardigde informatiebehoeften van het maatschappelijk verkeer. ~ Voor de inwerkingtreding van de Wtfv ontbrak het aan een mechanisme om op systematische wijze tekortkomingen in de financiële verslaggeving op te sporen. 22 december 2008
~ Het toezicht op de financiële verslaggeving strekt zich op grond van artikel 1 Wtfv uit tot alle beursgenoteerde ondernemingen met een statutair in Nederland gevestigde rechtspersoon. ~ Het toezicht op de financiële verslaggeving richt zich op de jaarrekening, het jaarverslag en de overige gegevens. ~ Indien de AFM gerede twijfel heeft over de financiële verslaggeving, kan zij om een nadere toelichting over de toepassing van de voorschriften verzoeken. ~ Als door de beursgenoteerde onderneming nadere toelichting is verstrekt en de AFM nog steeds twijfels heeft, kan zij dit aan de onderneming mededelen en aanbevelen een schriftelijke mededeling aan het publiek te doen. ~ Indien de beursgenoteerde onderneming naar de mening van de AFM een aanbeveling in onvoldoende mate heeft opgevolgd, kan de AFM binnen zes maanden na vaststelling van de jaarrekening een verzoek indienen bij de Ondernemingskamer. Daarbij wordt de Ondernemingskamer verzocht een bevel te geven aan de beursgenoteerde onderneming de financiële verslaggeving te herzien of een nader onderzoek te laten verrichten. Drs. R.M. Kieft RA is zelfstandig gevestigd onder de naam Bureau voor Administratie en Controle Kieft (BACK) B.V., te Hoofddorp. Hij is als consultant werkzaam op het gebied van administratieve organisatie, interne controle en financieel management voor uiteenlopende bedrijven en instellingen. Literatuur ~ Accountancynieuws (2008), AFM alert op consistentie in de financiële berichtgeving, 20 Accountancynieuws (oktober). ~ Accountancynieuws (2008), Wet implementatie Transparantierichtlijn aangenmen, <www.accountancynieuws.nl> (23 september). Jacqueline (41) Jacqueline is een beetje een baasje. Dat is niet zo gek, als oudste in een gezin van 8 kinderen. Dominant, kritisch en ambitieus. Veeleisend naar anderen en voor zichzelf. Gelukkig verslaapt ze zich met enige regelmaat. permanent uw kennis op topniveau! PE-punten NIVRA / VRC Gerenommeerde docenten en sprekers Twee keer per jaar actueel cursusaanbod Centrale locatie: landgoed Nyenrode NIVRA-NyENRodE, de GRooTsTE IN ACCouNTANCy CoNTRollING! www.nivra-nyenrode.nl december 2008 23