Door Henk Jongsm, hoofduteur Op Niveu tweede fse Dt kn toch niet wr zijn? 1 Inleiding In de Leeuwrder Cournt vn zterdg 16 jnuri 2010 stond dit ericht. Eerder dood door tv kijken? Dt geloof je toch niet? Mr het lijkt een serieus ericht, wrin een ontdekking vn een ntl wetenschppers wordt gepresenteerd. En die wetenschppers gingen niet over één ncht ijs: zes jr lng duurde hun onderzoek! Het moet dus wel wr zijn. En toch lijft het rr. Zou je dn ook eerder dood gn door veel chter het computerscherm te werken? Of zou je ook eerder dood gn door jrenlng in de schoolnken te zitten? Wnt j, ook dn geruikt het lichm die spieren niet. Zou de kop oven een volgend ericht, over een tijdje, kunnen zijn: Eerder dood door lng nr school te gn? t Zl toch niet wr zijn! Dt gn we onderzoeken in deze lesrief: wt is er mis met dit soort redeneringen? 2 Redenering de onderdelen We ekijken het krntenericht eens heel nuwkeurig. Eerder dood vn veel tv kijken Mensen die lnger dn vier uur per dg voor de tv zitten, heen een veel grotere kns om jong te overlijden dn personen die het ntl kijkuren eperken. Dt lijkt uit een onderzoek vn wetenschppers, die zes jr lng de kijkgewoontes onderzochten vn 8800 volwssen Austrliërs. De mensen die het meest tv keken, gingen het snelst dood. Fctoren ls leeftijd, geslcht, gewicht en gewoontes ls roken en wel of niet sporten zijn niet meegenomen in het onderzoek. Tijdens het zitten voor de tv geruikt het lichm de spieren niet en verruikt het geen suikers en vetten. Smentrekkingen vn spieren zijn erg elngrijk voor het functioneren vn het lichm, dt heen meerdere studies ngetoond. Leeuwrder Cournt, 16 jnuri 2010 THIEMEMEULENHOFF, 2010 1
In dit ericht wordt een redenering weergegeven. Een logische redenering estt ltijd uit minstens drie onderdelen: - een lgemene ewering of stelling, - een concrete wrneming, - een conclusie. We lichten dit toe met een pr vooreelden, die ontleend zijn n het Informtieoek vn Op Niveu tweede fse. Vooreeld 1 Alle ktten miuwen. Dit dier is een kt. Dit dier kn miuwen. Vooreeld 2 Vn regen worden de strten nt. Het regent. (Dus) de strten worden nt. Opdrcht 1 Zo n redenering zit ook in Eerder dood vn veel tv kijken. Vul in: De stelling / ewering is: De concrete wrneming is: De conclusie is: 3 Redenering redeneerfouten Een redenering die uit de juiste drie onderdelen estt, hoeft nog niet correct te zijn. Er kn nmelijk een redeneerfout zijn gemkt. De vooreelden komen weer uit het Informtieoek vn Op Niveu tweede fse. Vooreeld 1 Alle mensen die rijk zijn, heen hrd gewerkt. Jn werkt hrd. Jn zl rijk worden. De fout zit hier in het eerste onderdeel, de stelling: er zijn vst en zeker ook een heleoel mensen rijk die niet hrd heen gewerkt, mr ijvooreeld een grote erfenis heen gekregen of een loterij heen gewonnen. Als de stelling niet juist is, kn ook de conclusie niet juist zijn. THIEMEMEULENHOFF, 2010 2
Vooreeld 2 Wilde vrkens wroeten ltijd in de grond. Dit dier wroet in de grond. Dit is een wild vrken. Ook hier zit de fout in het eerste onderdeel: niet lleen wilde vrkens wroeten in de grond, ndere dieren doen dt ook wel. Vooreeld 3 Schken is een moeilijke denksport. Sommige domme mensen dmmen. Schken is moeilijker dn dmmen. Hier zit de fout in het tweede onderdeel, de wrneming. Er zijn ntuurlijk ook est minder slimme mensen die toch schken, zols er vst ook heel slimme mensen zijn die dmmen. Let op: in redeneringen met sommige zitten heel vk fouten. Opdrcht 2 Welke redeneerfout(en) is (zijn) gemkt in het ericht Eerder dood vn veel tv kijken? 4 Nog meer redeneringen Redeneerfouten noemen we ook drogredenen. De volgende drogredenen komen nogl eens voor: 1 generlisering: vnuit één vooreeld of één wrneming wordt een overhste conclusie getrokken. 2 op-de-mn-spelen: niet de zk wrom het gt wordt ngevllen, mr de persoon die die zk n de orde stelt. 3 meelopersmotief: er wordt geen zkelijk rgument ngevoerd, mr er wordt geschermd met iedereen doet het. 4 ontduiking vn de ewijslst: er is ltijd sprke vn overluffen, ijvooreeld: dt weet toch iedereen. 5 cirkelredenering: het rgument is l onderdeel vn de stelling. 6 vlse vergelijking. 7 hellend vlk: ls we dit l toestn, wt komt er dn nog meer. 8 vls dilemm: er wordt gesuggereerd dt er mr twee oplossingen zijn wruit dus wel gekozen móét worden. 9 onjuiste oorzk-gevolgredenering. 10 stndpuntvertekening: de ewering vn een nder wordt overdreven. Kijk voor vooreelden Op Niveu tweede fse Informtieoek, prgrf 6.6. In het weekld Vrij Nederlnd vn 16 jnuri 2010 esprk Jonthn vn het Reve dit soort erichten. THIEMEMEULENHOFF, 2010 3
Let op: de opdrchten stn tussen de tekst vn het rtikel in. Het este kun je de tekst eerst heleml lezen, voordt je n de opdrchten egint. Alles heeft rmpzlige gevolgen ls je mr goed genoeg zoekt Stoppen met roken is ongezond: Wie ls goed voornemen voor het nieuwe jr het roken heeft fgezworen, loopt een verhoogd risico op suikerziekte. Uit Amerikns onderzoek onder elfduizend mensen lijkt dt stoppen met roken gedurende zes jr een extr risico vn zeventig procent met zich meerengt om type 2 dietes op te lopen. Dt stond vorige week in lle krnten. Interessnt, zou je zeggen: zeventig procent is niet niks, en suikerziekte is toch l n een gevrlijke opmrs ezig. Belngrijk nieuws dus voor iedereen die overweegt te stoppen. Mr hoe zit het nou eigenlijk? Wnt roken zelf, dt is l lnger ekend, verhoogt de kns op suikerziekte óók hoe kn stoppen dn erger zijn? Welnu: de onderzoekers weten het ook niet precies, mr ze gn ervn uit dt het komt door het extr lichmsgewicht dt stoppen met roken doorgns met zich meerengt. Ah. Dus: 1) veel mensen worden dikker ls ze stoppen met roken. Dt klopt. Sterker nog: het is lgemeen ekend; 2) overgewicht kn leiden tot dietes. Ook dt weet iedereen. En nu is er dus een sttistisch vernd ngetoond tussen stoppen en suiker. Is dt nieuws? Opdrcht 3 Ntuurlijk niet. Het is een vooreeld vn een ekend recept om in de krnt te komen: eerst estudeer je de gevolgen vn een verschijnsel, in dit gevl mensen die stoppen met roken. Dn neem je het spectculirste negtieve gevolg, in dit gevl overgewicht, en dt zet je in het persericht. Mr ls dt niet spectculir genoeg is, ijvooreeld omdt iedereen het l weet, dn kijk je gewoon een niveutje hoger: de gevólgen vn de gevolgen. Dr zit ijn ltijd iets schokkends tussen in dit gevl dietes. Et voilà: het verschijnsel wr je mee egon (stoppen), is opeens een interessnte oorzk vn iets ergs (suikerziekte). Het geeurt voortdurend. Zo werd vorige week ook ekend dt de jcht in de tropen ijdrgt n het roeikseffect. Dt werkt ls volgt (ik verzin dit niet): 1) jgen kost dierenlevens; 2) dieren verspreiden zden vn omen; 3) minder zdverspreiding etekent minder omen; 4) minder omen leidt tot meer koolzuurgs; 5) meer koolzuurgs leidt tot meer roeikseffect. Opdrcht 4 Alleml dingen die llng ekend wren, mr ls je ze koppelt, he je opeens nieuws. De vrg is ntuurlijk wr je moet stoppen. Het roeikseffect leidt nmelijk tot opwrming vn de rde, dt leidt weer tot droogte, en dt leidt tot hongersnood. Verrssend: jgen leidt tot minder eten! THIEMEMEULENHOFF, 2010 4
Opdrcht 5 Hoewel: ls Afrik verhongert, worden dr minder frieken geouwd en worden dus ook minder roeiksgssen uitgestoten. Dt leidt uiteindelijk weer tot minder klimtverndering en dt is goed voor de wereldeconomie. Opdrcht 6 Het ndeel is dt welvrt uiteindelijk vk tot oesits leidt. Nieuws: jgen leidt tot dietes. Jonthn vn het Reve: Vrij Nederlnd, 16 jnuri 2010 Opdrcht 7 5 En nu zelf Opdrcht 8 Mk nu zelf twee redeneringen in de trnt vn Eerder dood vn veel tv kijken. Schrijf die redenering zo overtuigend mogelijk op. Geef je redeneringen n een medeleerling. Die moet dn nwijzen wr de redeneerfout zit. Je krijgt ook zelf de redeneringen vn een ndere leerling. Geef duidelijk n wr dr de fout zit. Bespreek de uitkomsten. Opdrcht 9 Vorm een groepje vn mximl vijf leerlingen. Bedenk een (originele) redenering in de trnt vn Eerder dood vn veel tv kijken. Bedenk zoveel mogelijk rgumenten die deze redenering toch heel geloofwrdig of nnemelijk mken. Presenteer je redenering n de kls. De kls krijgt de opdrcht de fouten in jullie redenering n te wijzen. Als dt zou lukken, is jullie conclusie dus niet wr. Verdedig die redenering zo lng mogelijk. THIEMEMEULENHOFF, 2010 5