SLOTPEILING: VVD NEEMT LEIDING

SLOTPEILING: VVD NEEMT LEIDING Veel steun voor regering in Turks-Nederlands conflict Turks-Nederlandse kiezers denken diametraal anders 14 maart 2017 Optreden Rutte in Turkije-conflict helpt VVD aan de leiding In de slotpeiling van I&O Research 1 neemt de VVD de leiding en daalt de PVV. De VVD stijgt van 24 naar 27 zetels, de PVV daalt van 20 naar 16 zetels. GroenLinks (20), D66 (20) en CDA (19) vormen de subkopgroep. Voor deze zetelaantallen geldt een marge van plus of min twee zetels. De VVD zou op dit moment dus tussen de 25 en 29 zetels kunnen behalen. Al willen we ook benadrukken dat deze slotpeling geen exacte voorspelling is van de einduitslag. Er is nog een dag te gaan, met een slotdebat en meerdere peilingen die gepubliceerd gaan worden. Deze zullen allemaal hun effect hebben. Slotpeiling I&O Research 14 maart Bron: I&O Research, 14 maart 2017 1 De slotpeiling liep van maandagmiddag 13 t/m dinsdagochtend 14 maart. Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 1

Veel steun voor regering in Turks-Nederlands conflict Het conflict tussen de Turkse en Nederlandse regering, de manier waarop de regering en in het bijzonder premier Mark Rutte hierin handelt, lijkt doorslaggevend te worden bij de Tweede Kamerverkiezingen. Bijna alle kiezers hebben iets meegekregen van dit conflict en degenen die zich ook inhoudelijk goed hebben geïnformeerd, stemmen nog vaker op de VVD dan gemiddeld. Ruim acht op de tien kiezers vinden het terecht dat de Nederlandse regering de Turkse ministers niet heeft laten spreken in Nederland. Ruim negen op de tien vinden, net als het kabinet, dat de Nederlandse regering niet moet zwichten voor de Turkse dreiging met sancties. Met name VVD- en PVV-kiezers vinden dit, maar onder kiezers van alle partijen is er steun voor het optreden van Mark Rutte. VVD-kiezers geven als reden dat ze het optreden van Rutte in dit conflict waarderen. Een VVD-kiezer motiveert zijn stem voor de VVD: Werk, waarden, liberalisme en het optreden van Mark Rutte in het incident met Turkije. Uit de vraag wie het goed gedaan heeft in deze kwestie blijkt dat Mark Rutte zeer veel steun geniet: maar liefst 62 procent noemt Rutte als de politicus die wordt gewaardeerd in zijn het optreden rondom het Turks-Nederlandse conflict. Van de VVD-kiezers waardeert 91 procent Rutte, onder PVV-kiezers is dat 59 procent. Ook Bert Koenders (27%) en Lodewijk Asscher (2) krijgen hiervoor waardering. Voor de PvdA betaalt dit echter niet uit in zetelwinst, voor de VVD duidelijk wel. Geert Wilders krijgt van 10 procent waardering. Van de PVV-kiezers noemt 64 procent Wilders, onder de overige kiezers komt dit niet boven de 10 procent, met uitzondering van de aanhang van FvD, VNL en 50 Plus. Aanhang DENK en Turks-Nederlandse kiezers denken diametraal anders Turks-Nederlandse kiezers en kiezers van DENK staan diametraal anders in deze kwestie. Van hen is niemand het eens met de stelling Het is terecht dat de Nederlandse regering de Turkse ministers niet heeft laten spreken in Nederland en zij zij het wel eens met de stelling De Nederlandse regering had, in plaats van de Turkse ministers weg te sturen, het beter op een diplomatieke manier kunnen oplossen. Dit blijkt uit landelijk representatief onderzoek van I&O Research onder 3.700 Nederlanders van 18 jaar en ouder. Het onderzoek werd uitgevoerd van donderdag 9 t/m dinsdagochtend 14 maart 2017. Meer informatie Peter Kanne, 06-31943707 Overname uit deze publicatie is alleen toegestaan met expliciete vermelding van I&O Research als bron. Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 2

I&O Research zetelpeiling 14 maart In onze slotpeiling 2 neemt de VVD de leiding en daalt de PVV. De VVD stijgt van 24 naar 27 zetels, de PVV daalt van 20 naar 16 zetels. De VVD wint ten opzichte van vorige peilingen zetels van PVV, CDA, D66 en 50 Plus. GroenLinks (20), D66 (20) en CDA (19) volgen de VVD op korte afstand en strijden om de tweede plaats. Na de PVV (16 zetels) volgen SP (14) en PvdA (12). Voor al deze partijen geldt een marge van plus of min twee zetels. De VVD zou op dit moment dus tussen de 25 en 29 zetels krijgen. Al willen we ook benadrukken dat deze slotpeiling geen exacte voorspelling is van de einduitslag. De ChristenUnie komt uit op 6 zetels, de Partij voor de Dieren staat op 5 zetels en 50 Plus op 4. De SGP zou met 3 zetels evenveel zetels halen als ze nu in de Tweede Kamer heeft. Voor deze partijen houden we een marge van 1 zetel (plus of min 1) aan. Zowel DENK als Forum voor Democratie zouden met 2 zetels in de Tweede Kamer kunnen komen, waarbij we een marge van 1 zetel aanhouden (tussen de 1 en 3 zetels). De Piratenpartij en VNL halen in deze peiling net geen zetel, maar zitten er dicht tegenaan (0 tot 1 zetel). Tabel 1 Zetelpeiling Antwoord op de vraag Stel dat u op 15 maart gaat stemmen, op welke partij zou u dan stemmen? Basis: van plan te gaan stemmen. Exclusief blanco, weet ik niet en wil ik niet zeggen. 3 P E I L I N G zetels zetels +/- +/- TK 2012 Mrt Jun. Sep. 3 nov 21 nov. 20 dec. 16 jan. 17 31 jan 17 14 febr 17 28 febr 17 7 mrt 17 13 mrt 17 14 mrt 17 t.o.v. 13-3 t.o.v TK12 VVD 41 27 27 28 28 27 23 26 25 24 25 24 24 27 +3-14 PvdA 38 19 16 19 18 17 16 17 12 14 14 14 13 12-1 -26 PVV 15 25 31 27 21 30 33 26 26 20 22 20 20 16-4 +1 SP 15 16 17 14 15 15 11 10 13 11 12 14 14 14 0 +1 CDA 13 16 16 13 16 12 12 15 14 16 15 16 17 19 +2 +6 D66 12 16 12 13 16 13 15 13 15 20 17 20 18 20 +2 +8 ChristenUnie 5 6 6 5 6 6 5 5 7 8 8 5 5 6 +1 +1 GroenLinks 4 14 12 14 14 12 18 19 18 19 20 17 20 20 0 +16 SGP 3 3 4 3 4 4 4 4 4 4 4 4 3 3 0 0 PvdD 2 4 3 3 5 4 4 5 5 5 5 6 6 5-1 +3 50 Plus 2 4 6 9 6 9 8 7 9 7 4 5 4 4 0 +2 DENK - - 0 0 0 0 0 1 1 1 2 2 3 2-1 +2 Forum vr Dem. - - 0 0 0 0 0 1 1 0 1 2 2 2 0 +2 Piratenpartij - - 0 0 0 0 1 1 0 1 1 0 1 0-1 0 VNL - 0 0 2 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 GeenPeil - - - - - - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Nwe Wegen - - - - - - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 Artikel 1 - - - - - - - 0 0 0 0 0 0 0 0 0 TOTAAL 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 150 Bron: I&O Research, 14 maart 2017 2 De slotpeiling liep van maandagmiddag 13 t/m dinsdagochtend 14 maart. 3 De zetelpeilingvraag is gebaseerd op diegenen die zeker of waarschijnlijk gaan stemmen, sinds zaterdag 12 uur. N = 2.799. Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 3

Tabel 2 Zetelpeiling in percentages Antwoord op de vraag Stel dat u op 15 maart gaat stemmen, op welke partij zou u dan stemmen? Basis: van plan te gaan stemmen. Exclusief blanco, weet ik niet en wil ik niet zeggen. % % % % % % % % % % % % % % % Jan. Feb. Mrt. Jun. Sep. 3-11 21-11 20-12 16-1 17 31-1 17 14-2- 17 28-2- 17 7-3- 17 13-3- 17 14-3- 17 VVD 16,9 17,0 18,0 17,4 18,5 18,1 17,7 14,9 16,9 16,2 15,1 16,2 15,8 15,2 17,5 PvdA 9,7 11,5 12,4 10,2 12,5 11,7 11,2 10,8 11,2 8,1 8,9 9,1 9,2 8,5 7,9 PVV 17,6 16,9 16,2 20,3 17,6 14,0 19,4 21,4 17,0 16,7 12,6 14,0 12,8 12,8 10,2 SP 10,7 10,7 10,9 11,3 9,2 9,6 9,5 7,2 6,5 8,5 7,5 7,9 9,0 9,0 9,0 CDA 10,9 9,8 10,6 10,8 8,9 10,2 7,9 8,0 9,4 9,0 10,5 9,7 10,7 11,1 12,1 D66 12,1 10,3 10,4 8,0 8,4 10,4 8,6 9,7 8,7 10,0 13,1 10,8 12,9 11,9 13,0 ChristenUni e 4,4 4,2 3,9 3,9 3,3 3,9 4,4 3,7 3,7 4,7 5,6 5,5 3,6 3,7 3,8 GroenLinks 9,2 9,4 9,0 7,8 9,5 9,6 8,0 11,5 12,6 11,4 12,2 13,2 10,7 12,9 13,1 SGP 2,6 2,8 2,5 2,8 2,2 3,0 2,8 2,8 2,6 3,1 2,9 3,0 2,6 2,0 2,3 PvdD 2,6 3,4 2,9 2,5 2,2 3,6 2,6 2,8 3,2 3,3 3,6 3,5 4,0 4,4 3,5 50 Plus 2,9 3,6 3,1 4,4 6,4 4,4 5,8 5,2 4,7 5,8 5,0 3,2 3,7 3,1 2,6 VNL 0,3 0,0 0,0 0,6 1,3 0,8 1,0 0,6 0,3 0,3 0,5 0,6 0,7 0,5 0,4 DENK - - - 0,0 0,0 0,3 0,3 0,3 1,1 1,1 0,8 1,4 1,7 2,1 1,8 Piratenpartij - - - 0,0 0,0 0,3 0,4 0,8 0,7 0,5 0,7 0,7 0,6 0,7 0,6 Forum v D - - - 0,0 0,0 0,3 0,5 0,0 0,7 0,8 0,6 1,0 1,4 1,5 1,8 GeenPeil - - - - - - - 0,2 0,2 0,1 0,4 0,1 0,1 0,1 0,1 Nwe Wegen - - - - - - - 0,3 0,2 0,2 0,1 0,2 0,1 0,1 0,1 Artikel 1 - - - - - - - - 0,3 0,2 0,1 0,0 0,2 0,6 0,3 TOTAAL 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 100 Bron: I&O Research, 14 maart 2017 Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 4

Veel VVD-kiezers roemen optreden Rutte in de Turkije-kwestie Zowel kiezers die nu overstappen naar de VVD als vaste VVD-kiezers geven als reden dat ze het optreden van Rutte in het Turkije-Nederland conflict waarderen (zie ook het hoofdstuk Turks-Nederlands conflict ). Enkele citaten van kiezers die nu voor de VVD kiezen: Werk, waarden, liberalisme en het optreden van Mark Rutte in het incident met Turkije. Optreden in Turkije-rel van Mark Rutte. VVD heeft daadkracht getoond en niet aan de zijlijn gestaan. Krachtiger optreden afgelopen dagen. Rutte is een beheerst leider van ons land. DENK-kiezers zoeken verbinding De kiezers die voor DENK als mogelijke nieuwkomer kiezen, noemen vooral zaken die te maken hebben met verbinding en anti-racisme. Maar opvallend genoeg gaat het merendeel van de toelichtingen niet over racisme of minderheden. Enkele citaten van DENK-kiezers: De visie die ze voor Nederland hebben brengen ze goed naar voren. Eén samenleving. Ik vind de denkwijze van Denk erg fijn. Zij binden de samenleving ipv juist elkaar te halen zoals de PVV doet. Multicultureel, pro-palestina, komt op voor minderheden, moslims, royingha moslims in Burma, komt op voor kinderen. Omdat Denk de enige partij is die opkomt voor de belangen van iedereen. Ik voel me niet gehoord door de andere partijen. Forum voor Democratie Kiezers die van plan zijn om op Forum voor Democratie te stemmen doen dat omdat ze willen opkomen voor de Nederlandse waarden en omdat ze meer democratie willen. Meerdere FvD-kiezers zien deze partij als een iets genuanceerder alternatief voor de PVV. Er wordt regelmatig verwezen naar Pim Fortuyn. Nederland moet Nederland blijven. Dit nu vertegenwoordigd door de FvD. Ik zie het als een legacy van Pim Fortuyn. Iets meer rechter dan rechts maar dan nu met inhoud en onderbouwing. De PVV wordt uitgesloten bij eventuele coalitie. Er zwak en zeer kwalijk van overige partijen om PVV te boycotten! Ze willen het volk meer controle geven over de overheid, en de EU. Zijn ook anti-migratie overall, en willen samen werken met de PVV. Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 5

Een op de drie kiezers heeft definitieve keuze gemaakt Nog steeds twijfelt twee derde van de kiezers. Het aandeel kiezers van wie de keuze vaststaat, is nu gestegen naar 34 procent, waar dat twee weken geleden nog een kwart was. Nog 54 procent twijfelt tussen twee of meerdere partijen. Figuur 1 Zwevers sinds eind december 2016 70% 60% 50% 40% 30% 20% 0% 55% 5 50% 5 55% 57% 57% 22% 2 30% 20% 2 26% 20% 25% 26% 25% 27% 19% 16% 13% 5 3 12% zwevend (twijfelt tussen meerdere partijen) niet-zwevend (keuze staat vast) zwevend (weet nog helemaal geen partij te noemen) Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 6

Conflict met Turkije Conflict met Turkije Dit weekend ontstond er een conflict tussen de Nederlandse en Turkse regering. De directe aanleiding voor dit conflict was de weigering van het Nederlandse kabinet om twee Turkse ministers toe te laten. Deze Turkse ministers wilden in Nederland Turks-Nederlandse kiezers toespreken om ze te bewegen ja te stemmen bij het Turkse referendum van 16 april. Zo goed als alle kiezers zijn op de hoogte van het conflict tussen de Nederlandse en Turkse regering: 61 procent zegt inhoudelijk goed op de hoogte te zijn, 31 procent zegt inhoudelijk een beetje op de hoogte te zijn. Voor DENK-kiezers speelt het conflict mee in hun partijkeuze voor de verkiezingen: 42 procent zegt dat het in grote mate meespeelt. Voor 12 procent speelt in het enigszins mee. Ook voor PVV-kiezers speelt het conflict in grotere mate mee voor hun partijkeuze dan voor andere partijen: de helft (47 procent) zegt dat de kwestie enigszins (23 procent) of zelfs in sterke mate (24 procent) meespeelt in hun partijvoorkeur voor de PVV. Ook voor VVD-stemmers speelt de kwestie iets meer dan gemiddeld mee, hoewel de verschillen klein zijn: voor 17 procent speelt de kwestie enigszins mee, voor 8 procent speelt het in sterke mate mee. Voor Turks-Nederlandse kiezers speelt het conflict ook meer mee: 28 procent zegt dat het in sterke mate meespeelt. Tabel 3 In hoeverre spelen de gebeurtenissen rondom het Turks/Nederlandse conflict van de afgelopen dagen mee in uw keuze voor een politieke partij bij de Nederlandse verkiezingen? TOTAAL TURKS-NEDERLANDSE KIEZERS % % Helemaal niet 59 45 Nauwelijks 19 10 Enigszins 13 11 In sterke mate 7 28 Heeft me van mening doen veranderen 1 2 Weet niet 1 4 Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 7

Acht op de tien Nederlanders vinden het terecht dat de Nederlandse regering de Turkse ministers niet heeft laten spreken in Nederland. GroenLinks- en PvdD-stemmers zijn iets minder vaak overtuigd. Geen van de DENK-stemmers vindt het terecht dat de Nederlandse regering de Turkse ministers niet heeft laten spreken in Nederland. Figuur 2 Het is terecht dat de Nederlandse regering de Turkse ministers niet heeft laten spreken in Nederland VVD 92% 3% 1% PVV 92% 2% 5% 0 50 Plus 90% 0 SGP 90% 3% 6% 2% CDA 86% 7% 7% 0 ChristenUnie PvdA 81% 85% 11% 9% 5% 8% 1% Eens Neutraal SP 80% 9% 8% 3% Oneens D66 80% 8% 1% Weet niet GroenLinks 69% 18% 9% Partij voor de Dieren 65% 18% 6% DENK 0% 8% 92% 0 Totaal 82% 9% 7% 3% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 8

Een vijfde van de kiezers vindt dat de Nederlandse regering, in plaats van de Turkse ministers weg te sturen, het beter op een diplomatieke manier had kunnen oplossen. Figuur 3 De Nederlandse regering had, in plaats van de Turkse ministers weg te sturen, het beter op een diplomatieke manier kunnen oplossen DENK 100% 0% Partij voor de Dieren 31% 12% 45% 12% GroenLinks 29% 2 42% 6% ChristenUnie 26% 20% 53% 1% D66 26% 19% 52% 3% PvdA SP 21% 20% 25% 28% 52% 48% 2% Eens Neutraal CDA 18% 16% 6 3% Oneens 50 Plus 1 22% 60% Weet niet VVD 12% 76% 2% PVV 9% 77% SGP 9% 5% 83% 3% Totaal 20% 17% 58% 5% 0% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 9

De helft van de Turks-Nederlandse kiezers vindt dat de Nederlandse regering haar boekje te buiten is gegaan met het tegenhouden en wegsturen van de Turkse ministers (figuur 4). Ook vindt de helft van de Turks-Nederlandse kiezers dat de Nederlandse regering niet democratisch heeft gehandeld door de Turkse ministers weg te sturen, terwijl gemiddeld maar één op de tien kiezers dit vindt (figuur 5). Figuur 4 De Nederlandse regering ging haar boekje te buiten met het tegenhouden en wegsturen van de Turkse ministers (n = 60 onder Turken) Totaal 8% 8% 81% Eens Neutraal Turks-Nederlandse kiezers 47% 8% 38% 7% Oneens Weet niet 0% 20% 40% 60% 80% 100% Figuur 5 De Nederlandse regering handelt niet democratisch door de Turkse ministers weg te sturen (n = 60 onder Turken) Totaal 13% 73% 5% Eens Neutraal Turks-Nederlandse kiezers 50% 20% 27% Oneens Weet niet 0% 20% 40% 60% 80% 100% Tabel 6 Stellingen over het conflict met Turkije STELLING EENS NEUTRAAL ONEENS WEET NIET % % % % Het is terecht dat de Nederlandse regering de Turkse ministers niet heeft laten spreken in Nederland De Nederlandse regering had, in plaats van Turkse ministers weg te sturen, het beter op een diplomatieke manier kunnen oplossen De Nederlandse regering ging haar boekje te buiten met het tegenhouden en wegsturen van de Turkse ministers De Nederlandse regering moet niet zwichten voor de Turkse dreiging met sancties De Nederlandse regering handelt niet democratisch door de Turkse ministers weg te sturen 82 9 7 3 20 17 58 5 8 8 81 4 92 3 3 3 10 13 73 5 Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 10

Optreden van politici rondom het Turks/Nederlandse conflict Kiezers waarderen vooral het optreden van Mark Rutte (62 procent), gevolgd door het optreden van Bert Koenders (27 procent) en dat van Lodewijk Asscher (24 procent). Tabel 7 Van welk van onderstaande politici waardeert u het optreden rondom het Turks/Nederlandse conflict positief? TO- TAAL VVD PVDA PVV SP CDA D66 CU GL SGP PVVD 50+ VNL DENK FVD Mark Rutte 62 91 71 59 50 76 66 61 51 71 45 63 68 0 53 Bert Koenders 27 31 49 17 26 35 29 29 26 15 25 29 0 0 23 Lodewijk Asscher 24 32 57 14 21 24 24 23 21 14 23 24 43 0 6 Sybrand Buma 15 22 7 20 6 44 10 16 5 30 5 21 28 0 21 Alexander Pechtold 14 23 15 5 9 11 34 5 16 0 9 5 0 0 8 Geert Wilders 10 7 1 61 4 6 2 1 0 8 2 11 26 0 30 Jesse Klaver 10 9 16 1 11 3 11 8 31 0 11 4 0 0 3 Emile Roemer 5 4 5 2 25 3 4 1 4 0 4 3 0 0 8 Gert Jan Seegers Kees van der Staaij 3 2 1 2 1 6 1 14 0 16 2 3 0 0 7 2 1 0 1 0 2 0 2 0 31 1 0 0 0 0 Thierry Baudet 2 1 0 5 0 1 0 0 0 0 1 4 13 0 33 Marianne Thieme 1 0 0 0 1 0 1 0 1 0 7 0 0 0 0 Tunahan Kuzu 1 0 1 1 0 0 1 0 1 0 1 0 0 84 0 Jan Roos 1 0 0 2 0 0 0 0 0 0 0 0 54 0 2 Henk Krol 0 0 0 0 0 1 0 0 0 0 2 7 0 0 0 Geen van deze 4 1 2 6 5 4 3 5 4 0 4 6 0 0 2 Weet ik niet 23 8 10 13 31 13 23 26 29 17 36 26 32 16 21 Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 11

EenVandaag debat Ongeveer een kwart van de kiezers heeft het debat gezien. Daarnaast heeft 17 procent het niet gezien, maar wel reacties en commentaren gelezen over het debat. Tabel 8 Heeft u maandagavond 13 maart het debat tussen Mark Rutte en Geert Wilders bij EénVandaag gezien? TOTAAL Ja, debat bij EénVandaag gezien 23 % Nee, niet gezien maar wel reacties en commentaren over dit debat gehoord of gelezen 17 Nee, niets van gehoord of gelezen 30 Het is nog te vroeg, debat is nog niet geweest 30 Meer dan de helft van de kiezers vindt dat Mark Rutte het best heeft gepresteerd tijdens het EénVandaag debat. Van de PVV-stemmers vindt 55 procent juist dat Geert Wilders het het best heeft gedaan. Ook 50 Plus-stemmers vinden vaker dan gemiddeld (20 procent) dat Geert Wilders het best heeft gepresteerd. Maar 6 procent vindt dat Mark Rutte het beste was; 74 procent weet het niet. Tabel 9 Wie heeft het volgens u het best gedaan tijdens dit debat? TOTAAL Mark Rutte 53 Geert Wilders 12 % Weet niet 35 Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 12

Onderzoeksverantwoording Dit blijkt uit landelijk representatief onderzoek van I&O Research onder 3.700 Nederlanders van 18 jaar en ouder. Het onderzoek werd uitgevoerd van donderdag 9 t/m maandagochtend 13 maart 2017 (n= 2.972) en werd daarna aangevuld met een slotpeiling die liep van maandagmiddag 13 t/m dinsdagochtend 14 maart 2017. Vanaf maandagmiddag zijn 2.248 respondenten bevraagd, waarvan een groot deel ook in de peiling van donderdag t/m maandag zat. In deze laatste meting (van maandag op dinsdag) zaten n=60 Turks-Nederlandse kiezers. Het grootste deel van de deelnemers is afkomstig uit het I&O Research Panel (n=3.119), n=314 deelnemers zijn via PanelClix benaderd voor dit onderzoek en n=267 Nederlanders met een migratieachtergrond werden face-to-face bevraagd. Deze laatste groep beantwoordde slechts de peilingvragen plus de onderwerpen die verband houden met de stemvoorkeur. Weging en marges De onderzoeksresultaten zijn herwogen na herweging op geslacht, leeftijd, regio en opleidingsniveau. De weging is uitgevoerd conform de richtlijnen van de Gouden Standaard. Hiermee is de steekproef representatief voor de kiesgerechtigde Nederlandse inwoners (18+), voor wat betreft deze achtergrondkenmerken. Bij onderzoek is er sprake van een betrouwbaarheidsinterval en onnauwkeurigheidsmarges. In dit onderzoek gaan we uit van een betrouwbaarheid van 95%. Bij de belangrijkste uitkomsten is er sprake van een marge van plus of min 1 à 3 procent. Bij de score voor de VVD (15,2) is er sprake van een marge van plus of min 1,3%. De VVD scoort dus tussen de 13,9 en 16,5%. (De zetelpeilingvraag is gebaseerd op diegenen die zeggen zeker of waarschijnlijk te gaan stemmen, sinds zaterdag 12 uur. Dit betref 2.799 respondenten.) I&O Research Panel Het I&O Research Panel is geworven op basis van aselecte personen- en huishoudensteekproeven op traditionele manier (geen zelfaanmelding). De respondenten hebben geen financiële vergoeding gehad voor hun aanmelding voor het panel. Ook voor deelname aan dit onderzoek kregen respondenten uit het I&O Research Panel geen vergoeding. I&O Research I&O Research is een maatschappelijk betrokken bureau voor beleids- en marktonderzoek. Het is onze missie bij te dragen aan beter onderbouwde keuzes van onze klanten, op basis van onderzoek en advies. Wij werken voor overheids- en non-profitorganisaties. I&O Research is de laatste jaren gegroeid tot het zevende marktonderzoekbureau van Nederland. In de sector overheid & onderwijs is I&O Research de nummer 1 (volgens de MarktOnderzoeksAssociatie, MOA, 2016). I&O Research heeft vestigingen in Amsterdam en Enschede. I&O Research is lid van de MarktOnderzoeksAssociatie (MOA), maakt deel uit van de Research Keurmerk Groep en onderschrijft de internationale ICC/ESOMAR gedragscode voor markt- en sociaalwetenschappelijk onderzoek. I&O Research is ISO 9001- en ISO 20252-gecertificeerd. Het online onderzoekspanel (I&O Research Panel) is ISO 26362-gecertificeerd. Dit is de norm voor online en offline access panels. Politieke peiling I&O Research 14 maart 2017 13